Devri

bleiz

bleiz

m. –i

I. M.

A.

(1) Loup.

(14--) N 277. Bleiz ha heizes, tr. «Loup et biche.» ●(1499) Ca 22b. Bleiz. g. loup. l. lupus / pi. ●(c.1500) Cb 26b. g. petit loup. b. bleizic. ●(1612) Cnf 79b. an bleiz rauissant à auy siluidiguaez ho deuet. ●(1633) Nom 33b. Lupus : loup : bleiz.

(1659) SCger 74b. Loup, tr. «bleiz p. izi.» ●(1710) IN I 310. crial var ar bleiz. ●(1732) GReg 584b. Loup, animal farouche, tr. «Bleiz. p. bleizy. Van[netois] bley. p. bleidy.» ●(1790) MG 24. pé ou lahein, èl ma rér d'ur blei pé d'ur serpand.

(1838) CGK 3. Beza (…) / Argazet evel ar bleizi. ●35. Pipi vel eur bleï a youhe. ●(1849) LLB 588. er blaidi é hudal.

(1904) DBFV 24b. blei m. pl. bleidi, tr. «loup, animal.» ●(1907) AVKA 182. evel oanet etouez ar bleizi.

(2) enfant. Toute bête méchante.

(1962) EGRH I 15. bleiz = toute bête méchante (dans le langage enfantin).

(3) Bleiz rous =

(1908) FHAB Mae 136. bleizi-rouz c’hoaz, du-pod ho staon.

(4) Kochon, kolen bleiz : louveteau.

(c.1718) CHal.ms ii. Louueteau, tr. «Colein Colen, colenic, ur blei, ur c’hochon blei

(5) Bleiz marellet : linx.

(1633) Nom 33b. Lynx : loup ceruin : vn linx, bleiz marellet.

(6) [interj. au plur.] Bleizi ! : au loup !

(1980) MATIF 98. Bleizi ! Bleizi ! Ma Doue !...

B.

(1) Gros mangeur.

(1904) DBFV 24b. blei bara, tr. «personne d'un appétit dévorant (Chrest. 110).» ●(1942) VALLsup 53a. Celui qui dévore, tr. «bleiz.» qui dévore du pain, tr. «bleiz-bara.» de la bouillie, tr. «bleiz-yod

(2) Méchante personne.

(1915) HBPR 82. An aotrou Ollivier a zo evitho eul laer, eur bleiz.

(3) Nozvezh vleiz =

(1967) BAHE 51/10. hag e rankas tremen e Koad-Kergrist an noz, un nozvezh vleiz, peadra da dapout he marv.

C. [empl. comme adj.] Méchant.

(1928) BFSA 102. unan anezo, bleiz a-walc'h, a skôas ganti a daoliou dorn hag a daoliou treid. ●(1935) BREI 416/3c. ken bleiz eo hag ar bleiz e-unan. [Hitler].

II. [en apposition]

A. (botanique)

(1) Beuz-bleiz : fragon.

(1915) KZVr 105 - 07/03/15. Beunz-blei, tr. «petit-houx, ruscus (Pomerit-le-Vicomte, d'après le frère de Landrévarzec).» ●(1931) VALL 366b. petit houx, tr. «T[régor] beuz-blei(z).» ●(1982) TKRH 172. ur skubellenn vihan beuz-bleiz.

(2) Raden-bleiz : petite fougère sauvage.

(1931) VALL 315a. petite fougère sauvage, tr. «raden-bleiz sg. radenenn-vleiz.» ●(1936) IVGA 45. A-dreuz ar raden-bleiz diwanet e skarrou an darou.

B. (mycologie)

(1) Kaoc'h-bleiz : vesse-de-loup.

(1910) Rolland Flore xi 172. koc'h bleiz, vesse-de-loup, à Guingamp.

(2) Louf-bleiz : vesse-de-loup.

(1962) TDBP II 51. Eul louv-bleiz a veze lakeet gwechall war an devadennou, tr. «on mettait autrefois une vesse-de-loup sur les brûlures.»

C. (surnoms donnés à l'arc-en-ciel)

(1) Lost-ar-bleiz, lostenn-bleiz : arc-en-ciel.

(1884) MELu II 11. Kanevédenn, guarek ar glao ‘arc de la pluie', lost ar bleiz ‘queue du loup', breton.

(1941) FHAB Gwengolo/Here 89. (Tregon ha tro-dro) Lostenn-blei(z) = gg Eur ganevedenn pe gwareg-ar-glao.

(2) Lagad-bleiz : arc-en-ciel.

(1904) DBFV 142b. lagad-blei, tr. «(œil de loup), arc-en-ciel (Bul[éon].).»

D.

(1) (astronomie) Heol (ar) bleiz(i) : la lune.

(1912) MELU xi 209. Heol bleiz, tr. «Soleil de loup, la lune. (Ploun[evez] Moëd[ec].) ●(1915) KZVr 137 - 17/10/15. Heol bleiz, la lune, par plaisanterie, Plounévez-Moédec.» ●(1931) VALL 434b. pleine lune, tr. «heol ar bleizi m. par plaisant.»

(2) Gouloù bleiz : mauvaise lumière.

(1912) MELU xi 209. Goulou bleiz, tr. «Lumière de loup, mauvais luminaire. (Plounevez-Moëdec).» ●(1915) KZVr 137 - 17/10/15. eur goulou bleiz, tr. «un mauvais luminaire, Plounévez-Moédec.»

(3) (minéralogie) Dant-bleiz : gros morceau de feldspath dans le granit.

(1931) VALL 298a. gros morceau de feldspath dans le granit, tr. «dant-bleiz m. pl. dent-

(4) Gwenodenn-vleiz : mauvais chemin.

(1920) LZBl Gouere 348. En eur vont gant eur venojenn-bleiz dre douez ar strouez hag ar spern.

(5) Naon bleiz : faim de loup.

(1872) ROU 81a. Faim dévorante, tr. «naoun bleiz

E. (en plt de qqn)

(1) Kiez-vleiz : femme impudique, putain.

(1732) GReg 521a. Impudique, Parlant d'une femme, par attribution, tr. «qyès-vleyz

(2) Den-bleiz : loup-garou.

(1732) GReg 585a. Loup-garou, tr. «den-vleiz. p. tud-vleiz

(3) Den-bleiz : ours.

(1915) KZVr 137 - 17/10/15. eun den-blei, tr. «celui qui vit comme un ours, Bas-Tréguier.»

III. [en composition]

A.

(1) Kloc'hig ar bleiz : clarine.

(1732) GReg 172a. Clarine, clochette ou compane qu'on pend au cou des animaux, tr. «cloc'hicq ar bleiz

(2) plais. Koraiz ar bleiz : les rogations.

(1732) GReg 825b. Rogations, Prieres pour les biens de la terre pendant trois jours, avec abstinence de chair, autre fois avec jeûne, tr. «burlesquement corayz ar bleiz. parce que le loup ne fait pas abstinence de chair, que lorsqu'il n'en peut pas avoir.»

B. Loc. interj. ; juron.

(1) Kroc'hen ar bleiz ! : peau du loup !

(1921) FHAB Ebrel 95. Mes, kroc'hen ar bleiz ! setu e benn o tont da veza ken tenval hag eur goumoulen. Petra zo 'ta ?

(2) Boued ar bleizi ! : pâture aux loups !

(1927) GERI.Ern 56. Boued er bleidi, tr. «pâture aux loups ! (aux bestiaux !)»

IV. Blason populaire : bleizi Daoulaz. Cf. Daoulaz .2

(1647) Am 416. Oll chaçç Sant Malou à bleizy Daoulas.

V.

(1) Bezañ evel ur bleiz e-keñver un drezenn-bod : ne pas savoir réagir face à une situation inédite. Cf. Français : comme une poule qui a trouvé un couteau.

(1826-1831) ADBr t. LXVIII et t. LXIX (1961-1962) (d'après la réédition d'Emgleo Breiz).">PPA 738-739 (T) J. Coat. O, ret eo en excusi, rac ennes so quer sot / evel maz eo eur blei en quever eun drezen-bot, tr. L. Bloklander «Oh, il faut l'excuser, car celui-là est aussi sot comme l'est un loup en face d'une crémaillère.»

(2) Bezañ tost ar bleiz dezhañ : être proche du danger.

(1889) ISV 367 (L) G. Morvan. Pa voa deut an noz, ez eas da zigeri an trap, evit tenna ac'hano an daou brizonier a ioa eno. An divroad o veza clevet pe gen tost oa bet ar bleis dezhan, a bocas d'ar bugel, hag a lavaras dezhan...

(3) Pakañ/Lazhañ ar bleiz gant un taol boned : faire un gtravail difficile, au-dessus de ses forces.

(1957) ADBr LXIV-4 448 (K-An Ospital Kammfroud). Ésoh eo paka ar bleiz gant eun taol boned, tr. Ch. ar Gall «se dit en parlant d'un travail particulièrement difficile, irréalisable, au-dessus des forces.»

(2004) LECHIAGAD (Ki). Lazhañ ar bleiz gant un taol boned.

(4) Ober ur c'hrogad bleiz : travailler exgérément sur un temps court.

(1957) ADBr LXIV-4 448 (K-An Ospital Kammfroud). Ober eur hrogad blei, tr. Ch. ar Gall «travailler exagérément durant un laps de temps donné (assez court) ; se tuer au travail.»

(5) Bezañ lagad bleiz gant an heol : soleil pâle qui annonce un temps venteux et froid.

(1957) ADBr LXIV-4 448 (K-An Ospital Kammfroud) Ch. ar Gall. An heol a zo lagad blei gantañ : se dit d'un soleil pâle, mais aux contours assez nets, assez fréquent par temps venteux et froid.»

(6) Bezañ evel bleiz hag oan : s’entendre.

(1935) ANTO 185 (T) *Paotr Juluen. Daoust ha ganet e vefemp ni e Breiz Izel, e gwirionez, evit beza evel ki ha kaz, evel bleiz ha oan ?

(7) Reut evel ur bleiz : raide comme un loup.

(1912) RVUm 315 (Gu). Ret èl ur blei, tr. P. ar Gov «Raide comme un loup.»

(8) Erruout evel ur bleiz : arriver à l’improviste.

(1912) MELU XI 209 (Ku). Arruout evel eur blei, tr. E. Ernault «Arriver comme un loup, à l'improviste (Haute Cornouaille.)» ●(1915) KZVr 137 - 17/10/15 (Ku). Arruout evel eur bleiz, tr. «arriver à l'improviste, Besco, Haute-Cornaouaille.» ●(1931) VALL 379. Arriver à l'improviste auprès de qqn, tr. F. Vallée «digouezout evel eur bleiz fam.»

(9) (Pakañ, atrap, tapek) ar bleiz : tomber, verser (homme ou charrette).

(1900) KRL 25 (Ku-Sant Trifin). Tapek eur blei, tr. «Renverser sa charette.» (1912) RVUm 319 (Gu). Atrap er blei, tr. P. ar Gov «Attraper le loup : cette locution s'applique à un homme qui tombe.» ●(1957) ADBr LXIV-4 448 (K-An Ospital Kammfroud). Paka ar bleiz, tr. Ch. ar Gall «verser une charrette attelée.» Rouez eo ar charretourien n'o defe ket paket ar blei eun droiad bennag.

(10) Tapout ar bleiz : être enroué.

(1912) MELU XI 209 (T-Trevereg). Taped 'm eus ë blei, tr. E. Ernault «j'ai attrapé un loup = je suis enroué (Trév[érec)].»

(11) Gwelet ar bleiz : être enroué.

(1900) KRL 21 (Ku Sant-Trifin). Guelt ar blei, tr. «s'enrouer.» ●(1912) MELU XI 209 (T Trevereg). Gweled 'm eus ë blei, tr. E. Ernault «j'ai vu un loup = je suis enroué (Trév[érec)].» ●(1931) VALL 287. Il a une extinction de voix, tr. F. Vallée «gwelet en deus ar bleiz T[régor] C[ornouaille] fam.» ●(1942) VALLsup 64. Il est enrhumé, tr. F. Vallée «gwelet en deus ar bleiz (il a vu le loup.» ●(1962) TDBP II 51 (T). Fanch e-neus gwelet ar bleiz, ou : Fanch a zo bet o redeg ar bleiz, tr. J. Gros «François a vu le loup, ou : a été courir le loup (= il est enrhumé, enroué, comme s'il avait été huer le loup.»

(12) Aet eo ar bleiz en e c'houzoug : il est enroué.

(1912) MELU XI 209 (T Trevereg). Ed e 'blei 'n em gouk, tr. E. Ernault «Un loup est allé dans mon cou = je suis enroué(Trév[érec)].»

(13) Skuizh evel ur bleiz : très fatigué.

(1912) MELU XI 209 (T-Plounevez Moedeg). Skouiz 'vel eur blei, tr. E. Ernault «Fatigué comme un loup. (Plounévez-Moëdec).»

(14) Kousket evel ur bleiz : dormir profondément.

(1931) VALL 228. Dormir profondément, tr. «kousket evel eur bleiz fam.»

(15) Skragn evel ar bleiz : pingre.

(1947) YNHL 25 (Ki) Y. Drezen. Cheuc'h evito o-unan, ha skragn e-giz ar bleiz evit ar gumun.

(16) Lakaat ar bleiz gant e saout : se mettre en position critisue, se compromettre.

(1912) MELU XI 209. Lakaat ar blei gant ar (ou ) zaout, tr. E. Ernault «Mettre le loup avec les (ou ses) vaches, se mettre dans une position critique, se compromettre. (Hing., 26.)»

(17) Lakaat ar bleiz gant e zeñved : faire qque chose dont on se repentira. Cf. Français : mettre le loup dans la bergerie.

(1912) MELU XI 209 (T-Trevereg). Lakat ë blei gand i dénvet, tr. E. Ernault «Mettre le loup avec ses brebis, = faire une chose dont on se repentira plus tard. (Trév[érec] Cf. franç. «mettre le loup dans la bergerie.»

(18) Huchal evel ur bleiz // youc'hal evel ur bleiz skaotet : hurler très fort.

(1910) FHAB Meurzh 111. Ar barner, paket gantan eun dizouezen vrao, a youc'has raktal evel eus (lenn : eur) bleis skaotet. ●(1970) (T) E. ar Barzhig BHAF 249. Yann a huche neuze evel eur bleiz ha tamm foutr ne ree ouz ar pez a hellfe soñjal an amezeien.

(19) En em gannañ evel bleizi : se battre courageusement.

(1878) EKG II 127 (L) L. Inisan. En em ganna a reont ive evel bleizi, ha d'eomp-ni oa lavaret oant ken aounik hag ar merc'hed bian a zuman.

(20) Ar bleiz o tebriñ gwaskon ouzh al loar :

(1977) LIMO 10 mars. N’ho pes ket gwelet er blei é tebrein goaskon doh er loér ? (Eid laret troein er gonz) Laret e vè eué : N’ho pes ket gwelet er blei é friged doh er loér ?)

(21) Ar bleiz o frigat ouzh al loar :

(1977) LIMO 10 mars. N’ho pes ket gwelet er blei é tebrein goaskon doh er loér ? (Eid laret troein er gonz) Laret e vè eué : N’ho pes ket gwelet er blei é friged doh er loér ?)

(22) Anavezet evel ar bleiz ruz : connu comme le loup blanc.

(19--) KOMMANA. Anavezet evel ar bleiz ruz : connu comme le loup blanc.

(23) Mont eus a di al louarn da di ar bleiz : voir ti.

(24) Prenañ kig digant ar bleiz : voir kig.

(25) Diwall al loar eus ar bleiz : voir loar.

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...