I.
A.
(1) Enez-Eusa.
●(1688) DOctrinal 191. ha treuset ganta ar Mor Britannicq ec’h arriüsont en enes heussa. ●196. enes henssa.
●(1732) GReg 548b. enès heüsa. ●(1746) BS 170. chom ur mareat amser en Enes Ouessan. ●(1799) CAm 81. l'île d'Æussa (l'île d'Ouessant).
●(1821) GON 5b. N’eûz kéd a aéred é énez Eûsa. ●54b. Kalz a vréier a wéleur é énez Eûsa. ●187a. Goudé kalz a boan é touarzomb è énez Eûsa. ●(1834) KKK 70. douara a réaz enn énez Eusa er bloaz 517. ●(1857) CBF 131. Enez-Eusa. ●(1865) FHB 48/383a. Theodor Salaun, eus a enez Heussa. ●(1867) TELrem 76. Enn enez Eussa, eur plac’hik. ●(1869) TDE.FB xixa. enez Eusa.
●(1869) FHB 253/352b. Ian An Noret, eus a Enez Heusa. ●(1879) BMN 115. Mont a reas da genta d’an Enez-Eussa (…) Enezen Eussa e deuz tost da seiz leo dro. ●(1884) BUZmorvan 181. Erruout a rejont evelse enn enez Eusa e Breiz-Izel. ●(1890) MOA 23a. Enez-Eusa. ●(c. 1890) CFB 42b. Enez Eussa. ●136b. Choum a reaz eur maread amzer enn enez Eussa, e peleac'h e voa c'hoaz kalz a dud divadez.
●(1921) PGAZ 6. pa zouaraz Sant Paol Aurelian en enez Eussa. ●(1927) GERI.Ern 134. enez Heusa.
(2) Eusa.
●(1716) PEll.ms 1329. Ussa, Oüessant Isle adjacente au Bas-Leon. ●(1732) GReg 134b. Becq Heüçza. ●548b. Heüsa. ●(c.1780) SE 53-1-2. ac hé lavar andut penaos person heussa / abrezec sarmoniou pere n’int quet deza.
●(1834) KKK 76. ouz péré é stakjont choaz hini euz Heusa ha kalz à zouarou all. ●(1860) BAL 155. e Montroulez, e Eussa, Molenez, Enez-Vaz, e Sant Vaze Pennarbed, a var dro; e Landerne, er Faou, e Kemper, Concarne, Pont-Abbat, Gouaien, Enez-Sizun, Douarnenez; etc. ●(1865) FHB 2/15b. da eun heur anter, canton Eussa. ●(1867) TELrem 76. Plac’hik Eussa. ●(1878) TLK II [dédicace]. D’am c’hamarad Fanch ar Moan kure Eusa. ●(1879) BMN 117. Ractal ma lakeas Dom Michel he dreid benniget var douar Eussa. ●117. Ar brud a gement-ma a redas buan a c’hinou da c’hinou dre bevar c’horn Eussa. ●120. Da Eussa oa eat ganthan eur plac’hic gouiziec ken a, var ar c’hatekiz. ●(1889) ISV 82. En Eusa ez euz eur c’his meulapl meurbet. ●(1894) BUZmornik 894. da brezek e Eusa, e Molenez hag Enez Vaz.
●(1905) ALMA 17. an Nicolas, euz Montévidéo, draillet war ar Gazek, dirak Eusa, d’an 13 a viz gouere. ●(1911) SKRS ii 188. etre Molenez hag Eussa. ●(1914) ARVG mae 75. Eusa eo ar bechad pellan eus Breiz warzu ar c'huz-heol. ●(1918) KRVT 259/2d. a-wel da Eusa. ●(1911) SKRS II 188. Er bloaz 1896, da viz Even, pa oue lounket gant ar mor, etre Molenez hag Eussa. ●(1922) BUBR 22/325. merdeidi Goayen, ar Gilvinek, Konk, Kemeled, Eusa. ●(1928) FHAB Du/409. O veza m'oa dies mont da Eusa, eneziz a wele nebeut a dud eus an douar bras. ●409. Hirio c'hoaz e vever koz e Eusa. ●(1984) ENEU 21. amañ en Eusa. ●(1995) LMBR 74. Un dra all da welet en Eusa.
B. Ouesant.
●(1548) Cco 54. oesant.
●(1825-1830) AJC 2309. ma comansas an nol da grial tan tan ariomb dirac voesan. ●(1839) BESquillere 149. e gùittas ol é vadeu aveit hum denne én un inizen, hanhuet Ouessant. ●152. Sant Gulstan, pé Goustan, goudé en dout disquet guet sant Félix, é inizen Ouessant, conduie ur vuhé santel én deserh, e zas d’er havouet de Rheuys. ●158. chomme un nebedicg amzér é inizen Ouessant.
●(1984) ENEU 42. n’eo ked Ouessant viche bed ranked lakaad he ano eo... bro avel eo... pays du vent.
II. Habitants d’Ouessant.
(1) Eusaiz voir Eusaiz.
(2) Isañviz voir Isañviz.
(3) Eusañtiz voir Eusañtiz.
(4) Eneziz-Eusa voir eneziz.
(5) Enezidi-Eusa.
●(1865) FHB 13/99a. An Aotrou Nobletz, guir eo, en devoa guechall kelennet an Enezidi-ze. ●(1890) MOA 23a. Enezidi-Eusa.
(6) Tud Enez-Eusa.
●(1879) BMN 118. evel m’o devoa great tud enez Eussa. ●119. goude m’en devoa gounezet d’ar feiz tud an Enez-Eussa.
(7) Tud Eusa.
●(1921) PGAZ 9. Ma ’r deo bet kaled ar gentel en deuz roet an aotrou Doue da dud Eussa. ●(1984) ENEU 70. setu oa nemed an dra-ze evid tud Eusa.
III. Proverbes & locutions proverbiales.
(1)
●(2003) TRMOR 40. Pez ha fa / Boued Eusa / Pez ha panez / Boued Molenez.
(2)
●(2003) TRMOR 65. Pa vez evit ur gwenneg e Molenez / E vez evit ugent en Eusa.
(3)
●(2003) TRMOR 40. Lokiz Gweltaz a zo paotred vat / Barrikennad gwin e pep poull-c'hlouad.
(4)
●(2003) TRMOR 97. Trouz e Korz / Avel c'hevret pe norzh.
(5)
●(2003) TRMOR 124. Pa vez gwelet an takeog / Eo leun ar Goundichog.
(6) A propos des demandes en mariages, à l’adresse des jeunes Ouessantines.
●(1985) OUIS 213. krog pa gavi ne vezo ket evit pep hini, tr. « Croche dedans si tu peux, il n’y en aura pas pour toutes ».
IV. Expression.
●(1985) OUIS 273. Sur le coup de minuit, on mange peu, on boit du café, et quand il y a des hommes, ils ont vite fait de mettre « Yourc’h Korz à découvert » (…) Expression qui signifie que la bouteille est vide.
V. (ichtyonymie)
●(1970) ICTB II 447-448. margot Ouessant, -ed O. & margod Ouessant, -ed O. [dastumet en Enez-Vaz & e Lokenole], margod Ouessant, -ed O. [dastumet e Ploumanac'h, Perroz-Gireg, Porzh-Gwenn, an Arvor-Pleuvihan & Logivi] [= Vertebrata aves f. Sulidae (Sula bassana (L.) = Gl. "fou de Bassan"].
VI. Blasons populaires : voir Marga, Maout, Maout kerniel rodellek.
VII. Devise de maison noble.
●(1985) OUIS 34. le souvenir des seigneurs avec la devise ouessantine : Ma kouez en am saff, tr. « s’il tombe, il se relève ». ●49. il ne subsiste que la fière devise des Heussaf qui administraient l’île : Ma kouez en am saff, tr. « s’il tombe, il se relève ».
VIII. Nom de famille.
●(1970) NFBT 93. Heussaff.
IX. [Toponymie locale]
●(1834) KKK 70. douara a réaz enn énez Eusa er bloaz 517 enn eur baé péhini a c'halver choaz hirio dre hé hano, Porz-Paol.
●(1905) ALMA 17. an Nicolas, euz Montévidéo, draillet war ar Gazek, dirak Eusa. ●(1918) KRVT 258/2d. Penzeou eul lestr teir-gwern a zo bet taolet d’an aod e Porz-kerc’h. ●(1921) PGAZ 10. an tad Jean-Louis deuz Kost ar Rün. ●72. hed-ahed Porz-Noan, lann ar birr, bouge an talagougn, bougejen, bouge-elfezen, bouge rezt beteg Pern. ●73. Setu a-ze a vel deomp Locqueltas ha Kost-ar-Reün. (...) Guelomp ha ni her c’havo e Parluc’hen. ●(1927) GERI.Ern 359. Lokwéltaz, Nokwéltaz, quartier à Ouess., Nokiz-Gwéltaz ses habitants. ●(1959) MOJE II 23. Dilezet e-noa Breiz-Veur ha douaret en Enez Eusa el leh ma vez greet outañ hirio Porz-Paol. ●(1962) GERV 12. ar stif. ●(1982) BZNZ 65. Biz a zo serzh lec’h ma mañ ar Stiff. ●(1986) BRSZ 58a. Ar Gazeg Kozh f. geog. La Jument, name of the lighthouse in the Fromveur stream between the islands of Ushant and Molene. ●(1984) ENEU 35. euz ahann da Benn-Arland, da Dour-al-Lann partoud. ●55. E Ker-an-Chas ez oa pemp pe hweh milin. (...) yoa meur a viliner e-barz, unan e Kerlann, unan e Mêz-ar-Reun, eun all e Frugullou aze. ●59. Aze eur vag o hond da Geller (...) e Keller. (...) On mab-kaer-me a yoa er Galgrah. ●60. Ha ped porz a zo amañ en Eusa ? Meur a hini... ez eus Galgrah, Yuzin... e Kadoran ez eus ez, e Stiff... e... Arland...e...O !...e... amañ reem petra ’ta ? porz... porz... ale boñ, bremañ gavin ked... Penn-ar-Roh, Porz-Gored, porz Bougezenn, aze eo toud teil, Porzpaol zo ez. ●64-65. e Porzpaol ez oa daou pe dri hag er Stiff ez oa ez. ●65. O ! bed oa partoud : e Bougezenn-hont, hag er porz, hag e Porz-Gored, er Prad, hag e Penn-ar-Roh, e Porz-Gwenn amañ, Arland hag ar Stiff, ha neuze e Galgrah-hont, Galgrah e-kichenn Keller-hont, hag e Yuzin neuze. Toud war-dro ar vro oa leun a vagou neuze. ●73. Eur boulañjerez a yoa er C’heo. ●76. Bed oa daou e Stiff, unan e Frugullou, da houde e... er Chernigou hag e Stang-ar-Hlann, ha da houde Lambaol neuze, ha da houde or hent ar C’hreah, en Drudeg hag e Parluhenn, evid ar c’hostez norz. Er c’hostez su neuze ez oa e Toull-al-Lann, e Porzgwenn, hag e Penn-Arland. ●84. ha pa wele an tour Kereon moged. ●125. presion Kernigez a ree toud tro chapel Kerber (...). Ha presion ar Zakramant a ree tro ar bourk, mez ar Reun ha Poullbrag unan. ●129. Eur bloavez ez eem da Zant-Nikolaz hag eur bloavez all e Kernonenn. ●130. Kermorvan, eno ez oa eur groaz. 133 o veilla beteg ar poent Feunteun Velen (...) hag ez ee partoud, da Stiff, da Lokeltaz. (...) e kerlaouen e vezem aliez. 137 e-kichenn aze oa eur pont en traoñ da Gervazdoue. ●143. Me zo bed beteg Nokeltaz oh ober kore ’n ichou. 148 e ranked mond beteg an Niou. ●207. euz a Gergadou. (…) ar batimant a yoa eed pell douh Youh-Korz. ●219. Eed beteg ar C’hernig, tost. ●233. e Ruvilit ez eus tan en ti. 235 hag eno, e Porz-Doun. ●237. e Kergivi oa ano ar gâriadenn yoa bed gwechall. ●277. Lokiz Gweltaz zo paotred vad, / Barrikennad gwin e pep poull ouad. ●(1995) LMBR 74. Tourioù-tan ? Pemp a gaver en Eusa : an Ividig, ar Gazeg Kozh, Kereon, ar Stif hag ar C’hreac’h.
●(2003) TRMOR 124. Pa vez gwelet an takeog / Eo leun ar Goundichog.