Devri

lardañ / lardiñ

lardañ / lardiñ

v.

I. V. tr. d.

A.

(1) (en plt des animaux) Engraisser.

(1633) Nom 133b. Saginarium : muë, où on engraisse le bestail : muz, an læch pe'n hiny ez larder chatal.

(1659) SCger 50b. engraisser, tr. «larda.» ●156a. larda, tr. «engraisser.» ●(c.1718) CHal.ms i. appaster des chapons, tr. «lardein, abechein cabonet.» ●(1732) GReg 346b. Engraisser des beufs, des chapons, &c., tr. «Larda egenned, larda cabouned.»

(1821) SST.ab xxxvii. ur vanden lonnet e larder d'er vocereah. ●(1849) LLB 1176. M'hou lakou de lardein. ●(1868) FHB 177/164a. larda chatal. ●(1872) ROU 87. Rendre ou devenir gras, tr. «Larda.» ●(1876) TDE.BF 391b. Larda, v. a., tr. «engraisser des bestiaux, des volailles, etc.» ●(1888) SBI II 252. Gant-ho e larder moc'h, tr. «C'est d'elles qu'on engraisse les porcs.»

(1926) FHAB Meurzh 93. Pa vez sonj da larda eur penn-moc'h. ●(1955) STBJ 201. larda eur pemoc'h.

►absol.

(1633) Nom 35b. Aues altiles, fertiles : oiseaux de graisse, mis en muë pour les engraisser : labouçet euit fæt lardaff, da lacquat en muz. ●52b. Sagina : graisse qu'on acquiert pour estre bien traicté, viande pour engraisser : an lard á vez pa vezer trættet mat, boüet euit lardaff.

(2) (en plt de qqc.) Graisser (un mécanisme, un plat, etc.).

(1659) SCger 63b. graisser, tr. «larda.» ●85b. oindre, tr. «larda.» ●(1732) GReg 468a. Graisser les roües d'une charette, tr. «Larda rodou qarr.»

(1857) CBF 95. Lardit ar c'harr, rak gouigourat a ra ker gourt eo da loc'h, tr. «Graissez la charrette, car elle crie, tant elle est difficile à remuer.» ●(1876) TDE.BF 391b. Larda, v. a., tr. «Frotter avec de la graisse.» ●(18--) SBI II 104. Ma lardin ma dor, / Na wigouro ket, tr. «Que je graisse ma porte, / Afin qu'elle ne crie pas, (en s'ouvrant).»

(1909) FHAB Mezheven 181. eolia ha larda ar mekanik. ●(1934) FHAB C'hwevrer 57. Nag e vo ret d'ezi toka he zuilhenn, larda he fillig, astenn ar brest gant ar rozell, ha rei bec'h d'he astell-grampouez !...

(3) par ext. Beurrer épais.

(1868) SBI II 104. Ma lardin ma c'hrampoez, / Ha ma ho uoïn, tr. «que je graisse mes crêpes et que j'y mette des œufs !»

(1955) VBRU 148. Hag eno e larde e vara war an daou du.

(4) Oindre.

(1499) Ca 121a. Lardaff. g. oindre.

B. sens fig.

(1) Adresser, prononcer (des paroles).

(1838) OVD 135. hi e larde inemb dehou téadeu er goal-gonzereah.

(2) Rosser.

(1790) MG 85. guet eun a vout lardét guet el lúanneu, pe vanquehai a sèntein.

(1876) TDE.BF 391b. Larda, v. a., tr. «en style familier, au sens de battre fort, rosser quelqu'un.» ●(1885) ARN 34-35. Battre, se battre. – Br. Skei, en em ganna (de kann, bataille). Arg[ot] : 1. Dibolota, écraser les grosseurs ; se dit surtout pour la bouillie : dibolota ar iot. 2. Dibuni, démêler. – Me am euz dibunet gant hennez, j'ai démêlé (distribué des coups) avec celui-là. 3. Rei kerc'h, - koat, - segal : donner de l'avoine, du bois (du bâton), du seigle. Ces différents termes et ces locutions sont sortis du breton courant. – Kotisa, fluma, larda, puloc'h, et bien d'autres mots, des expressions ou des métaphores ejusdem farinæ. ●(18--) KTB.ms 14 p 41. ha d'hen larda gant he skourjez !

(1909) KTLR 147. eur vialen evit larda da feskennou. ●(1910) MAKE 77. hep gortoz an taoliou skourjez da larda e gostezennou d'ezan. ●84. larda anezi gant trojen ar skubelen. ●(1942) VALLsup 19a. Battre, tr. «lardein V[annetais].» ●(1955) STBJ 187. gant aon e vije lardet dezo o diskouarn.

►[empl. comme subst.]

(1874) FHB 509/309b. da gemeret eur geuneuden da ober eul larda deoc'h.

(3) Agrémenter, enrichir.

(1895) FOV 256. lardein er honzeu get ur malloh de Zoué.

(4) Lardañ ar pavez : battre le pavé.

(1962) TDBP II 308. Hennez a zo o larda ar pave en Havr, tr. «celui-là est en train de battre le pavé au Havre.»

(5) Engraisser, enrichir.

(1909) TOJA 13. Pelec'h ec'h a arc'hant (...) Da goste Pariz, da lardan tud ha n'anaveomp ket. ●(1913) FHAB Here 314. chacha arc'hant diouz godel ar re glanv da larda tud pinvidik. ●(1939) RIBA 76. A zeùehieu é tent de lardein en deu oheh anehi.

II. V. intr.

A. Engraisser.

(1863) SBI I 6. laket er c'hraou da larda. ●(1877) EKG I 119. el leac'h ma'z oa tri borc'hell o larda.

(1907) AVKA 244. loenet all, am boa lakaet da larda. ●(1908) FHAB Eost 252. eur porc'hell o larda en e graou.

B. sens fig.

(1) Bien réussir ce que l'on fait, bien jouer.

(1900) KZVr 112 - 01/04/00. Lardan, pa ve laret euz eun den, a dalv «c'hoari mad», «bean en e vleut». Da skouer : Lardan 'ra pôtr ar biniou, da laret eo «c'hoari mad a ra, eman en e vleut.».

(2) Travailler, en mettre un coup.

(1919) BUBR 10/265. ha da lardañ, avat, gwasa ma c'halle. ●(1961) BAHE 29/56. lardañ : labourat da vat. ●(1968) BAHE 58/24. lardañ spontus evit gonit bara. ●(1970) BHAF 311. red eo lavared n'e-noa ket greet sin da larda. ●(1977) LLMM 184/366. ha pep hini a larde evit bezañ e-touez ar re gentañ.

III. V. pron. réci. En em lardañ ouzh ub. : se battre avec qqn.

(1962) TDBP II 68. Te a zo bet oh en em larda ouz bugale ar hantonier ? tr. «tu as été te battre contre les enfants du cantonier ? (contre les cailloux de la route), tu as fais une chute sur la route.» ●(1961) BAHE 29/56. en em lardañ : en em gannañ.

IV.

(1) En em lardañ evel kigi : se battre.

(1910) DGEShy 65/333 (T). En em larda 'vel kigi, tr. «s'entrerosser comme des coqs, Trégor, 1910.»

(2) Lardañ ar morzhol : voir morzhol.

(3) Lardañ e zorn da ub. : voir dorn.

(4) Lardañ e zaouarn : voir dorn.

(5) Lardañ e billig da ub. : voir pillig.

(6) Lardañ e grampouezhenn da ub. : voir krampouezhenn.

(7) Lardañ kroc'hen ub. : voir kroc’hen.

(8) Bezañ lardet e votoù : voir botoù.

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...