plur.
I.
(1) Porcs.
●(1499) Ca 52a. Crou an moch. g. su estable a mettre porceaulx. ●113a. g. porcherie. b. crou moch. ●121a. auge a pourceaulx. b. louazr an moch. ●139a. Mirer an moch. ga. porchier. ●(c.1500) Cb 14b. g. beste menue comme berbis cheures pourceaulx. bri. loeznet mut euel deuet guefr moch. ●(1612) Cnf.p.a/18. dirac an Moch. ●(1633) Nom 133a. Hara, suile : estable aux pourceaux : craou an moch. ●243a. Forum suarium : le marché aux pourceaux : plaçc an moch. ●(1647) Am 531. ar mez moch, tr. «les glands à pourceaux.»
●(1659) SCger 94b. porc, tr. «penmoc'h p. moc'h, vn oc'h.» ●(1727) HB 161. da viret ar moc'h. ●(1732) GReg 739a. Porc, pourceau, tr. «Penn-moc'h. p. moc'h.» ●(1766) MM 740. da vinouera hô moc'h, tr. «à enferonner leurs cochons.»
●(1854) PSA II 286. ur mæstr péhani er hassas ar er mæzeu de hoarn er mouh. ●287. er mez e zaibré er mouh-hont. ●(1897) EST 85. lardein moh.
●(1907) AVKA 206. da vaesa ar moc'h. ●(1928) BREI 58/2c. Ar menajer a dle gallout lazan moc'h en e di. ●(1931) VALL 129b. petit cochon, tr. «moc'hig. pl. moc'hedigou.» ●(1936) PRBD 45. mont da ziwall e voc'h.
(2) Penn-moc'h : (un) porc.
●(1633) Nom 28b. Seta : soye de pourceau : reun vn pen moch.
●(1659) SCger 94b. porc, tr. «penmoc'h p. moc'h, vn oc'h.» ●(1710) IN I 116. un oanic debret gant ur penmoc'h.
●(1876) TDE.BF 507b. Penn-moc'h, s. m., tr. «Porc, cochon, pourceau.» ●(1879) GDI 206. ur pèn-moh lard.
●(1919) KZVr 355 - 21/12/19. Divoeta ar penn-moc'h a raog e laza, tr. «cesser d'alimenter.» ●(1931) GUBI 29. Kentéh er penmoh ar é hoar / Um den un tammig a drechil. ●(1926) FHAB Meurzh 93. Pa vez sonj da larda eur penn-moc'h.
(3) Moc'h munut : porcelets.
●(1763) ADBr t. 70, p. 478-481) (Abréviation dans GIBR, entrée klogor)">Remed 481. al Leou hac ar Moc'h munut.
●(1924) BILZbubr 38/842. da fluta moc'h munud.
(4) Moc'h bihan : porcelets.
●(1936) PRBD 129. an deiz m'oa bet eun torrat moc'h-bihan, du-ma !…
(5) Moc'h war vale =
●(1943) FHAB Gwengolo/Here 349. «moc'h war vale», moc'h krenn. Da sk. «Ar moc'h bihan a oa fall warno ; ar moc'h war vale a oa priz mat warno.» (Kemeneven). ●(1957) BLBR 103-104/22. «Moh war vale», moh krenn (...) E Landudeg e vez lavaret «moh rouz».
(6) Moc'h rous =
●(1957) BLBR 103-104/22. «Moh war vale», moh krenn (...) E Landudeg e vez lavaret «moh rouz».
(7) Moc'h krenn =
●(1957) BLBR 103-104/22. «Moh war vale», moh krenn (...) E Landudeg e vez lavaret «moh rouz».
II. [en apposition]
A.
(1) Bugul-moc'h : porcher.
●(1744) L'Arm 295a. Porcher, tr. «Bugul-moh.» Porchére, tr. «Buguléss-moh.»
(2) Kraou-moc'h : soue.
●(1877) EKG I 119. d'en em guzet en eur c'hraou-moc'h.
(3) Sparl-moc'h =
●(1928) LLLM I 251-252. Dans mon enfance, il y avait pour les indigents une façon de bière toute primitive que l'on désignait par le terme peu décent de sparl-moc'h. Elle consistait en deux planches horizontales entre lesquelles on plaçait le cadavre et que l'on fixait à l'aide de six bâtonnets, trois sur chaque côté, les deux premiers prenant le cou, deux autres maintenant les bras collés le long des hanches, les deux derniers enserrant les jambes à la hauteur des chevilles. Des trous de tarière étaient percés dans les deux planches pour recevoir ces bâtonnets qui y étaient assujettis avec des coins, comme cela se fait pour les bâtons des claies qui ferment les brèches des champs.
(4) Kig-moc'h : viande de porc.
●(1933) CDFi 7 janvier. eun hanter-dousenn pastellou kig-moc'h mogedet.
B. [en composition dans des noms de plantes, de fruits, etc.]
(1) Piz-moc'h : glands.
●(1903) MBJJ 11. Euz o freuz, a zo mentek 'vel piz-moc'h, gant eur men en diabarz, e ve tennet an eoul.
(2) Panez-moc'h : panais sauvages.
●(1732) GReg 688b. Panais sauvages, tr. «Panès moc'h.»
(3) Avaloù kaoc'h-moc'h =
●(1957) BRUD 2/44. ar wezenn avalou kaoh-moh. ●(1958) BRUD 3/106. Avalou koh-moh : Avalou trenk-put, diwar eur blantenn ha n'eo ket bet imboudet.
(4) =
●(1927-1930) LUMO 62. An ilin moc'h, prestik gwenvet, / Er c'harz a vreïnou.
(5) =
●(1961) BAHE 26/21. Jelmestr a zo ur seurt bezhin. (…) 2 seurt jelmestr a zo : jelmestr treid-moc'h ha jelmestr pome.
(6) Kaol-moc'h =
●(1941) FHAB Gwengolo/Here 89. (Tregon ha tro-dro) Kaol-moc'h = Eur seurt roz-moc'h melen o kreski e traez an aod.
(7) Kistin-moc'h =
●(1879) ERNsup 158. à Trév[érec] kisten-moc'h, des marrons.
(8) Roz-moc'h : pavots.
●(1732) GReg 57a-b. Le pavot assoupi, tr. «Ar Ros-moc'h a zeu da vorredi un dèn.»
(9) Tulc'h-moc'h =
●(1902) PIGO I 53. o c'houennat hag o tastum tulc'h-moc'h 'mesk ar gwe hag ar bokedou.
C. [en composition dans des noms d'autres animaux]
(1) Barged-moc'h =
●(1732) GReg 126a. Buse, ou busard, oiseau de proïe, qui est une espece d'aigle poltronne, tr. «Bargued-moc'h. p. bargueded-moc'h.»
D. [en composition dans des noms de choses] Maen-moc'h : ardoisine.
●(1988) TIEZ II 146. Les couvreurs du pays ardoisier achètent surtout des ardoisines, mein moc'h disent les carriers.
III. Loc. adv. Moc'h ha marc'h : pêle-mêle.
●(1979) HYZH 126/70. (Treboull) ha me peogwir vie kousket er gwele all, an dud oa moc'h-ha-marc'h, kea, kousket 'barzh ar gwele e kostez ha me vie gwel' alies e tenn e c'har gantañ, e soagn e c'har dezhañ.
IV. (phycologie) Algues Fucus vesiculosus.
●(1968) NOGO 214. Fucus vesiculosus. mo'hicu, Meneham en Kerlouan.
V. Races de porcs.
(1) Moc’h Kraozon.
●(1930) FHAB Ebrel 143. Ne’z eus ket kement a ouennou moc’h hag a ouennou chatal all. Komz a c’heller koulskoude eus moc’h Kraozon, eur ouenn vat, moc’h bras aes da zevel ha da larda, eun tammig re vras, avat, a gav d’in.
(2) Moc’h saoz.
●(1930) FHAB Ebrel 143-144. Bez ema ivez ar moc’h saoz, (Yorkshire, Sussex hag all) a zo darn anezo du ha darn all gwenn ; darn all zoken o deus an daou liou ; ar gouennou-ze a zo bet savet dre douezia moc’h Bro-Zaoz gant moc’h Bro-Sina na gand eur ouenn moc’h du a gaver e Bro-Itali, tro-war-dro da ger Napl.
VI. (Blasons populaires)
(1) Moc'h Kamlez les porcs de Camlez.
●(2005) HYZH 244/37. Moc'h Kamlez.
(2) Kraozoniz moc’h : les habitants ne sont que des porcs.
●(1882) SVE 245. Quelques fois l'attaque et la riposte le prennent de moins haut, témoin ce débat entre trois pêcheurs, le premier de Douarnenez, les deux autres de Crozon : Euz a be lec'h oc'h ? / - Oc'h a Graoun. / - Kraouniz moc'h, gwell e ve d'in kac'hat em bragoù evit sarmoun d'e-hoc'h. / - Panefe gwizi ar ger-ma, ne vije ket bet a voc'h e Kraoun.
(3) Moc’h Langoad : les porcs de Langoat.
●(2000) TPBR 211. Moc'h Langoad.
(4) Moc’h Mêl : les porcs de Maël-Carhaix.
●(2000) TPBR 211. Moc'h Mael. ●(2016) TELGR. (29.07.2016) [52a] (Daniel Giraudon). Moc'h Maël « Les cochons de Maël-Carhaix ».
(5) Moc'h Pleuveur : les porcs de Pleumeur-Gautier.
●(2005) HYZH 244/38. Moc'h Pleuveur.
(6) Roskoiz moc’h : les habitants de Roscoff ne sont que des porcs.
●(1912) MELU 367 [= Gab Milin]. Roskoïs moc'h, / Laou oud ho c'hof / Laou oud ho c'hein / Kement ha kerrek mein.
●(2003) TRMOR 32. Roskoiz moc'h / Laou ouzh o c'horv / Laou ouzh o c'hein / Kement ha kerreg mein.
(7) Moc'h Sant-Servez : les porcs de Saint-Servais.
●(2005) TAGW 307-308. Dicton NO : / Moc'h Sant-Serves n'eo ket tud int, / Med ar re 'ra boued dehe zo ! Les cochons de Saint-Servais ne sont pas des humains, / Mais ceux qui les nourrissent le sont. ●note Y.-E. Plourin : « L'expression s'emploie lorsqu'on entend quelqu'un vanter les mérites incomparables de son patelin. On peut remplacer Saint-Servais par n'importe quel nom de commune, selon les besoins ».
(8) Moc'h Trezian : les porcs de Trézien (Plouarzel).
●(2003) TRMOR 38. Truilhennoù an Aber / Teileien Ploñger / Moc'h Trezian.
(9) Moc'h Plufur : les porcs de Plufur.
●(2000) TPBR 211. Moc'h Plufur. (...) Moc'h Plufur omp / Moc'h Plufur a chomfomp. ●(2005) HYZH 244/39. Moc'h Plufur.
(10) Moc'h Tredraezh : les porcs de Trédréz.
●(2000) TPBR 211. Moc'h Tredrez. ●212. Moc'h Tredrez n'int ket tud, ar re a ro boued dezhe a zo.
VII.
(1) Na vezañ e voc'h er gêr gant ub. // Na vezañ ar moc'h er gêr gant ub. // Na vezañ e voc'h bihan en o c'hraou // Bezañ kollet e voc'h bihan pik du : être de mauvaise humeur, inquiet, etc.
●(1878) SVE 577. Ne'man ked he voc'h er ger, tr. L.-F. Salvet «Ses cochons ne sont pas à la maison. (Il est de mauvais poil.)» ●(1896) MELu VIII 164. On dit, en petit Tréguier, à quelqu'un qui semble soucieux : kollet 'teus da voc'h bien piq du ? Est-ce que tu as perdu tes petits cochons tachés de noir ?
●(1912) MELU XI 330. L'expression donnée à cet endroit : «Est-ce que tu as perdu tes petits cochons tachés de noir ?» concorde avec le passage de Pétrone : «Modo sic, modo sic, inquit rusticus; varium porcum perdiderat.» Tout n'est qu'heur et malheur, disait le paysan qui avait perdu son porc bigarré. (Cité par Rolland, Faune Popul., v, 248. ●(1912) RVUm 206 (Gu). Ne oé ket er moh ér gér (A[rvor]), tr. P. ar Gov «Les cochons n'étaient pas à la maison : il ne sait quel parti prendre.» ●(1935) ANTO 70 (T) *Paotr Juluen. An Itron O'Reilly, he fenn e-gin o welout ne erruemp ket, ha tremenet koulz koan, ne oa ket, diouz ma c'hrozmole, hec'h holl voc'h er gêr. ●(1942) VALLsup 39. De qqn, qui a éprouvé une contrariété, qui paraît contrarié on dit : 'mañ ket ar moc'h (bihan) er gêr. ●(1972) SKVT I 63 (Ki) Y. Drezen. N'edo ket e voc'h bihan en o c'hraou, betek ma toue ar paotrig e-giz un den bras. ●(1980) (K) RIEG G. Peñseg. N'emañ ket tout e voc'h 'barzh ar gêr : se dit pour quelqu'un de soucieux. ●(1981) ANTR 47 (L) *Tad Medar. An Aotrou Person a zo teñval e benn o pignad er gador-brezeg. Re skler eo n'ema ket ar moh er gêr gantañ.
(2) Bezañ ar moc'h er gêr gant ub. : être de bonne humeur.
●(1943) FATI 26 (L) *Tad Medar. Hag a-wechou e veze mil boan o tegas d'ezi ar moc'h bihan d'ar gêr. ●(1958) ADBr LXV-4 511 (K-An Ospital Kammfroud). S'emploie pour traduire la très bonne humeur : En devez-se emedo he oll mohigou er gêr. Le contraire se dit : Eet he moh ganti en id-du. ●(1978) PBPP 2.2/381 (T-Plougouskant). N'emañ ket tout ma moc'h er gêr, tr. J. le Du «je ne suis pas dans mon assiette.» ●(1981) ANTR 62 (L) *Tad Medar. Pa vez ar moh er gear gand ar jardiner e pakan digantañ eur vozad spezad, eun aval pe eur berenn.
(3) Aet eo razh ar moc'h d'ar foar : tout le monde se tait.
●(1912) RVUm 206 (Gu). Oeit é rah er moh d'er foér, tr. P. ar Gov «Tous les cochons étaient à la foire : Tout le monde se tait. On ajoute quelques fois : Ne oé meit er grognérig ér gir.»
(4) Aet ar moc'h war ar gwinizh-du // Aet ar moc'h en ed-du : être de très mauvaise humeur.
●(1958) ADBr LXV-4 511 (K-An Ospital Kammfroud). S'emploie pour traduire la très bonne humeur : En devez-se emedo he oll mohigou er gêr. Le contraire se dit : Eet he moh ganti en id-du. ●(1964) BRUD 17/27 P.-J. Helias. A-boan deut dit ar parlant ma treñkas ar zoubenn ganeom : eet ar moh en ed-tu, war an taol ! ●(1981) ANTR 47 (L) *Tad Medar. An Aotrou Person a zo teñval e benn o pignad er gador-brezeg. Re skler eo n'ema ket ar moh er gêr gantañ. Eed int war ar gwiniz du, evel ma lavar an dud.
(5) Aet eo ar moc'h da redek : être de très mauvaise humeur.
●(1923) BUBR 26/448 Y. Crocq. Penôs ? Penôs ? Mazo, n'eman ket an traou war o zu mat ? Petra 'beg ennout ? Hag eat e vefe ar moc'h da redek ?...
(6) Bezañ amioù evel moc'h : être très bons amis. Cf. copains comme cochons.
●(1911) DIHU 71/245 (G) *Vedig en Evel. Er veitérez ha hi e oé fri ha... broh : amieu e oent èl moh !
(7) Bezañ pizh evel ar moc'h : être très chiche.
●(1914) MAEV 148 (L) *Dirlemm. Ne vije ket bet ken piz-moc'h hag ar mestr-labour. ●(1995) BRYV iv 98 (Li-Milizag). Arabad dezo memestra beza piz moh…
(8) Sachek ar moc'h war e dreid : s’attirer une affaire.
●(1899) (Ku-Sant Trifin) BSEc xxxvii 157 / KRL 22. Jachek ar moc’h var e dreid, tr. «S’attirer une affaire.»
(9) Bezañ moc'h bihan gant ar wiz : il y a anguille sous roche.
●(1938) BRHI 89 (Ki) Léon le Berre. Moc'h zo er wiz ! «il y a porc dans la truie» philosophe-t-il, voulant dire, par là, qu'il y a «anguille sous roche». ●(1957) AMAH 210-211 (T) *Jarl Priel. Krediñ a rae dimp hon daou e vez mat ober an diforc'h etre gwelout ha klevout, met n'eus forzh, moc'h bihan a dlee bezañ gant ar wizh, peogwir en em gave gwreg Crémieux a-du gant ofiserien an S.R.
(10) Reiñ bleud flour d'ar moc'h : voir bleud.
(11) Reiñ gwinizh d'ar moc'h : voir gwinizh.
(12) Reiñ flour gwinizh d'ar moc'h : voir gwinizh.
(13) Hadañ perlez e-touez ar mez moc'h : voir perlez.
(14) Lakaat he milin war boued moc'h : voir milin.
(15) Mont da vesa àr-lerc’h ar moc’h : voir mesa.