m. & adv.
I. M.
(1) Retard.
●(1955) STBJ 159. An termen d'en em gavet 'zo,'benn disul kente ; / Me a roy doc'h ho poutou, n'o ket hiroc'h dale...
(2) Retardement.
●(1659) SCger 105a. retardement, tr. «dale.»
(3) Lakaat dale : occasionner du retard.
●(1955) STBJ 110. Eur seurt tra evit gwir, kasaus-tre, a lakee dale hag a zirenke urz ar c'hoari, eeun d'an ampoent ma c'hortozed taol ar maro da goueza.
(4) Na gaout dale ebet : ne pas être longtemps (à faire qqc.).
●(1939) VKST Ebrel 71. N'en devoe Yann dale ebet o tiskarga ar girinad dien er ribod... ha dao d'ezi breman... ●(1943) FATI 32. An tri mesaer a oa digor o c'halon ha n'o doe dale ebet evit debri o fred. ●(1975) UVUD 85. (Plougerne) E-skoaz va re-me [keuneud], peus dale ebet evit ober ur bern aneho. ●168. Ennez a rea marc'hajou da gempenn keuneud. (…) O ! me, pehe dale ebet evit kempenn da geuneud ganta ! Pase daou-c'hant bemdiz a rea. E vehe dale ebet ganta.
(5) Na vezañ pell an dale : ne pas durer longtemps.
●(1922) FHAB Meurzh 88. en taol-man e vezoc'h dilabanet en eur wech ha ne vo ket pell an dale c'hoaz ! ●(1928) FHAB Mae 176. hag ar soner her gouezas, ne voe ket pell an dale. ●(1931) FHAB Mezheven 203. anez ema graet gant Breiz ha ne vezo ket pell an dale c'hoaz.
(6) Ur pennad mat a zale : un bon bout de temps.
●(1873) FHB 431/410a. Ar c'har araog a ruillaz er foz, hag eno e voue eur pennad mad a zale, rak ret e voue discarga ar c'har hag he garga a nevez, epad ma tiskarget taoliou sabren a dreus hag a-hed var ar c'hezeg ha var ar charretourien.
II. Loc. adv.
A. Hep dale.
(1) Sans tarder.
●(1557) B I 12. Hep dale enn em retreas, tr. «celui-ci se retira aussitôt.» ●411. Bezet oar se heb dale dereet / Diraz ouff, tr. «Sur ce, qu'elle soit, sans délai, amenée devant moi.»
●(1852) MML 33. lemmet an aelen digant an den, hep dale e coll ar vue. ●(1860) BAL 197. Kenavezo, adie, eb dale e tremenin. ●(1867) MGK 18. Distrei rinn hep dale.
●(1954) VAZA 67. piv a felle dezhañ lakaat e anv war roll ar vachelourien da zont, rak ret e oa kas hep dale ar baperenn-se da Skol-Veur Roazhon.
(2) Bientôt.
●(1908) PIGO II 3. eno e vije ezom hep dale eus eur vatez da baran ar mevel. ●11. Hep dale, tour neve Tremuzon a baraz d'o daoulagad. ●159. Hep dale e benn a oe ken baoutet ma na oa evit mont ken.
B.
(1) Hep nemeur a zale : sans guère tarder.
●(1783) BV 1038-1039. Lar dese ho Lemin a quaptiuite / (…) hep nemeur a dalle. ●(1792) BD 3975. pe otramant evo hep nemeur adalle, tr. «qui arrivera sans beaucoup tarder.»
(2) Hep pell dale : bientôt, sans tarder.
●(1866) FHB 60/61a. Hep pell dale e savas etre d'he ho daou. ●(1874) POG 116. Teurveit, hep pell dale, kaout truez ouz-omp-ni.
(3) Hep dale pell : bientôt, sans tarder.
●(1902) PIGO I 31. Hep dale pell, Herri an evoa 'n em gollet ; neuze tiskennas diwar e varc'h hag e krapaz war eur ween. ●(1939) MGGD 23. Hep dale gwall-bell marteze.
(4) Hep dale ket : sans tarder aucunement.
●(1557) B I 158. Me ya oarse hep dale quet, / Eualhenn pan gourchemenet, tr. «Sur ce, je vais sans délai, puisque vous l'ordonnez ainsi.»
(5) Hep dale ken : sans plus tarder.
●(1530) J p. 26a-b. Ma mam (…) / discleryet (…) / Dif plen, en scaf, hep tardaf quet / Ho requetou, hep dale quen, tr. «Ma mère (…) exposez-moi pleinement, en peu de mots et sans tarder vos demandes qui se font trop attendre.»
C. Kent dale : sans tarder.
●(1955) STBJ 75. Hogen ar yarig paour, glebet he flu gant al livaj du ha teo, a varvas kent dale ha ne voe ket kredet ober soubenn ganti evel ma 'z eo ês kompren.