v.
I. V. tr. d.
A.
(1) Manger.
●(14--) Jer A.168. Me a m’eux leyz an pyp da dybryff, tr. « J’ai plein le tuyau (ou : le tonneau) à manger » ●(1499) Ca 60b. Dibriff. g. mengier. ●g. ensemble mengier. b. dibriff queffret. ●(1580) G 1074. Ha na debret do cam guenef flam un tam boet, tr. «Est-ce que vous ne mangerez point, à votre aise (?) avec moi, certes, un peu de nourriture ?»
●(1659) SCger 76a. manger, tr. «dibri. p. debret.» ●(c.1680) NG 107. E tebrin ac un aval glas. ●1010. Ou tebrign sur, allas, un naual forh callet. ●1450. E hoé rait dehou congé de debring a pep (freh). ●(c.1718) G 95 / 154 - H 155 / 191 - I/J 191 / 271 - K 271 - L 272/325 - M 325/422) (N 1/31 - O 32/70 - P 71/219 - Q 220/242 - R 242/426) (S 1/138 - T 149/251 - U/V/W 252/343 - Y 343/344 - Z 344/345)">CHal.ms i. manger du mouton, tr. «deabreïn quic meut.» ●(1732) GReg 598a. Ne manger ni viande, ni poisson, tr. «Dibri boëd sec’h.» ●(1744) L’Arm 30a. Manger du beuf, tr. «Daibrein beuin.» ●(1779) BRig I 44. ar plusk à daibré ar moh, tr. «des écosses, que les cochons mangeoient.»
●(1838) CGK 6. Debet, crignet, bresquennit lezit ar sourcio. ●(1856) VNA 105. Mangeons donc quelques fruits, tr. «Daibramb enta ur fréhen benac.» ●180. qquelque chose à manger, tr. «un dra-benac de zaibrein.» ●(1867) MGK 83. ne zebrinn kik morse. ●(18--) AID 456. en eur brepari da zebi va souben, tr. «me préparer à souper.»
►absol.
●(1499) Ca 12b. Asezaff da dibriff. g. soir pour mengier. ●(1580) G 687-689. Effaf dybryf ne lesyf quet, tr. «Boire, manger, je n'y manquerai pas.»
●(c.1680) NG 912. E hiuet, e teabrin. ●(1732) GReg 62b. Avant que je mange, tr. «abarz ma tébrin.» ●(1792) HS 100. chom hemp daibrein.
●(1877) BSA 191. ar c'hrouadur, iac'h pesc, a c'hoarze, a zrebe.
●(1932) CDFi 17 décembre. degas d'ezan da zebri ha da eva.
(2) par ext. Manger (un repas).
●(1938) CDFi 12 mars. tud an ti a oa o tibri lein.
(3) Être mangé.
●(1849) GBI I 250. Me 'zo ama 'tibri gant 'r c'hontron, tr. «Je suis ici mangé par les vers.»
●(1928) FHAB Meurzh 91. War ar mêz e vez savet an houidi / Hag e kêr ez eont da zibri.
(4) Debriñ sasun : manger de bon appétit.
●(1868) FHB 167/87a. en em lakeas da zibri chassun. ●(1872) ROU 74. Manger avec appétit, tr. «dibri sasun.» ●(1874) FHB 474/32b. bara mad oa avad hag he zibri a rea chasun. ●(1874) FHB 512/334a. ar prins Breiz a zebras chasun.
B. [empl. comme subst.]
(1) Action de manger.
●(1838) OVD 45. er pligeadurieu én daibrein hag én ivet. ●(1877) BSA 194. Ar furnez ar vrassa e kenver an dribi hag an eva a remerket en ho frejou.
●(1911) BUAZperrot 512. Bezit fur en ho tibri hag en hoc'h eva.
(2) Nourriture.
●(c.1500) Cb 62a. papo / as. neutri generis. g. mengier / et appartient aux petis enfans. b. an dibriff a gra bugale munut.
●(1955) STBJ 210. Broust e oa an dud war an dibri. ●(1962) GERV 29. n'omp ket ken broust ha te war an debri hag an eva.
(3) Mets.
●(1846) DGG 364. e gorf a zo veritablamant un dibri. ●(1866) HSH 180. Va c'horf a so e guirionez un dibri.
(4) Repas.
●(17--) ST 36. Goude ann dibri-se e teui d'ezhan iec'het, tr. «Après ce repas il se trouvera aussi bien portant.»
(5) Appétit.
●(18--) SAQ I 340. koll ar c'housket, an dribi.
●(1907) FHAB Kerzu 310. ma kolle ar c'housket, ma kolle an dibri. ●(1929) MKRN 82. Koll a ran ar c'housked hag an dibri !
(6) [empl. comme subst. au dimin.] C'hoari debraik : jouer à la dinette.
●(1947) YBBK 184. c'hoari debraik.
C. [en apposition] Qui sert à préparer à manger.
●(1933) OALD 45/216. pa vezont bet eur miz en éoul debri.
II. V. tr. d. sens fig.
A. [sujet : qqn]
(1) Dépenser.
●(1884) FHB 11/86a. dèbret ha foranet an arc'hant.
●(1909) KTLR 241. dribi he zanvez. ●(1925) BUAZmadeg 405. o tibri avechou ho feadra gant tud a justis. ●(1966) BAHE 47-48-49/33. (debriñ e bistigenn, e beadra).
►absol.
●(1995) BRYV I 137. (Milizag) diêz eo ramas, mes êz eo drebi.
(2) Debriñ e levrioù : étudier ses livres sans cesse, dévorer ses livres.
●(18--) BSG 102. lezomb anezhan pa (lire : da) zebri he levriou.
B. [au passif ; sujet : qqc.]
(1) User, ronger, miner (par le temps, etc.).
●(1919) FHAB Here 117. drebet breman gant ar mergl. ●(1942) DIHU 378/182. ur porched kizellet hag e zo bet kaer. Débret é d'en amzér.
(2) Faire disparaître.
●(1910) MBJL 67. An deio-man e ve eur vougen denv hep (lire : bep) beure hag a ve debret gant an heol 'benn eun eur goude kreiste.
C. [au passif ; sujet : qqn] Croire.
●(1910) MAKE 87. mes an dud fur hag honest eveldomp-ni n'eo ket c'hoaz debret kement-se ganto.
III. V. tr. d. sens fig.
A.
(1) Debriñ e amzer : perdre son temps.
●(1957) BRUD 1/109. Traou a netra mad da zuna arhant diwarnom ha da lakaad ahanout da zebri da amzer.
(2) Debriñ soñjoù : ruminer des pensées.
●(1923) KNOL 10. Edo o tribi ar sounjou-ze, pa deuaz en ti eur c'hlasker-bara. ●128. e benn pleget, e zorn en e c'hodellou, an ear da veza o tibri sonjou. ●(1955) STBJ 65. o tibri soñjou e-tal an oaled.
(3) Debriñ e spered : s'inquiéter.
●(1843) LZBg 1añ blezad-2l lodenn 75. mæs péh ur bourd oé ou gùélet inou é poéniein nezé hag é taibrein ou sperèd aveit disoh. ●(1885) ADA 5. ar c'henta ne rê nemet debri e speret.
●(1906) DIHU 10/170. er heh dén ne hré nameit dèbrein é dammig spered. ●(1926) FHAB Mezheven 224. Hag ar beleg paour da zebri e spered goasoc'h-goaz. ●(1935) ALMA 161. Va mamm geaz ne ehan da zebri he spered ganeomp hon diou.
B. [au passif ; sujet : nom de chose]
(1) Debret gant : plein de (vermine, etc.).
●(1767) ISpour 91. Daibret guet enn anstu. ●(17--) VO 148. fal vinnét ha daibrét guet en anstu.
(2) Bezañ debret gant : être accaparé par.
●(1790) MG 143. durand ma hon-mé daibrét guet mil-soursi.
IV. V. pron. En em zebriñ.
A. V. pron. réci.
(1) Se dévorer mutuellement.
●(1821) SST.ab xxvii. arlerh ur siege quen terrible me hum lahé en dut eit hum zaibrein.
(2) sens fig. Se chamailler.
●(1752) BS 401. oc'h en em gasaat, oc'h en em dibri memes.
●(1847) MDM 325. pa velint ac'hanoc'h oc'h en em zibri er feson-ze ? ●(1893) IAI 43. o sounjal e teuje ar gatoliked hag an Arianed d'en em zribi.
●(1903) MBJJ 222. ec'h eo prest ar C'hresianed hag an Armeniaded, kristenien distag euz ar gwir iliz, d'en em zibri etreze, ha vit an disteran tra. Piou breman a vo souezet, mar gwel 'nê o klask dibri ar gatoliked ? ●(1908) KMAF 42. lakat tud, mignoned a-hend-all, d'en em zebri. ●(1927) FHAB Gouere 141. ma klevas ar vevelien oc'h en em zebri elec'h mont d'o gwele.
B. V. pron. réfl. En em zebriñ.
►(en plt de qqc.)
(1) S'user, se ronger.
●(1910) MBJL 82. setu ec'h ê krog dija ar mein a zo en diavêz d'en em dibri ha da gouean en poultr.
(2) Démanger.
●(c.1500) Cb 62a. Dibriff : pan enem debr crochenn den. g. demangier.
►(en plt de qqn) S'inquiéter.
●(1879) ERNsup 151. 'n im dibin, se faire de la peine, Trév[érec], Lang[oat], P[l]eud[aniel] ; 'nom dèbein, St-M[ayeux].
●(1908) PIGO II 17. A greiz 'n em zibri evelse. ●(1915) MMED 389. spered Fransez a joume d'en em zebri. ●(1929) DIHU 215/271. Elen en um zèbr, en um hlahar. ●(1942) VALLsup 95a. se faire des idées, tr. «en em zebri fam.»
V.
(1) Debriñ gouloù : être long à faire son sermon. Cf. dever-gouloù.
●(1995) PTEZ 60 (K-Plougastell-Daoulaz). Goulennit digand eur beleg koz petra eo eun «dreber goulou» Hag e vo respontet deoh : eur beleg na n’e-neus fin ‘bed deañ er gador-sarmoun !!
(2) Debriñ e strapenn : voir strapenn.
(3) Bezañ debret an aval lokard : voir aval.
(4) Debriñ ar sent : voir sent.
(5) Debriñ e eost diwar e c'har : voir eost.
(6) Aet d'ar Roc'h da zebriñ bara gwenn : voir Roc'h.
(7) Bezañ debret kaoc'h al lutin : voir lutin.
(8) Debriñ e gig a-raok e soubenn : voir kig.
(9) Mont da zebriñ bara ar roue : voir bara.
(10) Debriñ an hent : voir hent.
(11) Kaout naon da zebriñ bili : voir bili.
(12) Debriñ ar vegenn kent an erienenn : voir begenn.
(13) Debriñ ar vegenn kent an dreujenn : voir begenn.
(14) Ar bleiz o tebriñ gwaskon ouzh al loar : voir bleiz.
(15) Kas ub. da zebriñ brenn : voir brenn.
(16) Emañ al loar o tebriñ lann : voir lann.