f. –ioù, ferniel, fernier
I.
(1) Four.
●(1499) Ca 86b. Forn. g. four. ●(c.1500) Cb 87a. Fornn. g. four. ●(1633) Nom 57a. Panis testaceus, artoptitius : tourteau, ou gasteau, pain cuit en four de terre : tourtel, pe gouastel, bara poazet è forn douar. ●134b. Furnus, clibanus : four : forn, fourn.
●(1659) SCger 59b. four, tr. «forn.» ●(c.1680) NG 1867. vr fourn goret. ●(1732) GReg 429b. Four, lieu ou cuire le pain, tr. «Fourn. p. fournyou. (ce mot est en tout Leon, & à la côte maritime de Van. Par tout ailleurs c'est : fôrn. p. fôrnyou.» ●Four à pain, tr. «Fourn vara. fôrn vara.» ●(1790) Ismar 230. Er-ré-zou chuget d'er fourn pé d'er velin.
●(1889) ISV 68. evel eur forn c'horet.
●(1907) FHAB Gouere 135. ferniel evit poazat ho friach. ●(1915) HBPR 166. toullou great var vaout evel ferniel. ●(1929) MKRN 98. ar fler a ta eus ar forn vras, tr. «l'odeur nauséabonde qui sortait du grand four.» ●(1973) LBFR 64. fars er vouarn.
(2) Four de goémonier.
●(1960) GOGO 216. (Kerlouan, Brignogan) Le four, furn, ar vurn (forn ar forn) sert à brûler sur place le goémon destiné à la fabrication de l'iode.
II. fam.
(1) Bouche.
●(1924) LZBt Mezheven 35-36. pep hini a dap gant e vizied tammou yod (...) hag a gas an tammou-ze d'ar forn elec'h ma vent malet gant dent gwen ha yac'h tre. ●(1964) LLMM 107/421. dalc'hmat goret e forn.
(2) Serriñ e forn : se taire.
●(1935) ANTO 160. a-boan ma oa d'ezi beza serret he fourn. ●(1947) YNVL 68. mont da lakaat hemañ da sarriñ e forn.
III. (géographie) Intérieur de cratère.
●(1903) MBJJ 52. Forn heman, herve kreden ar baganed, a dalvee da govel da Vulkan. ●53. forn ar Stromboli (...) Heman eo tu toull-diskarg an mene-tan (...) tizout a ra bete geno ar forn.
IV.
(1) Bezañ tomm ar forn gant ub. : être ivre.
●(1878) EKG II 143 (L) L. Inisan. Er c'hiz-se e veze atao tomm ar fourn gant-ho hag e choment hanter-vezo.
(2) Bezañ goret e forn : être ivre.
●(1964) LLMM 107/421 (T) J. Konan. Mannous e vouezhig-plac'h ha dalc'hmat goret e forn, ez eo dleet dit paeañ pep a vannac'h dimp holl.
(3) Gorañ e forn : boire de l’alcool fort.
●(1939) RIBA 106 (G) Ian-Mari Heneu. gorein ou forn get hé « lagout ».
(4) Teñval evel en ur forn : très sombre.
●(1889) ISV 376 (L) G. Morvan. Tenval oa evel en eur forn; ar pez a blije din avoalc'h.
●(1911) DIHU 72/267 (G) G. er Born. Tioél é en noz hinoah, èl ur forn.
(5) Dont da boazhat da forn ub. : être convaincu par qqn, suivre son raisonnement.
●(1908) PIGO ii 33 (T) E. ar Moal. Koulskoude, mam a oa laouen bras o welet e oan deut da boac'hat d'he forn. ●(1935) BREI 425/1d. Ha kouslskoude, eur pennad so, ez eus c’hoant da rei da gredi o deus ar gomunisted laket dour en o gwin. Tud a urz a lavar, hiniennou : «Dont a refont da boac’hat d’hon forn… Terri a rei d’eze… Tremen a re d’eze…» ●(1942) VALLsup 2. Vous m'accorderez cela (dans une discussion), tr. F. Vallée «Dont a rit d'am fourn da boaza fam.» ●39. Être convaincu par qqn, se rendre à ses raisons, tr. «mont da boaza d'e forn fam.»
(6) Mont da boazañ en hevelep forn : s’entendre, être d’accord.
●(1942) VALLsup 65. S'entendre, être d'accord, tr. F. Vallée «mont da boaza er memes fo(u)rn popul.»
(7) Bezañ ar forn o c'horiñ : les choses sont en préparation.
●(1910) MBJL 159 (T) L. Le Clerc. Pac'h ouzer pesort kriadenno a deuio gante bremazonn, e c'heller laret eman ar forn o c'hori.
(8) Ken bras ha forn Karaez : très grande (bouche).
●(1982) PBLS 570 (Ku) Langoned. Ur beg ken bras ha forn Karaes, tr. J.-Y. Plourin «(ouvrir) une bouche aussi grande que le four de Carhaix.»
(9) Ken bras evel / Kement ha forn ar raz e Montroulez : très grand (en parlant de la bouche).
●(1889) CDB 174. Kement eo geno ma mestrez / 'Vel forn ar ra en Montroulez.
●(1962) TDBP Ia 41 (T). Te eo ken braz da henou 'vel forn-ar-raz e Montroulez, tr. J. Gros «ta bouche est aussi grande que le four-à-chaux à Morlaix.» ●(1994) HYZH 197-198/61. homañ 'zo ken bras he genoù evel (= ha) forn ar raz e Montroulez.
(10) Bras evel forn-bastezioù Pontrev : très grand (en parlant de la bouche).
●(1970) TDBP I 41. Te eo ken braz da henou 'vel forn-basteziou Pontreñv (Lg).
(11) Digeriñ evel dor ur forn : ouvrir largement, en grand.
●(1874) FHB 481/87b (L) *Dom Lan. He varc'h a zigore he fronellou evel dor eur fourn.
(12) Digor evel ur forn-raz : grand ouvert.
●(1955) VBRU 125 (T) *Jarl Priel. Anzav a rin e vanis gant va genou digor evel ur forn-raz. ●(1957) AMAH 155 (T) *Jarl Priel. Menel a ris gant va genou digor evel ur forn-raz ar wech kentañ ma welis va c'hanfard o vont en gouez.
(13) Bezañ bet maget/desavet en ur forn :
●(1900) KRL 21 (Ku-Sant Trifin). En eur forn ema bet maget (pe disavet), tr. «Se dit de quelqu'un qui ne connaît pas les bienséances,... qui n'a rien vu, qui est par trop simple.»
(14) Derc'hel forn : fumer (du tabac).
●(1877) FHB (3e série) 13/97b *Mik an Dourdu. Varlerc'h an tam e man ar c'hiz da ober eur c'horniad. Mari a zalc'he fourn. Clouarik ne oue ket gourd da zigeri he liassen.
(15) Bezañ tomm evel ur forn/tomm-forn : être très chaud.
●(1936) BREI 441/4b (T). Leun-chouk ha tomm-forn. ●(1957) AMAH 84 (T) *Jarl Priel. An avel siroko ken tomm hag ur forn.
(16) Bezañ ruz evel ur forn : être très rouge.
●(1935) BREI 396/2a (T). E zremm a veze ru-forn.
(17) Gervel toaz d'ar forn : voir toaz.
(18) Krial toaz d'ar forn : voir toaz.
(19) Kouchañ toaz en e forn : voir toaz.
(20) Mont e-barzh evel toaz er forn : voir toaz.
(21) Kras evel dorn ur forn : voir dor.
(22) Bout an alc'hwez forn gantañ : voir alc'hwez.
(23) Krazañ e gerc'h en e forn : voir kerc'h.
(24) Tommañ e gerc'h en e forn : voir kerc'h.
(25) Difoeltrañ an ti d'ober ar forn : voir ti.
(26) Bezañ bet e dorzh vara er penn pellañ eus ar forn : voir torzh.