adv.
I.
(1) Beaucoup.
●(14--) N 440. Ha cals enor da cosquor Armory, tr. «Et beaucoup d'honneur pour le peuple d'Armorique.» ●(1499) Ca 30a. Cals. g. moult ce que contient moult de choses. ●(1530) Pm 167. Goude cals a doan ha poanyou. tr. « Après beaucoup de douleur et de peines. » ●(1647) Am A-325. cals a douar calshet, tr. «beaucoup de terre entassée.»
●(1774) AC 109. cals bolumusoc'h, tr. «beaucoup plus volumineuse.»
●(1848) SBI I 162. calz a afflijamant, tr. «beaucoup d'affliction.» ●(1857) CBF 39. Ha kalz a ziskarg a zo er gear man d'ar varc'hadourez ?, tr. «Y a-t-il dans cette ville beaucoup de débouchés pour le commerce ?» ●79. eva kalz a zour kriz, tr. «boire beaucoup d'eau pure.» ●(1895) GMB 92. à Sarzeau kan a dra (pas) grand chose.
●(1948) ETCE 323. Mes informateurs de Plouigneau m'ont donné gra, f. pl. graiou «côte montante (sur un chemin)», mais aussi «pente, degré de déclivité (en montée)» : âze 'zo kalz a hra : kalz a bwéz kréc'h, il y a beaucoup de pente (montante)», c'est-à-dire «la pente est très forte».
(2) Ar c'halz : la plupart (des gens), la multitude.
●(1907) AVKA 16-17. Setu ur bugel, hag a zo graet evid daoni ha salvi ar c'halz en Israel. ●161. med ar c'halz na raent ket.
(3) Ar c'halz vuiañ, vrasañ : la majeure partie.
●(1905) BOBL 04 novembre 59/1a. da lavaret eo ez oant ar c'halz vuia bourc'hizien. ●(1906) KPSA 63. ar c'halz vuia euz ar gristenien. ●(1923) ADML 39. Ar c'halz wuian goulskoude a rank tevel a vare da vare. ●(1928) FHAB Meurzh 89. Dre eno, ar c'halz vuia eus koueriated ar barrez o deus prenet o c'her. ●(1935) LZBl Gwengolo/Here 149. Ar c'hals vrasa, a gredan, eus tud fidel parreziou eskopti Kemper. ●(1937) LZBl Genver/C'hwevrer 7. gant ar c'hals vuia eus an Europeaned.
(4) F. Grande partie.
●(1866) FHB 99/373a. eun ti savet eur galz aneza da zûl. ●(1874) FHB 516/372a. E Versail an Deputeed, eur galz anezho, en em gave er pedennou.
●(1906) GWEN 3. evel ur galz ac'hanoc'h. ●(1962) GERV 84. eur galz eus ar boued hon eus ezomm aneañ.
(5) Ur c'halz : beaucoup de gens.
●(1915) MMED 222. kalz tud en Israel a vezo kollet (...) hag eur c'hals all a vezo saveteat. ●(1928) BFSA 35. goapaet e voe gant eur c'halz. ●168. Dre ma prezege ar Sant d'an dud, e c'houlenne eur c'halz digantan gwiska sae ar baourentez.
(6) Ur c’halz : la plupart.
●(1962) EGRH I 25. ur c’halz, tr. « la plupart. »
(7) Gwall galz : énormément.
●(1848) GBI II 264. Gwall-galz euz a wad a gollet, tr. «Vous perdez du sang en quantité.» ●(1865) GBI I 388. Me am euz bet gwall-galz a boan ! tr. «J'ai éprouvé bien de la peine !» ●(1890) MOA 140. je n'ai pas beaucoup, tr. «n'em euz ket goall-galz.»
●(1910) MBJL 65. Evit herve 'm eus gwelet, ne debront ket gwall galz.
(8) Beaucoup de gens.
●(1790) MG 204. n'en dès quet calz e lair èl ma rér ar en hènteu bras.
●(1866) FHB 55/23b. cals a zispign ho iec'hed.
●(1905) IMJK 61. Nen des chet kalz e za de vout guel get er hlinùed.
(9) =
●(1909) KTLR 157. Tân ha kurun ! eme Ian, petra rofen-me kalz deoc'h ?
(10) Trop.
●(1878) EKG II 117. Ne ouzoun ket kals penaoz a riz.
●(1909) KTLR 226. N'e guie ket kalz penaoz treuzi. ●249. Ar Roue hag ar Rouanez na guient penaoz kalz trugarekaat ar markis. ●(1915) HBPR 58. ne guie ket kalz dre be seurt penn staga d'al labour-ze. ●(1934) PONT 21. Ne ouie ket kalz petra da zonjal.
(11) Kavout kalz : admettre difficilement.
●(17--) Cc 1421. Cals e cafan goellet n-eller quet o lasan, tr. «Je trouve bien dur de voir qu'on ne peut les mettre à mort.»
●(1915) HBPR 147. Brestis ho doa esperans, atao, da velet tenna he galloud digant ar Roue mez oll e kavent kalz beza he lakeat d'ar maro.
(12) Kalz bras a : beaucoup de.
●(17--) ST 8. me am eus (...) greet kalz braz a hent.
●(1846) DGG 103. cals-bras a vroyou-all. ●108. gant cals-bras a dud. ●(1866) HSH 118. cals-bras a gristenien. ●(1872) KTB.ms 15 p 295. am eûs lâret kalz braz a offerenno fall.
(13) Na kalz na bihan =
●(1792) HS 265. Ha Jesus n'enn doai quet na calz na bihan énn unn ocasion é péhanni é larass de Sant Piérr turul ul linènn ér mor.
(14) A galz : beaucoup de.
●(1878) EKG II 304. N'ho doa ket a galz dillad.
II.
(1) Kalz a vank, a faot : il s'en faut de beaucoup.
●(1744) L'Arm 28b. Il s'en faut beaucoup, tr. «Cals a fautte.»
●(1834) SIM 37. ha mad e za ar bed ganêoc'h er bloa-mâ ? – Calz a vanq, eme ar pautr-côs. ●(1870) FHB 258/386b. rak va c'houstians-me n'ema ket e peoc'h, calz a vank.
(2) Kalz ne fell : il s'en faut de beaucoup.
●(1766) MM 1036. mes eus va zimen gouscoude / pe gals na fell eo e vevé.
(3) Kalz ne vern : peu importe.
●(1854) PSA I 304. Calz e vern dehou petra e zigouéhou goudé. (…) Nag é vehé laqueit en dén just d'er marhue, calz e vern dehou. ●(1861) BSJ 104. Mæs calz ne vern, ne fal quet gobér avel el lod muihan ag en dud.
(4) Kalz eo : il est fâcheux de.
●(1732) GReg 794a. Il est fâcheux de regimber contre l'éperon, tr. «Cals eo rebecqi oud ar c'hentrou.»
(5) Kalz pe nebeut : peu ou prou.
●(1975) YABA 12.04. er ré e labour, kalz pe nebeud.
(6) Kalz ouzhpenn : qui plus est.
●(1818) HJC 272. Calz-oh-pen, me ouair penaus i ma ir pèh en dès ordrènet deign. ●281. Calz-oh-pen, hreral e atrapas i serviterion.
(7) Na kalz na ken : ni peu ni prou.
●(1909) BROU 213. (Eusa) Na kalz na ken, tr. «ni peu ni prou.»
(8) Na kalz na ket : ni peu ni prou.
●(1933) FHAB Genver 8. Thereza Neumann ne zebr tamm, ha (lire : na) kalz na ket, aboe ar bloaz 1927 ne ev banne, na kals na ket.