m. kirri
I. (agriculture)
(1) Charrette.
●(1499) Ca 32b. Carr. g. charrette.
●(1659) SCger 22b. charrette chariot, tr. «carr, plur. quiri.» ●(1732) GReg 154a. Charrette, tr. «Qarr. p. qirry.» ●406a. Ferrer une charrette, tr. «Houarna ur c'harr.»
●(1849) LLB 84. chanjein hou kiri. ●1258. skleijal kiri.
(2) Gwerzhañ diouzh ar c'harr =
●(1926) FHAB Meurzh 93. Gounid a vez diouz ar moc'h, da genta, en eur gaout torradou re vihan hag ouz o gwerza diouz ar c'harr ; d'an eil, o sevel ar re vihan d'o gwerza diouz ar gordenn.
II. Voiture.
●(1934) BRUS 108. Conduisez votre voiture au garage, tr. «kaset hou kar d'er hardi.»
III. Rouet. voir karr-nezañ
IV. (astronomie) Ar C'harr : la Grande Ourse.
●(1955) STBJ 165. Anavezout a ree anoiou meur a steredenn hag e lavare : Gwelet a ran ar C'harr, ar Yar hag an Tri Roue : / Tomm 'vo an heol arc'hoaz, mar plij gant Doue.
V.
(1) (Tennañ, sachañ) ar c'harr war e gein : s’attirer des ennuis.
●(1766) MM 659-661 (Li) C.-M. le Laé. Ennez aso e pep affer / Finnoc'h ividoc'h an anter / ar c'har a dennit var o quéin, tr. G. Esnault «cet homme-là connaît en toutes circonstances plus de rubriques que vous au-double; c'est une «charrette que vous vous roulez sur le dos». ●(1878) EKG II 286 (L) L. Inisan. Me gaf d'ign e raio an traou-ze muioc'h a vad d'eomp eged lakaat an tan aman da zacha marteze ar c'harr var hor c'hein. ●(1878) SVE 643. Sacha ar c'har war ar c'hein, tr. L.-F. Salvet «Attirer la voiture sur son dos. (S'attaquer à plus fort que soi.)» ●(1890) MOA 218 (L). S'attirer des difficultés, tr. J. Moal «sacha ar c'harr var he gein.» ●414. Provoquer à contretemps, tr. «sacha ar c'harr var he gein.» ●(1905) ALLO 12 (L) Y.-V. Perrot. Reuzeudik oun evel ar vein. / Siwaz ! va unan var va c'hein / Am eus sachet ar c'harr ! ●(1910) MBJL 12 (T) L. le Clerc. Breiziz kêz ! Jachan ar c'har war o c'hein ê a rejont. ●(1919) FHAB Here 123 *Dir-na-Dor. Gwaz a ze, an eus bet klasket ken izel, koulz zo bet, danvez e skridou. Jachet an eus bet ar c'harr war e gein, ha tenvalaet sked e gurunen varz. ●(1929) EMPA 18 (T) *Paotr Juluen. Piou a dleo tamall nemeti h'ec'h unan ! ma karje, n'he doa ket sachet ar c'harr war he c'hein ! ●(1935) ANTO 3 (T) *Paotr Juluen. War ho kein, 'n an' Doue, na sachit ket ar c'harr. ●(1995) BRYV iii 161 (Li-Milizag). An hini a ra rebechou, hennez a zo o sacha ar harr war e gein ! Hag an tu eneb en em gavo gantañ ! ya !
(2) Re gargañ ar c'harr : boire trop.
●(1905) DIHU 5/89 (G) *Job an Drouz-vor. Hineah é ma hoah re garg er har : gargusen er handerù en des tronpet é ziùhar, ha pargellat e hra ag er choéj. ●(1958) BRUD 5/34 (L) *Mab an Dig. Re garget oa ar harr ha diou pe deir gwech e jaras.
(3) Bezañ kouezhet eus lost ar c'harr : être parvenu.
●(1890) MOA 249 (L). Personne de bas étage, tr. J. Moal «aotrou kouezet euz lost ar c'harr, m. (Fam.)» ●(1910) MBJL 97 (T) L. le Clerc. Ya, eur prins, mar plij, hag eur prins gwirion, n'eo ket unan koueet eus lost ar c'har. ●(1923) FHAB 1922 – légérs changements de langue – Pièce inspirée de Molière, M. de Pourceaugnac)">AAKL 41 (L) Y.-V. Perrot. Chê ! petra eo houman ? eur c'hoz itron bennak kouezet eus a lost ar c'harr, m'oar-vat ! ●(1923) FHAB Du 434. eun toullad aotronez kouezet eus a lost ar c'harr a oa eno en e raok, azezet ouz taol. ●(1927) TSPY 15-16 (L) L. ar Floc'h. Souezet oun, ha souezet bras, e teufec'h, c'houi, eun aotrou kouezet eus a lost ar c'har eveldoc'h da glask eur pried war ar maez, e lec'h dibab unan eus ho kendere, unan hag e deus eveldoc'h troet keïn da Zoue he badiziant hag e fask kenta... ●20. Set' ama eur stantilhon, avat, hag unan kouezet eus a lost ar c'har... pa oa o klask charreat ar re all. ●(1928) FHAB Mezheven 219 (L) *Tintin Anna. N'eo mui nemed eun itron kouezet eus a lost ar c'har. ●(1931) VALL 274. (Personne) de bas étage, tr. F. Vallée «kouezet eus lost ar c'harr fam.» ●536. Parvenu, tr. «kouezet diouz ou diwar lost ar c'harr (injur.).» ●(1957) AMAH 222 (T) *Jarl Priel. Ha hi kouezhet diouzh lost ar c'harr peogwir ne oa nemet ur fererez pa zimezas d'an Doktor B...
(4) Bezañ a-istribilh ouzh lost ar c’harr er skol : être le dernier.
●(1995) PTEZ 19 (K-Plougastell-Daoulaz) *Lan Rozmoal. «Azenn gorniek» ‘ vez laret d’eur pôtrig a-istribill ouz lost ar harr er skol !
(5) Kas e garr e-unan : savoir s’en tirer.
●(1877) FHB (3e série) 25/203a (L) *Jakez ar Velchenneg. Aoun da veza kemeret evit tud ne vent ket goestl da gass o unan ho c'har en dro. ●(1921) PGAZ 16 (L) F. Moan. Ton a jommaz gant ar re-ma, ken na oant savet mad ha goest da gas ho c'harr ho-unan enn dro. ●(1931) VALL 741. Capable de se tirer d'affaire dans la vie, tr. F. Vallée «gouest da gas e garr e-unan fam.» ●(1986) PTGN 62 (L) *Tad Medar. Med ar re-mañ a oar atao an tu da gas o harr o-unan.
(6) Ober e garr e-unan : se traîner avec peine.
●(1917) KZVr 240 - 07/10/17. Ober va c'har va-unan, tr. «se traîner avec peine, Loeiz ar Floc'h.» ●(1924) NFLO. Me tirer d'affaire seul, tr. Loeiz ar Floc'h «ober va c'harr va-unan.»
(7) Diskargañ e garr e toull an ode : coïtus interromptus.
●(19--) NPER. Me am eus diskarget va c'harr e toull an Odet (péché entre époux). (lire : an ode).
(8) Lakaat lost ar c'harr a-raok : mettre la charrue devant les bœufs.
●(1878) SVE 541. Lakaat lost ar c'har araok, tr. L.-F. Salvet «Mettre le derrière de la voiture en avant. (Mettre la charrue devant les boeufs.)» ●(1912) MELU XI 341. Lakaat lost ar c'hâr arok, tr. E. Ernault «Mettre la queue de la charrette en avant (la charrette avant les boeufs). (Hing., 26.) ●(18--) MIL.ms (d’après MELU XI 341). Lakaat lost ar c'harr araok.
(9) Mont e garr en douflez : échouer, ne pas réussir.
●(1942) VALLsup 59. Échouer, ne pas réussir, tr. F. Vallée «mont e garr en douflez T[régor] pop[ulaire].»
(10) Lonkañ ur c'harr houarnet :
●(1931) FHAB Mae 168 (L) Y.-V. Perrot. An holl a c'hoarze ganto, nemed an aotrou a jome atao ken tenval e benn hag unan hag en divije lonket eur c'harr houarnet.
(11) Treiñ ur c'harr bras e karrigell : faire péricliter ses affaires.
●(1941) FHAB Meurzh/Ebrel 36 (K Skrignag) Y.-V. Perrot. Trei eur c'harr bras e karrigell. (Da lavaret eo kas ar stal da stalig hag ar stalig da netra.)
(12) Stagañ kezeg ouzh lost ar c'harr : voir kezeg.
(13) Kac'het en deus e varc'h ouzh e garr : voir kac’hat.