v.
I. V. tr. i. Kregiñ e.
A. (en plt de qqn)
(1) Kregiñ en udb. : prendre, se saisir de qqc.
●(1499) Ca 50a. Creguiff. g. prendre o la main crochier. ●(1633) Nom 251b. Saxum manuale : pierre qu'on peut empoigner : mæn á haller da ampouing, creguiff ennaff.
●(18--) SAQ II 109. Krogomp er vouc'hal a dro vad, – eur skour a zo da galveziat. ●201. P'ho c'heuz eul loden da varrad / Krogit en ho mar a dro vad.
●(1921) PGAZ 42. an daou baotrig a grog an eil e pegnotenn egile. ●(1996) CRYK 112. kregel em dorn, tr. «me prendre la main.» ●277. Krogout a rê 'n hi dorn, tr. «Il lui prit la main.»
(2) Kregiñ en udb. : prendre (le travail, etc.), se mettre à.
●(1907) PERS 72. goude beza lennet muia ma c'helle, e kroge er skriva, hag ar skriva-ze eo ar binijen vraz. ●(1911) SKRS II 23. Araok kregi el labour. ●(1927) BBMT 6. én atretan krogein éndro èl labour.
(3) Kregiñ en udb. : commencer.
●(1907) KORN 11. rak pa groger en eul labour ken santel ha ken talvoudek hag an hini ho peus boulc’het, eo red kenderc’hel.
(4) Kregiñ en ub. : empoigner qqn.
●(1732) GReg 180a. Colleter qqn, tr. «Cregui èn ur re.»
►par ext. (droit) Arrêter qqn.
●(1877) EKG I 11. deuet oa da Vontroulez urz da gregi ennhan.
●(1912) BUAZpermoal 702. Kroget ennan ha laket-han en kroug. ●(1915) HBPR 106. Tri devez goude, e lakeont kregi e pevar belek all. ●111. D'ar memez mareou, oat kroget en aotronez Gellec, kure Sant-Yvi, Rouzic,
(5) Kregiñ a-dro-vriad en ub. : embrasser qqn.
●(1877) EKG I 226. an Aoutrou Poullaouec a grogaz a-dro-vriad er c'habiten Kivoron.
●(1912) MMPM 25. neuze e krogaz a drovriad en he merc'h.
(6) Kregiñ e cherj ub. : prendre qqn au collier.
●(1905) ALLO 76. Pe bremaik me lakai an archer / Da gregi en da jerch, riblaer. ●(1908) FHAB Gwengolo 267. ma 'z affemp dre eno e ve buhan kroget en hor cherch.
(7) Kregiñ e kabiez ub. : prendre, empoigner qqn au collet.
●(1878) EKG II 189. Ar c'henta en em gavaz a grogaz enn he gabiez.
●(1906) KPSA 146. daou zen a grogfe an eil e kabiez egile.
B. (en plt de certains animaux) Kregiñ en ub. : mordre, pincer qqn.
●(1659) SCger 81a. mordre, tr. «cregui p. croguet.»
●(1879) ERNsup 159. krog enn-añ signifie mords-le, Go[ello], Trég[uier].
●(1906) KPSA 23. setu an naer en em lakaat da zutal ha da glask kregi enno. ●(1907) VBFV.bf 44b. krog, krogein, v. n., tr. «mordre (dans).» ●(1915) HBPR 198. Merrien a zreb hor bevans hag a grog aliez ennhomp hon unan. ●(1955) STBJ 207. Gwallon e oa ar gwayed hag e krogent ganus er vugale vihan.
►absol.
●(1499) Ca 50a. [creguiff] Jtem creguiff. vide in dantaff.
●(1909) KTLR 4. Ar C'houanen a groge mort. ●(1925) FHAB Genver 13. Al loen a chomas eur pennadig difinv, chouchet, prest da gregi.
C. (en plt d’un sentiment, d’une sensation, d’une maladie, etc.) Kregiñ e : saisir qqn, s’emparer de qqn.
●(1867) BUE 103. pe e krogaz aon enn-han ne vije bet goufet e touge ar benvek-se a binijen. ●164. hag e krogaz eunn dinerzded hag eur c’hren hep paouez enn he izili. ●(1869) FHB 239/234a. Cregi a reaz ar c’hlenvet enhan deis gouel Sant Lois Gonzag. ●(1874) FHB 482/95a. e krogaz enn-han eur c’hounnar-dibri euz ar re zua. ●(1889) ISV 267. An den iaouank a grogaz an enouamant enhan er c’hloerdi. ●403. ar riou a groge nebeutoc’h enho. ●(18--) PEN 92/58. ur grenamant en hi a krogas.
●(1906) DIHU 14/242. En diankadell en doé kroget enné hag er virùidig eùé ar en ol. ●(1910) FHAB C’hwevrer 54. Eun deiz e krogas naon du e Sezar. ●(1911) BUAZperrot 884. Eur spont bras a grogas er bastored.
II. V. tr. i. Kregiñ gant.
(1) Kregiñ gant udb. : commencer à faire qqc.
●(1927) FHAB Gouere 141. Ne oant ket kroget mat gant o labour pa, teuas an otrou d'ober gweladenn d'ezo. ●(1938) DIHU 329/176. D'anderù-noz, é krog er hlehiér get ou begin. ●(1967) BAHE 52/49. Neuze e kroge an dud gant o c'haoz tra ma veze lakaet ar struj, dre voder, en tan.
(2) Kregiñ gant ub. =
●(1896) LZBt Meurzh 11. n'heller ket kregi a droc'h-tranch gand ar re vraz.
(3) (droit) Kregiñ war ub. : arrêter qqn.
●(1908) PIGO II 116. piou bennak a gomzo, kroget warnean ! ●(1912) BUAZpermoal 288. n'ho peus ket kroget warnon. ●(1926) FHAB C'hwevrer 66. o klask kregi warnoc'h...
III. V. tr. i. Kregiñ ouzh : saisir.
●(1659) SCger 107b. saisir, tr. «cregui oc'h.»
III. V. tr. d.
(1) Accrocher.
●(1905) HFBI 464. pep hini da guerchat é vélé, pé é amag – à da gregui anézan dious an daou benn a zistribill.
(2) Allumer (le feu, une chandelle).
●(1879) ERNsup 159. krigi 'ann tañn, allumer le feu ; krog 'nañ 'ta (...) krog 'golo 'ta, allume donc la chandelle. Go[ello], Trég[uier].
●(1907) AVKA 206. prez enhi da gregi ar goulou. ●297. Ar goardo hag ar vevelien ho devoa kroget tân. ●(1957) AMAH 245. adal ma felle d'am zad kregiñ an tan.
IV. V. pron. En em gregiñ.
(1) V. pron. réci. S'empoigner, se colleter.
●(1732) GReg 180a. Colleter, se prendre au collet, tr. «èn hem gregui. pr. èn hem groguet.»
●(1905) HFBI 488. darbet oa bet déomp éném grégui da vad anés dar gamaradet all.
(2) V. pron. réfl. S'accrocher, se pendre. cf. en em grougañ
●(c.1680) NG 1618-1619. Rac cé en um grogas / Guet desperation.
●(1907) BSPD I 220. ha doh tu ean en des hum groget hag hum zañnet. ●222. ha goudezé é ma oeit d'hum grogein.
V. V. intr.
A.
(1) (en plt d'une matière inflammable) S'enflammer.
●(1902) PIGO I 55. An dir a strakaz en eur zivogedi, hag a grogas. ●(1913) NECH 6-7. Gôr a zo aze 'n ho kichen. Sec'h mat int hag e krogfont raktal.
(2) (en plt du feu) Prendre.
●(1884) LZBt Mae 94. raktal e krog ann tan e ti paëron ar bugel.
(3) (météorologie) Se maintenir.
●(1879) ERNsup 159. kregi ra 'nn amzer, le temps devient plus sûr, plus décidé, Trév[érec].
(4) (en plt d'une maladie) Se déclarer.
●(1911) BUAZperrot 578. e krogas ar vosen e kear. ●858. ha pa grogas ar vosen enni tri bloaz goudeze [Kemper].
(5) (en plt de racines) Prendre.
●(1849) LLB 800. Ken don avel mé krog ol he grouiad én doar.
(6) (en plt d'une plante, d'une greffe) Prendre.
●(1849) LLB 988. Aveid rein d'er hrefen amzer de grogein mat.
●(1907) VBFV.bf 44b. krog, krogein, v. n., tr. «prendre racine (en parlant des plantes).»
(7) (en plt d'un fruit) =
●(1849) LLB 1015-1016. Touchant neoah é houiv hag é koéh ol er bleu, / É krog hag é vrasa er freh ar er bareu.
(8) (en plt d'un moteur) Démarrer.
●(1963) LLMM 96/7. Ha setu ar medisin da sakreal gwashañ ma c'helle ha d'ober an diaoul hag e bevar en dro d'ar c'heflusker daonet-se na venne kregiñ a briz ebet.
B.
(1) Travailler.
●(17--) ST 68. Ha mall eo d'eomp monet da greghi e lec'h-all, tr. «et nous avons hâte d'aller travailler ailleurs.»
●(1905) DIHU 1/9. Aveit krog e laré ean, oé ket èl é avé.
(2) Kregiñ bihanoc'h : travailler moins (que qqn).
●(1942) FHAB Gwengolo/Here 197. n'eo ket evit gouzanv [ar c'hrennard] chom war-lerc'h pe gregi bihanoc'h.
(3) Kregiñ da + verbe : commencer à.
●(1908) PIGO II 144. e krogas da zibuni hent. ●(1924) FHAB Eost 316. Evit lakaat e fourniad, ar poder a ya er fourn hag eno e krog da renka ha da vernia e bodou. ●(1924) FHAB Eost 287. setu ma krogas va amezeg da adstudia ha da adkonta, ar moueziou dre ganton. ●(1950) KROB 31-32/17. e krogas ar c'hleier da zeni a vole-vann. ●(1954) LLMM 42/8. Hogen, dre ur rog er c’houmoul e krog da wilc’hata ur steredenn. ●(1963) LLMM 99/262. ha lonket ganto o freiz a groge da nijal, pounner ha dizampart.
(4) Commencer.
●(1866) LZBt Ebrel 105. A vec'h e oant erruet eno, ma krogaz an troc'h-goug. ●(1866) LZBt Gouere 148. War-ze e krogaz an diblas.
●(1918) LZBt Mae 2. E keit-ze e krogas ar brezel a elpennas peb tra.
VI.
(1) Kregiñ a-raok harzhal : prendre en traître.
●(1878) SVE 650. Kregi araok harzal, tr. L.-F. Salvet «Mordre avant d'aboyer. (Prendre en traître.)»
(2) Kregiñ du e : voir du.
(3) Kregiñ e kabiez ub. : voir kabiez.