f. & pron. ind. –où, neud
I. F.
(1) Fil.
●(1499) Ca 145a. Neudenn. g. filet.
●(1659) SCger 57b. fil, tr. «neuden p. neut.» ●(1732) GReg 412a. Fil, à coudre, à faire de la toile &c., tr. «Neudenn. p. neudennou, neud Van[netois] nedeen. p. nedennëu, ned.»
●(1876) TDE.BF 480b. Neudenn, s. f., tr. «Brin de fil ; pl. neud, masculin, du fil, des brins de fil.» ●(1879) GDI 47. e drohou un næden pé e hrei ur grim benac aral a drest en hani clan.
●(1913) THJE 30. Ean e zistag un neden ag en en tam mihér. ●(1934) BRUS 274. Un fil, tr. «un neden, f.» ●(1935) LZBl Gwengolo/Here 149. Eun neudenn ne grougo den ; / Met, kant neudenn a ra kordenn. ●(1936) KANNgwital 396/132. Eun neudenn ne grougo den / Kant neudenn a ra kordenn.
(2) Tennañ an neudenn : filer.
●(1922) EOVD 225. mes e ouié neoah kemér hé hegil ha tennein en neden.
(3) par ext. File.
●(1910) MBJL 139. n'ê ket diviet c'hoaz an neuden a ra ar vugale katolik 'n eur vont war o c'hiz.
(4) [Absolu] Pas un neudenn gant u.b. : être trempé.
●(1952) LLMM 34/46. (Douarnenez) Pas un neudenn gantañ = pas un neudenn sec'h. Gleb-par-teil.
(5) Penn-da-benn an neudenn =
●(1908) FHAB Gwengolo 278. al laouenidigez yac'h-ze a ren penn da benn an neudenn.
(6) Hed-ha-hed an neudenn : tel qu'en lui-même.
●(1949) KROB 12/4. Setu an tad Montfort e teid an neudenn : heñvel e chomo a-hed e vuhez.
(7) Bout àr an hevelep neudenn gant ub. : être sur la même longueur d'ondes que qqn.
●(1910) ISBR 203. Nitra a bouiz ne vezé groeit hemb goulen ali geté hag open ur huéh nen dint ket bet ar en hevelep neden get Iehann.
(8) Bout àr e neudenn : faire partie de ses amis.
●(1919) DBFVsup 52a. ar e nedenn, tr. «de ses amis.»
II. Pron. ind.
(1) Neudenn dilhad : aucun vêtement.
●(1867) BUE 26-27. hep diwiskan neuden diliad.
(2) Neudenn ebet : rien du tout.
●(1958) BRUD 4/61. Me n'ouzon ket gwelloch, Stefani, neudenn ebed.
III.
(1) Bezañ neudenn eeun ebet en ub. : être déloyal.
●(1893) IAI 186 (L) L. Kerne. N'oa ket eun neuden êun ennan. ●(1894) BUZmornik 307. Athanaz a ziskouezaz d'ezho ker sklear n'oa ket eunn neudenn ehun ennho.
●(1928) FHAB 122 (L) Y.-V. Perrot. Petra dalv ober pinijenn ha labourat da drec'hi ar gwall youlou ma n'eus ket eun neudenn eeun en Aotrou Doue ! ●176. Ne c'hoariin ket ken ganez, rak n'eus ket eun neudenn eün ennout. ●(1931) VALL 316. Il est absolument fourbe, tr. F. Vallée «n'eus ket eun neudenn eeun ennañ fam.» ●(1955) VBRU 111 (T) *Jarl Priel. Petra bennak na gavemp enni neudenn eeun ebet, fent a rae dimp Tartempion gaezh.
(2) Bezañ neudenn gamm ebet en ub. : être très brave homme.
●(1909) FHAB Gwengolo 270 *Laouig Beg ar Spins. Ene ar bugel en e genta yaouankiz (...) na vez c'hoaz neuden gamm ebet ennan. ●(1932) FHAB Mae 185 (L) *Tintin Anna. Anaout a reas mouez Manuel, ar reder-bro, eun den ha n'eus neudenn gamm ebet ennan hag a vez o klask e voued dre ma'z a. ●(1942) VALLsup 113-114. C'est un très brave homme, tr. F. Vallée «n'eus ket eun neudenn gamm ennañ.»
(3) Bezañ un neudenn gamm en e wiadenn // Bezañ un neudenn dorret en e wiadenn : être déloyal, malhonnête…
●(1868) FHB 168/89a (L). Eun neuden gamm bennag so en he viaden e corn pe gorn. ●(1874) FHB 482/90a (L) G. Morvan. Ha ne velit-hu ket c'hoaz ar re en em denn euz eun tu bennak sioulik, dre guz pe dre laer (...) peurvuia e vez eun neuden dorret pe eun neuden gam bennag en ho guiaden.
(4) Bezañ neudenn gamm ebet en ub. : être loyal.
●(18--) SAQ II 72 (L) J. Quéré. D'an eil, lealded. ‑ Doue, neuden gamm ebed ennhan : Ni ive a dle beza leal.
(5) Cheñch neudenn en e nadoz : changer son fusil d’épaule.
●(1908) PIGO II 9 (T) E. ar Moal. Mes ar c'hemener 'n eus chanchet neudenn 'n e nadoz hag et war eur gaoz-all.
(6) Derc'hel krog en e neudenn : suivre imperturbablement le fil de son discours.
●(1870) MBR 4-6 (L) A. Troude. Pa choum he-man da zellet oc'h unan-bennag e leac'h derc'hel krog atao enn he neudenn, ez a he deod e gouzoug eunn all, hag e choum eunn troad leue enn he c'henou he-unan. ●(1890) MOA 300 (L). Suivre imperturbablement le fils de son discours, tr. J. Moal «derc'hel krog atao enn he neudenn (Fam.)»
(7) Uzet / Rimiet betek an neudenn : très usé.
●(1922) IATA 17 *Alan Yann. Eur jiletten, berridet, hag uzet beteg an neuden. ●(1958) BRUD 5/45 (L) *Mab an Dig. Kabah, rimiet beteg an neudenn, poazet an oll viñsou, ne jomo ket pell mui da laheria.
(8) Alaourañ an neudenn (da u.b.) : dorer la pilule (à qqun).
●(1913) KZVr 26 - 31/08/13 (T). Alaouaran (an neuden), tr. E. Ernault «dorer la pilule.» ●(1931) VALL 560. Dorer la pilule, tr. F. Vallée «alaoura(ñ) an neudenn.» ●(1977) LLMM 185/474 (T) E. ar Barzhig. Fidam ! N'en doa ket alaouret an neudenn din, ur bourmenadenn dispar a rejomp.
(9) Nezañ e neudenn (diwezhañ) : mourir, la mort approche.
●(1921) FHAB Even 147 Barba Lez. diou verc'h (...). Eben a zo bep ar mare o klochat, eur paz-marc'h he deus, ha me gred ema hi o neza he neuden ziveza. ●(1931) VALL 480. La mort approche (pour le malade), tr. F. Vallée «ema(ñ) o neza e neudenn ziweza fam.» ●(1937) FHAB Du 336 L. B.. Al labour douar, ar c'henta hag ar c'haera eus an holl micheriou, a zo koundaonet d'ar maro, a zo warnes neza o (lenn : e) neudenn ziweza, ma ne vez ket, hep dale, diarbennet an droug. ●(1955) VBRU 96 (T) *Jarl Priel. «An taol-mañ evelkent emañ o nezañ he neudenn ziwezhañ !» ●(1963) EGRH II 148. emañ o nezañ e neudenn, tr. « il meurt peu à peu d’une longue maladie. »
(10) Bezañ e neudenn o vont da derriñ : être sur le point de mourir.
●(1909) KTLR 13 (L) K. Jezegou. Va mab, emezhan, e ma va neuden o vond da derri. Kerkoulz, mall e'm beuz.
(11) Bezañ torret neudennoù e galon : avoir le cœur qui lache, qui cesse de battre.
●(1957) BRUD 1/107 (K) Yeun ar Gow. Diskaret e oa bet Frañseza Stervinou gant eun taol-gwad, freget eur wazied vras enni, moarvad ha torret neudennou he halon, ha ne zaleas ket da vervel.
(12) Kerzhet gant an neudenn eeun : obéir sans rien dire. Cf. bale an hent eeun & kerzhet eeun.
●(1955) STBJ 32 (K) Y. ar Gow. Dao e veze d'he bugale kerzout gant an neudenn war-eeun ha boazet e oant bet da zenti hep grozmolat.
(13) (Mont / Dont) dre-bouez / diwar-benn / diwar-bouez un neudenn vrein : (Être tenu, attiré) par les attaches de la sensualité ; aller avec le moindre prétexte, sans tenir compte d’un éventuel danger.
●(1921) LZBt Here 34 (T). Tud an enezennou-man a ra toliou kaëroc'h c'hoaz, diwar bouez eun neuden vrein. ●(1942) VALLsup 13. (Être tenu, attiré) par les attaches de la sensualité, tr. F. Vallée «diwar-benn eun neudenn vrein.» ●(1970) BHAF 219 (T) E. ar Barzhig. Prestig ez is dre bouez eun neudenn vrein ha dambrest ive e oe kaoziou flour etrezom. ●234. O ! Maïte, na rez ket gwad fall, merhig, dond a rin, ha zoken diwar bouez eun neudenn vrein. ●279. An Droadegeien a vefe aet da Alaer diwar-bouez eun neudenn vrein, na ve nemed evid en-em gavoud-war ar maez ha gwellaad ar geusteurenn eur pennadig, rag e kêr e oa deut da veza gwall dreut ar peuriñ, e dibenn 1943. ●(1974) LLMM 166-167/363 (T) E. ar Barzhig. Mont a raen end-eeun betek ar C'hastell diwar-bouez un neudenn vrein da weladenniñ an Aotrou Kont. ●(1977) LLMM 184/362 (T) E. ar Barzhig. Dre bouez un neudenn vrein ez aen da Wazh Arc'hant. ●(1977) EBZG 21 (T) E. ar Barzhig. Dont a rae diwar bouez un neudenn vrein da Gaezilieg d'am gweladenniñ, evel kalz a re all.
(14) (Mont / Dont) dre-bouez / diwar-benn / diwar-bouez un neudenn vrein : qui ne tient qu’à un fil.
●(1978) PBPP 2.1/83 (T-Plougouskant). War-bouez un neudenn vrein, tr. J. le Du «qui ne tient qu'à un fil.»
(15) Mont betek penn e neudenn : aller jusqu’au bout.
●(1890) MOA 148 (L). Aller jusqu'au bout, tr. J. Moal «mont bete penn he neudenn.»
●(1931) VALL 572. Au fig. poursuivre sa pointe, tr. F. Vallée «mont bete penn e neudenn.»
(16) Bezañ erruet betek fin e neudenn : n’avoir plus rien à dire.
●(1872) DJL 33 (K). Hanta, Jakez, mar plij, gremp c'hoaz eun abadenn, Nemet arruet vez betek fin da neuden.
(17) ... hed an neudenn : complètement.
●(1909) HBAL 5 L. Helies. Ah ! mestr ! c'houi o pezo eun dromplezon, ma ro Doue d'eoc'h amzer awoalc'h evit anaout ar wirionez hed an neudenn... ●(1921) PGAZ 31 (L) F. Moan. Marie-Jeanne Eucat ne dije ket karet trec'hi gouenn : Eucadez oa hed an neuden. ●72. Unan an'ezho Leonard hag egile Tregeriad hed an neuden. ●(1931) VALL 138. Complètement, tr. F. Vallée «hed an neudenn.» ●(1949) KROB 12/4. Setu an tad Monfort e teid an neudenn : heñvel e chomo a-hed e vuhez.
(18) Koll an neudenn : rester court, perdre le fil.
●(1909) NOAR 108 (L) K. ar Prat. C'hoarzin a ranke awechou o klevet o c'honchennou; evel-se e kolle eur pennad an neuden eus e huvreou tenval.
(19) Koll e neudenn : rester court, perdre le fil.
●(1931) VALL 76. Rester court, tr. F. Vallée «koll e neudenn.»
(20) Koll poell e neudenn : rester court.
●(1931) VALL 76. Rester court, tr. F. Vallée «koll poell e neudenn.»
(21) Koll penn e neudenn : rester court, perdre le fil.
●(1931) VALL 165. Qui s'est arrêté court en parlant, tr. F. Vallée «koll penn e neudenn.»
(22) Àr e neudenn : de ses amis.
●(1942) VALLsup 8 (G). (Il est) de ses amis, tr. F. Vallée «ar é nédenn (neudenn) V[annetais];»
(23) Àr ar memp neudenn : (être) d’accord.
●(1942) VALLsup 8 (G). Ar er memb nedenn, tr. F. Vallée «(il est) d'accord.»
(24) Treuz un neudenn :
●(1869) SAG 285 (L) G.-M. Karoff. Evit ho-me, n'euz bet nemet treuz eun neuden, na d'oun bet enem gollet er veach-ze leun a voufounerez.