m., prép. & adv. –ioù cf. parzh
I. M.
A.
(1) Côté.
●(1872) ROU 79b. Il a un bon côté, tr. «Ur perz mad a zo enna.»
(2) (droit) Droit de propriété.
●(1928) DIHU 203/73. Perh : droit de propriété et aussi autorisation. N'em es chet perh erbet én hou ti ; ne dreméno ket ar men doar hemb me ferh.
(3) (droit) Autorisation.
●(1928) DIHU 203/73. Perh : droit de propriété et aussi autorisation. N’em es chet perh erbet én hou ti ; ne dreméno ket ar men doar hemb me ferh.
(4) Part.
●(1907) KANngalon Eost 474. ar perz on deuz e miritou dreist muzul an oferen a zo rik a rak diouz ment hor feiz.
(5) Autorisation, permission.
●(1899) BSEc xxxvii 144 / KRL 9. Miz Meurz a ro peurs d'an den / Da zibri e goan deuz an heol / Da vonet deuz an de d'e wele, tr. «Le mois de Mars donne permission à l'homme de manger son souper au soleil et d'aller se coucher de jour (avant la nuit).»
(6) Autorité.
●(1925) SFKH 20. Gout erhoalh e hramb penaus perh er ré goh ar re ré iouank, hinù en dé, e zou distér, hag er ré-men ken dirézon.
(7) En e berzh : sous son autorité. (?) cf. berzh (?).
●(1854) PSA II 286. scùéh ma oé é vihuein é ty é dad hag én é berh. ●308. er roué bras-hont ag er sàu-hiaul, péhani en devoé én é berh seih province ha huéh-uiguênd.
B. (en locution)
(1) Eus perzh ub. : de la part de qqn.
●(1847) FVR 82. tud didrue ha kri / Enn andred ar re a deue / Euz he berz. ●(1882) BAR 78-79. Eur gomz hebken, eur zin euz he berz e dije ho zaolet d'an douar.
●(1924) BILZbubr 37/811. klevet ar c'homzou-ze eus peurz he mab yaouank.
(2) Kaout perzh en, àr ub. : avoir de l'autorité, du pouvoir sur qqn.
●(1856) GRD 184. A pe hoès bili ha perh ar hou nessan. ●(1864) SMM 160. Kea alesse, Satan, n'ec'h eus pers ebet enhon. ●(1882) BAR 19. biscoaz an distera pec'het n'en devoe bet perz enhan.
(3) Kaout perzh en udb. : avoir part à qqc.
●(1900) MSJO 171. on devezo pers en he c'hloar. ●(1914) KANNgwital 139/428. Goulennomp digant S. Ian Vadezour sikour ac'hanomp da gaout perz en he feiz krenv.
(4) Reiñ perzh da ub. en udb. =
●(1872) GAM 20. he deuz roet perz deoc'h e bizin Landeda.
(5) Reiñ perzh da ub. en udb. =
●(1860) BAL 267. roit pers din er grassou caer a roit d'ar re a gommuni. ●(1877) BSA 235. da rei d'eomp epad hor buez hag e heur hor maro, perz er bennoziou-se. ●(1889) SFA 312. plijet ganeoc'h, o va Doue, rei perz dign er grasou.
(6) Da berzh = (?).
●(1896) LZBt Mae 12. laerez gevr. Kement-ze a meuz diffennet diouthan da berz, dre ma eo hon relijion eul lezen a zousder hag a beoc'h.
(7) Eus ur perzh : d'une part.
●(1852) MML 8. Mes couscoude ar fe a disq dimp deus eur peurs penos n'ac'h eus bet nemet eur map (…) ha deus eur peurs all e lennomp en Aviel penos ec'h eus laqet er bed ho map c'henan. ●32. en eur gonsiderin deus eur peurs hon sempladures ha deus eur peurs all an ners spirituel deus pec'hini meump esom. ●(1873) FHB 463/366b. Euz eur pers all, ann Duk hag ann Dukez a Angoulem ne welent ket gant re a blijadur ho niz o vont keid all hep aotreadur an impalaer.
●(1902) MBKJ 147. rak, euz eur perz, he gorf a zo dindan spes ar bara, eus eur perz all, he c'hoad a zo dindan spes ar gwin. ●(1922) LZBt Meurzh 7. Eus eur peurz all, ma c'hall an holl (...) intent gwirioneou ar Fe.
(8) Teurel, ober perzh : faire attention.
●(1977) PBDZ 258. (Douarnenez) tad a rae kalz perzh ouzh an teoñ, tr. «Papa faisait très attention à la reprise d'amplitude de la marée.» ●1064. me n'em boa ket taolet perzh piv eo ar vag diwezhañ he doa kaozeet, tr. «moi je n'avais pas fais attention qui était le dernier bateau qui avait parlé.» ●(1979) VSDZ 152. (Douarnenez) Gwechall oa ret teurel perzh da dout an dra-se, tr. (p. 314) «autrefois il nous fallait prêter attention à tout cela.» ●(1980) HYZH 133/45. (Treboull) Bremañ ve ket taolet perzh mui, c'hwi oar. ●50. O, daolan ket perzh 'barzh ar re-se memes, o nann 'vat, daolan ket perzh en enno.
(9) Kemer perzh e : prendre part à.
●(1877) BSA 298. oll ive o deuz c'hoant kemer perz en dispign. ●(1882) BAR 60. Kemeromp perz en he joa. ●(1889) SFA 82. red e oue goulen he aotre araok kemeret perz enn he iliz.
●(1907) PERS 293. guelet e kemere perz en ho glac'har.
(10) Kemer perzh war : s’emparer, prendre le dessus.
●(1882) BAR 258. Doue (…) a lezaz an droug-speret da gemer perz var corf hag ene an den difeiz-ma.
(11) Goulenn perzh e : demander à participer, prendre part.
●(1903) CDFi août (d’après KBSA 11). dont a rae tud eus a dregont leo hag ouspenn da c’houlenn perz en e bedennou mat.
(12) Kaout perzh da + verbe :
●(1942) SAV 23/65. hag hen en devoa perz da vont da glask ar vad (action en rescision pour cause de lésion) digant e vreur.
II. Prép.
A. A-berzh.
(1) De la part de.
●(14--) N 318. Donet breman a perz an roe, tr. «De venir sans retard ; c'est de la part du roi.»
●(1732) GReg 267a. De par, de la part, préposition, tr. «A-berz. a-beurz. Van[netois] a-berh.» ●De par le Roi, tr. «A-berz ar Rouë. (Van[netois] a-berh er Roë.).» ●(1741) RO 946. abeurs an notro duc. ●(17--) TE 69. a bèrh Doué.
●(1838) OVD 223. un taul fal imur a berh ur prièd, ur sèl a drès a berh hou nessan. ●(1868) FHB 202/361b. Eur c'halvaden eo aberz ar pastor mad.
►[form comb.]
S2
●(1834) SIM 167. Qementse so mad eus da beurs.
S3 ag e berzh
●(17--) TE 69. de gomandein ag é bèrh.
P3 a o ferzh
●(1838) OVD 149. er ré en dès cargue a han-oh a ou ferh.
(2) Sous l'autorité de.
●(17--) TE 198. Tampl nehué commancét a bèrh er Roué Cyrus, hac achihuét a bèrh Darius.
B. Dre berzh : (?) par l'intercession, l'intermédiaire (?).
●(1958) BAHE 15/8. Setu ma teuas da soñj d'ar wreg goulenn dre berzh Santez Anna, Patronez hor bro, ar c'hras da gaout bugale. ●(1962) BAHE 33/56. Dre berzh Lannuzel, moñcher e Kemper, ha Per Loazel e ris anaoudegezh gantañ.
III. Loc. adv.
(1) A-wall-berzh : en mauvaise part.
●(1710) IN I 138. o veza quemeret a voual-berz ûr gomz bennâc. ●(1732) GReg 696b. Prendre une chose en mauvaise part, tr. «Qemeret un dra a voall berz.»
●(1839) BESquil 176. er péh e larehet open e zo a hoal-berh.
(2) A-nep-perzh : voir nep