[mbr poesaff, mcorn pose, brpm poesa, pouisein, gall pwysaf < pouez + -añ / -iñ]
v.
I. V. intr.
A.
(1) Peser, faire tel poids.
●(1499) Ca 161a. Poesaff. g. peser. ●(1612) Cnf.epist 30. pe-heny na poes nemet cant pé dou cant liuffr.
●(1659) SCger 165a. poesa, tr. «peser.»
●(1903) MBJJ 5. pouezan 'ra dek milher. ●(1909) FHAB Meurzh 74. poueza a ra vardro daou c'hant lur.
(2) absol. Être lourd.
●(1855) BDE 818. ha ne bouizeoh quet treu erhoalh.
●(1908) FHAB Mae 130. An dour ne c'hell ket chom eb redet var an ardraon (...) nag ar mein eb poueza. ●(1964) ABRO 45. rak pouezañ mat a rae.
B. par ext.
(1) Peser, reposer (sur ses jambes).
●(1867) FHB 121/130a. an demezel-ze ne alle ket poueza var he divesker. ●(1869) HTC 270. da veza pare piz dioc'h ar pez a vire outhan da boueza var he zivesker. ●(1877) BSA 230. ne c'helle mui poeza var he zreid. ●(1884) BUZmorvan 5. Sant Odilon (…) a ioa tri bloaz dija, ha ne valee ket c'hoaz : ne c'helle ket poueza var he zivesker.
●(1932) BSTR 6. N'elle poeza var gar ebet.
(2) Pouezañ war droad : marcher, aller tout seul.
●(1836) FLF 10. Va chass munut ne boezont qet var droat.
(3) Peser (sur l'estomac).
●(1849) LLB 959-960. mar dé tiw ou chistr (…) / Mar pouiz ar er galon.
(4) (architecture) Pouezañ war : porter sur.
●(1903) MBJJ 119. ledan eo, penegwir e pouez war ugent pilhier. ●269. eiz goarek o pouezan war bosto.
(5) S'appuyer.
●(1903) MBJJ 87. adkustumi a ra buhan ma zreid pouezan war an douar.
C. sens fig.
(1) Pouezañ war : considérer, méditer, examiner.
●(1905) KANngalon Genver 309. Piou ne skrij ket o sonjal er virionez-ze ? Mes ped 'zo hag a jomm da boueza pell varn'hi ? ●(1911) BUAZperrot 210. Simeon a dremenas eiz dervez en eul leac'h distro o poueza var ar c'homzou-ze, hag a yeas goudeze da c'houlenn digor en eur gouent.
(2) Insister.
●(1854) MMM 75. ya, pouësomp var ar poënt-ma.
●(1907) PERS 13. ne ranket ket poueza evit ober d'ezhan mont d'an ofern. ●102. Kaër e deuz poueza, ne deu ket a benn da ober d'ezhan plega. ●(1913) FHAB Genver 2. Poueza a ra evit ma vezo savet an Emgleo. ●(1933) ALBR 16. Hag e roent da anaout ive tri boent ret poueza warnê.
(3) Pouezañ a-du gant ub. : appuyer, aider qqn.
●(1920) FHAB Mae 347. Eur pennad so, ar Zôzon o (lire : a) oa deut da boueza a-du ganto.
(4) Pouezañ war ub. =
●(1910) MBJL 20. daoust d'ar brezel a boueze warne.
(5) Pouezañ war e imor =
●(1790) MG 383. Er honzeu-ze en doai me fiquét, ha tantét oèn bet de fachein : mæs guet secour Doué, me bouisas ar me imur.
II. V. tr. d.
A. Peser (qqc., qqn).
●(1659) SCger 91b. peser, tr. «poesa.» ●(1790) MG 88. N'en dès quet a valanceu eid pouisein en ihue-garanté-ze.
●(1909) KTLR 196. poezomp ar zier.
►absol.
●(1790) MG 205. de bouisein fal, ha de laireah.
●(1903) LZBg Gwengolo 209. é oen bet é pouizein hag é vezulein èl un apotikér.
B. par ext. Analyser (un liquide).
●(1958) ADBr lxv 4/517. (An Ospital-Kammfroud) Poueza : v. – «analyser» : dour bet pouezet. Poueza sid (chistr) : en mesurer le degré alcoolique.
C. sens fig.
(1) Examiner, méditer, considérer.
●(18--) SAQ I 155. Va Breur, va C'hoar baour, poezit mad ar gomz-se.
●(1909) BOBL 03 avril 223/1a. Red eo lenn ha poueza stard ar pez a lenner. ●(1913) KANNgwital 127/289. kompren mad ha poueza piz he aliou.
(2) Loc. verb. Pouezañ ha dibouezañ : soupeser.
●(1924) ZAMA 22. p'am bo bet amzer da boueza ha da ziboueza hoc'h aliou.
III. V. tr. i.
(1) Pouezañ ouzh : faire contre-poids à.
●(1872) ROU 95b. Contre-poids, tr. «Da boeza ouz.»
●(1908) BOBL 29 août 192/1a. Loeiz ar Floc'h a lavar eo kkresket paë an dud a labour : ar c'houmananchou ne greskont ket evit poueza oc'h an dispignou a gresk a bep tu.
(2) Pouezañ war : insister.
●(1844) LZBg 2l blezad-2l lodenn 38. é telien pouisein ar nehou eid el laquat de guêrhet ar er groéz. ●(1893) IAI 233. Var ar c'honsil eo red poeza eun nebeut.
●(1912) BUEV 4. Ne oé ket dobér a bouizein arnehou eit er lakat de vonet d'en overen. ●(1914) FHAB Gouere 198. d'e bedi da boueza var e vreur. ●(1950) KROB 26-27/6. Karet a rafemp (...) poueza eur pellig war al labour graet gant an emgleo-ze.
(3) Pouezañ war : méditer sur, réfléchir à.
●(1911) BUAZperrot 210. Simeon a dremenas eiz dervez en eul leac'h distro o poueza var ar c'homzou-ze.
IV. V. pron. En em bouezañ.
A. V. pron. réfl.
(1) Se peser.
●(1905) IVLD 236. En em boeza a reaz e Lourd, gounit a reaz eul lur ha kart enn eun devez. ●(1929) FHAB Ebrel 1311. e teuas d'en em boueza da di e verour. Tri c'hant nemet ugent lur a rae. ●(1983) PABE 52. (Berrien) en em boueza, tr. «se peser.»
(2) S'évaluer.
●(18--) SAQ I 20. Ah ! aliez e c'hen em blijomp o c'hen em boueza ervez hon danvez, hor spered, hon deskadurez.
B. V. pron. réci. fam. Se mesurer au combat.
●(1868) FHB 180/191b. houma, eme Fanch, a zo greet evit ar botred vad. Frankis hag henchou ho devez ama d'en em boeza.
V.
(1) Pouezañ evel ur maen-milin : voir maen.
(2) Pouezañ butun : voir butun.