m. sent
I.
(1) Saint.
●(1612) Cnf 69a. ves an holl sent, ha santeset ves an baradoes.
●(1659) SCger 107b. vn Sainct, tr. «vr sant p. sent.» ●170b. Sant p. sent, tr. «Sainct.» ●(c.1680) NG 596. En ol sent beniguet. ●(1732) GReg 839a. Saint, celui qui est canonisé, tr. «Sant. p. Sænt.»
●(1849) LLB 1936. er Sent ha Santezed.
●(1907) BSPD i 68. Bras e oé joé er sant.
(2) Lakaat, merkañ ub. e-mesk ar sent : mettre qqn au nombre des saints.
●(1919) BSUF 44. En ol en doé hireh de huélet en dé kaer ma vehé bet en eutru Uisant inouret ar en autérieu ha lakeit émesk er sent. ●45. Deu viz arlerh ean e hras merchein émesk er sent hanù en hani en doé laret dehou guéharal er honzeu souéhus-sé.
(3) War roll ar sent : au nombre des saints.
●(1911) BUAZperrot 152. hag a zo o zri var roll ar zent. ●167. lakeat var roll ar zent. ●(1934) PONT 7. Rak an Iliz, na n’eus nemeti, a c’hell dougen eun den war roll ar zent.
II. fam.
(1) Santig kolo kerc’h : petit saint.
●(1872) GAM 34-35. ar pez a c’halver em bro me eur zantik kolo kerc’h.
(2) Ober e santig kolo =
●(1952) LLMM 35/40-41. Ur wech e teuas ur vamm er skol da lavarout din diwar-benn he mab : «N’eo ket saoz, pa gar, evit komz ar galleg, mes diwallit outañ, Aotrou Lann, sachit war e skouarn, emañ oc’h ober e santig kolo». Ma d’am soñj, e ra Chelgenniz alies o santig kolo, ret eo din anzav.
(3) Sant koar : sainte nitouche.
●(1955) VBRU 137. e benn stouet un nebeudig war an tu kleiz e giz ur sant koar.
III. (blasons populaires) [pl.]
(1) Ar Sent : surnom des habitants de Plumergat.
●(1911) DIHU 78/356. Pluergadiz, Er Sent.
(2) Ar Sentigoù : surnom des habitants de Meslan.
●(1911) DIHU 72/271. É Mèlann nen des nameit sentigeu. Guélarzé. ●(1947) BRMO 32. ceux [= habitants] de Meslan, Sentigeu (petits saints).
IV. Traditions populaires.
(1) Santig du : surnom de Jean Discalceat.
(2) Santig ar Wirionez : autre appellation de Sant Erwan ar Wirionez. voir Erwan
●(1893) LLLM 185. Te eo Zantik ar Wirione. Me a westl dit hemañ. Mar ma ar Gwir a-du gantañ : caondaon ahanoñ. Mes, mar’mañ ar Gwir a-du ganin : ra dehañ mervel a-benn an termen rik !, tr. « Tu es le petit Saint de la Vérité : Moi, je te voue cette personne. Si elle a le Droit pour elle, condamne moi ; mais, si c’est avec moi que se trouve le bon Droit, alors, fait qu’elle meure au bout de l’échéance exacte »
V.
A. [sing. Sant]
(1) Na c'houzout pe da sant en em ouestliñ // Na c'houzout ouzh pe sant en em erbediñ : ne pas/plus savoir à quel saint se vouer.
●(1766) MM 209-210 (Li) C.-M. le Laé. Saout a ne c'huient pe dû tréi, / Na pe da sant en em gouestli, tr. G. Esnault «vaches qui ne savaient comment se retourner, ni à quel saint se vouer.»
●(1825-1830) AJC 5798 (Go) J. Conan. Ma ne voiend da bif na da besord sand en em voestlan, tr. F. Favereau «Et ils ne savaient plus à qui ni à quel saint se vouer.» ●(1877) EKG I 126 (L) L. Inisan. Ar paour keaz den a ioa enn noaz, hag evelato e tivere an dour diouc'h e dal; trei a rea e c'hoad, ne c'houie ken da be zant en em voestli !
●(1933) FHAB Mezheven 219. Ne oar mui petra da ober nag ouz pe sant en em erbedi. ●(1940) DIHU 351/139 (G) L. Herrioù. Ne oui ket mui de beh sant en em-hloestrein a pe za d'er burèu get é dam papér.
(2) Lavaret etre e sant hag eñ : être seul avec soi-même.
●(1973) LLMM 161/431 (T) E. ar Barzhig. «Arsa, emezañ etre e sant hag eñ, Loeiz 'r Gall !
(3) Lavaret d'e sant : se parler à soi-même.
●(1932) BRTG 112 (G) J. M. Héneu. Iann e larè d'é sant diar en doéré :...
(4) Ober e sant bihan (langue des enfants) : se tenir debout.
●(1879) ERNsup 166 (T). Gred ho sañt bihan, ma loj, ma locheik, faites votre petit saint, mon chéri (aux petits enfants pour leur dire de se tenir debout), Lanr[odec].
(5) Fur evel ur santig plastr : très sage.
●(1944) LLMM 84/19 (L) F. Elies. Ac'hanta, merc'h an Aelez, setu c'hwi fur aze evel ur santezig plastr.
(6) Fur evel ur santig pri : très sage.
●(1936) IVGA 138 (Ki) Y. Drezen. E oa fur an holl, e-giz sentigoù pri. ●(1973) SKVT II 98 (Ki) Y. Drezen. Ha va daou lamponig (...) fur e-giz daou santig-pri.
B. [plur. Sent]
(1) Debriñ ar sent : aller souvent à la messe, être particulièrement dévot.
●(1790) MG 293 (G) I. Marion. Hi guelein a rér én Ilis é taibrein er sænt.
●(1894) BUZmornik 339. Goulskoude teodou fall a gountaz d'he vestr e leze he labour da ober evit chom da zibri ar zent enn ilizou.
●(1907) BSPD I 524 (G) J. Larboulet. Laret e oé bet nehoah dé eutru, get tèdeu fal, penaus er sant, é léh monet abret d'é labour, e chomé de zébrein er sent én ilizeu.
(2) Krignat treid ar sent // Krignat treid ar sent hag ar sentezed // Lipat treid ar sent : aller souvent à la messe, être particulièrement dévot.
●(1925) BILZ 151 (T) F. al Lay. Re figus e oa bet tintin Katell, ha breman, eman en iliz o ruza he inou, o tijaba paterou a-hed an de, o krignat treid ar zent hag ar zentezed evit goulenn digante ar c'hras da gaout da vihana eur gwaz... er Baradoz. ●(1955) STBJ 114 (K) Y. ar Gow. Hogen ne yajont ket da di Sant Jermen, hon iliz-parrez, rak, ouspenn ma ne oant ket boazet o-unan da grignat treid ar sent, ne oant ket chalet muioc'h, moarvat, da zisplijout d'an aotrou Combes koz. ●(1970) BHAF 163 (T) E. ar Barzhig. N'hellan ket dond gand koz klukennou ar bourk da grignad treid ar zent. ●(1936) IVGA 23 (Ki) Y. Drezen. Gouzout a rez n'oun ket troet da lipat treid ar sent.
(3) Lakaat ar brenn da gouezhañ diouzh revr ar sent : voir brenn.