n. de l. Saint-Thégonnec.
I. Sant-Tegoneg.
●(1844) OLLI 746 [= LED.bailloud 134]. eus a Keraffrez, en Sant-Thegonnec. ●(1865) FHB 2/16a. D’ar iaou 9, Sant-Thegonec, da 8 heur. 31/248a An aotrou Colleoc, nevez beleguet, vikel e Sant Thegonnec. ●(1869) FHB 244/280a. An Aotrou Le Deunff, bet vikel e Sant-Thégonnec, a zo hanvet person ar Ponthou. ●(1877) EKG I 85. E parrez Sant-Thegonnek, tost d'al leac'h m'eo lakeat breman gar an hent-houarn. ●(1878) SVE 969. Sant Thegonek ar bombansou. ●(18--) OLLI 738. Gwerz war Lazerez Sant-Thegonnek (pevar bugel vihan troc’het ho gouzouk gant eur vatez). ●(1890) MOA 26b. Sant-Tegonnek, (Santegonek).
●(1905) ALMA 18. e Sant-Thegonnek, an aotr. Cam, opportunist. ●(1909) NOAR 101. da jom a-zav dirak ti hent-houarn San-Tegonnek. ●(1943) HERV 132. Neuze d’ar merc’her goude Pask e rankin beza e Sant Tegoneg, emezi en ur drei outañ trumm. ●(1955) STBJ 40. Moarvat o devoa kemeret ar re-mañ ma zad evit eur Zant-Tegonad, rak tenna a ree kalz gwiskamant gwazed Sant-Tegoneg da hini pôtred Pleiben. ●(1974) ISHV 15. An hent D 18, eus ar Faou da Sant-Tegoneg.
II.
(1) Dicton.
●(1878) SVE 969. Sant Thegonek ar bombansou.
(2) Dicton.
●(1923) FHAB Ebrel 4/134. Hervez ar c'hrenn-lavar destumet gant an A. Kerdanet, tiegez aotronez Penhoat 'oa kosa tiegez a oa e Leon : Penhoat, an ançiantis, / Castel, ar vailhantis, / Kervaon, ar Pinvidigez / Kornadeac'h, ar Marc'hegez. ●note Louis Le Guennec : « An tri diegez bras a zo hano anezo aman warlerc'h tiegez aotronez ar Penhoat eo hini ar C'hastell, aotronez Tremazan, e Landunvez; hini Kermavan, aotronez Carman, e Kernilis hag aotronez Kergournadec'h, e Cleder ». (= traduction de 1937 CGBR 30). ●(1937) (1976) CGBR 30. Rappelons aussi qu'un vieux quatrain relatif aux quatre plus puissantes familles léonaises accordait en ces termes la chevalerie à Kergournadeac'h : Penhoat an Anciantis, / Castel ar Vailhantis, / Kervaon an Pinvidiguez, / Cornadeac'h ar Marc'heguez. ●cf. 1937 CGBR 192 : « En premier lieu la maison souveraine de Rohan, héritière des vicomtes de Léon, mais fixée surtout dans ses domaines du Porhoët; puis les quatre puissantes familles qu'un antique dicton caractérise en ces termes : Antiquité de Penhoët, vaillance du Chastel, richesse de Kermavan, chevalerie de Kergournadech, et qui étaient, pour ce coin de l'Armorique, l'équivalent des 'grands chevaux de Lorraine' ou des trois maisons de Guyenne illustrées par leur résistance à l'invasion sarrazine ».
(3) Dictons
●(1926) RTLL 8. Boujez a voujezo, biken dour mat n'en devezo. ●9. Kement ki klanv a zeuio er vro, dre Voujez a dremeno. Cf. ce qui précède ces dictons : « En tu kleiz, war gostez all an draonienn, setu Boujez, brudet en istor ar barrez. Dre eno e tremenas Sant Tegoneg eun devez; goulenn a reas eur banne dour da derri e sec'hed. Boujeziz a isas ar chas war e lerc'h. Hag ar Sant da lavarout d'ar pennou fall-ze ».
(4) Rimaille.
●(1957) SKOL 5/12/64. Evit distagellañ an teod. Ur Santegonegadez on, / Ha ne zisantegonegadezin ket, / Ken na vo disantegonegadezet / An holl Santegonegadezed all. ●(1995) PLTZ 131. Eur Zantegonegadez on, / ha n'en em zizantegonegadezin ket, / ken na vezo en em zizantegonegadezet / an Oll Santegonegadezed all ! (eur gomerez teod lemm euz Sant Tegoneg).
(5) Formule de conte recueillie à Plougastel-Daoulas.
●(1979) COPL 161. Me n'oun ket eun den gwall zesket / Pounner awalh eo va spered, / N'oun bet nemed e Sant Tegonneg / Da yaou ha da zul da zeski galleg; / Med goud a ran ar pez am eus klevet / Selaouit ahaoun, me ho ped.
III. [Toponymie locale]
●(1844) OLLI 746 [= LED.bailloud 134]. eus a Keraffrez, en Sant-Thegonnec. ●(1877) EKG I 85. a en em glevaz 'ta da vont eun nosvez da bedi Doue da japel Santez-Berc'hed. (...) Al leac'h d'en em gaout d'an oll a ioa var barrez Guimilliau, pelloc'h dioc'h Santez-Berc'hed eget Bodiniri, Kosti hag ar Pont-Glaz, var an hent a ia var eeun d'ar chapel. ●91. Klevet hoc'h euz, emichans, pretra zo c'hoarvezet, en noz tremenet, enn Hent-Doun, var dro Santez-Berc'hed ?
●(1923) FHAB Ebrel 4/133. E penn pella parrez Sant-Thegonnec, e tu an hanternoz, el lec'h ma teu stêr Penze ha stêr Koatoullzac'h da douezia o douriou, en unan eus kaera traoniennou Gorre-Leon, e kaver dismantrou kastell koz Penhoat. (...) e tu ar c'hreizteiz, e kichenik koad Koatvoult; eno ez eus eur c'hamp koz hanvet Kastell douar. ●136-137. lakat a rejont an tan ennan ha diskar a rejont ar c'halz eus e vogeriou; e vein kaset aman hag a-hont o deus talvezet da zevel an tiez kouer diwar-dro ha maner bihan Loteric. ●(1926) RTLL 8. E Menharz, anvet evel-se, evit doare, abalamour ma verk ar rann etre parrez Sant-Tegoneg ha Gwimilio, e kemeromp an hent bihan a gaso ac'hanomp betek Luzeg, tost d'ar Roc'h. (...) En tu kleiz, war gostez all an draonienn, setu Boujez, brudet en istor ar barrez. (...) Boujeziz a isas ar chas war e lerc'h. ●9. An Herban a voe madelezus e-kenver an abostol, hag heman a ziskouezas e anaoudegez-vat dre rei d'ezo dour dispar ar Stivell. ●43. hag o vervel goustadik en eur ruilhal war-du Toulzac'h. ●59. Du-hont e-touez eur bochad gwez, siminaliou Koatilezeg a zivodege e-kreiz tachadou gwenn ha glas-du (...); a-gleiz Trebompe a save en tu all d'eur waremm vras (...). Du ma 'z aemp, ar C'hoat-pin a winte begou e wez uhel.