f., pron. & adv. –ioù
I. F.
A. (domaine commercial)
(1) Étal, boutique.
●(1499) Ca 189b. Stal. g. estal. ●(1633) Nom 127a. Taberna : boutique : bouticl, stal. ●127b. Taberna libraria : boutique de Libraire : stal vn librer. ●128b. Tonstrina : l’ouuroir, ou la boutique d’vn barbier : bouticl pe stal vn barber. ●Sutrina : l’ouuroir, ou la boutique d’vn cordonnier : stal vn querè.
●(1659) SCger 173a. stal, tr. «boutique.» ●(1732) GReg 113a. Boutique, tr. «Stal. p. stalyou. Van[netois] Stal. p. stalyeü, staléü.» ●371b. La boutique où l’on étale, tr. «Stal. p. stalyou. Van[netois] stal. p. stalyëu. stalëu.»
●(1857) CBF 40. Eur stal vad eo, tr. «Il a une boutique bien montée.» ●(1877) BSA 213. eun tam stal marc’hadourez.
(2) Bezañ mat ar stal gant ub. : être à l’aise financièrement.
●(1962) BRUD 14-15/81. e-mesk tud evuruz, bourhizien mad ar stal gante.
(3) Bezañ kreñv ar stal gant ub. : être riche.
●(1894) BUZmornik 32. O veza n’oa ket krenv ar stal gant he zud, e oue kaset abred d’ar park. ●121. petra bennag n’oa ket goall grenv ar stal gantho.
(4) Mont war e stal : se mettre à son compte.
●(1936) SAV 4/16. «Me ’m’eus c’hoant, va zad, da vont war va stal va-unan bremañ.
(5) Stal ar bara : planche pour poser le pain.
●(1985) OUIS 202. Côté cuisine, entre le haut de la fenêtre et le lit clos, le stal ar bara (planche pour poser le pain).
(6) Stal an oaled : planche pour disposer des ustensiles ménagers.
●(1985) OUIS 202. au-dessus de la cheminée une planche en saillie pour disposer quelques ustensiles ménagers : stal an aoled (lire : oaled).
B. sens fig.
(1) Embarras.
●(1878) EKG ii 51. Dont a riz evelato, a forz da boania, a benn eus va stal.
●(1908) DIHU 35/65. Ré a huerzenneu e gaser d’ein ha treu distér, treu e vé ret de ganpen, labourieu e vé rè a stal geté. ●(1908) NIKO 38. Nag a stal eit kredein ! tr. «Que d’embarras pour croire !… » ●(1924) NOLU 14. men Doué, nag a stal !
(2) Affaire, ce qui s’est produit.
●(1908) FHAB Here 307. Kountet oue dezan ar stal. ●(1911) RIBR 135. red eo d’in mont war al leac’h, abalamour d’in da anaout gwelloc’h penaos eo tremenet ar stal etrezoc’h.
(3) Foetañ stal : manger sa boutique.
●(1919) KZVr 355 - 21/12/19. Foueta stal, tr. «se ruiner.» ●(1964) BRUD 18/31. Bremañ e hello foueta stal gant e goantiri, al labanetez !
(4) Kemer stal gant ub. =
●(1901) LZBG 59 blezad-2l lodenn 85. mes en trenoz, hemb kemer stâl erbet get-hou, ind er lausk de ridek get é hent.
(5) Ober stal d’ub. : donner du travail à qqn, du fil à retordre.
●(1861) BELeu 44. casset-mé de verhuel de Huénèd, rac amen me hra rai a stâl d’en eutru person.
(6) Ur stal gaer : la belle affaire.
●(1908) KMAF 34. Eur stal gaer avad, Skouarnek, ha pa vefe gwir hag an holl. ●(1920) MVRO 49/1e. Ba ! eur stal gaer !
(7) Mat ar stal : tout va bien.
●(1870) MBR 68. Mad ar stal, eme ann aotrou, tr. «C’est bien, dit le monsieur.»
(8) Ober e stal : s’en tirer.
●(1868) FHB 177/162a. Hema a ra he stal difazi he unan.
(9) plais. Client.
●(1877) FHB (3e série) 7/56b. ambarki ar stal-man var ho lestr.
(10) Kas ar stal da benn : mener les choses à bien, à terme.
●(1908) FHAB Du 329. Mes penaos breman kass ar stâl da benn ?
(11) [au plur.] Couverts de table.
●(1923) KNOL 7. ar merc’hed da oalc’hi staliou koân. ●129. Laouen e tistalias staliou koan.
(12) Étagère.
●(1878) EKG ii 217. var stal ar pres.
●(1915) HBPR 197. En dro d’ar zal, bep daou droatat, oa staliou great gant planch. Var ar staliou-ze, epad an noz, ar veleien a ranke gourvez.
III. Pron. ind.
(1) Beaucoup.
●(1896) GMB 650. pet[it] tréc[orois] eur stal ou ’stal beaucoup.
●(1906-1907) EVENnot 32. (Ar Veuzid) Ne meuz ket kalz a bolezi eur stal gigi avad em euz, tr. «tas.» ●(1907) AVKA 83. Pa bedfet, na laret ket stâl gomzo, evel ma ra ar baianet. ●119. Stâl diaoulo. ●177. en ur dibuni stal vallozo. ●190. evid ober stâl drao. ●221. An den ze a ra stal vurzudo. ●(1908) FHAB Even 177. lezel eur stal c’hle da baëa.
(2) (Ur) stal a dud : une foule de gens.
●(1907) AVKA 93. ur stâl vraz a dud. ●200. hag a bedas stâl dud. ●(1953) LLMM 43/20. A-benn neuze endeo e oa ur stal dud e beg ar c’hal.
IV. Adv.
(1) A-stal-gostez : au rebut.
●(1872) ROU 99b. Mis au rebut. Lakeed er stal gostez, veut dire aussi, hors de cours.
●(1911) BUAZperrot 668. goude beza stlapet va levriou a stal gostez. ●(1932) FHAB Meurzh 91. Komz brudet an amzer goz : «si vis pacem para bellum», – ma fell d’it kaout peoc’h, aoz brezel ! – a dlefe beza stlapet a-stal gostez, mesk-ha-mesk gant ar c’hoz listri-brezel didalvez.
(2) D’ar stal-gostez : (jeter) de côté.
●(1931) VALL 158b. (jeter) de côté, tr. «d’ar stal-gostez.»
V.
(1) Ober stal :
●(1803) MQG 10. Savit, savit, merc’het ; savit va (lire : var) ho taou droat, / Anez e refot stal var blad ho linjeri.
(2) Graet ar stal : marché conclu.
●(1878) EKG II 153 (L) L. Inisan. Great ar stal, eme ar c'habiten en eur zont da gaout he zoudarded.
(3) (Reiñ, ober) e stal da ub. : tuer, mettre mal en point...
●(1878) EKG II 19 (L) L. Inisan. Kargit mad ho fuzilliou, soudarded, abalamour d'eomp da rei he stal d'ar c'houeriad-man kerkent ha m'en em gavimp e Berven. ●(1890) MOA 126 (L). Rembarrer, tr. J. Moal «rei he stal da u.b.» ●320. Laver la tête à quelqu'un, tr. J. Moal «rei he stal da u.b.»
●(1910) MAKE 69 E. Crocq. Hag eur sonj fall a bignas d'ar red d'e benn : ober e stal d'ezan. ●98. «Yan, diwar an taol-man, ne vezi ket kosoc'h; mont a ran da ober da stal d'it !»
(4) Ober ar stal gant ub. : tuer, mettre mal en point.
●(1942) DRAN 78. Graet ao ar stal ganen, a sonj-heñ en eur goueza.
(5) Tapout e stal : être frappé, battu.
●(1915) HBPR 103 (L) K. Jezegou. Anez ar mear, Pierre Fichou, an an aotrou Alanet hen doa tapet he stal. ●(1923) KNOL 123 (L) K. Jezegou. Bemdez e veze bac'hadou. Hag ar vaouez keaz, goude bezañ tapet he stal, a ranke pignat d'he c'hambr, bep tro, da louzaoui he gouliou.
(6) Treiñ brav e stal : embellir son récit, son compte-rendu...
●(1877) EKG I 313 (L) L. Inisan. Ma ne lavar ket Canclaux penn-da-benn ar virionez d'he vistri a ioa e Paris, ma tro e stal braoik avoualac'h, ne ket evit nac'h da viana oamp-ni en em gannet a galoun.
(7) Mont ar stal : arriver.
●(1889) ISV 361 (L) G. Morvan. Mar kirit va lezel da zibuna va c'huden, e vouesot penauz e zeaz ar stal.
(8) Bezañ e stal : regarder qqn.
●(1908) KMAF 7 E. Crocq. Mes, a-hend-all, an dra-ze n'eo ket da stal eo. ●8. Da stal n'eo ket, pez divergont. ●19. Ah ! kement-se eo va stal.
(9) Lavaret e stal da ub. : dire son fait à qqn.
●(1910) MAKE 5 E. Crocq. «Hostaliri ar C'hoad-Pin n'ema ket pell ; ma vez eur bannig, e lavarin awalc'h da stal d'it!» ●(1943) FATI 65. Fulori a ra an dud gant ar c’helou, hag edont o vont da lavarout e stal d’an is-prefed pa dregernas eun tarz-kurun spontus…
(10) Lavaret e stal : dire son mot.
●(1869) FHB 251/330a. Pep hini a lavare he stal.
(11) Ober e stal : arriver, bien correspondre à qqn.
●(1910) MAKE 104 E. Crocq. «Setu aze hag a rafe brao awalc'h va stal, a zonjas Yan.
(12) Klevet e stal gant ub. : se faire engueuler.
●(1922) IATA 22 *Alan Yann. Boss an Ougnoun ! Bremaïk me glevo va stal gant ounont avad !
(13) Filañ e stal : faire faillite.
●(1937) ALMA 45. Mes red eo anzav e deus ar Vro kement a zleou, ma rank klask en em ziveac'hia a bep tu, gand aoun da rankout fila he stal.
(14) Mont e stal da stalig // Mont/kouezhañ e stal da stalig hag e stalig da netra // Kas e stal da stalig // Treiñ e stal e stalig : faire faillite.
●(1905) ALLO 13 (L) Y.-V. Perrot. E stal e stalik 'zo troet, / Eat e zouc'h da vinaoued. ●(1924) GEVR 10 G. ar Prat. Gwiska a eure dilhad kranoc'h c'hoaz eget re ar c'hont, ha bemdez adalek neuze e veze er c'hastell dre e urz predou bras ha goueliou trouzus. O vont dre an hent-se ne zaleje ket stal Sifroa ha Jenovefa da vont da stalig. ●(1926) FHAB Mae 197 *Tintin Anna. Hag an tieg paour a 'z aio e stal da stalig hag e stalig da netra. ●(1927) TSPY 18 (L) L. ar Floc'h. Pe buan e weli da stal o vont da stalig ha da zouc'h da vinaoued. ●(1943) HERV 114. e keit ma kouez stal ar c’houer da stalig hag ar stalig da netra, e teuont atao a-benn da veva-bevaik. ●(1955) STBJ 203 (K) Y. ar Gow. Dre ma yee o stal da stalig gant an ostizien. ●(1981) ANTR 88 (L) *Tad Medar. An Almagn a zo eed ganti e stal da stalig, war a gonter deom da vihana. ●102. Kas a raio e stal da stalig, a lavar egile.
(15) Freuzañ ar stal : annuler les décisions.
●(1932) ALMA 101 (L). Ma n'oun ket eürus, pe ma c'hounezan eun taol kartou ama, da zeiz an tregont vloaz, ar stal a vezo freuzet.
(16) Bezañ grilh ar stal gant ub. : être riche.
●(1955) STBJ 43 (K) Y. ar Gow. Penn-oc'h-penn gant hini Yeun ar Gow e oa ive eun tamm brao a di, hini Maria ar Rouz, eur varc'hadourez gwin pinvidik, grilh ar stal ganti, evel ma lavarer e Pleiben.
(17) Bezañ (berr, disterik) ar stal gant ub. : être pauvre.
●(1955) STBJ 69 (K) Y. ar Gow. Hogen disterik a-walc'h e oa ar stal ganto hag e rankent labourat o-daou... ●202. Diês e oa ober arc'hant war ar mêz ha n'eo ket souezus e veze berr ar stal gant kalzik tud.
(18) Ober ram-plam-plaoñ war stal ub. : faire savoir que qqn est en faillite.
●(1955) STBJ 167 (K) Y. ar Gow. Ha, pa veze « debret e strapenn gantañ», e kleved diwar e benn : «Ne ra na koar na mel» ha «Ne oar ket eus pe goad ober loiaou», pe c'hoaz : «Dizale 'vo grêt ram-plam-plaoñ war e stal».
(19) Kas ar stal d'an dour : voir dour.
(20) Mont ar stal en dour : voir dour.
(21) Kas ar stal da Gêrnetra : voir Kêr.