v.
I. V. tr. d.
A.
(1) Atteindre.
●(1499) Ca 198a. Tizaff. g. attaindre abailler. ●(1575) M 1202. Ha tizaff hep cafou, brudou, enorou'n bet, tr. «Et atteindre sans regrets les gloires, les honneurs du monde.»
●(1659) SCger 10a. attaindre, tr. «tizout.» ●(1732) GReg 59b. Atteindre, parvenir à quelque chose, tr. «Tizout. pr. tizet.» ●Atteignez-moi cette corbeille qui est la haut, tr. «Tizit ar baner-ze din.»
●(1860) BAL 4. en aviz tizout an eürusdet-se. ●(1878) EKG II 54. e c'helliz tizout beg va skeul.
(2) Prendre, saisir (qqc., qqn).
●(17--) ST 42. Setu tiet gan-en Rapport ar Rouanez, tr. «Me voila en possession des eaux de la reine.» ●50. na hell den er bed (…) ho ziout e neb pred, tr. «personne au monde puisse (…) les arrêter.»
●(1860) BAL 12. ar re all, a ia dre drefu, eb gouzout pe seurt clao tizout.
(3) Attraper.
●(17--) FG II 9. mar guëllan è disout.
●(1857) CBF 99. Ar c'haz en deuz tizet eur pikol raz, tr. «Le chat a attrapé un grot rat.»
(4) Rattraper, rejoindre.
●(1889) ISV 155-156. Hogen he zud pa o devoa santet an diouer anezhi, a ioa deut var he lerc'h, hag he zizas.
(5) Surprendre, prendre.
●(1849) LLB 343. jamez ar brindi, get eun a vout tihet, / Ne goehant ar un dro ar er parkeu hadet.
●(1904) ARPA 168. eur vaouez a ioa bet tizet oc'h ober avoultriach. (…) ar vaouez-man a zo bet nevez tizet oc'h ober avoultriach.
(6) Avoir le temps.
●(1659) SCger 175a. ne disan quet, tr. «ie n'ay de loisir.»
●(1857) CBF 20. Ne dizann ket, tr. «Je n'en n'ai pas le temps.»
(7) Blesser.
●(1906-1907) EVENnot 17. (Ar Veuzid) Tiet e bet gand e aneval, tr. «Blessé.»
(8) Obtenir.
●(1659) SCger 85a. obtenir, tr. «tizout.»
B. sens fig. Berner, duper, tromper, flouer.
●(1732) GReg 304a. Doubler, attraper celui qui vouloit tromper, tr. «Tizout. pr. tizet.» ●(17--) BMa 391. Me o sio pe vin krouget, tr. «Je les duperai, ou je serai pendu.»
●(1872) DJL 38. Paour kæz Ian ! just eo bet did beza tiet.
●(1910) DIHU 60/88. Chetu perak e vezé dalbéh Lanlir é hober goap diarnehon ha diar er ré e oé bet téhet geton. ●(1939) MGGD 35. an doare da diza (bourda) Merlik. (...) da diza, E Kerne : tiha.
●(1944) SAV 30/42. Tiet on bet ganeoc'h.
►[empl. comme subst.] Ober an tizhañ gant ub. : se moquer de qqn.
●(1906-1907) EVENnot 32. (Ar Veuzid) Ma rofen ma zre[?o] d'e e rajent an tian ganin c'hoaz, tr. «risée.» ●(1910) YPAG 4. Hag e-keit-ze, eman Janed du-ze, gant he c'homerezed, o lipat bannac'hou hag oc'h ober an tian ganin ! ●(1913) KOME 31. Breman souden te ouie brezoneg, d'ober an tian ganimp ! ●(1926) FHAB Mezheven 231. Ar zoudarded a c'hoarze o welet ober an tian gant Mark an Olier. ●(1937) BREI 4 Ebrel. Ne ve ket graet an tïan gant tud ar vro. ●(1969) BAHE 60/40. n'eo ket gant o grad vat ez ae an dud da seurt foarioù da vezañ graet an tiañ ganto.
C. [devant un v.]
(1) Finir par.
●(1908) PIGO II 120. Ar c'hemener (...) a dizas kouean klanv.
(2) Réussir à.
●(1803) MQG 5. Pa dizas Dom Jacqes Braguez e badezi.
II. V. tr. i.
(1) Tizhout ouzh : atteindre, arriver à.
●(1866) FHB 79/213b. Ha ker leun eo ho zez ma tiz ouc'h an treuzou.
(2) Tizhout ouzh : suffire à un travail.
●(1931) VALL 713b. Suffire à un travail, tr. «tizout ouz.» ●Je ne puis suffire à servir les clients, tr. «n'oun ket evit tizout ouz an ostizien.»
(3) Tizhout da : atteindre.
●(1902) MBKJ 202. tizout d'ar zantelez huela.
(4) Tizhout betek : atteindre.
●(1866) FHB 83/243a. ne allont ket tizout beteg an eienen-ze. ●(1878) EKG II 118. Kavet oa va c'hrog ganen, a gave d'ign. Mez siouaz ! n'oan ket evit evit tizout betek enn-han !
III. V. intr.
(1) S'étendre.
●(1752) BS 579. E sourci pastoral a dye adalec an eil penn d'eguile eus e escopti.
(2) =
●(1928) BFSA 10. Alïes e tize betek ar Frans.
(3) Réussir, parvenir, avoir le temps.
●(1868) KMM 19-20. Peleac'h ema ar joa a dlefen-me caout ive o vont, pa dizan, da di va Doue, d'an Iliz ? ●(1872) ROU 105a. Quand vous arez le temps, tr. «Pa dizoc'h.»
IV. V. impers.
(1) Réussir, parvenir à.
●(1911) AOTR 48. ne oa ket tizet d'in klevet e vouez a guelet e zourn. ●(1934) DIHU 273/47. rak ne déh ket d'er pobér poahein.
(2) Avoir le loisir de.
●(1790) MG 78. ne déh quet deoh monèt d'en Ilis de bedein Doué. ●381. Hi e lar ne déh quet dehi monèt d'en Overèn d'en déieu-obérad.
●(1869) TDE.FB 546a. A votre loisir, tr. «pa dizo d'e-hoc'h.»
V. V. pron. En em dizhout.
A. V. pron. réfl.
(1) Se blesser.
●(1857) HTB 102. en em diout gant eun drezen benag o tremen ar c'hleuiou.
(2) Se rattrapper.
●(1866) FHB 95/344a. Brema ez eus uguent vloas e vijet bet pell o clasc en em dizout goude beza bet daleet evelse gant ar goal amzer.
B. V. pron. réci. Se tromper mutuellement.
●(1732) GReg 304a. deux personne également habiles ou adroites, ont de la peine à se tromper l'une l'autre, tr. «Fin pe finoc'h o deus poan ouc'h èn hem dizout.»