f. –ioù, –où
I.
(1) Miche (de pain).
●(12--) Cqlé f° 60r° [143]. De terra que dicitur Berhal, minot frumenti et tres numni pro carne, minot brac, guastell, non quolibet anno, sed secundo anno, et dimidium multonis ; ad Pascha, torth panis cum ovis suis ; ad Natale Domini, iterum torth panis cum duabus gallinis. tr. « tourte (de pain) ». ●(1499) Ca 199a. Torz. g. tourte.
●(1659) SCger 119b. tourte, tr. «torz.» ●175a. torz, tr. «tourte.» ●(1732) GReg 933a. Tourte de pain, grosse miche de pain de ménage, tr. «Torz. p. torzyou. torz vara. p. torzyou bara. Van[netois] torh. p. torhéü.» ●Tourte de pain de seigle, tr. «Un dorz vara ségal.»
●(1857) CBF 70-71. Danvez ped torz a vezo ? Pemp torz vara segal, tr. «Matière à combien de tourtes y aura-t-il ? Il y aura pour cinq tourtes de pains de seigle.»
●(1907) PERS 102. an dorz vara guen. ●143. dek torz vara a zaou lur var-n-ugent. ●(1911) BUAZperrot 568. n'oa en ti nemet eun dorz vara.
►[en apposition] Bara torzh.
●(1878) EKG II 13. n'hor boe da zibri nemet bara torz.
(2) par anal. Pain (de sel, de soude, etc.).
●(1659) SCger 87b. pain de cire, tr. «torz coar.» ●119b. tourteau de cire, tr. «torz coar.» ●(c.1718) CHal.ms ii. un gasteau de cire, tr. «torh coar, un dorh coar.» ●(1732) GReg 686a. Pain de cire, tr. «Torz coar. p. torzyou coar. Van[netois] torh coêr. p. torhéu coêr.»
●(1908) BOBL 21 novembre 204/2c. torziou holen a vez servichet d'al loned da lipat ebarz en o c'hrevier. ●(1909) FHAB Meurzh 73. kreski pouez an torzou soud. ●(1960) GOGO 229. (Kerlouan, Brignogan) on retire les «torzu sūt» (torziou soud).
(3) plais. Torzh boulañjer : fesse, miche.
●(1973) LIMO 17 mars. berroh en hent de gaved « en dorh-bolanjér » a pe vezè afér a lakad pavadeu de hoari. (…) hag en dorn hoah é hoari ar en «dorh-bolanjér».
►absol.
●(1912) DIHU 79/9. Drastet é bet Minourig Kervotéz ar «torheu» é ziardran. ●(1939) RIBA 81. e blantè é nadoé é torheu ou diardran.
(4) =
●(1922) LZBt Meurzh 13. boulc'het eo an dorz-labour.
(5) Kaout ub. war an dorzh : avoir qqn à charge.
●(1931) VALL 500a. Avoir à nourrir (des enfants), tr. «kaout war an dorz.» ●(1986) PTGN 128. Unan nebeutoh war an dorz.
(6) Mont diwar an dorzh : ne plus être à charge.
●(1924) NFLO. Charge. il n'est plus à ma charge, tr. «eat eo diwar an dorz.» ●(1931) VALL 500. deux ne sont plus à nourrir (se suffisent), tr. «daou zo aet diwar an dorz.» ●(1986) PTGN 128. eur bugel muioh eat diwar an dorz.
(7) Gâche.
●(1659) SCger 62a. gasche, tr. «torz.»
II.
(1) Kas an dorzh d'ar gêr : rendre la pareille. Cf. kas ar freskad da di ub.
●(1866) FHB 58/48b (L) G. Morvan. pehini a glaskas an dro da gas, evel ma lavarer, an dors d'ar guær. ●(1872) ROU 95 (L). Donner à quelq. la monnaie de sa pièce, tr. V. Roudaut «Cass an dorz d'ar g'er, -- en dro.» ●(1878) SVE 574. Kass ann dorz d'ar ger en dro, tr. L.-F. Salvet «Retourner la miche à la maison. (Rendre à) quelqu'un la monnaie de sa pièce.)» ●(1890) MOA 129 (L). Rendre la pareille à q.q. «Kas ann dorz d'ar gear.» ●(18--) MIL.ms (d’après MELU XI 404). Kas an dorz d'ar gear, tr. E. Ernault «Renvoyer la tourte à la maison, se venger en rendant la pareille.»
●(1905) ALLO 78 (L) Y.-V. Perrot. Rak, goude tout, netra ne rear / Nemet kas d'id an dorz d'ar gear. ●(1909) FHAB Kerzu 379 *Laouic Beg ar Spins. D'ar seurt tud-se a les o merc'het da vastarenna eur c'hristen a yod, n'eo ket pec'het kas an dors d'ar ger. ●(1910) FHAB Here 309 *An Tour-Guen. Ar Zaozon er c'hontrol a stagas a-zevri d'en em grenvât da c'hortoz ar mare ma c'helljent kas an dorz d'ar gear. ●(1923) FHAB Mae 179 (L) *Tintin Anna. Pa gavas d'an daou lampoun o devoa kaset an dorz d'ar gêr ez ejont gant o hent heb soursial ken eus ar c'hemener. ●(1926) BIVE 7 (T) E. ar Moal. Ta ! ta ! Me 'gaso an dorz d'it d'ar gêr ! ●(1955) STBJ 32 (K) Y. ar Gow. En eur ger, ne oa ket gwelloc'h egeti da gas an dorz d'ar gêr bewech ma kave an tu.
(2) Boulc'hañ an dorzh : commencer.
●(1909) NOAR IX (L) K. ar Prat. Ne fell ket din ho tale pelloc'h, va mignon lenner, rak mall bras hoc'h eus, hep mar ebet, da voulc'ha an dorz.
(3) Reiñ an dorzh : accepter un prétendant.
●(1912) MELU XI 268 (T-Trevereg). Rein ar gwign, Donner la miche, éconduire un prétendant. (Trév[érec]. Au contraire, rein an dorz, c’est l’accepter.»
(4) Bezañ bet e dorzh vara er penn pellañ eus ar forn :
●(1869) FHB 231/175a (L) G. M.. Eun denik dizroug ha ne d'eo ket bet he dors vara er penn pella euz ar forn. Paour kez danvad !