m., adv. & interj. –où & traezoù (voir traezoù à part)
I.
A. (sens de chose)
(1) Chose.
●(1499) Ca 144a. Nep tra. g. nullechose. ●199b. Tra. g. chose. ●(1530) Pm 252. traou garu, tr. «choses rudes.» ●(1612) Cnf 9b. an tra lazret.
●(1659) SCger 25b. chose, tr. «tra p. traezou, pe traou.»
●(1907) AVKA 256. n'antreet da gemer na tra-ma na tra-ze.
(2) Pep tra : chaque chose, tout.
●(1499) Ca 19a. Bec pep tra lem. euel contell dac etc. g. bec de checun fer agu.
●(1612) Cnf 14b. oz laquat àdreff quein pep tra.
(3) Un dra pe dra : telle ou telle chose.
●(1911) BUAZperrot 135. zoken pa veze red d'ezan gourdrouz var eun dra pe dra.
(4) Ken tra nemet : autre chose que.
●(1854) MMM 109. ne zesire qen tra nemet Doué he muia caret.
(5) [au plur. après un art. ind.] Un traoù : des choses.
●(1866) SEV 143. eunn traou ker spontuz. ●(1869) FHB 210/5a. martoloded skanv ho zreid, soupl o izili, eun traou dibab evit pignad er guerniou.
►Ur pezh traoù =
●(1907) AVKA 317. penaoz ar c'hôlôen, hag a oa ur pez trao anehi, a oa bet tôlet a goste.
►Nag un traoù : que de choses.
●(1904) LZBg Gwengolo 206. Nag un treu ! nag un treu ! alkent ! alkent !
B. (sens de biens)
(1) Propriété, possession.
●(1575) M 693. Da tra te oae, tr. «Il était ta propriété.»
●(1911) BUAZperrot 49. an anter eus an dud a zo tra an anter all.
(2) Diwar e dra : (?) à ses frais (?).
●(1530) Pm 172. Nep hep sy he hystorise / Ha dioar e tra arahe / He scruiffaff, tr. «Quiconque sans faute la raconterait / Et (?) à ses frais (?) la ferait / Écrire.»
(3) Bezañ war e dra : être à son compte.
●(1908) PIGO II 1. Bean war e dra, komzet a ze d'in ! ●72. me zo war ma zra ma-unan !
(4) Bezañ en e dra : être propriétaire, à son compte.
●(1910) FHAB C'hwevrer 57. Katou a oa en he zra.
(5) Bezañ tra : appartenir à.
●(1929) KANNgwital 324/348. yez hon tud koz, a zo tra hor vouenn.
C. (en plt de qqn) Personne.
●(1856) GRD 331-332. Ur heih tra dihouyec e bèd guet muyoh a vérit eid en doctored brassan.
D.
(1) Bezañ a dra gant ub. : être de mêche avec qqn.
●(1834) SIM 157. nemet da angaji ar recevour da veza a dra gantàn.
(2) Tra gaer a : pas mal de.
●(1925) FHAB C'hwevrer 52. Tra gaer anezo a dle beza c'hoaz dre aman.
(3) Evit a dra =
●(1844) LZBg 2l blezad-1añ lodenn 94. Me labour-zou, eid-a-dra, dalbéh er memb.
II. Pron. ind. Rien.
●(1575) M 1139. Eno tra ne mano, tr. «Là rien ne restera.»
III. Adv. Non.
●(1857) CBF 76. Tra, pistig a ra c’hoaz, tr. « Non, il me cause encore des élancements » ●90. Tra e feiz ! hon digoll a raint, tr. « Non, par ma foi ; elles nous dédommageront »Adv. Non
IV. Loc. adv.
(1) Un dra : un peu.
●(1766) MM 1021. chetu eman endra nec'het.
●(1868) SBI II 19. pe eun draïc neubeutoc'h, tr. «ou quelque peu moins.» ●(1870) MBR 332. rak douja eunn draik a rea da Gristof, tr. «il craignait Christophe.»
(2) Un dra bennak : un peu.
●(1763) SE 2. taolit endra bennac huelloc'h emeza.
●(1900) MSJO 20. ar vicher a anaïe dija eun dra benag. ●236. ne spount ket ac'hanoc'h eun dra benag ? ●(1913) FHAB Genver 2. kavet anezan koseet ha kabac'heet eun draïk bennak.
(3) Un dra bennak : quelque chose.
●(1499) Ca 58a. Description a furm vntra penac. g. description de la forme daucune chose. ●(1612) Cnf 19b. An heny pe-heny (…) à debat vn tra bennac ouz an ré arall. ●(1633) Nom 177b. Inuolucre : linge d'vn barbier, enueloppoir : vn lien da anuelopiff, quement á seruig da cuzet vn dra bennac.
●(1908) PIGO ii 17. Ha n'out ket yac'h ? (...) Sav ha tom eun dra bennak da dori d'it.
(4) Gant an dra-se : par dessus le marché.
●(1909) KTLR 112. Glao a deuaz gant an dra-ze hag oant treuzet beteg an eskern. ●(1911) BUAZperrot 366. Gant an dra-ze, Erwan a oa dilorc'h evel eur bugel. ●(1927) TSPY 6. desket mat ha pinvidik gand an dra-ze. ●(1935) FHAB Mae 217. divalo e oa gant an dra-ze. ●(1936) PRBD 207. Hi, livet fall, lagad luch ha penn-dreuz gant an dra-se !
(5) Tra nemetken = tra ken.
●(1911) BUAZperrot 289. Keit ha ma chomit var var euz Jezuz-Krist hag eus he Iliz, tra nemed ken, nemed abalamour ma ne gavit ket a sklerijen hag a desteniou, an danjet n'eo ket bras ! ●652. Eun den oa eta, hag abalamour d'e vicher tra nemet ken, a ioa gwelet fall gant e genvroïz.
(6) Ken + adj. ha tra =
●(1867) FHB 135/242a. an dud-ze (...) a zivisc deoc'h ho zog ker brao ha tra. ●(1867) FHB 144/318b. ni a ia ken didrouz ha tra da zineizia d'ar potr coz he labouset guenn ha melen. ●(1867) FHB 143/312a. e lavare ken difougue ha tra : (...). ●(1869) FHB 241/251b. a vale ker gobiuz ha tra.
●(1905) KANngalon Here 519. ken dizourci ha tra. ●(1908) PIGO II 32. Respont a ris ken dizonj ha tra. ●117. stlapet diwar o c'hezeg ken lip ha tra. ●(1908) FHAB Mae 136. da ginnig d'eomp-ni, ken dijein ha tra, sevel, a dol hag a vanden, da gregi en ho c'hollier, da rei dorn deoc'h, eme c'hui, d'ho stleja d'an douar ? ●(1909) KTLR 214. Hag hi, ken dibreder ha tra a zalc'he ar siblou gant he daou zorn. ●(1910) MAKE 8. Er c'heit amzer-man, Kolaïg a zo ken dinec'h ha tra. ●(1910) FHAB Meurzh 78. hag a zoublas ken dic'hin ha tra d'eur vestrez hag a skuilhe warno kement a vadoberou. ●(1911) BUAZperrot 648. Oh ! nan, intron, emezo, ken didroïdell ha tra. ●676. Melar a c'hourvezas ken dinec'h ha tra etre Kerialtan hag e vab. ●(1914) KANNgwital 141/453. epad ma vez ho c'herent diaked ha ken disoursi ha tra. ●(1914) MAEV 143. ha ken dizevan ha tra a daole ler-all war c'horre. ●(1915) HBPR 70. ar zoudardet hag ho belek en em dennas ker lostok ha tra. ●(1921) PGAZ 73. An aotrou Moan a respountas d'ezhan ken diflat ha tra.
(7) Ken prim ha tra : voir prim .1.
(8) Keit ha tra : tant que tant.
●(1766) MM 377-378. a va fri ivit hé c’huéssa / en em astenné queit a tra, tr. «et mon nez pour la flairer, s’étirait tant que tant.»
(9) An-dra-mañ-tra : telle ou telle chose.
●(1957) AMAH 183. Un tete na veze ket seizhdaletoc’h evit reiñ ar sac’h d’an neb a c’hwite war an dra-mañ-dra gourc’hemennet dezhañ.
(10) An dra-mañ : cette chose-ci, ceci.
●(1499) Ca 9a. Antraman. g. ceste chose. ●(1530) Pm 17. Ret eu ober flam an dra-man, tr. «Il faut assurément faire ceci.» ●(1612) Cnf 14b. hac an traman à hanuer pinigien faux.
(11) An dra-se : cette chose-là, celà.
●(1575) M 1198. Te conto aneze, an tra se nede gaou, tr. «Tu en rendras compre, cela n’est pas un mensonge.» ●(1612) Cnf 42b. da dyuallaff ouz an trasé hon aduertis an Profoet royal. ●80b. Bedé breman ez edout té hep consideriff an tra sé.
(12) En dra-mañ : dans ce cas-ci.
●(1557) B I 249. En tra man a pell ez fellsoch, tr. «Vous avez commis là une grande faute.»
(13) Pe evit tra : pourquoi.
●(1659) SCger 96a. pourquoy, tr. «pe euit tra.» ●(1732) GReg 774b. A quoi bon cela ? tr. «Pe evit dra qemeñ-se ?»
(14) Pe da dra : pourquoi, à quoi.
●(1659) SC 52. Pe da dra ez eas ên di. ●(1732) GReg 774b. A quoi bon cela ? tr. «Pe da dra qemeñ-se ?» ●(1738) GGreg 69. à quoi ? tr. «pe da dra ?» ●de quoi vous serviront tant de richesses ? tr. «pe da dra, ou da betra ez servicho deoc'h qement a vadou ?»
V. Loc. interj. Hag an dra-se ! : et alors !
●(1860) BAL 152. mes, mervel ker iaouanc ! – Ac andraze !
VI. Loc. prép. Un dra bennak a : un peu de.
●(1869) SAG 115. memez e touezek ar re o deuz c'hoaz eun dra-bennag a relijion. ●149-150. Kredi avoalc'h a raffen e reant kroaziou, hag e tougent eun dra bennag a resped dezho.
VII. Renforce un adverbe.
●(c.1836) COM vi moj. 4. Unan a lavaré pénôz-tra ann doûar / A ioa kriz ha koustuz. ●(1847) MDM 17. ha penaoz-tra ar beorien a en em entento ive gant ha, guella ma c'hellint.
VIII.
(1) Bezañ bas an traoù gantañ : être au plus bas.
●(1890) MOA 137 (L). Il est dans les basses eaux, tr. J. Moal «baz ema an traou gant-han.»
(2) Mont an traoù er c'harzh : voir garzh.