[vbr tnou (NL), tonou (NL), mbr tnou, tenou (NL), trou, treuier (plur.), brpm tnaou, traou, traoün, mcorn tnow (BK ms tvow), vgall tnou, tonou (NL), mgall tyno < *ten-owo- < *sten-owo- (cf. grec στενός « étroit ») (LEBM 269, GMB 695, GVB 181) ; sans autre équivalent]
m., adj., adv. & prép. –ioù, –ier, trevier
I. M.
A.
(1) (géographie) Vallée.
●(1296) CHB 233 (Dict. Topo. Morbihan). Tenou-Evel. ●(1431-1440) GMB 695 (Archives de Bretagne, tome VII, p. 166). noz moulins de Tenoualray. ●(1499) Ca 198a. Tnou. g. valee. ●(1530) Pm 105. tnou iosaphat, tr. «la vallée de Josaphat.» ●(1650) Nlou 573. Ha treuier ho gra ho n-em sauo, tr. «et les vallées se soulèveront de leur abîme.»
●(1732) GReg 949b. Vaux. plurier de val, tr. «Traouyou.»
●(1969) BAHE 62/13. Maz aen gant tad da ziboullañ geot d’an traoñier.
(2) Bas, partie basse, inférieure, d’un endroit.
●(1732) GReg 81b. Le bas, l'enbas. (Parlant d'une maison.), tr. «An traoün.» ●(1774) BRig 46. en traou ar ruzelen.
●(1924) BILZbubr Genver 807. en traou gra Pennenez. ●(1931) KANNgwital 345/103. Tu ar c'hreizdeiz, oa savet en e draon ar gador-brezeg da zeiz an Emgleo Katolik, a zo great breman e estaj kenta.
(3) Fond (d’une pièce).
●(1949) SIZH.llmm 37. D’an ampoent e oa ur manac’h bihan, echu gantañ diboultrennañ an aoterioù rikamanet gant aour, o hastout dre ar vali greiz, davet traoñ an iliz, da serriñ dor vras ar straed.
(4) Dont e traoñ, d'an traoñ : tomber en ruines, s'effondrer.
●(1903) MBJJ 183. Aboue, 'zo bet savet eun iliz : mes deut eo e-traou pell 'zo. ●(1919) BUBR 4/109. er porz e klever ar mogeriou o tont d'an traou a-bez. ●(1955) STBJ 189. o welout an darbodou o tont d'an traon.
(5) Partie inférieure de qqc.
●(1982) HYZH 147/20. (Treboull) dalc'het al ler ha lakaet un traoñ all.
(6) (marine ; en plt de la mer) Bezañ en traoñ : marée basse.
●(1979) VSDZ 27. (Douarnenez) pa vie ar mor en traoñ, tr. (p. 196) «à marée basse.»
(7) Bas, base, pied.
●(1633) Nom 230b. Radices montis, pedem vocant : le pied d'vn mont : gouelet an menez, an troat pe an traou ves an menez.
(8) Pente.
●(1985) AMRZ 210. Traoñ a oa gand al leur.
(9) Lañs-traoñ : pente descendante.
●(1969) BAHE 60/25. lañs-traoñ penn-da-benn.
(10) Pouez-traoñ : pente descendante.
●(1868) FHB 198/334a. pouez-traon zo da zont penn-da-benn evel ma'z oa pouez-creac'h da vont. ●(1872) ROU 80b. Diskenn, tr. «Postraon.»
●(1909) FHAB C'hwevrer 60. pouez-traon gant o c'hornaillen. ●(1919) BUBR 5/123. Pouez-traou a zo penn-da-benn. ●(1923) ADML 65. kalz poueztraon. ●(1924) LZMR 8. Pouez traon a zo evit mont d'ar c'hraou. ●(1935) BREI 420/3d. houman, gant ar pouez traon, a yeas da goueza er stêr.
B. sens fig.
(1) (en plt des prix) Dont d'an traoñ : baisser.
●(1925) FHAB Ebrel 134. e teufe o frizou d'an traon.
(2) Kas d'an traoñ : anéantir.
●(1900) MSJO 218. kas relijion Jesus-Christ d'an traon.
(3) Mont d'an traoñ, en traoñ : disparaître, dépérir.
●(1907) BOBL 27 juillet 148/3b. hag ar c'hiz euz ar bonedou gwen a zo eat d'an traon. ●(1911) BUAZperrot 343. hag ouspenn ar vez, e vefe pec'hed d'eomp o lezel da vont d'an traon [ar giziou kristen]. ●(1945) GPRV 5. ma ne enebomp ket, ez ay en traon dizale ar c'hiz eus ar grasou.
C. temp. Fin.
●(1912) MMPM 34. E traon miz du. ●35. E traon ar zizun.
II. Adj.
A. Attr. Bas.
●(1894) BUEr 7. Traouoc'h evit Kervarzin, a-dal da Gerskarbot a zo eur vag da dremen. ●(1896) GMB 420. traouoc'h plus bas (...) pet[it] Trég[uier].
●(1903) MBJJ 148. Traouoc'h evit chapel Santez-Veronikan. ●(1907) AVKA 75. Jesus a diskennas deus beg ar mene hag a chomas traonoc'h war ur blaten leun a c'hlazur.
B. Épith.
(1) Qui est situé en bas.
●(1902) PIGO I 191. Er penn traoun, e oa kizellet eur fas den. ●(1903) MBJJ 229. En tu 'traou e weler meur a sipreen. ●(1962) TDBP II 520. An ti-traoñ, tr. «la maison d'en bas (pièce annexe servant de laiterie et de débarras.» ●552. Ar blantenn a zo en tu traoñ, tr. «la plante est du côté du bas.»
(2) Avel-draoñ : vent du sud-ouest.
●(1996) VEXE 152. Le vent (…) du sud (avel draoñ).
III. Loc. adv.
(1) D'an traoñ : en bas.
●(1499) Ca 9a. Anknech dan tnou. g. de haut en bas. ●54b. Dantnou. g. en bas. ●(c.1500) Cb 56a. Dantnou. alias dantrou. g. en bas. ●(1650) Nlou 54. An goat dan traou a dinaouas, tr. «Le sang s'écoula au sol.»
(2) Ez traoñ, er traoñ =
●(17--) EN 61. strinquan ma boul estroun.
●(1902) PIGO I 122. Rene a deuaz er-traon diwar e gleun.
(3) Traoñ-ha-krec'h : de bas en haut.
●(1870) MBR 164. ken a horjelle ar c'hastell traon ha kreac'h, tr. «au point que le château branlait du haut en bas.» ●(1883) MIL 214. Skei a reant a gleiz hag a zeo, traon ha trec'h.
●(1932) ALMA 113. traon ha treac'h.
(4) Ouzh-traoñ : en bas.
●(1650) Nlou 94. Disquennet an effaou, / Oz traou teyr goulaouen, tr. «descendues des cieux / ici-bas, trois lumières.»
●(1659) SCger 13a. en bas, tr. «oc'h traon.» ●30a. contre bas, tr. «oc'h troûn.» ●175b. oc'h traoûn, tr. «en bas.»
●(1876) TDE.BF 432a. ar mestr a ziskennaz oc'h traon. ●(1884) LZBt Meurzh 45. ne vijenn ket bet tollet ouz traou gant-han.
(5) War-bouez-traoñ : (descend) la pente.
●(1864) SMM 47. An ene a ia soublic gant an hent-se var bost-traon.
(6) (météorologie) A-draoñ : qui vient du sud-ouest (vent, etc.).
●(1997) PLVB 119. erc'h a-draoñ ha glav a viz.
IV. Loc. prép.
(1) En bas de.
●(1908) PIGO II 67. eur porc'hel 'n traou an ti.
(2) En traoñ da : en bas de.
●(1907) FHAB Even 121. en traon d'ar groaz.