v.
I. V. intr.
A.
(1) Tourner.
●(1499) Ca 200b. Treiff. g. torner. ●(1633) Nom 163b. Crateuterium : fer où tourne la broche : oüarn pe ouz hiny ez dro an bèr, lander.
(2) Se tourner, se mouvoir.
●(1530) Pm 204. Ouz queflusqui ha treiff enoch, tr. «Se mouvant et tournant en vous.»
(3) Treiñ war-dro : tourner autour (de).
●(1499) Ca 147a. treiff oartro vide in treiff. ●181a. g. resplendissant (…) Jtem vide in gueleuiff et in treiff oar tro. ●201a. g. enuironner. b. treiff oartro.
(4) Tourner, prendre une mauvaise odeur.
●(1911) BUAZperrot 506. N'eo ket anet difazi ar maro, nemet pa weler ar c'horf o trei.
(5) (en plt d'un aliment) Tourner.
●(1849) LLB 1498. E lak el leah de droein én ur gousi er hreu.
(6) Treiñ war ub. : se tourner vers qqn.
●(1926) FHAB Meurzh 96. Kevareg a droas warno.
(7) Treiñ a-du gant ub. : prendre le parti de qqn, épouser sa cause.
●(1894) BUZmornik 35. evit teurel an eskummunugenn var ar re a droe gant an Arianed. ●248. ann impalaer Valens, o veza troet a du gant ann Arianed.
●(1904) SKRS II 13. eleac'h trei a du gantho. ●(1905) KANngalon Ebrel 378. Ma ve selaouet ha kredet ar re a droaz gant'han. ●(1910) ISBR 280. pear [eskob] hembkin e droas a du get en Iliz plouz. ●(1911) BUAZperrot 598. an dristidigez en devoue da welet ar c'hristen bras Tertullian o trei ganto. ●(1915) HBPR 160. Ha kalz a dud a dro gantho. ●(1925) BUAZmadeg 404. aoun en devoa ne vije deut ar bobl (...) da drei ganto. ●562. eur c'halz euz ar zoudarded a droaz ganto.
(8) Se passer.
●(1907) PERS 276. Pep tra a droaz evel ma lavare.
B. Loc. verb.
(1) Treiñ ha distreiñ : tourner et retourner.
●(1612) Cnf 78b. O treiff ha distreiff an traezou-man em calon.
(2) Treiñ-distreiñ : faire des tours et des détours.
●(1977) PBDZ 783. (Douarnenez) treiñ-distreiñ, tr. «faire des tours et des détours.»
II. V. tr.
A. V. tr. d.
(1) Tourner.
●(1633) Nom 27a. Iumentum pistrinense : qui tourne le moulin : an loezn á tro an milin. ●84b. Fœnum furcillis versare : tourner le foin auec les fourches : eaustiff foüen, treiff an foüen gant ferchyer.
(2) Faire tourner (qqc.).
●(1612) Cnf 23a. treiff an Tamoes.
(3) Détourner.
●(1530) Pm 237. Tro drem a breman map an bet, tr. «Détourne ton visage dorénavant, fils, du monde.» ●(1580) G 430. Eval se ez dleomp treyf dyoz an bet hon credance, tr. «Ainsi nous devons détourner du monde notre foi.» ●(1633) Nom 18a. Limis obtueri : regarder de trauers, ou tourner la veuë : sellet á dreus, pe treiff è guelet.
(4) Mettre bas.
●(c.1718) CHal.ms iii. pouliner, tr. «troein.»
●(1836) FLF 9. Eur guiez prest da dreï he chass.
●(1906) BOBL 15 décembre 116/3b. e gazek prest da droi. ●(1934) BRUS 76. Pouliner, tr. «troein.»
►absol.
●(1906) BOBL 27 janvier 71/2f. Tag en devoa daouzek kazek, ha keneb e oant ho daouzek. Trei mad a rechont holl. ●(1959) BRUD 10/19. Teir gazeg a bakas taoliou-gwad, unan all a varas en eur drei. ●(1983) PABE 124. (Berrien) troet ei (lire : eo) ar gazeg, tr. «la jument a mis bas.»
(5) Traduire.
●(1659) SCger 120b. translater, tr. «trei, p. troet.»
●(1834) SIM 5. en eur drei anezàn e brezonec. ●(1846) DGG viii. trein al latin pe ar gallec e brezonec. ●(1880) SAB 1. da drei latin e brezonec.
(6) Adapter (d’un dialecte à un autre).
●(1907) KORN page de titre. Ar C’hornandoned (Les Korrigans) / C’hoari farsus en eun arvest / (farce en un acte) / Great e brezoneg Gwened / Gant an Aotrou J. Er Bayon / Ha troët diwarnan e brezoneg Leon / Gant an Aotrou J. M. Perrot.
(7) Treiñ ub. da : persuader.
●(1926) FHAB Kerzu 447. Troet en deus an dud da ’n em garet, da ’n em entent.
(8) Treiñ ub. war udb.
●(1911) BUAZperrot 123. Trei a rea e venec’h var ar studi ha var ar beden. ●153. trei a rea an dud pinvidik var an aluzen.
(9) Treiñ e : transformer en.
●(1902) MBKJ 168. Grasou kaer a vez hag a dro an dristidigez e levenez dispar.
(10) Treiñ douar : travailler la terre.
●(1907) BSPD i 253. ur heh jardrinour, e dreméné é amzér é troein hag é labourat doar. ●(1996) CRYK 336. da dreiel douar, tr. «tourner la terre.»
(11) Treiñ douar lann : défricher.
●(1960) EVBF i 336. Outre les expressions données plus haut, on trouve encore, pour «défricher» : troi, ou terri, douar lann, Telgruc.
(12) Treiñ ha distreiñ : tourner et retourner.
●(1612) Cnf 78b. O treiff ha distreiff an traezou-man em calon.
B. V. tr. i. Treiñ diwar ar bec’h : refuser l’effort.
●(1910) FHAB C’hwevrer 44. Eur pez kaër ! guelloc’h eo uza hon ners o labourat, o kemer poan, eget hel lezel da vergla ha da voenvi var zigare trei divar ar beac’h ha kula dirak ar boan.
III. V. pron. réfl. En em dreiñ.
(1) S'y prendre.
●(1872) FHB 384/151a. Penaoz en em droio hen evit paka, evit gounid da Zoue, eun hevelep hurupaill ? ●(1880) SAB 210. penaus en em drei da rei ar maro da Jesus.
(2) Se débrouiller, se tirer d'affaire.
●(17--) ST 182. evit en em drei, tr. «pour vous tirer d'embarras.»
●(1877) FHB (3e série) 5/38b. lezel Bismark d'en em drei egiz ma'c'h entento.
●(1915) KANNgwital 155/73. En em drei a reer ato en eur fesoun benag ; kaout izoum a ro ijin. ●(1929) KANNgwital 321/318. pephini a veze lezet d'en em drei e giz ma elle.
(3) Gouzout en em dreiñ : savoir y faire, se débrouiller.
●(1790) MG 159. é hoai fortun d'obér eid en-n'emb e ouiai hum droein.
(4) En em dreiñ ouzh ub. : se tourner vers.
●(1929) MANO 144. lavarit ho Pater, en em droit ouz Doue.
(5) En em dreiñ war udb. : s'adonner à qqc.
●(1911) BUAZperrot 178. N'en em droas morse var ar goueliou hag al leinou evel an dud all eus he renk. ●222. hag e reas da eleiz en em drei var ar relijion gristen.
(6) En em dreiñ da : se mettre à.
●(1926) FHAB C'hwevrer 67. N'eo ket gouest d'ober kalz a dra ; en em droet eo da lenn.
(7) En em dreiñ war-zu : s'en remettre à.
●(1911) SKRS II 35. en em drei varzu he drugarez ha chench buez.
IV. V. impers. Treiñ en ub. : prendre envie.
●(1530) Pm 227. Pan troy enhaf da lazaff mic, tr. «Quand il lui prendra envie, pour te tuer tout à fait.»
V.
(1) Treiñ ar bis : voir bis.
(2) Bezañ mat da dreiñ ar rod : voir rod.
(3) Treiñ ar viell : voir biell.
(4) Treiñ evel ar viell : voir biell.
(5) Kas da dreiñ bili d'an aod : voir bili.
(6) Kas da dreiñ bili d'an heol : voir heol.
(7) Kas da dreiñ mein da sec'hañ : voir mein.
(8) Treiñ krampouezh : voir krampouezh.
(9) Treiñ e grampouezhenn : voir krampouezh.
(10) Treiñ evel ur ganell : voir kanell.
(11) Treiñ kein : voir kein.
(12) Klask treiñ an avel diwar-bouez ur gordenn : voir avel.
(13) Ar voul o treiñ : voir boul.
(14) Lezel ar voul da dreiñ : voir boul.
(15) Treiñ yod da grampouezh : voir yod.
(16) Treiñ ar grampouezhenn war ar billig : voir krampouezh.
(17) Treiñ evel an avel : voir avel.
(18) Treiñ banniel : voir banniel.
(19) Treiñ diwar e dorchenn : voir torchenn.
(20) Treiñ ha distreiñ ub. war e nav zu : voir tu.
(21) Treiñ ar c'hi dre e lost : voir ki.
(22) Treiñ ar c'hazh dre e lost : voir kazh.
(23) Na dreiñ ur skod en tan : voir skod.
(24) Treiñ al leue diwar ar vuoc'h : voir buoc'h.
(25) Treiñ ur c'harr bras e karrigell : voir karr.
(26) Treiñ e gilhoroù : voir kilhoroù.
(27) Treiñ e liboud : voir liboud.
(28) Treiñ e brulu : voir brulu.
(29) Treiñ kordenn : voir kordenn.