Devri

biz .3

biz .3

m. –ied

I. (anatomie)

(1) Doigt.

(1499) Ca 20b. Bes. gallice doy. ●(1505) Vc 10. huy a zo bys dehou an tat, tr. «Vous êtes le doigt de Dieu.» ●(1576) Cath p. 25. vn mell a vn bes he dornn, tr. «une phalange d'un doigt de sa main.» ●(1612) Cnf 24b. seuell vn den diuar an douar gant an besyat. ●(1633) Nom 24a. Digitus : doigt : bis. ●71a. Vuæ dactylides : de la longueur d'vn doigt : ræsin hir queït hac vn bis. ●211a. Digitus : vn doigt : vn bis.

(1710) IN I 323. he bisitat (lire : bisiat) o deveus quemeret ar verzid. ●336. ar Goas a laca ar voualen-se var bis ar Vaoues. ●(1774) AC 137. bisiet an daou-zorn, tr. «les doigts des deux mains.» ●(1790) MG 346. Me laquas mem bizièt ém discoharn. ●401. discoeit vezèn bet guet er biz.

(1821) SST 50. é forcein meme sant Thomas de laquat é viseguet hag é zorn én hai. ●(1838) CGK 10. pa deu ar gohan cri / Da c'hourda om biziet. ●(1856) VNA 108. Vous vous mordriez les doigts, tr. «Hui e zantehé hou pizièd.» ●(1872) DJL 47. kompta var he viziad. ●(1878) EKG II 81. hon tud koz-ni a zoube ho biziad er pinsin-ze evit kemeret dour binniget. ●293. lavaret he japeled var he viziad. ●(1877) BSA 272. en he biziet.

(1900) KEBR 18. Eur biz, tr. « Un doigt » ●Ar biziad, tr. « Les doigts ». ●(1904) DBFV 24a. biz, m. pl. ied, tr. «doigt.» ●(1912) MMKE 41. Prometet em eus d’ei, / Gwalenni he biz klei.

(2) An eil biz : l’index.

(1732) GReg 299a. An eil bis. (burlesq. besicq ar vaguerès. bisic ar yod. (1744) L'Arm 144b. Enn eile biss, burlesquement Biss er youdeu.

(1821) GON 42a. ann eil bîz (ou) bîz ar iôd, l’index. ●(1869) SAG 142. an eil biz, anvet biz-iod. ●(1876) TDE.BF 54b. Eil biz, l'index ou second doigt. En termes familiers, l'index se nomme aussi biz ar iod, doigt de la bouillie, et biz ar vagerez, doigt de la nourrice.

(3) Ar pevare biz : l’annulaire.

(1732) GReg 299a. Ar bévare bis. bès ar galoun. (burlesq. bisicq ar bezou. ●(1744) L'Arm 114b. Er buarvétt biss, burlesquement Biss er biseu.

(1821) GON 42a. ar pévaré bîz (ou) bîz ar bizou, le doigt annulaire.

(4) Bizied ar gernez : personne avare.

(1926) BIVE 2. Setu aze eur c’hrug-sec’h ! Setu aze eur bizied ar gernez ! ●(1929) FHAB Mae 184. A ! bizied ar gernez (...) setu ma teu Doue d’ho kastiza pelloc’h.

(5) (en plt des animaux) Pouce de crustacé.

(1904) DBFV 24a. biz, m. pl. ied, tr. «pince (d’un homard).» ●(1909) BROU 206. (Eusa) Bez, tr. «Se dit aussi des pattes de crustacés.» ●(1927) GERI.Ern 50. biz (et béz) m. pl. bizied, biziad, tr. «pince (d’un homard).» ●(1962) TDBP ii 50. Bizïed kranked, tr. «des pattes de crabes.»

(6) (pathologie) =

(1915) KZVr 125 - 25/07/15. Bizik gleb, bizik du, Estienne, (maladie des doigts ?)

(7) Ober biz(ig) (da ub.) : menacer (qqn) du doigt.

(1732) GReg 394b. Faire des menaces, parlant des petits enfans qu'on porte sur le bras, tr. « Ober nebaoun. ober bisicq. »

(1899) BSEc xxxvii 148 / KRL 13. De foar ar Groaz / ’Ra an otro biz d’e waz, tr. «Le jour de la foire de la Croix (14 septembre à Saint-Michel-en-Grèves), le maître fait le doigt (fait de gros yeux) à son fermier.»

(1927) GERI.Ern 50. ober biz, tr. «menacer du doigt (un enfant).»

(8) Kaout droug en e viz : avoir mal au doigt.

(1821) GON 42a. Droug em eûz em bîz, tr. « j’ai mal au doigt. »

II. (en plt d'outils, etc.)

(1) Dent de fourche, de râteau.

(1889) ISV 178. Mes pa douchas troad ar forc'h oc'h an douar, he fenn a ieas a gass var ar biziet, hag ar bez a ieas en he ginou hag a dreuzas he empen bete mont er meas dre ar c'hil.

(1908) FHAB Ebrel 124. eur rastell rouez he bizied. ●(1915) KZVr 118 - 06/06/15. bizou, quand il s'agit d'objet inanimés. ●Darn geriou 'zo lemmoc'h Eget bizou eur forc'h, tr. «il y a des mots plus aigus que les dents d'une fourche.» ●(1927) GERI.Ern 50. biz (et béz) m. pl. bizied, biziad, tr. « dent (d'une fourche).»

(2) Bizied trankoù : traverses d'une claie.

(1994) MARV xiii 13. (Pleiben) e-barz ar ziminal, war ar bizied trankou, e leh ma veze lakeet an anduill.

(3) Bizied ar siminal = (?).

(1982) TIEZ I 124. Le manteau est monté sur des corbelets dont l'allure est identique à ceux décrits pour les maisons plus anciennes. Dans le cas des corbelets doubles, l'élément supérieur dépasse non taillé à l'extérieur : ce sont les «doigts de la cheminée», bizied ar chiminal.

(4) Aiguille (d'horloge).

(1927) GERI.Ern 50. biz (et béz) m. pl. bizied, biziad, tr. «aiguille (d'horloge).»

III. (botanique)

(1) Vrille de vigne.

(1904) DBFV 24a. biz, m. pl. ied, tr. «vrille (de la vigne).» ●(1927) GERI.Ern 50. biz (et béz) m. pl. bizied, biziad, tr. «vrilles (de la vigne).» ●(1957) DSGL 230. Bizied er winienn.

(2) Baie.

(1904) DBFV 24a. biz, m. pl. ied, tr. «baie, sorte de fruit.» ●(1927) GERI.Ern 50. biz (et béz) m. pl. bizied, biziad, tr. «baie, petit fruit.»

IV.

A.

(1) Kouezhañ e viz(ig) en e zorn : être déçu. Cf. kouezhañ e veud(ig) en e zorn.

(1872) DJL 41 (K) J. ar Born. Mæz koueza a ra ma bez em dorn, pa velan Ian ha Chann var-ar-mæz o tilezel kiziou kaer hon Tud-koz. ●(1877) EKG I 263 (L) L. Inisan. Koueza a reaz ho bizig enn ho dourn pa velchont, oc'h erruont (lenn : erruout), ar pez a ioa c'hoarvezet gant Corbet.

(1942) VALLsup 48. Expressions populaires pour : il est déçu (et joué) kouezet eo e viz-meud en e zourn.

(2) Bountañ, lakaat e viz en e lagad : se tromper. Cf. le français se mettre le doigt dans l’œil (i.e. l’anus..).

(1908) PIGO II 122 (T) E. ar Moal. Laket e teus da viz 'n ez lagad, kamarad. ●(1910) YPAG 2 (T) E. ar Moal. Mantret on, ma zud kez, pa zonjan pegen dôn 'm eus boutet eno ma biz 'n em lagad ! ●(1923) FHAB Du 430 (T) *Dir-na-Dor. Echu eo, aotrou mear, gant reuz ar bolitikerez - forz pehini, kristen pe digristen, - hag a oa evidomp evel ar biz el lagad hag an dor er goulou. ●(1925) SFKH 35 (G) G. ar Born. Peur-keh plah ! don mat hé laké hé biz én hé lagad.

(3) Bezañ e viz (er wask, e gwask) : être mis en difficulté.

(1866) FHB 59/52b (L) U. B.. Ah ! feiz, te zo eun diaoul zarmonner, eme Fanch, pa velas edo e vis er voask hag he vreur re ver.

(1949) KROB 20/15 (L) H. Greff. Hag eun den n'emañ e viz e gwask a vez muioc'h dinec'h da ober goulennou, da druezi...

(4) Lakaat re hir e viz er gwask : se mettre en mauvaise posture.

(1878) SVE 642. Lakaat re hir e vez er gwask, tr. L.-F. Salvet «Mettre trop avant son doigt dans le pressoir. (Se mettre dans un mauvais cas.)»

(5) Chom ar biz en e c'henoù / en e veg : rester coi, sans réaction (?).

(1875) FHB 519/397a (L) G. Morvan. Mes ar c'har goat ? chom a reamp eno ato hor bez en hor ginou.

(1947) YNHL 28 (Ki) Y. Drezen. Hag aet ar gounid gant penn, evel just, ha chomet ar re all gant o biz en o beg. ●(1950) KROB 21/5 L. B.. War ar poent-se, ganeomp-ni, katoliked, e chom atao ar biz en hor genou, evit ar pez a zell ouz frankiz ha justis hor skoliou kristen.

(6) Lakaat ar biz da ub. en e c'henoù : tromper qqn.

(19--) CDFI. (VALLsup 169b). Tromper qqn. tr. F. Vallée «lakaat ar biz d'ezañ en e c'henou.»

(7) ... ar biz en e skouarn : être dépité ( ?).

(1909) DIHU 45/238 (G) *Kelen Glas. Goal hardéh hou kavan, Franséz, hui vou tapet. / Hui zei d'er gér, me gred, hou piz én ou skoarn / Bourus e kavehen bout ardran doh hou koarn.

(8) Degouezhout evel biz Yann en e veg : … comme un cheveu sur la soupe.

(1992) PONTEKROAZ J.-Y. Lagadeg (Ki). An dra-se a zegouezhe e-giz biz Yann en e veg : comme un cheveu sur de la soupe.

(9) Bezañ evel biz Fañch e-barzh e revr : avoir du jeu, qui ne tient pas.

(1980) RIEG G. Peñseg (K). Troad an trañch zo 'giz biz Fañch 'barzh e revr !

(10) Bezañ evel ma biz em genoù : avoir du jeu, qui ne tient pas.

(1942) VALLsup 102. Cette pièce a beaucoup de jeu, tr. F. Vallée «emañ evel va biz em genou.» ●(1962) TDBP Ia 45 (T). Hennez a zo aze 'vel ma biz em genou, tr. J. Gros «celui-là est là comme mon doigt dans ma bouche (ne tient pas, mobile, instable) cf. en anglais : a round peg ein a square hole, une cheville ronde dans un trou carré.»

(11) Lakaat e viz àr ar gor : mettre le doigt sur l’ulcère.

(1912) RVUm 317 (Gu). Lakeit e hues hou piz ar er gor, tr. P. ar Gov «Vous avez mis le doigt sur l'ulcère.»

(12) Sikañ e viz en toull : trouver la vérité.

(1924) BILZ 43 (T) F. al Lay. Siket ec'h eus da viz en toull : Lellig an Touz, eme Jarlig a oa tad-koz tad-koz-iou Lellig.

(13) Lienañ ar biz kontrol : se tromper.

(1932) ALMA 99 (L). «Ar yeun a zo trahis; an nep n'ema ket var evez a zo e riskl da liena ar bez kountrol ha da chom el lec'hid. ●(1932) (L) ALMA 135. Rak-se 'ta, ar gentel am eus roet sklear : eur c'hreg hag a ra eur mevel eus he ozach, n'eus fors peger sot e ve, e deus atao leac'h da gaout keuz : liena a ra ar biz kontrol.

(14) (Poazhañ, skaotañ) e viz : se tromper gravement.

(1910) MBJL 186 (T) L. le Clerc. 'n eur zispakan al ludu, an neus poac'het e viz. ●(1910) BUJA 61 G. Helies. Pep hini etouez he genvroïs, me ne anavezan nemet al lezen-ze, ha ma ve heuillet mad, e ve neubeutoc'h a vizied skotet, mintoue ! ●(1935) ANTO 100-101 (T) *Paotr Juluen. Mar doc'h enebourien, it buan war ho kiz, / Nemet deut e vefec'h da glask poaza ho piz. ●(1942) VALLsup 48. Expressions populaires pour : il est déçu (et joué) poazet eo e viz d'ezan. ●(1957) AMAH 174 (T) *Jarl Priel. Nag alies a dro e tegouezh da baotred ar c'hoariva poazhañ o biz ha zoken ar re wellañ anezho, forzh pegen lemm e vefe o spered. ●(1968) BAHE 57/75-76 (T) M. Klerg. Ha ken aezet ez eo poazhat e viz o klask kelenn ar re all war sujed ar yezh ma renker teurel evezh da vat.

(15) Bezañ lous e viz : (?) être mauvais (?).

(1933) FHAB Gwengolo 388. Pebez maouez ! ken lous eo he biz ha ma'z eo du he staon.

(16) Sunañ e viz bihan :

(18--) SAQ 89 (L) J. Quéré. Ar re ho deuz dle, hag a zamm an arc'hant en eur lezel ar re a vanker d'ezho da zuna ho biz bihan...

(17) Lipat e viz e ti unan all : faire le parasite.

(1912) MELU XI 205 (Go). Lipat e viz e ti eun all, tr. E. Ernault «Lécher son doigt chez un autre, faire le parasite.» ●(1915) KZVr 118 - 06/06/15. Lipat e viz e ti eun all, tr. «faire le parasite, se faire inviter chez les autres, Coadout.»

(18) Gouzout e pe viz emañ an drein : ne pas savoir ce qu’il veut (?).

(1912) RVUm 317 (Gu). Ne houi ket anehou é pé biz é ma en drein, tr. P. ar Gov «Il ne sait pas dans quel doigt est l'épine.»

(19) Paseal ar biz da ub. : attraper, prendre.

(1911) DIHU 77/343 (G) *Job en Drouz-vor. Loeiz ? Ia...; ean é. Ama ! Gellout e hra huchal a bouiz é ben ! Paset em es er biz dehon. Kredein e hré, merhat, é véhé bet hiniù, én é unan er vorh. Fariet en des...

(20) Reiñ biz da : favoriser.

(1936) BREI 457/3b. N’omp ket ni diouz rei biz da bôtred Gwenn ha Du. ●(1942) VALLsup 75. Favoriser, tr. F. Vallée «rei biz da.» piou bennak a ro biz d'ar «Front populaire» a dle beza trôet diwar hent («Breiz», 19 gwengolo, 1937).»

(21) Teurel e viz war ub. :

(1921) LZBl Du 205. Ar mandarined a daolaz ho biz var'n-hi hag a gounnare evit ober d'ezhi nac'h he feiz.

(22) Paseal e viz e beg unan arall : passer la plume par le bec à quelqu’un.

(1912) RVUm 240 (Gu). Pasein é viz é beg un aral, tr. P. ar Gov «Passer le doigt par le bec à quelqu'un : Fr. Passer la plume par le bec à quelqu'un.»

(23) Lakaat e viz en toulloù mat : avoir de la chance (?).

(1967) LIMO 14 octobre (G) *Raf Pondi. Nen des ket pelzo, open, lakeit é viz en touleu mad get en «Tiercé».

(24) Ker gwir ha ma'z eus pemp biz war ma dorn : voir gwir.

(25) Bezañ bet he biz ouzh an darbod : voir darbod.

(26) Manegiñ e viz yac'h : voir manegiñ.

(27) Birviñ ar gwad en e viz bihan : voir gwad.

(28) Bezañ kaset d’ar gêr gant e viz bihan : voir kêr.

B.

(1) Bezañ peg e vizied kamm ouzh e veud : être très avare.

(18--) SAQ i 404 (L) J. Quéré. Tud biziat kam, peg ouz ho meud, kaloun c'hoantus... ne zounjont ket en amzer da zont.

(2) Kammañ e vizied war udb. : voler.

(1907) KANngalon Meurzh 343 (L). An Aotrou Doue a zifen kamma ar bizied da rastellât danvez. ●(1935) ANTO 66 (T) *Paotr Juluen. Klaskit mat dre aze e-touez ar paperou koz, hag e kavot da gas ganeoc'h, nemet unan bennak en defe dija kammed eun tamm re e viziad warni, eun danevell goz-koz-koz, koz-douar.

(3) Bezañ (kamm, kromm, moan) e vizied : être voleur.

(1869) FHB 230/167a (L) G. M.. Lavaret a rer oc'h eus biziet cam, biziet hag a grok goasoc'h eget dent rastel. ●(1874) FHB 492/172a (L) G. Morvan. Evit doare an allmanted (sic) o deus bet hed ar vech biziet cam pe an dorn a grok. ●(1898) MELu IX 263. Té a zo gwall-gamm da vizied, tr. E. Ernault «Tu as les doigts bien crochus, tu es un grand filou Hing. 48.»

(1906) KANngalon Kerzu 270. Mes ral eo klevet unan bennag oc'h anzav ez eo re stag ouz an arc'hant ha kamm he vizied ! ●(1911) BUAZperrot 96 (L). Kalon hudur ha bizied kamm d'ezan. ●(1915) KZVr 118 - 06/06/15. Hennez 'zo kamm (ou moan, à l'île de Batz, Milin) e vizied, tr. «il a les doigts crochus, il est voleur, Caer.» ●(1935) ANTO 80 (T) *Paotr Juluen. Ar vrud a yeas ez oa ar Roc'hiz eun tammig lemm o c'hrogou, ha marteze kammik o biziad. ●(1958) BLBR 108/2 (T) *Abnoni. Bizied kromm he deus Soaz, bezit soñj.

(4) Bezañ eeun e vizied : être honnête.

(1935) ANTO 89 (T) *Paotr Juluen. Evel tud net o c'halon hag eeün o biziad. ●(1974) TDBP III 264-265. Hennez n’eo ket ëeun e vizïed, tr. « ses doigts ne sont pas droits, ils sont crochus = il est voleur »

(5) Gars ken ez eo faout bizied e dreid : être très bête.

(1978) PBPP 2.1/66 (T-Plougouskant). Hennezh zo gars ken ec'h eo faout bizied e dreid, tr. J. le Du «il est si bête que ses orteils sont fendus /il est bête comme ses pieds/»

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...