Devri

dougen / doug / dougenn

dougen / doug / dougenn

v.

I. V. tr. d.

A.

(1) Porter (un fardeau, etc.).

(1499) Ca 68b. Doen. g. porter. ●71a. doen. ●(1530) J 133. Vetez ouz an knech an bech man / Ne dougaf tam, tr. «je ne pourrai jamais porter ce fardeau jusqu’au but.» ●(1612) Cnf 36a. douguen ré bras bech. ●(1633) Nom 26b-27a. Iumentum clitellarium, dossuarium, farcinarium, faginarium, veterinum, vectarium ; beste à somme, sommier, cheual ou asne qui porte bahuz : loezn da douguen sammou, march pe asen á douc bahuou. ●157a. Sella gestatoria, gestatorium : vne selle à porter : vn cador da douguen tut. ●185b. Corytus : carquois à mettre l’arc : vn bouestl da douen an gouarec.

(1659) SCger 95a. porter, tr. «douguen p. guet.» ●(1732) GReg 242a. Porter le dais, tr. «Douguen an dæz.» ●740b. Porter, tr. «Douguen. pr. douguet. (Van[netois] doug. dougueiñ. ppr. douguet

(1879) GDI 112. ha ne zouguet ket sameu én dé consacret de Zoué.

(1925) CHIM 19. c’houi ho peus sikouret dougen ar zamm en devoa lezet heman war hon choug da zougen. ●(1962) EGRH I 71. dougenn v. dougennet (= dougen).

(2) spécial. Porter (qqn en terre).

(1962) TDBP ii 139. Me a oa seiteg vloaz pa oan bet o tougen hennez (sous-ent. : d'ar vered), tr. «j'avais dix-sept ans lorsque j'avais été le porter en terre (au cimetière).»

►absol.

(1962) TDBP ii 139. Piou a zo goulennet da zougen ? tr. «à qui a-t-on demandé de porter le cercueil ?»

B. par ext.

(1) Porter (des habits, etc.).

(1580) G 39. Reun a dougo var e crouchen, tr. «Il portera du crin sur sa peau.»

(1888) SBI ii 178. C’hui zur ’dougo mancho-bago, tr. «vous, certes, porterez des manches à gigots.»

(1912) BUAZpermoal 239. Mar deo dre ourgouilh eo e touget an dillad-ze. ●(1915) MMED 79. dougen a rea eur zae venn dem-velen. ●(1915) KANNlandunvez 43/325. Perag e touges-te eur galabousen var da benn ?

(2) Être enceinte (de).

(c.1680) NG 182-184. Marië, / Er freh a buhe pe dougas, / He guir map Jesus. ●(17--) ST 76. ha c’houi ouz ma gwelet o tougenn bugale, tr. «et vous savez que je suis sur le point de devenir mère.»

(1907) AVKA 4. an hini krede gan an oll na vije biken mam, a doug c’houec’h miz vugel. ●(1909) BROU 229. (Eusa) Pa edon o tougen ac’hanod-te.

►absol.

(1904) ARPA 6. An hini hen deus lakeat da zougen ar vaouez coz ha difrouezus. ●(1909) BROU 229. (Eusa) Doúgen Se dit quelquefois absolument pour : Etre enceinte. ●(1910) BOBL 20 août 295/2c. Tregont devez e toug ar goniflez. ●(1927) GERI.Ern 117. dougen, tr. «être enceinte.»

C. sens fig.

(1) Dougen pouez : avoir de l’influence, peser sur une décision.

(1926) FHAB C’hwevrer 49. boda Bretoned all ganeoc’h, niverus a-walc’h ar gont anezo evit gellout dougen pouez.

(2) Dougen priz : coûter, valoir.

(1955) STBJ 200. ar pez o deveze da werza ne zouge nemet priz dister.

(3) Dougen ub. da ober udb. : instiguer, inciter qqn à faire qqc.

(1838) OVD 203. er garanté rai vras e zougue de hoal jugein.

(1902) MBKJ 186. Lod hon doug d’ober droug, hag hon tamall goude-ze. ●(1911) BUAZperrot 7. ne golle tro ebet da zougen ar re all da garet ha da henori mamm Jezuz. ●(1915) HBPR 243. Ober a reaz eul lizer evit dougen he veleien da gaout anaoudegez vad evit ho madoberourien. ●(1921) PGAZ 41. he zougenn d’en em rei oll da Zoue. ●(1925) BUAZmadeg 314. ar gouarner a glaskaz adarre he zougen da nac’h he Zoue. ●372. evit ho dougen da garet Doue. ●402. e teuaz eun itroun vraz da glask he zougen da offansi Doue.

(4) Dougen ub. d’udb. : induire, incliner qqn à qqc.

(1838) OVD 199. A fæd er péh e zougue un distér dra d’en dishonèstis.

(1911) BUAZperrot 673. pa n’oa netra ouz o dougen d’an droug. ●(1921) PGAZ 77. Sant Fransez de Sales a lakeaz ugent vloaz evit dont a benn d’en em zispega diouz an têch fall a zouge anez’han d’ar goler.

(5) Dougen doujañs, respet da : manifester du respect à.

(1790) MG 293. deliét-è demb enta doug respèt d’hur horv, ha dihoal a er houchi dré en divodestiss.

(1878) EKG ii 184. er broiou paian evel er broiou kristen, e touger doujanz d’ar maro.

(6) (en plt de la terre, des arbres) Produire, rapporter.

(1909) FHAB Mezheven 165. eostou puill a zoug.

►absol.

(1839) BEScrom 276. ne oé doar erbet ér hartér gùel labouret nag e zougué muyoh eit é hani. ●(1857) LVH 354. idan er glouéh ag en néan, en doar e zougou guet larganté. ●(1897) EST 70. gué (…) É arsaüein a zoug, tr. «des arbres (…) cesser de rapporter.»

(7) Dougen kuit ub. : évacuer qqn.

(1906) KANngalon Eost 179. Seurezed an hospital epken a jomaz gant ho c’hlanvourien, ne c’hellet ket o dougen kuit.

(8) Dougen ul lezenn : promulguer une loi.

(1894) BUZmornik 879. pa zougaz an daou impalaer (...) eul lezenn a varo a enep ann holl gristenien. ●(18--) SAQ ii 119. al lezenn-ze a vije bet douget en eun taol kount.

(1907) PERS 39. Napoleon en doa douget eul lezen hag a gase an oll dud d’ar zervij. ●(1907) BSPD i 25. Mes sant Télesfor-é, en deus douget ha spiset el lézen. ●(1915) HBPR 38. eun alvokat (...) a lakeaz dougen al lezen-ma. ●(1921) PGAZ 67. eo bet faziet o tougenn al lezenn-ze.

(9) Dougen un urzh =

(1911) BUAZperrot 21. Maximin a lakeas da dalvezout an ursiou striz a ioa bet douget gant an impalaëred all en e raok.

(10) Dougen bri =

(1838) OVD 211. douguein bri d’er vinceu aral.

(11) Dougen avi da, ouzh ub. =

(1732) GReg 356b. Porter envie à quelqu’un, tr. «douguen avy da ur re.» ●(17--) VO 142. Mar douguét ivi d’ur ré benac.

(1910) MBJL 193. ha koulskoude e tougomp eun tamm anvi ouz ar gendalc’herien a zo bet hirie en Arundel (…) evit gwelet en e di an Duk a Norfolk.

(12) Supporter.

(1575) M 689. Da monet coupetant, dadouen tourmant gantaff, tr. «A aller justement supporter le tourment avec lui.» ●2123. goelaff ha doen caffou, tr. «pleurer et souffrir des tourments.»

(1651) JK 19. Gret din davisiquen douguen pinigen bras, tr. «Faites-moi désormais supporter une grande pénitence.»

(13) Dougen buhez : vivre, être vivant.

(1575) M 92. Buhez quement he douc, ne fel ho diougan, tr. «Tous ceux qui ont la vie, l’arrêt de leur sort ne peut faillir.»

(c.1680) NG 150. Ar er bet-man ou touen buhe. ●162. Nep a vezo en deueh-se / Ar en douar o touin buhé. ●(1792) BD 3796. quement adoug bue neuse afinisso, tr. «Tout être vivant alors finira.»

(14) Dougen (an) dorn : donner un coup de main.

(1919) KZVr 355 - 21/12/19. rei, teurel, dougen dorn, tr. «aider.» ●(1921) FHAB Du 291. Ac'hanta, red vo d’ec’h, Matilin, dougen dorn d'in. ●(1956) LLMM 57/28. An aotrou Yonkour, perc'henn Hotel ar Goñvers, hag an Aotrou Boncors, ostiz all, a zougas dorn din. ●(1982) PBLS 632. (Langoned) dougen an dorn, tr. «donner un coup de main.»

(15) Dougen war roll ar sent : mettre au nombre des saints.

(1934) PONT 7. Ran an Iliz, na n’eus nemeti, a c’hell dougen eun den war roll ar zent.

(16) Dougen blaz war udb. : donner un mauvais goût à.

(1971) BAHE 68/23. Dougen blaz war un dra bennak : reiñ blaz fall peurvuiañ.

(17) Remporter (la victoire).

(1787) BI 8. int ou-dess bet douguet er victoér ar guement-cé ol. ●(1792) CAg 180. douguet en dès er victoère, / (…) Ar er marhuë hac ar lucifere !

(18) Dougen furnez : faire preuve de sagesse.

(1926) FHAB Mae 182. Ar pôtrig a zouge eur furnez trec’h d’e oad.

(19) Dougen yec’hed : bien se porter.

(1857) HTB 27. bean eo-han eurusoc’h, dougen a ra-han gwelloc’h iec’het ?

(20) Dougen liv : avoir l’apparence de.

(1857) HTB 197. Gwirionez an histor-ma a dougfe liou eur gontadel.

(21) Dougen testeni : porter témoignage.

(1906) HIVL 59. hi e sellé èl un devér aveit hi doug testoni d’er huirioné. ●(1907) AVKA 214. na laeri ket ; na dougi ket a falz testeni.

(22) (droit) Prononcer (un jugement, etc.).

(1732) GReg 760a. Prononcer une sentence, tr. «Douguen ur setançz.»

(1911) BUAZperrot 118. pa oue douget ar varnedigez-ze. ●285. kerkent ha ma vez douget ar varnedigez en e eneb.

(23) Dougen pled : faire attention.

(1575) M 577. hep doen plet de metal, tr. «sans faire attention à son métal.»

(24) Dougen frouezh, bleuñv : porter des fruits, des fleurs.

(1575) M 1127-1128. Yuez á quement guer, seder, á leuery, / Ma ne douc rez froez mat, da stat a trellaty, tr. «De plus, pour chaque parole, sûrement, que tu diras, / Si elle ne porte justement de bons fruits, ta condition sera troublée.» ●(1633) Nom 95a-b. Arbor infelix, religione damnata : arbre sterile, qui ne porte point de fruict : guezen steril, pehiny na doucq quet á froüez. ●95b. Arbor bifera : qui porte deux fois l’an : vn guezen á doucq froüez diu guez en bloaz.

(1863) GOM 376. mæs a rai dezi douguen bleun ha frouez.

(25) Remporter.

(1792) CAg 180. douguet en dès er victoère, / (…) Ar er marhuë hac ar lucifere !

(1831) RDU 117. douguein er victoër ar anemisèt ou salvedigueah.

II. V. tr. i.

(1) Ressembler à.

(1913) PRPR 11. rag evel ma leverer en brezonek a zo gwir : ar botred «a zoug» d’o mam.

(2) Mener.

(1935) BREI 432/1d. Da betra e tougo kement-man ?

(3) Dougen war an-unan =

(1790) MG 402. jamæs n’eèllein doug ar-n’an d’en diabusein ag en istim en dès eid-on.

III. V. pron.

A. V. réfl. En em zougen.

(1) Être fier.

(1944) EURW I 127. Eun den terrupl, lorc’hus eun tamm, «en em zougen a rae» ’vel ma vez lavaret e Kerne.

(2) En em zougen d’udb. =

(1838) OVD 189. De vitin é ma ehué lipra sperèd mab-dén, hag en hum zougue guet mui a zoustér hag a houste d’en exelciceu a zevotion.

(3) Se diriger.

(1902) PIGO i 97. An hini a ra vad e lec’h drouk, / D’ar baradoz en em zoug.

(4) Se présenter à une élection.

(1907) BOBL 06 juillet 145/2c. Lavaret hon euz penoz an Aot. Gassis, senatour Kastellin, ne’n em zouge ken.

(5) (météorologie) Se maintenir.

(1906-1907) EVENnot 15. (Priel) Poan en evo an amzer en em douget hirie pad an de, tr. «maintenir, rester beau.»

B. V. pron. réci. S’entreporter.

(1710) IN I 253. en em sicouront, hac en em zougont d’ar mad quen entrezo.

IV.

(1) Dougen ub. : porter qqun dans son cœur.

(1912) MELU XI 330. Dougen unan bennak, tr. E. Ernault «Porter quelqu'un (dans son coeur), l'aimer beaucoup : Kement e kar he mab ken e toug anean ; elle aime tant son fils qu'elle le «porte».

(2) Dougen : (faire) durer son ressentiment.

(1912) MELU XI 330. Dougen a ra, tr. E. Ernault «Il porte = son ressentiment dure.»

(3) Dougen banniel Sant Laorañs : voir banniel.

(4) Dougen dorn : voir dorn.

(5) Dougen ar c’hernioù : voir korn.

(6) Dougen ar boned : voir boned.

(7) Dougen ar boned forc'hek : voir boned.

(8) Dougen ar boned glas : voir glas.

(9) Dougen ar big da gac'hat : voir pig.

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...