[mbr crampoez, brpm crampoez, crampoes, crampoëh, crampoah, cornpm krampedh, mgall kramwyth < *kram- « croûte » (cf. br kramenn, gall cramen) + *poeth « cuit » (voir poazh .1) se traduit « cuit comme une croûte » (Lambert 2003, 196) (LEBM 79, Georges 387a, GPCY 579c)]
coll. & interj.
I. M.
A.
(1) Crêpes.
●(1499) Ca 16a. Bacc crampoez ha toas tout vng.
●(1659) SC 84. are a debr crampoez gant lard da Vener pe da Sadorn. ●(1659) SCger 34b. crespes, tr. «crampoesen p. crampoès.» ●139a. crampoesen, pl. crampoes, tr. «crespe.» ●(1732) GReg 92a. Beurrer, étendre du beurre sur du pain &c., tr. «Amannénna bara, crampoës.» ●233a. Crêpe, mets, tr. «Crampoësen. p. crampoës. Van[netois] crampoëhen. p. crampoëh. crepahen. p. crepah. crapahen. p. crapah.» ●(1744) L'Arm 84b. Crêpe, tr. «Crampoah.» ●(1790) MG 212. ean e rei deoh crampoah ha qùin-pod guet hou ç'hani.
●(1879) GDI 290. gobér crampoah. ●(1887) SBI I 314. Ozan crampoes, tr. «Apprêtez des crêpes.» ●(1888) SBI I 16. Crampoes gwiniz, tr. «Crêpes de froment.» ●(1890) MOA 98b. crêpes au lait, tr. «krampoez dre leaz.»
●(1908) PIGO II 29. lakat toaz en gô hag astenn krampouez er bilig. ●(1929) MKRN 26. laosket ho krampouz leaz, tr. «laissez vos crêpes au lait.» ●82. ar c'hrampouz fritet, tr. «les crêpes fricassées.» ●(1937) DIHU 312/274. krampoeh dré leah. ●(1954) BGUE 32/5. de vérat toéz er hrampoeh dré leah.
(2) Krampouezh riz =
●(1974) THBI 172. kaletez avalou, krampouez riz, krampouez kanell.
(3) Krampouezh kanell =
●(1974) THBI 172. kaletez avalou, krampouez riz, krampouez kanell.
(4) Krampouezh dous =
●(1974) THBI 213. e kas krampouez dous...
B. sens fig. Krampouezh pardon : femmes trop recherchées dans leur toilette.
●(1888) SBI II 180. Crampous pardon, liboudenno ; / Da c'houec'h miz goude vent dimêt, / Eur vez ve d'ann hol ho gwelet ! tr. «Les crêpes de pardon, les traînées : / Six mois après leurs noces, / C'est une honte pour tous de les voir !»
II. [en apposition]
A. (nécessaire à crêpes)
(1) Marc'h-krampouezh : présentoir à crêpes.
●(c.1897) GUN.dihu 147/332. Tostik tra d'er belig e lak er marh-kranpoeh.
●(1903) EGBV 48. marh-kranpoeh, m., tr. «clayon, chevalet.» ●(1910) EGBT 68. marc'h krampoez, tr. «clayon pour crêpes.» ●(1928) DIHU 201/45. Marh-Krampoeh, tr. «(s. m.) chevalet pour crêpes.» ●(1934) BRUS 239. Un clayon pour crêpes, tr. «ur marh-krampoeh.»
(2) Bouteg krampouezh : présentoir à crêpes.
●(1988) TIEZ II 224. Si les crêpes ne sont pas tout simplement empilées sur une pièce de tissu, elles sont entassées sur une sorte de tressage en osier (bouteg-krampouez).
(3) Spatule pour retourner les crêpes.
●(1732) GReg 60a. Attelle, espatelle pour tourner les crêpes sur la galetoire, tr. «astell-grampoes. p. æstell-grampoes.»
●(1934) FHAB C'hwevrer 57. Nag e vo ret d'ezi toka he zuilhenn, larda he fillig, astenn ar brest gant ar rozell, ha rei bec'h d'he astell-grampouez !...
(4) Larjouer krampouezh : tampon pour graisser la crêpière.
●(1928) DIHU 199/4. Larjoér-krampoéh, tr. «(s. m.) tampon graisseur pour crêpière.»
(5) Maen-krampouezh : crêpière.
●(1879) ERNsup 152. poêle à faire les crêpes (min-krañpoas).
●(1965) KATR 10. maen-krampouez Mari war an trebez.
(6) Rozell-grampouezh : rouable de crêpière.
●(1744) L'Arm 169a. Rateau uni pour étendre la pâte, tr. «Roseell crampoah. f.»
B.
(1) Mousc'hoarzh krampouezh : sourire idiot.
●(1958) BLBR 111/12. eur mousc'hoarz diot, eur mousc'hoarz krampouez, ha na ziskouez netra nemed eur spered berr.
(2) Mamm-grampouezh : marâtre.
●(1910) FHAB Mezheven 183. Petra 'reas, a zonj d'eoc'h, ar vamm grampoez gant ar madou a ziframmas ken dizamant diouz kerc'hen he bugale hanter mac'hagnet ? ●(1935) CDFi 27 avril. Eur vamm-grampoez ez peus ivez, mignon ? ●(1952) LLMM 32-33/131. (Douarnenez) Ur vamm-grampouezh : ul lezvamm.
(3) Tad-krampouezh : parâtre.
●(1939) CDFi 20 mai. an den he doa kemeret da dad-krampoez.
(4) Bouton-krampouezh : nombril.
●(1925) SFKH 12. betag ou bouton kranpoeh.
III. Loc. interj. [en composition soudée]
(1) Sakrampouezh ! =
●(1907) DIHU 28/445. Sankrampoeh, alkent ! Petra e hrein mé get me uieu ? ●(1907) BBIM 70. Mes hi hum dromp, rak, sankrampoéh / Nen des énoh meit madeleh.
(2) Sakrampouezh dall ! =
●(1913) DIHU 93/238. O sankrampoeh dal, ne ouieh ket ha ne ouieh ket ! ●(1934) MAAZ 45. O sankrampoeh dal ! emé er vam arfleuet ru-du.
IV.
(1) Treiñ krampouezh : prendre la parole pour mentir.
●(1905) ALLO 70 (L) Y.-V. Perrot. Set' aze gouzout trei krampoez : Hag e kredit komzou hennez ? ●(1910) FHAB Genver 28 Kergadoret. Bemdez, en o c'hazetennou, e klaskent trei ha distrei ar grampoezen evit rei da gredi ne zelaou den mouez Hon Eskibien.
(2) Bezañ fritet krampouezh evitañ :
●(1908) PIGO II 22 (T) E. ar Moal. Lez anean da vont, emean, pa zonj d'ean 'zo fritet krampouez evitan en Pariz.
(3) Kanañ war ton ar c'hrampouezh gwinizh : sur un air chic.
●(1903) MBJJ 251 (T) L. le Clerc. Ar psalmo a ve savet war an tonio kaeran, hag ar Magnificat a zaver 'nean war hini ar c'hrampoaz gwiniz. ●(1914) MAEV 173 (L) *Herminik. Goude ar gousperou - lavaret «war ton ar c'hrampoez gwiniz», gallout a rit am c'hredi - (...) ●(1947) (Ki) Y. Drezen YNHL 56. Ar ganerien, en teatroù, pa daolont deomp an tonioù bras, an tonioù krampouezh gwinizh. ●(1981) ANTR 163 (L) *Tad Medar. War an toniou braz e kaner ar gousperou, an toniou krampoez-gwiniz, evel ma vez lavared. ●178. Kendelher a reont en eur vond gand o hent da gana ar gousperou, war eun ton disheñvel diouz an toniou krampoez gwiniz a zo bed kleved bremaig en iliz.
(4) Ober krampouezh : faire des ricochets sur l’eau. Cf. spazhañ ar c'hure, spazhañ ar c'hog, ober galetez.
●(1935) ANTO 125 (T) *Paotr Juluen. Dour ar stêr, dindan eur pikol ker bras maen o koueza en e c'houeled, a gabouilhas kals-mui eget dindan meinigou Yann-Grenn, pa vez, evel ma vez lavaret, oc'h ober krampouez war ribl ar mor, eur stêr pe eul lenn.
(5) Ober krampouezh : chier.
●(1935) BREI 421/3d (T). Ar c'hoz kaz en deus adarre / Graet krampouez dindan ar gwele.
(6) Kaout liv krampouezh Kemper : être pâle, blême.
●(1910) MAKE 79 E. Crocq. Pôtred kear, liou krampouez Kemper war o beg. ●(1936) IVGA 176 (Ki) Y. Drezen. Ne welez ket va liou krampouez Kemper ?... ●(1955) STBJ 56 (K) Y. ar Gow. Daou vedisin a oa e Pleiben : unan gwenn hag unan ruz. N'eo ket avat, unan liou krampouez Kemper war e c'henou hag unan all livet mat e ziou chot.
(7) Sailhal war udb. evel war grampouezh lardet : se précipiter sur qque chose sans réfléchir.
●(1925) DIHU 169/285 (G) L. Herrioù. Er bisketerion e saill ar en hanùeu gallek èl ar kranpoeh lardet, hemb chonjal é tennant arnehè disprizans ha goapereh en ol dud a spered.
(8) Lonkañ komzoù ub. evel krampouezh lardet : croire tout ce qui est raconté.
●(1925) FHAB C’hwevrer 44. Eun toullad genaoueïen a zo oc’h ober hent gantan, ha dare int da lounka komzou Per evel krampouez lardet.
(9) Fardañ krampouezh da ub. :
●(1973) SKVT II 155 (Ki) Y. Drezen. Chom da larout, va loen brav, hag e fardin dit krampouezh.
(10) Troet ar c'hrampouezh da yod silet : les choses ont empiré.
●(1973) SKVT II 82 (Ki) Y. Drezen. Ouzhpenn eo diwar e bourmenadenn (...) e troas ar c'hrampouezh da yod silet.
(11) Bezañ gwerzhet evel krampouezh : se vendre comme des petits pains.
●(1942) VALLsup 174. Se vendre comme des petits pains, tr. F. Vallée «en em werza evel krampoez (comme des crêpes).»
(12) Lakaat ub. da dreiñ e grampouezhenn : faire parler.
●(1958) BLBR 115/4 (L) *L. Lok. Ha ne 'z eus ket dreist d'eur portezer da lakâd eun divizour da drei e grampouezenn.
(13) Treiñ e grampouezhenn : prendre la parole pour mentir.
●(1883) CDFi 202-24 novembre p 1. Eaz eo gouzout ho deuz renket ho c'haosiou, troet ha lardet ho c'hrampoezenn.
●(1905) KANngalon Genver 293. Setu penaoz e vez troet ar grampoezen ha lakeat var geïn ar gristenien vad torfjou ar franmasouned. ●(1905) ALLO 28 (L) Y.-V. Perrot. Pa weliz penaos e c'houeze / Gant e gorvad lorc'h ha fouge, / Setu me gwella ma c'hellen, / Ha trei d'ezan va c'hrampoezen. ●(1909) KTLR 83 (L) K. Jezegou. Ar vamm, mêz ganthi, o lavaret oa feneant he merc'h a droas ar grampoezen. ●(1935) SARO 20 (L) L. Dujardin. He c'hrampouezenn a droas ker brao, ma teuas a-benn da daoler ar strafuilh e spered Gradlon, en despet ma kredet start betek neuze oa Ronan eur zant. ●(1990) STBL 77 (L) *Tad Medar. Gouzout a rit reiñ avel d'ar c'had, a lavarer ouzh ur paotr fin, ampart da dreiñ e grampouezhenn n'eus forzh pegen rouestlet eo e gudenn.
(14) Treiñ ar/e grampouezhenn : changer d’avis.
●(1905) HFBI 70 (L). var guement-sé hi, â glaskas tréi é c’hrampoézen, ac Ismaël a vélas dioustu oa guevier ar pes a lavaré. ●(1959) P.-J. Helias MVGK 21. Me a gavo penaoz trei ar grampouezenn.
(15) Treiñ ar grampouezhenn war an tu all : changer de conversation.
●(1910) FHAB C'hwevrer 34 (L) K. ar Prat. N'o deus nemet er (lire : ar) memes kuden da zibuna, hag atao ar memes hini, rak pa wel ar prezeger giz nevez e selaouer anezan gant plijadur, e sav lorc'h ennan, hag e tro ar grampoezen war an tu-all; hogen, ar grampoezen n'eo ket chenchet evit an dra-ze.
(16) Treiñ ar grampouezhenn war ar billig : examiner la question.
●(18--) SAQ II 5 (L) J.Quéré. Hag e teuan rak-se, en eur gommans ar mission-ma, da gemeret al lavariou danjeruz-ze, hag en eur droi ar grampoezen var ar billik, da velet gant pe seurt bleud eo great bres ar c'hrampoez.
(17) Distreiñ e grampouezhenn da ub. : renvoyer une réponse (à un contradicteur).
●(1919) FHAB Kerzu 174. An O. 'n Estourbeillon an eus distroet d'ezan e grampouezen.
(18) Lardañ e grampouezhenn da ub. : louer qqun en sa présence.
●(1890) (L) MOA 326. Louer q.q. en sa présence, tr. J. Moal «larda he grampoezen da u.b.»
(19) Lardañ e grampouezhenn da ub. : (par opposition de sens) faire les louanges de qqun, le critiquer.
●(1900) KAKE 156 (L) an aotrou Kere. Sada, kerkent, d'ar stravelgen / Ma sounj larda eur grampoezen.
(20) Cheñch tu d'e grampouezhenn : changer de conversation.
●(1935) ANTO 109 (T) *Paotr Juluen. Met chenchomp tu d'hor c'hrampouezenn.
(21) Difenn e grampouezhenn : défendre son morceau. Cf. défendre son bifteck.
●(1948) LLMM 7/68-69 *Kerlann. Ha taer ez eont d'ar patron evit difenn o c'hrampouezhenn.
(22) Bezañ liv ar grampouezhenn gentañ warnañ : avoir un mauvais teint.
●(1908) FHAB Gwengolo 265-266 *Laouig Beg ar Spins. Fanch ar paotr mad er penn araog, evel dre vir, ha Per, varnhan liou ar grapoezen genta, varlerc'h. ●(1909) FHAB Eost 232 *Laouig Beg ar Spins. Var e zremm liou ar grampoezen genta. ●(1943) FHAB Meurzh/Ebrel 269 (Ki) J.-L. Peron. Liou ar grampoueenn genta (en bigoudennie), tr. «mauvais teint, tein brouillé, ex. liou ar grampoueenn gentan a zo varnan.»
(23) Gouzout skrivañ ha lenn war un tamm bara hag ur grampouezhenn : ne savoir ni lire ni écrire.
●(1910) MAKE 53 E. Crocq. Gwir eo ne c'houie na skriva na lenn nemet war eun tamm bara hag eur grampouezen. ●(1943) SAV 27/25 (Ki) Y. Drezen. Per ne ouie lenn nemet war eur grampouezenn. ●(1955) STBJ 73 (K) Y. ar Gow. Ne ouie Fañch, evel ma vez lavaret, Na skriva na lenn / 'Met war eun tamm bara hag eur grampoueen.
(24) Ober krampouezh : faire des ricochets.
●(1931) VALL 660. Faire des ricochets, tr. F. Vallée «ober krampoez.»
(25) Aozañ krampouezh : faire l’amour.
●(1925) META 149 (Ki). À Quimperlé et à Ch-Faou on dit faire des crêpes avec une femme, faire l'amour. ●(1993) (K) PLEIBEN. Kit d'ho kwele da aozañ krampouezh e-lec'h chom aze war an hent : faire l'amour.
(26) Tostaat d’ar grampouezhenn : s’approcher de l’assiette au beurre.
●(1908) BOBL 31 octobre 201/2d. Beb eun tammik, e kemer ar gomz er reunionou. Deuz e gear vihan, e ia d’ar gear vraz. Tostaat a ra d’ar grampouezen.
(27) Soursial eus e grampouezh : s’occuper de ses affaires. cf. S’occuper de ses oignons.
●(1992) MDKA 7 (T). Soursiet deuz ho krampouez, koz komer. ●(1996) GRVE 96 (T). Karzet d’ar gêr da zoursial deuz ho krampouez !
(28) Treiñ yod da grampouezh : voir yod.
(29) Bezañ ganet goude ar c'hrampouezh : voir ganet.