f./m. –où
I.
(1) (météorologie) Tonnerre.
●(1499) Ca 53a. Curun. g. tonairre fouldre. ●g. toner. b. ober curunou. ●85b. Foeltr. g. fouldre vide in curun. ●(c.1500) Cb 54b. Curun alias cudurun. gal. tonairre / fouldre. ●(1530) Pm 65. Curun ha glau mau hac auel tr. « Tonnerre et pluie, fortement, et vent. » ●(1575) M 1411-1413. Bezcoaz endan an tron, moez leon ne sonas, / Moz assur na curun, na bet ne dihunas : / Den, tr. «Jamais sous le ciel voix de lion ne retentit, / Je vous assure, ni tonnerre, ni jamais n'éveilla / Personne.» ●(1633) Nom 222a. Tonitrus, tonitrum ronitru (lire : tonitru), cæli ruina : tonnerre : curun, cudurun.
●(1659) SCger 118b. tonnerre, tr. «curun.» ●(c.1680) NG 26. Cleuet er gurun. ●(1732) GReg 928b. Tonnerre, tr. «Curun. (B[as] Leon. cudurun.) Van[netois] curon. gurun.» ●(17--) VO 128. Er puar ahuél hac er seih gurun, e gorn hac e hude perpet drès tehi.
●(1821) SST 133. é creis er gurun, er brogon, hac er luhet. ●(1849) LLBg I 22. er gurun é tarhein. ●(1869) SAG 189. enep ar gurun. ●(1876) TDE.BF 438a. diou gurun o strakal.
●(1936) PRBD 41. ne oa mui na kurun nag arne.
►[au plur.]
●(17--) EN 1529. evel eur huruno, tr. «comme un tonnerre.» ●1639. Ar foeld, ar hurunou, hac al luhed, tr. «La foudre, le tonnerre et les éclairs dans l'air.»
●(18--) GBI I 58. awell, glao, dared ha kurunou ! tr. «vent, pluie, éclairs et tonnerres !»
(2) Ober kurun : tonner.
●(1521) Cc. gal. toner. b. ober kurun.
●(1857) CBF 3. Kurun a ra, tr. «Il tonne.»
(3) Kurun ruz =
●(1869) KTB.ms 14 p 137. Em dol a ra war ar Saozon evel ar c'hurun ruz.
(4) Taol kurun : coup de tonnerre.
●(1929) MKRN 45. Gand eun taol gurun, tr. «par un coup de tonnerre.»
(5) sens fig. [au plur.] Les foudres de.
●(1924) BILZbubr 43-44/1023. pa weljont ne gouee ket kurunou an ôtrou person war o fenn.
II.
(1) Toull-kurun : fondrière.
●(1908) FHAB Mae 141. hon tenna deuz an toull kirin m'oump kouezet ennan. ●(1906) KANngalon Genver 13. en eun toul kirin benag. ●(1930) FHAB Gwengolo 330. o chom da vervel en toullou-kurun (...) An toullou lec'hid-ze a vez graet fankigellou pe grenegellou anezo, e meur a lec'h, ha sodrennou, e Kraozon. ●(1958) BRUD 5/33. med lagenn ha toullou kirin. ●(1959) BRUD 7/30. A greiz-oll ez eas ar Hreah hir en eun toull kurun (...) Toull-kurun ! toull lehid don er foenneier, implijet gwechall evid al lin, marteze. ●(1959) BRUD 10/10. Toullou kirin, pe toullou kurun = toullou lehid er foenneier.
(2) Poull-kurun : fondrière.
●(1929) SVBV 69. paludou ha poullou-kurun.
(3) Maen-kurun : météorite.
●(1633) Nom 252a. Ceraunius lapis : pierre de tonnerre : mæn curun, męn cudurun.
●(1732) GReg 137b. Carreau de foudre, tr. «Mæn-gurun. p. mæin-gurun.»
(4) Maen-kurun : silex.
●(1934) BRUS 185. Du silex, tr. «mein gurun.»
(5) (botanique) Fleur-kurun : Jasione des montagnes Jasione montana var. maritima.
●(1995) BRYV III 14. (Milizag) Eur fleur bleu aze a zigase ar gurun war an tiez. Neuze ne veze jamez kutuillet. He ano a oa ar fleur-kurun. Aon on-oa da weled anezi o poulza en-dro d'an ti.
III.
A. [terme qui renforce les adv. interrog.]
(1) Penaos ar gurun ? : comment diable ?
●(1908) FHAB Ebrel 106. Rag penaoz ar gurun ne rafemp ket daou dishevel e guirionez. ●(1947) BIKA 22. Penaos ar gurun eo deut Katelig da gaout an tu warnout evelse ? ●(1965) KATR 42. Penaos ar gurun az peus graet koumanant da vont gantañ. ●(1972) SKVT I 48. Penaos ar gurun e ra an torc'h bihan-se e gont evit treuzañ e votoù e-giz-se ?
(2) Perak ar gurun ? : pourquoi diable ?
●(1903) CDFi août. Perak-ar-gurun, eta ? (d'après KBSA 15). ●(1947) YNVL 66. Perak ar gurun, neuze, eo aet da c'hoari e varc'h sot en iliz ?
(3) Petra ar gurun ? : que diable ?
●(1947) YNVL 13. Petra ar gurun am eus-me graet eus an torc'h tamm paper-se ? ●(1964) BRUD 17/8. En an' Doue, petra ar gurun a zo savet c'hoaz en ho penn ?
(4) Piv ar gurun ? : qui diable ?
●(1958) BRUD 4/61. Da biou ar gurun eo ar chas-mañ ?
(5) Pelec'h ar gurun ? : où diable ?
●(1958) BRUD 5/65. Da beleh ar gurun eo êt ar vatez.
B. [ger kreñvaat]
●(1908) PIGO II 157. Kemener ar c'hurun ! emean. ●(1909) TOJA 29. O kemener ar c'hurun ! Hag eur pez fons an eus gret !...
IV. interj.
A. Interj.
●(1910) MAKE 34. Kurun ! eme an tagnouz koz. ●(1964) BRUD 17/30. Eur merk a zoujañs, gurun ! Evid piou ?
B. Loc. interj.
(1) Chi... chakañ gurun ! =
●(1910) MAKE 28. Chi... chi... chaka gurun ! pe... petra c'hoarvez ganto ?
(2) Tan ha kurun ! =
●(1909) KTLR 157. Tân ha kurun ! eme Ian, petra rofen-me kalz deoc'h ?
(3) Mil gurun ! =
●(1905) ALLO 36. A, morjin, mil gurun, biskoaz ! ●40. Mil gurun ! biskoaz kement-all ! ●(1963) LLMM 96/12. «Mil gurun !» a sakreas Beg-e-dog, feuket ha brouezet.
(4) Mil gurun an diaoul ! =
●(1930) BIAL 28. Mil gurun an diaoul ! Te eo a zo kiriek eus an tanfoultr a dro gamm ze. ●(1957) BRUD 1/100. Plega ! Me, plega dirazoh ! Mil gurun an diaoul ! ●(1964) BRUD 19/11. «Mil kurun an diaoul ! Petra on-me deut d'ober war an douar kriz-mañ ?
(5) Kurun ruz ! =
●(1911) KKAF 72. Kurun ruz ! An hini foll zo eat kuit.
(6) Gurun a dan ! =
●(1947) BIKA 25. Gurun a dan ! Eun dismegañs eo. ●55. Peadra zo. Gurun a dan ! ●(1964) BRUD 17/32. Eh, Blaz irvin skornet. Gurun a dan !
(7) Barrikennad gurun ! =
●(1947) BIKA 14. Poan ac'h eus 'n eun tu bennak,, barrikennad gurun ?
(8) Seizh kant barrikennad gurun ! =
●(1947) BIKA 30. Ha ne lavarfen netra ? Seiz kant barrikennad gurun ! ●59. Ken-a-vo ? Seiz kant barikennad gurun ! ●(1964) BRUD 17/32. Seiz kant barrikennad gurun ! N'am-eus morse klevet kelou deuz ar boued gouez-se !
(9) Boulc'hast ar gurun ! =
●(1936) IVGA 243. Boulc'hast ar gurun ! Eur fri bigoudenn he do, an taol-mañ ! ●(1973) SKVT II 35. Mont a reot d'ar skol, boulc'hast ar gurun !...
(10) Gast ar gurun ! =
●(1974) SKVT III 55. Pell emañ Beg-Meilh, gast ar gurun !
(11) Mil mallozh an tan hag ar c'hurun ! =
●(1908) PIGO II 123. Mil malloz an tân hag ar c'hurun ! Red eo d'in lazan 'nê o-daou !
(12) Luc'hed kamm ha seiz boulgurun ruz ! =
●(1908) KMAF 61. Mes, luc'hed kamm ha seiz boulgurun ruz !
(13) Boulien c'hurun an tanfoeltr ! =
●(1958) BRUD 5/60. Boulien hurun an tanfoeltr, hemañ eo stard e grohen warnañ.
(14) 'kre mil gurun ! =
●(1924) YAYA 27. Daoust hag a zo kollet da spered, kre mil gurun ?
(15) Kroc'hen kurunou ma ene ! =
●(1924) BILZbubr 46/1091. Kroc'hen kurunou va ene !... Setu da c'hopr, blaz kig gedon ! blaz ar wialenn ! foreant !
(16) Kroc'hen kurunoù ! =
●(1924) BILZbubr 43-44/1029. Kroc'hen kurunou ! Eur pôtr ral Bilzig pa lavaran d'ec'h ! ●(1924) BILZbubr 45/1068. Ac'hanta 'ta, pôtr, tiet out ! Kroc'hen kurunou !... ●(1924) BILZbubr 46/1090. Diwall, mar kerez, rak mar tapan ac'hanout !... Kroc'hen kurunou ! ya ! ya ! mar tapan ac'hanout !
(17) Kurun Brest ! : tonnerre de Brest !
●(1908) BOBL 05 septembre 193/2c. Ha koulskoude, kurun Brest, artikl Ar Bark en doa boutet eur c'horfad droug ennan.
V. Erruout evel un tarzh-kurun : voir tarzh.