[vbr marcat, mcorn marghas, marras, virl marcad < lat pop *marcatus < lat mercatus par visl markadr (?) (voir aussi Jackson HPB : britto-lat mercatum + suff britto *-at- substitué au lat –āt-) ; le gall marchnad < fusion entre *marcatus et mercans (?) (LEIA, M-21) ou passé par le vnorv mark(n)aδr (GPC 2355b)]
M. & adv. & adj. –où
I. M.
A. (commerce)
(1) Marché.
●(1499) Ca 132b. Marchat. g. marchie. ●(1612) Cnf 44b-45a. Nep à guerz eth è mis hezreu termen bedé mis maé gant condition ma paezher dezaff quement euel à taluezo an eth è mis Maé en marchat.
●(1659) SCger 76a. marché, tr. «marc’hat.» ●158b. marc’hat, tr. «marché.» ●(1732) GReg 601b. Marché, tr. «Marc’had. p. marc’hajou. Van[netois] marhad. p. marhadëu.»
●(1821) SST 159. er ré e dromp én affærieu, ér marhadeu.
(2) Marché, lieu de vente.
●(846) Credon ch. 53 f° 61v°. factum est inloco marchato rannaco.
●(c.1500) Cb 31b. g. le lieu ou len vent les beuffz. b. marchat an saout. ●(1608) B II 79c. Mar da moues dan marchat. ●(1612) Cnf 44b. monet dan foaryou ha marchatgiou. ●(1633) Nom 225b-226a. Nundinæ : foires, marchez publics : faryou (lire : foaryou), marchadou publicq. ●241b. Emporium : marché, ville marchande, lieu où on tient foire : marchat, kær marchadour, an læch ma vez an foar. ●242b. Forum, mercatus : le marché, ou le lieu du marché : an marchat, pe an marchat-læch. ●(1647) B III 79c. Mar da moues dan marchat, tr. «Quand la femme va au marché.»
●(1732) GReg 602a. Le marché des bêtes à cornes, tr. «marc’had ar saoudt.»
●(1849) LLB 1964. a p’en dé d’er marhad. ●(1878) EKG ii 304. eun trafiker amann a Vontroulez, a veze bep meurs e marc’had Kastel.
●(1902) PIGO i 69. eur merc’her, devez ar marc’had. ●(1922) FHAB C’hwevrer 52. marc’had Brest hag hini Landerne, a zeu re zister evit diboulla sivi Plougastel.
(3) Marc’had a-drak : marché au tout venant.
●(1913) KZVr 25 - 24/08/13. Marc’had a-drak, koll pe c’honid, marché fait en bloc, tout venant.
B.
(1) =
●(1923) FHAB Genver 14. Eur gwenneg bennak da baea Perig ha va marc’had poaza.
(2) Ober marc’had da =
●(1910) MAKE 47. me am eus great marc’had da zistoï an ti-man. ●(1955) STBJ 61. Choulas ha Bussière eo o devoa grêt marc’had d’ober al linenn.
(3) Ober marc’had : faire marché, poser ses conditions.
●(1659) SCger 76b. faire marché, tr. «ober marc’hat pe feur.»
●(1872) ROU 78a. Je poserai mes conditions, tr. «me ra raio va divizou (abars ober marc’had).» ●(1878) EKG ii 152. Ar marc’had ne oue ket pell evit beza great.
●(1909) FHAB Genver 8. ober eur marc’had amzere.
(4) Ober marc’had gant ub. : conclure un marché, un pacte avec qqn.
●(1955) STBJ 133. Hogen, a-greiz ma klaske Chañ-Mariou ar Gow ober marc'had gant ar pôtr, e tastumas hemañ prim e varc’hadourez hag e tec'has kuit. ●154. an dud a ouie lenn ar Vif hag ober sorserez, eus ar re a ree marc’had gant an diaoul.
(5) Juntañ, siellañ, tonkañ ur marc’had : conclure un marché.
●(1857) HTB 53. Ar marc’had a oe juntet.
●(1930) FHAB Meurzh 91. evit siella ar marc’had.
(6) Kerkoulz marc’had = ken aes all.
●(1877) EKG i 247. Fouge ennho o veza gellet en em zispega kerkouls marc’had diouc’h eun den ker rust.
(7) Menel war ar marc’had : échouer.
●(1908) PIGO ii 30. mes betek breman, allas, oun manet war ar marc’had.
(8) Marc’had du : marché noir.
●(2002) TEBOT 122. War sujet ar marc’had du.
(9) Abaoe marc’had nav bloaz : depuis très longtemps.
●(1957) BLBR 100/12. evel eun nor ha n’eo ket bet eoliet abaoe marhad nao bloaz.
(10) Lizher-marc’had =
●(1905) KANngalon Du 542. priz va lizer marc’had int. ●(1907) FHAB Gouere 151. Mall eo nevezi al lizer-marc’had. ●(1911) BUAZperrot 176. Er bloaz 1540 e reas lizer-marc’had eus un ti e Grenad. ●(1921) PGAZ 92. hag ar merour a vezo digollet var he lizer-marc’had.
C.
(1) Tâche.
●(1934) BRUS 271. Une tâche, tr. «ur marhad –eu, m.»
(2) Bezañ, labourat dre varc’had : travailler à la tâche, à la pièce.
●(1935) ANTO 44. Pe labouront diouz an deiz pe dre varc’had. ●(1936) DIHU 296/29. Dré varhad é mant hag, a pe vè achiù ou labour, é vent dijap kaer. ●(1940) DIHU 350/123. En anderù-man éh a hon tud d’el labour. De grouizein boellenneu ou hasér, hag èl m’é mant dré varhad, é ma achiù fonapl ou deùeh dehé. ●(1941) DIHU 360/284. Hon tud e labour brema d’aozein en hent, trema Craonne. Met her ne lakér ket arnehè. Dré varhad é mant neoah.
(3) Diouzh marc’had / diouzh varc’had : (travailler) à la tâche, à la pièce.
●(1909) BOBL 01 mai 227/2c. c’houennerien a vez klasket diouz an deiz, kerkoulz ha diouz marc’hat. ●(1911) FHAB Mezheven 135. Al labourerien a labouro d’euz varc’had e ti tud all.
D. (politique) Mandat.
●(1975) UVUD 153. (Plougerne) Nint ket bet chomet pell e barz. N’int ket bet chomet ouzpenn eur marc’had marad.
II. Loc. adv.
A.
(1) A-dreuz-varc’had : en bloc.
●(1732) GReg 99a. Il a acheté toute cette boutique en bloc, tr. «ar stalyad marc’hadourez-hont èn deus prénet oll a dreuz-varc’had.»
(2) War ar marc’had : par dessus le marché.
●(1877) FHB (3e série) 32/255a. Scrivet fall devet eo, var ar marc’had.
●(1921) PGAZ 28. var ar marc’had, ar fust oun sur da gaout.
B. A-stok-varc’had.
(1) À vil prix.
●(1915) HBPR 8. ha stok-varc’had, e paent menac’h ha beleien da bedi Doue. ●228. Eur vech, diou ar zizun, e teu da gerc’hat olen da C’hemene pe da Roazon, evit he verza stok-varc’had en he vro. ●(1919) BUBR 11-12/10. ha roet anezo e stok-varc’had, anat d’it. ●(1943) FHAB Gwengolo/Here 350. A stok-varc’had : evit eur priz izel kenan. ●(1982) MABL i 90. (Lesneven) pa veze roet a’ varc’hadourezh ’stok varc’had.
(2) Prenañ a-stok-varc’had : acheter en bloc.
●(1931) VALL 70a. acheter en bloc, tr. «prena a stok-varc’had.»
II. Adj. Re varc’had : trop bon marché.
●(1847) MDM 326. ar mestr (…) a gredo he goumanand kals re varc’had. ●(1866) FHB 68/128a. dioc’h costez an ed re varc’had. ●(1867) FHB 123/148a. va atant a zo re varc’had an holl.
●(1911) BUAZperrot 27. prena kalz re varc’had pe werza re ger.
III.
(1) Marc'had nav bloaz : attendre très longtemps.
●(1864) KLV 11. Euz ar marc'had nao bloaz hon deuz aoun ato.
●(1909) FHAB Mezheven 182 (L) *Jeanpi. Ken diot oc'h pe dost ha kolle Fanch Herry a jomad edog marc'had nao bloas a c'haoliad var eur c'hleuz ! ●(1913) FHAB Ebrel 121 (L) Y.-V. Perrot. Marc'had nao bloaz a zo abaoue m'eo bet savet Emgleo ar Bleun-Burg (lenn : Brug) e kastel Keryan. ●(1926) FHAB Eost 320 *Mabig Breiz. «Allo ! eme Léon, n'eo ket red d'id chom aze marc'had nao bloaz. ●(1957) BLBR 100/12 (L) *Mab an Dig. En eur hwirikal evel eun nor ha n'eo ket bet eoliet abaoe marhad nao bloaz. ●(1981) ANTR 207 (L) *Tad Medar. Meur a varhad nao bloaz a vezo red gortoz a-benn ma vezo tredan e pep ti. ●(1990) STBL 134 (L) *Tad Medar. Bez' ez eus beleien (...) a chom en ur barrez, n'eo ket hepken meur a vloaz met a-wechoù meur a varc'had nav bloaz.
(2) Bezañ en em gavet eus ar re gentañ nemet e marc'had ar genaouioù : ne pas être très malin.
●(1870) KTB.ms 15 p 142 (T). Iannig keiz na oa em gavet euz ar re-genta nemet en marc'had ar genoo, evel ma ve lâret.