v.
I. V. tr. d.
A.
(1) Tirer (qqc. d'un endroit).
●(1499) Ca 195b. Tennaff. g. traire. ●g. fortraire. b. tennaff en maes. ●(1557) B I 332. Eff a deuz quen prest oar estoe / Do tennaff a scrap dre apoe / Da pechiff ouz Doe an roe pur, tr. «Il vint à bout, à force d'efforts, de les amener à pécher contre Dieu, le saint roi.» ●(1575) M 1945. Ahane ho tenno, tr. «De là il les tirera.»
●(1827-1829) VSA 1305. tenan arhand dives ar vours, tr. «tirer l'argent de sa bourse.» ●(1849) LLB 701. ou huenat, tenein ol el lezeu. ●(1877) EKG I 254-255. ha tenna, divar bouez he zillad, an Aoutrou Cloarec er meaz.
(2) Soustraire, ôter.
●(1659) SCger 113b. soustraire, tr. «tenna.»
(3) Tirer, tracter.
●(1633) Nom 32a. Equus helcyarius ; cheual qui tire nauire ou autre chose : vn march tennaff, da tennaff listry pe traezou all.
►absol.
●(c.1500) Cb [yeu]. g. qui est mis soubz ioug : comme beuff ou vache. b. loezn starnet da tennaff.
(4) Attirer, entraîner.
●(1575) M 1546. Maz queux da tennaff den, bizhuicquen da penet, tr. «Qu'il s'efforce d'attirer l'homme à jamais au châtiment.»
(5) Arracher, extraire.
●(1633) Nom 176a-b. Forfex, odontagra, dentiducus, dentarpaga : pincette ou tenaille pour tirer vne dent : pincedou, tanail pe turques da tennaff an dent.
●(1744) L'Arm 17a. Arracher, tr. «Teennein.»
►absol. Arracher (des pommes de terre, etc.).
●(1964) KTMR 36. edom on-daou endro d'ar patatez, unan o tenna hag egile o tibab.
(6) (en plt d'un liquide) Tirer, puiser.
●(1633) Nom 159b-160a. Haustrum : seau à puiser l'eau : saill da tennaff dour. ●161a. Epistomium : robinet : vn tuellen, vr canel da tennaff guin. ●161b. Haustrum : dequoy on tire le vin : ep gant hiny ez tenner an guin.
(7) Tennañ gantañ : tirer ver soi.
●(1633) Nom 221a. Cæcias : Ventus inter Caurum & Septentrionem flans : Northouëst : Noruoüest, vn auel á tenn gantaff an coüabrennou.
(8) Tendre.
●(1650) Nlou 213. Staguet voe outraig gant, tachaou, / Tennet maz contet é Ioentaou, / d'ren oll mempraou en en-claouat, tr. «Il fut outrageusement attaché par des clous, / si tendu qu'on comptait ses jointures, / par tous les membres on le ferra.»
(9) Faire venir.
●(1938) DIHU 323/74. tennein (v. a.) faire venir : Tennet em eus el lévr-man a Bariz.
(10) Tennañ an neudenn : filer.
●(1922) EOVD 225. mes e ouié neoah kemér hé hegil ha tennein en neden.
B.
(1) Tennañ an anal : respirer.
●(1633) Nom 62a. Amystus : le boire sans respirer ou reprendre son haleine : an effaff ep respiraff, ep tennaff an halan. ●259a. Asthma, suspirium : difficulté d'haleine vehemente : difficultè bras á halan, pa na hell vn den tennaff è halan nenet (lire : nemet) gant poan bras.
(2) Tennañ ur c’hrogad : assurer un temps de travail.
●(1910) MAKE 36. goude beza tennet eun hevelep krogad.
(3) Tennañ soñjoù : se faire des idées.
●(1911) DIHU 68/203. Hag en diù voéreb de dennein chonjeu.
(4) Tennañ bro : faire de la route.
●(1710) IN I (prefaç) iii. evit ma c'hallo eurussoc'h a se tenna bro hacc avanç en hent eus ar vuez devot.
●(1936) CDFi 14 Mars. ne vezan ket pell evit tenna bro gant va divesker hir.
(5) Tennañ droug àr ub. : (?) causer des ennuis à qqn (?).
●(1910) ISBR 95. Aktar, eskob Nañned, drestol, e glaské tennein droug ar er Vreihiz.
(6) Tennañ anv : mentionner.
●(1943) VKST Du 388. peogwir ec'h eus tennet ano eus an atant-se. ●389. c'houec'h miz a oa abaoe m'o (lire : m'eo) bet tennet ano evit ar wech kenta.
(7) Tennañ tan : faire une étincelle (pour allumer, tirer, etc).
●(1633) Nom 164b. Igniarium, ignitabulum : fusil : ur fusill, vnan da tennaf tan. ●Rapere in fomite ignem : exciter le feu : tennaff tan.
●(1878) EKG II 51. tenna tan hag elumi va fennad goulou koar.
(8) Tennañ un dro da ub. : jouer un tour à qqn.
●(1919) BSUF 6. tennein un dro de Uisant ha gobér bourd geton.
(9) Tennañ un taol fin da ub. : jouer un bon tour à.
●(1894) BUZmornik 300. eunn heretik a reaz ann neuz da veza klanv evit tenna eunn taol fin d'ar Zant.
(10) Tennañ e daol : réussir son coup.
●(1910) MAKE 20. easoc'h e vefe d'in tenna va zaol ma vije ledet eun dra bennak dindan ar wezenn evit souplât va lamm.
(11) Tennañ un taoliad da ub. : jouer un tour à qqn.
●(1889) ISV 394. list ac'hanon, ha me ia da denna eun taoliat d'ar goas-se.
(12) Tennañ penn : quitter.
●(1894) BUZmornik 85. Ann intanvez-ma a ioa oajet a bevar bloaz ha pevar-ugent, ha ne denne penn euz an templ.
●(1908) FHAB Even 178-179. ne denne penn divar dro ar c'hadoriou-kovez.
(13) Tennañ dour : faire eau, prendre l'eau.
●(1890) MOA 227a. Mes souliers font eau, tr. «va boutou a denn dour.»
●(1905) HFBI 552. ar vatimant a dénné dour. ●(1960) BAHE 24/19. ur vag kozh, laosk he framm hag o tennañ dour a bep tu.
(14) (marine) Tennañ ar roeñvoù : tirer sur les rames.
●(1633) Nom 155a. Remum agere, remis incumbere, impellere remum : gascher, tirer à l'auiron, ramer, voguer : reuyat, roueuat, vogaff, tennaff an roueu.
(15) Tennañ ar gwenn : tirer au but.
●(1633) Nom 185b. Collimare, collineares : tirer ou toucher au blanc : tennaff pe squeiff an guen.
(16) Tennañ heg ouzh ub. : fâcher qqn.
●(1659) SCger 174b. ober tennaëc ouz e dat, tr. «fascher son pere.»
(17) Tennañ war ub. : tirer sur qqn.
●(1963) LLMM 99/264. Tec’h alese, emezañ, penn bastard a zo ac’hanout ; anez-se e tennin warnout.
C. Loc. verb. Tennañ-didennañ : tirer de côté et d'autre.
●(1927) GERI.Ern 99. tenna-didenna, tr. «tirer de côté et d'autre.»
D. [emploi comme subst.] Éviction, expulsion.
●(1847) FRV 73. Ann tenna a oa e Landreger enn dek a viz Gwengolo, hag a dlie beza great enn Iliz Itroun Varia Koat Kolvezou, e lec’h e ma hirio ar c’hoc’hi. Pa oa arru an heur tenna, Fransez Arzur, euz ar Vinic’hi, en em lekeaz da brezek ne dlie den hen ober (…) hag a oat o vont da vrevi mistri ann tenna, pa nevet ma kavjont eunn or guzet evit tec’het kuit. (…) evit mirout ivez ouc’h ann tenna.
II. V. tr. i.
(1) Tennañ d’e hent, d’ar gêr... prendre la route, aller à la maison.
●(1910) DIHU 60/87. «Difréet tennein d'hou hent, arlerh er skol, ma n'hou pou ket droug é pont-er-Lé.» (...) Doujet e oé Diaul pont-er-Lé. Er fin, dén ne horté de dennein d'er gér ma vezé deit é gourz de labourat. ●(1939) RIBA 103. Hag ean tennein d'en Arvor.
(2) Tennañ diouti : souffrir.
●(1908) DIHU 35/74. Tri miz e oé bet Job é ten dohti. Donet e hras endro de vout iah.
(3) Tennañ ouzh ar marv, d'ar marv : être à l'agonie.
●(c.1718) M 325/422) (N 1/31 - O 32/70 - P 71/219 - Q 220/242 - R 242/426) (S 1/138 - T 149/251 - U/V/W 252/343 - Y 343/344 - Z 344/345)">CHal.ms i. agoniser, tr. « bout en é bassion, e verüel é tremen, tennein d'er maruu'. » ●(1732) GReg 20a. Il est à l'agonie, tr. «Van[netois] Bout e ma e ténnein doh er marv.» ●(1744) L'Arm 245b. Moribond, de, tr. «A zou é tennein d'er marhuë.» ●(1790) MG 312. un dén é tennein doh er marhue. ●(1790) MG 312. un dén é tennein doh er marhue.
●(1829) CNG 123. A pe dosteï en termén-garhue, / Ma vein é tennein doh er marhue. ●(1891) CLM 48. Épad ma oé é tennein doh er marv.
●(1909) DIHU 54/374. Pel a zoh Breih en ur ganprig iein ha tioél, astennet ar ur gulé kalet groeit get plouz, ur voéz iouank-flam e denné doh er marù... ●(1913) THJE 44. ur hroèdurig a dri blé hantér e oé ker klan ma tenné déjà d'er marù.
(4) Tennañ ouzh : être en train de souffrir de.
●(1941) DIHU 358/245. goude en devout sellet doh é vab é ten doh é gohad.
(5) Tennañ ouzh = bezañ o lavarout udb.
●(1911) DIHU 68/204. santigeu en overen bred ne huéleint ket nitra é tennein doh ou fedenneu. ●(1932) BRTG 22. dihoal e hrè a gavet er person é tennein doh é bedenneu aveit dihoal doh é chabouteu.
(6) Tennañ gant e hent : aller son chemin.
●(1909) DIHU 52/348. Tennet pelloh get hou hent.
(7) Tennañ war-zu : se diriger vers.
●(1902) PIGO I 194. hag e tennjont o-daou (...) war-zu eur warem vihan. ●(1907) AVKA 140. evid tenna wardu Lenn ar Galile. ●290. evid tenna war du mene an Olivet.
(8) Tennañ da fall, da vraz, da zroug : tirer à conséquence.
●(1868) KMM 110. Un dra eo ac a denn da vraz.
●(1905) IMJK 292. Er sort divizeu-zé e den liés de zroug. ●(1911) BUAZperrot 388. Eun dra vihan hag a denn da vras ! ●(1913) THJE 42-43. én treuigeu distér èl én treu hag e denn de vras. ●(1921) GRSA 223. ne uélé ket é hellè kement-sé tennein de zroug dehon. ●(1936) LVPR 87. Met deus an dansou a rear, hirio, ne c'heller lavaret netra nemet e tennont, atao, da fall. ●(1949) LLMM 17/22. Un dra bennak ac'h eus da ziskleriañ, un dra hag a denn da vras hag a rankan gouzout hepdale.
(9) Tennañ da beoc'h : faire la paix.
●(1939) RIBA 153. Tennamb de beuh, emé er melinér !
(10) Tennañ d'ar sort : tirer au sort.
●(1878) EKG II 154. stourmadek an dud iaouank a dlie tenna d'ar zort.
►absol.
●(1868) FHB 175/152a. an drederen euz an dud iaouank so bet o tenna.
(11) Tirer (au fusil).
●(1866) FHB 74/175b. ha ma chome ar c'hi eus ho fuzil en antervant sounnet pa zeant da glasc tenna. ●(1878) EKG II 183. Red eo d'eoc'h divergla ho fuziliou en eur denna var ar c'houeriad-man.
●(1908) PIGO II 168. e vantas e fuzuilh da dennan. ●(1909) KTLR 228-229. An den iaouank a vantaz he bistolen hag a dennaz var ar c'hrac'h koz.
(12) Tennañ d'ar gwenn, er gwenn : tirer au but.
●(1732) GReg 126a. Donner dans le but, tirer dans le but, tr. «Tenna èr güeñ.»
●(1877) EKG I 285. n'en doa nemet tenna varnomp evel tenna d'ar guenn.
(13) Tennañ d'an armoù : (?) s'entraîner au maniement des armes (?).
●(1633) Nom 132b. Catadromus, decursorium, Troiam ludere : lieu pour iouster : læch pe plaçc euit stourm, euit tennaff dan armou. ●206a. Brauium : pris de la iouste : an pris á gounezer ò tennaff dan armou pe ò gouren.
(14) Tennañ war : tirer sur, ressembler à.
●(1633) Nom 68a. Mala sanguinea, rubelliana, rubella, purpurea : pomme de rouueau : aualou pourpr, ò tennaf voar an ruz. ●124a. Rubidus : rougeastre : ruzic, ô tennaff voar an ruz. ●278b. Acidum : aigre, sur, tirant sur l'aigre : ius ò tennaff voar an ægr.
(15) Tennañ da : viser à, tendre à.
●(1659) SCger 117a. le tout tend a cela, tr. «pep tra a vis, ha den da quement-se.»
III. V. intr.
(1) Tennañ da ober diouzh ub. =
●(1868) KMM 266. n'euz guir devosion ebed da Vari, nemet pa denner da ober diouti ac evelti.
(2) Aller.
●(1939) RIBA 162. Tennet pelloh ha hujet ardran de zichistra.
(3) Tennañ gant : tirer à.
●(17--) TE 34. é tènnein guet un arbalastr.
●(1838) OVD 209. En hanni e denne guet un arbalastre.
(4) Aboutir.
●(1906-1907) EVENnot 26. (Kamlez) N'ouzon da bara a denno an traou man reuz awalc'h e lakaont er vro bopred, tr. «aboutiront.»
(5) Tennañ àr-dreñv : reculer.
●(1849) LLB 1397. er mor e den ardran. ●1529-1530. er meud kalonekan / E grein ar é ziwhar, e den ardran.
●(1906) HIVL 112-113. Mes goap e oé get hé tennein ardran. ●(1942) DHKN 16. hirisein ha tennein ardran.
(6) Tennañ àr-dreñv : tirer au flanc.
●(1926) DIHU 177/43. Un digaré vat e gavè peb unan aveit tennein ardran.
IV. V. pron. réfl. En em dennañ.
A. Aller dans un lieu.
(1) Se retirer.
●(1575) M 566. Ha da muy Pinigenn, á crenn en emdennas, tr. «Et se retira pour mieux faire pénitence.»
●(1763) SE 42. an dut a gommanças guisq guasq d'en em denna. ●(1792) BD 481. enem dennomp ahan, tr. «Retirons-nous d'ici.» ●1222. enem den avesq tut doue, tr. «Retire-toi de parmi les gens de Dieu.»
●(1878) EKG II 180. poent oa en em denna d'ar gear. ●(1889) ISV 120. ar bars coz (…) en em dennaz a douez ar ganfarted.
●(1915) HBPR 70. ar zoudardet hag ho belek en em dennas ker lostok ha tra.
►[empl. comme subst.]
●(1911) BUAZperrot 76. N'eo ket ar stad eo a ra ar zantelez / An en em denna enni, an hini eo !
(2) Se retirer (dans un lieu).
●(1868) FHB 191/273a. en em denna en eur gouent chartreuzed. ●(1894) BUZmornik 204. en em denna ez-veo enn eur garrek kleuz, evel enn eur bez. ●(18--) SAQ I 199. Ha Jonas (...) en em dennaz var eur menez, ha sevel eno eun disheolien evithan.
●(1911) BUAZperrot 660. ec'h en em dennas en eur manati. ●(1934) PONT 20. Ar bugel 'en em dennas e kichen an Aoter, e tu an aviel.
(3) Sortir (d'un lieu).
●(1889) ISV 384. abouez poan avoalc'h oc'h en em denna er meas dre an toull prenestr.
(4) En em dennañ d'e hent =
●(1857) LVH 60. hag en douguein d'hum dennein a nehou é hunan d'é hent.
B. Se tirer d'une situation.
(1) S'en tirer, s'en sortir, se débrouiller.
●(1869) FHB 248/310a. eur c'haozeour a oa, ha gouzout a ree en em denna.
●(1907) FHAB Ebrel 34. D'ar re-ma, an aot. Pap a roio peadra da len ha da zeski, a lavaro dez'ho penaoz en em gemeret da sevel kement emgleo a zo mad d'an oll labourerien ober evit en em denna essoc'h e kreiz emmolc'h ar bed. ●(1911) BUAZperrot 857. Gellet en divije en em denna brao bras er bed. ●(1914) MAEV 188. lez da gas, emon-me, mar gellan en em denna kempen ac'halen, m'em bezo traou da gonta divezatoc'h ! ●(1949) KROB 17/5. Eun tieg a zo ret dezañ en em denna e unan gant al ludueier a bep seurt.
(2) En em dennañ diviz : (?) s'en tirer à bon marché (?).
●(1744) L'Arm 24b. Je me suis retiré bague-sauve, tr. «Mé méss um deennétt divahin ou diviss ha divahein.»
(3) En em dennañ divac'hagn : s'en tirer indemne.
●(1908) PIGO II 180. Ar re oa 'n em dennet divahagn eus an tol trap-man, o devoa kerc'het kolo hag a glaske peadra da vont da zikour o c'hensorted manet war an dachen.
C. Se tirer un coup de fusil (pour se suicider).
●(1971) BAHE 68/25. En em dennañ = en em lazhañ gant un tenn (fuzuilh).
V.
(1) Tennañ hebiou : se tromper, échouer...
●(1958) LLMM 69/258 (T) *Jarl Priel. Ur wech ouzhpenn, Aotrou, hoc'h eus tennet e-biou.
(2) Na vezañ eus an tennañ kentañ : ne pas être bien malin.
●(1978) PBPP 2.2/515 (T-Plougouskant). N’eo ket eus an tennañ kentañ, tr. J. le Du «il n’est pas de la première tirée /il n’est pas bien malin/»
(3) Tennañ c'hwibez : voir c'hwibez.
(4) Tennañ flugez da ub. : voir flugez.
(5) Tennañ preñved diouzh fri ub. : voir preñved.
(6) Tennañ ur c'haer a zraen eus a droad ub. : voir draen.
(7) Tennañ plouzenn(ig) : voir plouzenn.
(8) Tennañ plouz berr : voir plouz.
(9) Tennañ pizenn : voir pizenn.
(10) Tennañ / Tenno ar vrochenn : voir brochenn.
(11) Tennañ e galon eus ar vizer : voir kalon.
(12) Tennañ e galon eus an dienez : voir kalon.
(13) Tennañ ar galon diouzh ar baourentez : voir kalon.
(14) Tennañ an dreuflezenn da : voir treuflezenn.
(15) Tennañ un dro louarn : voir louarn.
(16) Tennañ e dreid : voir treid.
(17) tennañ ar c'hezeg war e dreid : voir kezeg.
(18) Tennañ e daol : voir taol.
(19) Tennañ taolioù kamm : voir taol.
(20) Tennañ un taol : voir taol.
(21) Tennañ e bleg : voir pleg.
(22) Tennañ e demproù gant ub. : voir temproù.
(23) Tennañ an dour diwar brad un all : voir dour.
(24) Tennañ e spilhenn : voir spilhenn.
(25) Tennañ begig e spilhenn : voir spilhenn.
(26) Tennañ e spilhenn eus ar c'hoari : voir spilhenn.
(27) Tennañ karotez : voir karotez.
(28) Tennañ ur silienn : voir silienn.
(29) Tennañ ar skeul er solier : voir skeul.
(30) Tennañ tan àr e gein : voir tan.
(31) Tennañ tan : voir tan.
(32) Tennañ gwad eus dent ub. : voir dent.
(33) Tennañ dour eus dent ub. : voir dent.
(34) Tennañ ar c'hazh a-zindan ar gwele : voir kazh.
(35) Tennañ mat d'e damm : voir tamm.
(36) Tennañ laezh digant un tarv : voir laezh.
(37) Tennañ un dant da ub. : voir dant.
(38) Start ar foenn da dennañ : voir diaoul.