v.
I. V. tr. d.
A.
(1) Percer, trouer.
●(1499) Ca 199a. Toullaff. g. percier. ●(c.1500) Cb. Toullaff. g. perser.
●(1659) SCger 90b. percer, tr. «toulla.» ●121b. trouer, tr. «toulla.» ●175a. toulla, tr. «percer.» ●(1732) GReg 935a. Transpercer, tr. «Toulla treuz-didreuz.»
●(1849) LLB 103. Ul lah a eih troeted toulet ged un tarèr. ●(1876) TDE.BF 626b. Toulla, v. a., tr. «trouer, percer, forer.»
(2) Creuser (une cavité).
●(1659) SCger 34b. creuser, tr. «toulla.» ●80a. miner, tr. «toulla.» ●(1732) GReg 234b. Creuser, percer, foüir, faire profond, tr. «Toulla. p. toullet.» ●(1752) PEll 895. Toulla, percer, faire un trou.
●(1867) FHB 150/363b. Red eo bet dezho toulla eur bez en ho liors. ●(1876) TDE.BF 626b. Toulla, v. a., tr. «Creuser.» ●(1894) BUZmornik 206. e reaz toulla he vez.
●(1907) FHAB Genver/C'hwevrer 30. e peleac'h toulla he vez. ●(1911) BUAZperrot 209. An abad santel, eun nebeut miziou araok mervel (…) a lakeas toulla e vez. ●(1921) FHAB Meurzh 64. Ar zakrist koz en doa toullet kalz beziou en e vuhez ha setu ma oe toullet d'ezan e hini. ●(1931) FHAB Genver 24. En eur doulla puñsou. ●(1978) PBPP 2.1/54. (Plougouskant) Toullet eo ar bez, tr. «la tombe est creusée.»
►absol.
●(1889) SFA 124. it da doulla eun tammik izelloc'h eged ar feuteun. ●(1894) BUZmornik 310. Var bouez toulla, ec'h errujot erfin betek bez hor Zalver.
●(1905) IVLD 180. medisinet ijiniuz (…) mistri da doulla ha da flancha. ●(1907) BSPD I 263. Hanen, get un tranch e oé get hon, hum lak aben de doullein.
(3) Creuser (la terre, etc.).
●(1907) BSPD I 44. n'en doé get hon benùeg erbet eit toullein en doar.
(4) Crever.
●(1911) BUAZperrot 458. a doullas d'ezan e zaoulagad araok e laza.
(5) Mettre en perce (une barrique, etc.).
●(1958) BGUE 47/23. oeit é en donad de hesk, mall e vo toullein un arall.
(6) (agriculture) Digeriñ, toullañ klaz : faire la première tranchée.
●(1872) GAM 10. Ann Aotrou en deuz toullet klaz ; palomp ann ero var he lerc'h.
B.
(1) Toullañ kaoz, ur gaoz, ur gont : engager une conversation.
●(1867) FHB 118/105b. Gouscoude p'am eus toullet caoz, ho pedan da zilaou va zonch penn da benn. ●(1896) GMB 704. pet[it] tréc[orois] toulañ eur gôz, eur goñd, tr. «entamer un sujet de conversation.»
●(1915) MMED 348. Unan euz he gamaradet (...) a doullas kaoz d'ezan euz ar govesion.
(2) Toullañ digor da ub. =
●(1908) FHAB Even 178. pegen aketus, pegen ijinus da doulla digor dez-ho, da ober gourc'hemennou en dro deomp evit ma kafont digemer mad e peb ti !
C. absol.
(1) Commencer (un discours, une histoire, etc.).
●(1926) FHAB Genver 15. setu aman war e hed disklêriet ar pez n'am boa grêt nemet toulla d'eoc'h dec'h da noz.
(2) Dire.
●(1949) SIZH 40. N'en doa toullet hemañ da zen, anat eo, diwar-benn e huñvre nec'hus.
C.
(1) =
●(1924) LZMR 28. ha gouest, hirio, da doulla eun tenn falc'h kerkouls hag ar reuta.
(2) Toullañ gwad : faire une saignée.
●(1876) TDE.BF 233a. Toulla goad, tr. «faire une saignée.» ●626b. Toulla goad, tr. «faire une saignée.»
II. V. intr.
(1) Percer.
●(1869) FHB 210/6a. ho zavancher anter uzet, dare mad da doulla.
●(1956) BLBR 91/14. Ar sailhou na doullont ket holl asamblez. ●(1985) ADEM 55. (An Arradon) Ha meur a wezh , ar solier a doulle ur sort.
(2) Toullañ dindan an-unan : grimper dans l'échelle sociale.
●(18--) CST 58. Nemet an avi a heuilh ar re a zo er c'hargou uhel hag a glask atao toulla dindano.
(3) Toullañ dindan : saper, agir contre l'intérêt de.
●(1874) FHB 472/16a. Toulla dindan ho bro, he zeleur oc'h torgen.
●(1910) ISBR 219. Deit e oé dehé de huélet ou dehé toullet édanté é seùel én tu get ou roué. ●(1929) DIHU 215/271. Eh oè Elen é toullein édandi hemb gout dehi. ●(1955) VBRU 143. Ya, e-keit ma klaske toullañ dindanon, ne ouie ket ar paour kaez e oa e doaz en go.
(4) Toullañ da, evit : agir pour l'intérêt de.
●(1904) BOBL 24 septembre 1/1a. Ar Bobl, goude trugarekaat ar re a zo deuet dija ken niverus da harpa anezan ha da doulla d'ezan dre beb korn a Vreiz-Izel...
●(1906) BOBL 16 juin 91/1b. hag e weloc'h neuze e ma Breiz o toulla d'ei he-unan dre-holl. ●(1910) MBJL 64. êt Andre da Londrez evit kriski e ziskamant 'n eur veaji : kavet an devoa eno eur plas da labourat evel micherour. D'e dro e toullas eno evit e genvroad Marcel, ha heman o vont davetan eun nebeud mizio goude.
(5) Toullañ da ub. : parler à qqn.
●(1949) SIZH.llmm 40. N'en doa toullet hemañ da zen, anat eo, diwar-benn e huñvre nec'hus.
(6) (météorologie) =
●(1929) EMPA 8. Pa doull ar c'houmoul d'ar sav-heol, e vezont o c'houll glao.
●(2003) ENPKP 56. (Ploueskad) Dienna a ra an nenv, a verk ive e vez gwelet an oabl e toulla evel ma tizolo al leaz pa denner diwarnañ ar gwiskat dienn, tr. «Le ciel s'écrème. Indiquait aussi des coins de ciel bleu dans les nuages comme se découvrait le lait quand on enlevait sa couche de crème.»
(7) Toullañ war : ouvrir.
●(1925) BUAZmadeg 580. pa oue toullet var he vez, e oue kavet he gorf fresk-beo.
►sens fig.
●(1908) FHAB Mae 139. dineiza ar c'hazetennou fall, toulla var ho gevier.
(8) Appeler, amener.
●(1934) MAAZ 82. Un aters e doulè d'un aral.
(9) Agir, travailler (dans un but).
●(1923) LZBt Gwengolo 20-21. dispac'herien hag all, o toullan evit laket dismantr ha lac'hadeg etouez ar bobl.
(10) Se percer.
●(c.1718) CHal.ms iv. Le Coeur me saigne de compassion quand Ie uois le peuple accablé, tr. «toulein, deuhanterein ara me c'halon guet truhé, abe üelan pequer bras é er boes a so ar er bobl' quah.»
(11) =
●(1774) AC 44-45. an dour a deu da doulla, redec a ra ganti, eur vatier rusiet gant ar goat, tr. «les eaux percent ; & il s'écoule avec elles des matieres teintes de sang.»
(12) (marine) Couler.
●(1905) BOBL 25 novembre 62/1d. Awalc'h e oa bet d'ar vatimant disvia deuz a ugent goured divar an arouden, evid skei var eur bek-men ha toulla. ●(1979) VSDZ 67. (Douarnenez) petraman a vies e risk da doullañ, tr. (p. 231) «autrement on risquait de couler.»
(13) Toullañ d'an-unan : (?) jouer pour soi-même (?).
●(1906) BOBL 16 juin. e ma Breiz o toulla d'ei he-unan dre-holl. (d'après GMGE 138).
III.
(1) Toullañ // Toullañ d'an douar : dire ce que l’on sait alors que cela doit rester secret.
●(1936) (Ki) Y. Drezen IVGA 223. N'en doa an ostiz na den eus e familh toullet d'an douar. ●(1938) (Ki) Y. Drezen WDAP 2/87. Bezit dinec'h, mestr an ti. N'ouzon netra, me; ne doullin ket d'an douar. ●(1949) (Ki) Y. Drezen LLMM 14/40. N'en doa toullet hemañ da zen, anat eo, diwar-benn e huñvre nec'hus. ●(1973) (Ki) Y. Drezen SKVT II 95. Ha n'en doa ket toullet d'an douar. ●140. N'o doa ket toullet d'an douar diwar-benn an abeg gwirion.
(2) Toullañ un erv : voir erv.