Devri

troad .1

troad .1

m. & adv. treid, treidi, treidoù d. daoudroad

I. M.

A. (en plt des gens, des animaux)

(1) (anatomie) Pied.

(1499) Ca 85a. Fler an treit. g. pueur des piez. ●137b. ga. le grant orteill du pie. b. meut an troat. ●203a. Troat. g. pie. ●(1575) M 2413-2414. Hac en treit ereou, dadouen, poanyou couen : / Hac en daou dornn fournis, tr. «Et aux pieds des liens, pour supporter des peines affreuses, / Et aux mains aussi.» ●(1580) G 1251-1252. ma treyt dyf, tr. «mes pieds à moi.» ●(1633) Nom 25b. Pes : pied : an troat. ●Planta pedis : plante du pied : plant an troat. ●136a. Compedes, pedicæ : fers de pieds des esclaues, ou d'autres malfaicteurs : an ouarn á vez voar treït an esclauet, hac an drouc-obererys en (lire : drouc-oberysien) all. ●(1650) Nlou 41. An Diou abrant bet plant an troat, tr. «depuis les sourcils jusqu'à la plante des pieds.»

(1659) SCger 92a. pied, tr. «troar p. treit.» ●176a. troat, tr. «pied.» ●(c.1680) NG 1942. A leint ar pen bet plant en truet. ●(1774) AC 168. evel pa bresant-fe e zaoudroat.

(18--) SAQ I 134. mont gant he zaou droad d'an ifern.

(1907) VBFV.bf 78b. troed (b[as] van[netais] tred), m. pl. treid, tr. «pied.» ●(1944) DGBD 74. an treidi o skeiñ war al leurenn. ●(1979) BRUD à partir de janvier 1977).">BRUDn 28/17. med c’hwi hag a zo atao o furchal hag o ruza ho « treidou » dre ar parkeier.

(2) Sevel troad : partir.

(1907) AVKA 207. Me a zavo troad ac'han, hag ac'h ei da gâd ma zad.

(3) Mont diwar e dreid : s'emporter, se mettre hors de soi.

(1872) ROU 82b. S'emporter, tr. «mont divar e dreid

(4) Sec'hañ àr e dreid : (?) être épouvanté (?).

(c.1680) NG 161-164. Nep a vezo en deueh-se / Ar en douar o touin buhé, / Guet eb tourmanteu a cleuaint, / Certin ar hou trait e sehaint.

B. (en plt de qqc.)

(1) Pied (de table, chaise, etc.).

(1633) Nom 156a. Mensa delphica, mensa trepidanea : table ronde, table à trois pieds : taul round, taul á try troad. ●Monopodium : table à vn pied : taul á vn troad.

(1738) GGreg 35. treyd ar pod, tr. «les pieds du pot.» ●treyd an daul, tr. «les pieds de la table.» ●treyd ar gador, tr. «les pieds de la chaise.» ●treyd an armell, tr. «les pieds de l'armoire.»

(2) Manche d'outil.

(1499) Ca 203a. ga. manche de tout ferrement. b. troat pep benhuec.

(1659) SCger 76a. manche de fleau, tr. «troat fraill.»

(1907) VBFV.bf 78b. troed, m. pl. eu, tr. «pied, manche d'un objet inanimé.» ●(1924) BILZbubr 39/865. Eun troad skubellenn. ●(1934) BRUS 275. Un manche d'outil, tr. «un troed –eu.» ●(1942) DADO 12. Kemer da lunedou ha lenn pez a zo skrivet amañ dindan va biz : an trouc’her moc’h eus a Langoad en deus hanter-bruzunet e wreg a daoliou troad skourjez… ●(1990) TTRK 82. treidi evit ar c'hlavioù labourat.

(3) (maçonnerie) Reiñ troad : faire les fondations d'un mur plus larges que celui-ci.

(1982) TIEZ I 115. Les fondations sont alors maçonnées, elles sont toujours plus larges que les murs sortis de terre, c'est «donner du pied» au mur (rei troad, ou rei garr).

(4) Pied, bas, base.

(1621) Mc 111. oz bezaff oz hars troat an crucify. ●(1633) Nom 141a. Stylobata : le patin ou la pate d'vne colomne : troat vn coulonen an læch ma vez batisset. ●Spira : le pied de la colomne : troat an colounnen. ●230b. Radices montis, pedem vocant : le pied d'vn mont : gouelet an menez, an troat pe an traou ves an menez.

(5) (mesure) Pied.

(1499) Ca 108a. Hanter troat. g. demy pie.

II. Loc. adv.

(1) War droad : à pied.

(1847) FVR 316. He vamm a ia kerkent war he zroad da Bariz.

(1900) KAKE 76. Var droad, me ne valejen ket, / Ato kar pe varc'h torchennet. ●(1905) BOBL 14 octobre 56/2a. War e droad e rankaz mond. ●(1907) PERS 130. tost da deir leo var he droad. ●205-206. kalz a deue var ho zroad. ●(1911) BUAZperrot 546. Var e droad e veache atao.

►épith.

(1633) Nom 189a. Phalanx : armée de huict mille hommes à pied : armè á eiz mil den voar troat.

(2) War an troad : à pied.

(1921) PGAZ 68. c'hueac'h leo da ober, var an troad. ●(1973) KOBL 185. (Plougerne) Neuze e veze ranket mont war an troad d'ar skol, paotr ! E rankemp mont da Blougerne, war an troad.

(3) D'an droadig =

(1902) PIGO I 11. Hag i d'an droadik war-zu kêr.

III.

(1) C'hoari troadig skañv : fuir précipitemment.

(1880) ANN 105 (T) N. Kellien. Mad ve d'ac'h c'hoari troadik skanv, tr. «vous feriez bien de décamper vivement.»

(2) C'hoari a veg troad : fuir.

(17--) EN 88 (Go). Ha chetu an drivet a hoairi avec troait, tr. G. Dottin «Et voilà le troisième qui joue des pieds.»

(1825-1830) AJC 2065-2067 (Go) J. Conan. Pa voelis a nean o tarha voar vigag ma hamarad / Me songas egonid nem hoarÿ a vec troad / Redec a ris er hoad mes non pas vel eur poultron, tr. F. Favereau «...J'eus l'idée de le doubler en feignant de m'enfuir.» ●3989. Hoarsin a remb hoas a nin tud miserab / O voeled ar boultroned o hoarÿ a vec troad, tr. F. Favereau «...De voir les lâches jouer de l'orteil.»

(3) Gounit a veg troad : fuir. Cf. gounit a veg botez.

(1825-1830) AJC 3313 (Go) J. Conan. Mes o farc altillerÿ a arivas a res dimp gonid a vec troad, tr. F. Favereau «Mais leur parc d'artillerie arriva et nous fit chercher notre salut dans la fuite.»

(1935) ANTO 18 (T) *Paotr Juluen. Mari Gailharenn a c'houneze a veg troad, a sache war hec'h ivinou, evel ma vije bet an diaoul war he lerc'h.

(4) Gounit a veg troad : gagner (une course, etc.) de justesse.

(1942) VALLsup 84. Gagner (la course, etc.) de justesse, tr. F. Vallée «gounit a veg troad

(5) Sevel war veg e droad : se mettre soudainement en colère.

(1902) PIGO i 98 (T) E. ar Moal. Eun de, Per a zavaz war vek e droad : Me 'zo skwiz ganid, emean, o torri ma fenn d'in gant ar memez tra. ●(1927) FHAB Meurzh 63 (T) *Dir-na-Dor. Eur wech bennak eo red sevel war veg e droad ha lakaat ar wirionez elec'h m'eman !

(6) Mont d'ar pevar zroad : courir vite.

(1843) LZBg 1añ blezad-2l lodenn 119 (G). Ind e yas d'er puar-zroèd, ha béh erhoalh ma oé sàuet hur hoban, ma tas er mæstre bras a nehai d'hur gùélet. ●(1849) J. Gwilhom LLB 1275-1276 (G). O losteu én ahuel, er seud hag er ronsed, / Get eun a vout tihet, é ridek d'er piar zroed. ●1341. De drezein d'er piar zroed pleinen ha manéieu. ●(1899) HZB 68 (Go). Ar mul, ma oa pignet warni, a yé d'ar pevar zroad. ●103. epad ma yé e gezek d'ar pevar zroad.

(1907) BSPD I 463 (G) J. Larboulet. Chetui en diaul, é kiz ur jau spontet, de ridek d'er puar zroed. ●(1909) DIHU 50/313 (G) *Mab er jiboèsour. Oeit e oent peb unan d'é du, d'er pear zroed. ●(1912) BUEV 66 (G) Sevenou. A dauleu e kleué ér ganbr e oé édandou èl ur marh é vonet d'er pear zroed.

(7) Teurel troad (e / war) : entrer.

(1924) BILZ 51 (T) F. al Lay. Malloz Doue a zo koueet war va zi. Birviken troad, m'en tou ! ne dôlin ennan ! ●65. Gwella den a dôle troad war an douar, an ôtrou kure. ●(1932) ALMA 101 (L). Ne rea nep vad d'ar paour, ne daole ket troad en eun iliz.

(8) Kemer troad e : entrer.

(1910) MBJL 4 (T) L. le Clerc. Hanter kant vlâ arôk donedigez hon Zalver e welomp anê o kemer troad dre oll enni. ●12. En desped d'o brud fall, e oant pedet da gemer troad en Breiz gant Breiziz o-unan. ●(19--) BHAF 234 (T) E. ar Barzhig. War an taol, e vefe marteze divennet outañ tostaad d'an ti a oa red dezañ koulskoude kemer troad ennañ.

(9) Kemer re a droad e : devenir trop exigeant.

(1978) PBPP 2.1/128 (T-Plougouskant). Eñ a gemere re a droad, erru e oa poent dihopañ anezhañ, tr. J. le Du «il devenait trop exigeant, je l'ai remis à sa place /lit. il prenait trop de pied/»

(10) C'hoari e droad porc'hell :

(1957) AMAH 55 (T) *Jarl Priel. Hervez ‘gredan, soudard ebet kazarnet en kêr ne dremenas an deiz-se hep bezañ galvet da reiñ skoazell dimp, betegouzout na droje e penn ar «Volcheviked» c’hoari ur wech ouzhpenn o zroad porc’hell.

(11) Bezañ pounner he zroad : être enceinte.

(1890) MOA 236b (Ki). Enceinte, tr. J. Moal «pounner he zroad, (à Briec, etc.) Expression très chaste et pittoresque.»

(12) (Lakaat, tapout, derc'hel) e droad er pal :

(1920) FHAB C'hwevrer 249. Brard an eus tapet ive e droad er pal. ●(1926) FHAB Ebrel 126 (T) *Dir-na-Dor. Ne vo ket a-walc'h lakaat pôtred ar «C'hartel» en o renk, red e vo 'n em gemer diouz ma n'hellfont ket ken lakaat o zroad er pal da noazout d'eomp. ●(1927) FHAB Meurzh 63 (T) *Dir-na-Dor. Eur wech an amzer, e ranker lavaret d'ezan e begement evelse, abalamour da zerc'hel va zroad er pal. ●(1927) LZBt Meurzh 47-48 (T). Ar pez a ra d'imp kalonad ar muian, ec'h ê gwelet, dimezi ken yaouank ar merc'hed (...) tamm ha tamm, a zonjan, e c'hallfomp, war ar poent-man ive, lakât hon zroad er pal.

(13) Bezañ e zaou droad en ur votez : avoir les deux pieds dans le mêm sabot.

(1957) AMAH 239 (T) *Jarl Priel. Ha dezhi ul latenn, va Doue ! ha n'emañ ket he daou droad en ur votez, nann, mar karan !

(14) Bezañ uhel chouk e droad : avoir le caractère altier.

(1912) MELU XI 313 (T-Trevereg). Huel 'chouk 'droad, tr. E. Ernault «Haut du cou-de-pied, de caractère altier. (Trév[érec].)» (1942) VALLsup 62 (T). De celui qui fait trop d'embarras pour sa position on dit : N'eo ket uhel awalc'h choug e droad T[régor].»

(15) Na vale war un troad : marcher sur une patte (en parlant de boisson).

(1958) BRUD 5/34 (L) *Mab an Dig. «Alo : Eun all a yelo ganez. Arabad bale war eun troad

(16) Sevel troad : partir, quitter.

(1907) AVKA 207 (T) Biler Azenor. Me a zavo troad ac'han, hag ac'h ei da gâd ma zad.

(17) Reiñ troad : donner l’occasion (de).

(1909) TOJA 13 (T) E. ar Moal. Ma roan troad d'ei hirie da gemer eur (lenn : eun) tog, varc'hoaz e renko kât eur roben.

(18) Klask pemp troad (pav) d'ar (maout, marc'h) : chercher midi à quatorze heures.

(1732) GReg 624a. Chercher midi à 14 heures, tr. G. Rostrenenn «clasq pemp troad d'ar maoud

(1855) FUB 14. Klask pemp troad d'ar maout, tr. A. Brizeux «Chercher cinq pieds à un mouton.» (1878) SVE 637. Klask pemp troad d'ar maout, tr. L.-F. Salvet «Chercher cinq pieds à un mouton. (Chercher midi à quatorze heures.)» ●(1890) MOA 224 (L). Chercher du poil aux oeufs (chercher midi à quatorze heures), tr. J. Moal «klask pemp troad d'ar maout.» ●(18--) SAQ II 18 (L) J. Quéré. Deuz gourc'hemennou Doue, dreist holl, e tlean kozeal deoc'h, epad ar mission-ma. Hen ober a rin sklear, freaz, didortil, guella ma ellin. Kerkoulz : Mont da glask pemp troad d'ar maout. / Eo koll amzer heb ho c'haout.

(1909) DIHU 47/271 (G) *Kelen Glas. Me oed ha me michér ? Perak ou goulennet ! / Eit gouiet mar em es pé n'em es chet, lahet ? Hui glah pemp troed d'er meud. ●(1912) MELU XI 313. Clask pemp troad dar maour, tr. E. Ernault «Chercher cinq pieds au mouton (Rec. Bourd.) et à un autre endroit... deur marc'h, à un cheval.» (1935) ANTO 67 (T) *Paotr Juluen. Ne chomis ket koulskoude da glask pemp troad d'ar maout. ●(1941) DIHU 355/190 (G) L. Herrioù. Ne glaskamb ket pemp troed d'er meud, a pe n'en des nameit pear ! ●(1947) YNHL 13 (Ki) Y. Drezen. Neuze, n'eo ket dav kla... klask pemp pav d'ar maout. ●(1955) STBJ 100-101 (K) Y. ar Gow. Nec'het bras e vije brudet an taol, e kavis gwelloc'h anzav ma fec'hed. Hogen da genta e klaskis «pemp troad d'ar maout», evel ma lavaromp dre amañ. ●(1957) BRUD 2/29 (K) Y. ar Gow. Hag a-greiz savarad an eil gand egile, setu ma lavaras Tin da Youen, heb chom da glask pemp troad d'ar maout...

(19) Klask pemp troad d'ar maout : chercher la difficulté.

(1927) TSPY 52 (L) L. ar Floc'h. August Loper, marc'hadour kafe ha chokola, a zo eur bugel eus ar barrez-mañ, eur pôtr chentil ha mat da labourat. Hogen, me a gav d'in emañ o klask pemp troad d'ar maout en eur c'hoantat sevel eur stal-vouteier er barrez-mañ.

(20) Lakaat e droad er stleug :

(1908) FHAB Even 180. Great evit rei harp d'ar Bail, d'ar C'loarek, da lakaat ho zroad er skleug.

(21) Bezañ gouzer ha skabell dindan troad ub. : voir gouzer.

(22) Klask pemp troad d'ar maout : voir pemp.

(23) Tennañ ur c'haer a zraen eus a droad ub. : voir draen.

(24) Kaout na penn na troad : voir penn.

(25) Penn ha troad : voir penn.

(26) Penn ha korf ha troad : voir penn.

(27) Penn kil ha troad : voir penn.

(28) Lakaat e droad er pal : voir troad.

(29) Kavout botez d'e droad : voir botez.

(30) C'hoari an troad leue da : voir leue.

(31) Tremen troad al leue a-dreuz genoù ub. : voir leue.

(32) Chom un troad leue en e c'henoù : voir leue.

(33) Bezañ un troad / treid leue en e votoù : voir leue.

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...