Recherche '"C'hwezh"...' : 17 mots trouvés
Page 1 : de chwezh-1 (1) à chwezhvata (17) :- c'hwezh .1c'hwezh .1
f. –ioù
I.
(1) Odeur.
●(1557) B I 500. pan santaff an huez anezaff, am holl ancquen em retren, tr. «quand je sens son agréable odeur, je suis dégagée de tous mes maux.» ●(1633) Nom 63a. Vinum fragans, odoratum, flos liberi : vin de bonne odeur, sentant bon : guin á chuez mat. ●160b. Vas incrustare : oindre le verre auec chose de bonne odeur : frottaff an guez ren (lire : guezren) gant vn dra bennac á huez mat.
●(1659) SCger 85a. odeur, tr. «c'huez.» ●109b. senteur, tr. «c'huez.» ●(1710) IN I 290. ar re o devez debret eus a ul lousaouen galvet an Angelic, a vez ato ur c'huez douç hac ar (sic) agreabl gant o alan. ●(1732) GReg 632b. Il sent le moisi, tr. «C'huëz al louëd a so gandhâ.» ●(1774) AC 42. n'en deus n'a liou, n'a c'hoës, tr. «il est sans couleur, sans odeur.»
●(1854) MMM 81. Un den maro a laosq c'huës fall partout en dro desân. ●(1866) BOM 26. C'houez ar poultr a zo c'hoaz gant-he. ●(1867) MGK 88. Eul louzaouen c'houez kre. ●(1868) FHB 170/109b. c'houez an teil, ar bezel ho d'euz bresset en hor c'hreier. ●(1878) EKG II 300. c'houez ar muntr, c'houez ar goad a ioa gant-han… ●(1879) MGZ 222. lousier a c'houez vad. ●(1879) BMN 298. c'huez vad a gleve ganthan. ●(1889) SFA 33. Eur c'houez euz ar re bounnerra a zo ive gant an dud lor.
●(1902) PIGO I 32. Herri a zonjaz an nevoa [ar c'hi] zantet eur c'houez. ●(1912) FHAB C'hwevrer 34-35. eur c'houez ken pounner a deue dioutan ma oa eun donjer beza var e dro. ●(1929) MANO 146. c'houez vat evel ar balsam.
(2) C'hwezh an dision : très mauvaise odeur, infection.
●(1896) GMB 327. Pet[it] Trég[uier] C'houez ën dision, tr. «une odeur horrible, du fr. malédiction.»
(3) C'hwezh ar foec'h : très mauvaise odeur, infection.
●(1919) BUBR 2/41. eur vogeden c'hlas teo ha put, c'houez ar foec'h ganti.
(4) C'hwezh ar foeltr : très mauvaise odeur, infection.
●(17--) EN 2360. hues ar foeld sou aman, tr. «il y a une fichue odeur ici.»
●(1895) GMB 243. Pet[it] Trég[uier] c'houéz eur voeltr, horrible odeur, et aussi c'houéz eur voegnq, de *voent, cf. ignq ils sont, etc.
●(1905) BOBL 28 janvier 19/1b. c'houez ar foeltr 'zo ebarz ar ruiou, e-lec'h a van an dour da vreina.
(5) C'hwezh an nondedie : très mauvaise odeur, infection.
●(1969) BAHE 62/51. C'hwez an nondédïe a zo gand ar rouler-mañ. ●(1975) BAHE 87/12. c'hwez an nondedïe a oa ganti.
(6) Na vezañ c’hwezh ar fouled gant : ne pas être précipité par.
●(1935) ANTO 72. eun traouilh hag a zo pell diouz beza siferniet, ha diouz beza c’houez ar foulet gantañ. ●(1935) BREI 431/2d. breman hon eus klevet anezi o lenn eur bajenn ha na oa ket « c’houez ar fouled » ganti, evel a lâre egile.
(7) fam. (Plt d’un navire) Na vezañ c’hwezh ar sifern gant udb. : ne pas être poussif.
●(1965) BRUD 20/14. Me a lavar deoh ne oa ket c’houez ar sifern gant ar vatimant-ze, na ne oa.
(8) Klevet c’hwezh : sentir.
●(1907) PERS 330. klevet c’houez fall.
(9) sens fig. Klevet ar c’hwezh eus : se rendre compte de (la présence de qnn).
●(1847) FVR 265. ha great a oe ann eured hep na glevaz ar baleerien c’houes ebed euz anezhan. ●267. Eur c’halvez pehini a laboure enn ti, a glevaz, eunn deiz, c’houes euz ar gudoned-ma.
II.
(1) Bezañ c'hwezh ar rost // Bezañ c'hwezh ar suilhed : les choses ont mauvaise allure.
●(1878) EKG II 37 (L) L. Inisan. Asa ! eme-ve, dre aman euz c'houez ar rost !
●(1962) BRUD 16/27 (T) E. ar Barzhig. Ma, an tôl-mañ ez eus c'hwez ar zuillet gand an afer, sur on euz ma jeu, eme ar paourkêz...
(2) Na vezañ c'hwezh ar sifern gant : voir sifern.
(3) Na vezañ c’hwezh ar preñved gant udb. : voir preñv.
- c'hwezh .2c'hwezh .2
m. –où
I.
(1) Souffle.
●(1499) Ca 114a. Huez. g. soufflement.
●(1659) SCger 112b. souffle, tr. «c'huez.» ●(c.1718) CHal.ms iv. on soufle du uent dans un balon par une seringue, tr. «lacat arer hueh abarh un huehenel, guet ur seringu', – huehenel.»
●(1854) PSA I 124. En Eutru Doué e ras nezé d'er horv-zé buhé dré en huéh ag é hiéneu. ●(1866) BOM 38. Brall d'ar c'hleier ! C'houez d'ar muzik ! ●(1867) MGK 140. Traou stank, kalz tud a weler / N'int nemet c'houez, nemet avel. ●(1868) FHB 198/332b. «An traou-ze oll,» eme-zha, «ne-d-int nemet avel, nemet c'houez.
●(1921) GRSA 197. el lestr de vonet édan huéheu en aùél.
(2) Sens de l'odorat.
●(1727) HB 155. Ar pemp skiant natural eo / ar c'huez, ar vlas, ar guel ar c'hleo, / An touich pe an atouchamant.
II. sens fig. Idée insufflée.
●(1792) CAg 175. Dre hùéh satan Ind è invante / Lacat en é zourn ur gorzen.
●(1929) DIHU 211/197. Belzet e oè bet get ur medisinour dihoal doh en distéran displijadur a gaust d'é iehed, ha huéheu er plah Margeit é pen Elen vras hag é pen er person, ou laka de gredein éh oè Élen vihan un iveréz.
III. Plantañ c'hwez en e soroc'hell : voir soroc'hell.
- c'hwezh-anal
- c'hwezh-fri
- c'hwezh-vatc'hwezh-vat
f. Parfum.
●(1499) Ca 114a. Huez mat vide in guent. ●(1530) Pm 145. Ha huez (variante : chuez) mat, leuenez, ha can, tr. «Et de la bonne odeur, de la joie et dud chant.» ●(1612) Cnf 42b. Danczal, sonaff, canaff, pe douguen huez mat.
●(1847) FVR 244. eus a pehini ar c’hoezyou vad a zispos an eneou d’un dra touichus-se. ●(1860) BAL 13. ar c’huez a deue betec enna eus ar vezennou chuez vad (lire : c’huez vad) a zo er vro-ze.
●(1907) AVKA 97. ur pôd, leun a c’houez-vad. ●(1963) EGRH II 116. c’hwezh-vat f., tr. « parfum. »
- c'hwezhadennc'hwezhadenn
f. –où
(1) Souffle.
●(1732) GReg 879a. Il n'ose soufler du nez, ni de la bouche, il n'ose dire mot, ni remuer, tr. «Ne gred qet ober ur c'huezadenn.»
●(1859) MMN 160. ar c'henta c'hoesaden a deui a fuillo e densor. ●(1876) TDE.BF 92a. C'houezadenn, s. f., tr. «Souffle.»
●(1909) SPON 23. ré [sorserion] hoah hag e zistan d'en droug get tèr huéhaden. ●(1911) BUAZperrot 770. Eur c'houezaden var an tamm koumoul-ze. ●(1912) MMPM 82. Heuill a ra c'hwezaden ar c'hraz. ●114. ma kemeran diouaskel da vont d'an tu all d'ar mor eo ho c'hwezaden a reno ac'hanon. ●(1916) KANNgwital 166/158. eur c'huezaden euz ginou an Ao. Doue.
(2) C'hwezhadenn avel : souffle de vent.
●(1978) BZNZ 96. (Lilia-Plougernev) Paket ur c'hwechadenn avel ganto : ploup !... Beuzet an daou zen.
(3) C'hwezhadenn diwezhañ : dernier souffle.
●(1732) GReg 879a. Le dernier souffle, tr. «Ar c'huezadenn divezâ.»
●(1867) LZBt Gouere 327. ha gwelet ne oa mui enn-han nemet c'houezaden divezan ar vue.
(4) C'hwezhadenn vuhez : souffle de vie.
●(1894) BUZmornik 410. n'en doa mui nemed eur c'houezadenn vuez.
●(1921) FHAB Mae/Mezheven 36. keit ma vo eur c'houeadenn vue ganin !
(5) sens fig. Petite quantité (de choses abstraites).
●(1909) NOAR v. Eur c'houezadenn a feiz hag a garantez-vro.
- c'hwezhañ / c'hwezhiñc'hwezhañ / c'hwezhiñ
v.
I. V. intr.
(1) (en plt du vent) Souffler.
●(1499) Ca 114a. Huezaff. g. souffler.
●(1659) SCger 112b. souffler, tr. «c'hueza.» ●(1732) GReg 301b. Le vent donne, il souffle, tr. «C'huëza a ra an avel.» ●369a. Le vent est d'Est, le temps sera beau, tr. «avel reter a c'huëz, amser gaër hor bezo.» ●879a. Soufler, parlant du vent, tr. «C'hueza. pr. c'huezet. Van[netois] huehein. huehal. pp. huehet.» ●Le vent soufle bien fort, tr. «C'hueza caër a ra an avel. crê ez c'huez an avel.» ●(17--) TE 15. Ean e ras d'un ahuél spealhus huéhein.
●(1878) EKG II 134. An avel a c'houeze a dreuz-vor.
●(1902) PIGO I 164. an delien distag a ya war bouez an avel 'tresek e lec'h ma c'houe. ●(1903) MBJJ 339. hag-eñ eo ken drouk an aotro «keravel» pa c'houe a benn, ha pa c'houe a goste. ●45. da viret ouz an avel-benn da c'houean warnomp. ●(1905) RNDL 66. aùél er méz e huéh, tr. «le vent du large souffle.» ●(1911) SKRS II 166. An avel, pa c'houez, (…) a stlap ar boultren a bep tu.
(2) (en plt de qqn) Souffler (dans, sur qqc.).
●(1818) HJC 376. ion e hüéhas ar nehé. ●(1856) VNA 102. Soufflez le feu, tr. «Huéhet ar en tan.» ●(1857) CBF 2. c'houeza enn hor biziad, tr. «souffler dans nos mains.» ●(1884) MELu III 185. Unan deuz ar jandarmet a c'houé er pif raktal, tr «Et l'un des gendarmes souffle aussitôt dans le sifflet.»
●(1902) PIGO I 110. Ar goleier-ze a welez o flamminan a bep tu, betek lec'h ma par da zaoulagad, eo bueo an holl dud a zo war an douar. Darn a zo hirr, darn a zo berr; dre ma c'houeïn, an dud war an douar a varvo.» / Ha Per, eun tamm anken d'ean a zonje : « Betek na c'houeo ket war ma hini !» ●(1903) MBJJ 242. benvio muzik en o daouarn, a c'hortoz ar mare ma vo laret d'ê c'houean ebarz.
►absol.
●(1633) Nom 196b. Follis : soufflet à souffler : soufflet euit huezaff.
(3) =
●(1860) BAL 91. kelliez a binitant all, a zo ive paded ar c'heuz ganto keit ha ma c'hoeze alan en o c'hreiz.
(4) =
●(1907) AVKA 249. Rak David, e-unan, gan ar Spered Santel o c'houea dehan, a ra anean e aotro.
II. V. tr. d.
(1) C'hwezhañ e anal : souffler.
●(1790) MG 283. Er Belêg e huéh tair-gùéh é henal ar face er hroaidur.
(2) C'hwezhañ ar fri : se moucher le nez.
●(1659) SCger 81b. moucher, tr. «c'hueza e fri.»
●(1803) MQG 5. Ret eo crànchât, passât, ha c'hoeza nêt va fri. ●(1834) SIM 179. c'hoeza ar fri gant ar biziet. ●(1856) VNA 89. mouchez-vous, tr. «huéhet hou fri.» ●(1857) CBF 85. C'houeza a ra he fri gant he bisiad ; hudur eo andra-se, tr. «Elle se mouche avec les doigts ; cela n'est pas propre.»
(3) C'hwezhañ tan : allumer, activer du feu.
●(c.1718) CHal.ms ii. Il faut souffler le feu, pour le faire flamber, tr. «red é huehein en tan, eit ma flammou.»
●(1857) CBF 8. C'houezit ann tan, tr. «Allumez le feu.» ●(1878) EKG II 279. c'houeza eun tantad mad a dan enn oaled. ●280. c'houeza an tan. ●(18--) SBI II 12. C'houeza 'n tan ha troc'ha zoup, tr. «qui souffle le feu et taille la soupe.»
●(1911) BUAZperrot 656. c'houezet e oue eun tantez evit he devi. ●(1919) LZBt Du 7. c'houezan tan aman ha du-hont. ●(1933) MMPA 100. Eun elvenn dan a zo nebeut a dra ha koulskoude ez eus enni trawalc'h a nerz evit c'houeza eun tân-gwall.
(4) par ext. Allumer (une bougie).
●(1924) BILZbubr 41/951. da c'houeza e c'houlaouenn-lutig.
(5) sens fig. Insufler.
●(1936) BREI 442/1b-c. An Ao. Joanno, ken gouiziek, ken ampart, ken antrin ha ma oa, a c'houeze buhez a bep sort dre lec'h ma tremene.
(6) =
●(1911) BUAZperrot 95. Ar stourmad a c'houezas ne badas nemed daou vloaz, mes n'oa bet gwelet c'hoaz hini ebed ker goaz.
(7) Souffler (une réponse).
●(1924) BILZbubr 41/946. Jarlig koz a c'houezas d'ean : – Ar prad ar reor touzet, ar waz ar jilgamm.
(8) C'hwezhañ pennadoù en ub. (enep ub.) : monter la tête à qqn (contre qqn).
●(1910) ISBR 205. Tro-ha-tro dehon ne oé nameit Sauzon e zalhé de huéhein pennadeu énnon enep de Vreih. ●206. Sauzon é huéhein pennadeu é Jili.
►absol.
●(1910) ISBR 219. Ur bochad Fransizion hum lakas énni, memb er ré e oé ur prantad kent é huéhein é Loeiz
(9) C'hwezhañ trubuilh : fomenter des troubles.
●(1907) AVKA 301. An den-ze on deus kavet anean o c'houeza trubuill er vro, o tifenn paea an truajo da Zézar, hag o kemer evithan an hanto a roue. ●301-302. Elec'h c'houeza trubuill, e roe 'vid gourc'hemen n-am garet. ●303. Digaset oc'h eus an den-ma d'in war digare e c'houeze trubuill er vro : Setu em eus klasket anehan, ha n'am eus kavet lec'h ebed d'e gondaoni diwarben an tamallo a ret dehan.
(10) C'hwezhañ an drailh : fomenter le désordre, la révolution.
●(1905) BOBL 16 décembre 65/1b. ar re a ia euz an eil kear d'eben evit c'houeza an draill. ●(1906) BOBL 08 décembre 115/1b. ne reont netra nemed c'houeza an draill.
(11) =
●(1861) BSJ 217. en diaul bremen feahet ha disarmet e huéhou é fallanté ér bed-cé.
III.
(1) C'hwezhañ en e drompilh : voir trompilh.
(2) C'hwezhañ en e soubenn : voir soubenn.
(3) C'hwezhañ evel ur morhoc'h : voir morhoc'h.
(4) C'hwezhañ evel ul louz : voir louz.
(5) C'hwezhañ e fri : voir fri.
(6) C'hwezhañ e fri da ub. : voir fri.
(7) C'hwezhañ an tan etre : voir tan.
(8) C'hwezhañ e tu an avel : voir avel.
(9) C'hwezhañ e teod ub. : voir teod.
(10) C'hwezhañ e vourroù : voir mourroù.
- c'hwezhenellc'hwezhenell
f.
(1) (anatomie) Vessie.
●(c.1718) CHal.ms iv. vessie, tr. «huisiguel, un hueh guel, huehenel.»
(2) Ballon.
●(c.1718) CHal.ms i. Balon, tr. «huehenel.» ●(c.1718) CHal.ms iv. on soufle du uent dans un balon par une seringue, tr. «lacat arer hueh abarh un huehenel, guet ur seringu', – huehenel.»
- c'hwezhennc'hwezhenn
f. Souffle.
●(1909) NOAR 152. An azen hag an ejen a astenne o fenn a-zioutan hag a glaske e domma gant ar c'houezenn a deue diouto pa dennent o alan.
- c'hwezher
- c'hwezherez
- c'hwezhetc'hwezhet
adj. Bezañ c'hwezhet evel un touseg : voir touseg.
- c'hwezhiñc'hwezhiñ
voir c'hwezhañ
- c'hwezhkell
- c'hwezhkenn
- c'hwezhus
- c'hwezhvatac'hwezhvata
v. tr. d. Parfumer (emploi adjectival).
●(1923) SKET I 14. Ar bleuniou c'houezvata eo a daol ar muia a aezenn-dredanet (ozon).