Recherche 'a-benn...' : 25 mots trouvés

• a-benn
  a-benn

  prép., adv., adj. & conj.

  I. Prép.

  A. temp.

  (1) Au moment de.

  ●(1732) GReg 283a. Devers la Toussaïnt prochaine, tr. «A-benn kal ar goañ.»

  ●(1856) VNA 104. Nous verrons l'année prochaine comment ça ira, tr. «Ni e huélou a bèn blai penaus é hei.»

  ●(1908) PIGO ii 41. a-benn an «Asperges.» ●(1912) BUAZpermoal 708. anez ze, e tanzeomp trubuilh, sur awalc'h, a-benn an amzer da zont. ●260. ha gant bara ha dour eo e vage e gorf abenn e varo. ●(1924) ZAMA 207. d'ar zadorn a-benn koan, a oa prest ar wiadenn.

  (2) Par (plusieurs fois).

  ●(1870) MBR 320. a-benn diou weach. ●(1894) BUZmornik 131. hag a zigasaz tud d'ann Itali a benn teir guech. ●265. e skrivaz a benn diou vech d'ann impalaered.

  ●(1903) LZBg Meurzh 83. aben arlerh. ●(1905) HFBI 396. ober tro ar feunten zé aben téir goéach. ●(1914) KZVr 58 - 12/04/14.Va biz a asgoras a-benn teir gwech. île Batz, Milin.»

  (3) A-benn … amañ, avamañ : d'ici.

  ●(17--) EN 1628. a ben eis de aman, me a vou cabiten, tr. «d'ici huit jours, ici, je serai capitaine.»

  ●(1877) BSA 11. Abenn eun nebeut aman c'houi hen desco d'eomp oc'h-unan.

  ●(1904) LZBg Gwengolo 219. Mes aben un tammig a vamen.

  (4) Dans.

  ●(1659) SCger 70b. d'auiourd'huy en huit iours, tr. «hiriou a ben sizun.»

  ●(1856) VNA 205. Pour quand vous les faut-il ? tr. «Aben pegource en ou rinquet-hui ?»

  ●(1923) KNOL 245. Ar friko a voe deisiadet a-benn teir sizun.

  (5) Au bout de.

  ●(1878) EKG II 24. a-benn eur pennad e stankaz ar goad. ●(1894) BUZmornik 268. A benn pemp devez, ann daou gorf santel a oue dastumet gant daou gristen.

  ●(1918) BNHT 5. Aben deu pé tri miz. ●(1928) BFSA 132. A-benn eun tachad amzer.

  B.

  (1) [devant un subst.] Pour.

  ●(1790) MG 72. ha ne mès quet un dinær eit pernein bara a bèn me hoén.

  (2) [devant un v.] Pour, dans le but de.

  ●(1933) ALBR 25. Er bloa-man, dija, e renker sevel truajou neve a-benn gallout skoulma. ●(1941) FHAB Meurzh-Ebrel 36. Red eo lemmañ / A-benn flemmañ. ●(1967) BAHE 51/17. Pep tra da aozañ a-benn distokañ.

  II. Loc. prép.

  A. A-benn da.

  (1) (Dirigé, tourné) vers.

  ●(1900) BUSF 9. hun deulagad abèn d'en doar. ●15. é zivrèh get'on abèn d'en eañ. ●(1944) GWAL 163/170. (Ar Gelveneg) Lakaat ur vag a-benn d'an od (aod) a zo he lakaat war ar sec'h, war an trec'h, he staon troet war-du an douar.

  (2) Face à.

  ●(1894) BUZmornik 829. A benn d'ann or ez oa eunn aoter.

  (3) Vers.

  ●(1857) GUG 14. Guet ur brassoh hirreah, / Eit ne rid én tuemdér / Ur harhue aben d'er hoah.

  (4) Contre.

  ●(1849) LLB 126-127. un den e huéler é ruanat / Aben de rid er mor.

  (3) Dont a-benn da : réussir à.

  ●(1866) LZBt Gwengolo 179. e teujomp a-benn da blegan eunn nebeut tud da diarogi gan-imp. ●(1877) BSA 270-271. e torras he breac'h (...) dont a-benn d'he aoza.

  ●(1911) BUAZperrot 426. Ar plac'h fall (…) a vagas kasoni ouz ar zant hag a benn e teuas da lakât poëzon en e voued. ●(1929) MKRN 102. kaer em eus esat ho lakat da breg mod-kêr, n'oc'h ket evit dont a-benn da laret eun dra evel ema.

  (4) En em lakaat a-benn da : (?) se décider (?).

  ●(1857) HTB 81. En den a renk huel, mes gwall bec'haer, en em lakas a benn kouskoude da guitaat he vuez fall.

  B. A-benn eus.

  (1) Dont a-benn eus : venir à bout de.

  ●(1783) BV 2/8. na deuffe quet aben dimes un nebrean.

  ●(1834) SIM 157. Epad ur mis pe zaou ne reas nemet hureal var ar fêçon da zont aben eus e dol. ●(1846) BAZ 295. Ne zeuas ket a-benn eus eun affer ken diez, eb beza controliet. ●(1877) EKG I 62. izoum o doa euz eun taol skoaz diganeomp evit dont a-benn euz ho c'hrok. ●(1878) EKG II 51. Dont a riz evelato, a forz da boania, a benn eus va stal. ●56. a forz da boania, e teuiz evelato a benn euz va zaol.

  ●(1911) BUAZperrot 221. Pa deuas dre hir amzer Charlemagn a-benn eus ar Saozon. ●(1925) FHAB Mae 167. en hent ken dillo ma teuas a-benn eus e daol.

  (2) Dont a-benn eus ub. : dompter, mâter qqn.

  ●(1732) GReg 300b. Dompter des personnes difficiles à gouverner, tr. «dônet a-benn evès a dud amgestr.»

  III. Adv.

  A.

  (1) Tout de suite.

  ●(17--) CSbsm 9. Martin, hemb defiance, e yas guet-hai aben.

  ●(1843) LZBg 1^añ blezad-2^l lodenn 82. mar dehen a tehuel é vehé laret aben penaus m'en hanàuan.

  ●(1918) BNHT 11. Hé mam a ésas dehi aben. ●(1942) DHKN 64. Aben en doè eùeheit é hellé forh és er fulen bout filimet.

  (2) [au dimin.] A-bennik : aussitôt.

  ●(1906) HIVL 34. Abennik, un dén, un dén ag er polis, e za dehi hag e laka é zorn ar hé skoé.

  (3) Rapidement.

  ●(1831) RDU 166. Rac-cé lammet a bèn er goal chongeu a hou speret.

  (4) A-dreuz hag a-benn : dans tous les sens.

  ●(1849) LLB 950. Ridet ol er harter hag a drez hag a ben.

  (5) Evel a-benn : comme avant.

  ●(1790) MG 389. Ne gavan quet en hou pehai bermen ræson vad er bet de gommance èl-a-bèn hou Covezion. ●(1792) HS 72-73. hac e gouéhai el à-bènn énn é ahurtage.

  ●(1849) LLB 755. Ha kent mé cherr en noz, é larant el aben, / Eid en trugairikat, hoah ur hueh ou sonen.

  B. (marine)

  (1) Dont a-benn =

  ●(1944) GWAL 163/169-170. (Ar Gelveneg) dont a-benn a zo treiñ staon ar vag, neket ouz an avel, hogen ouzh tu enep kerzh ar vag ma vefe laosket da vont gant kas an dour hag an avel.

  (2) Lakaat a benn : mettre (le bateau) bout au vent.

  ●(1944) GWAL 163/170. (Ar Gelveneg) Lakaat a-benn ha derc'hel a-benn a zo div dro-lavar implijet kalz gant ar sardinetaerien : Evit mont da besketa e lakaer ar c'hanod-bihan a-benn, evit diskenn ar rouedoù. Lakaat a-benn a zeu da vezañ heñvelster gant pesketa : «Re bounner eo an amzer, ne c'hellimp ket lakaat a-benn» ; «gwelet em eus paotred ar sardin o lakaat a-benn.»

  (3) Derc'hel a-benn : tenir (le bateau) bout au vent.

  ●(1944) GWAL 163/170. (Ar Gelveneg) «Paotred kreñv, tud start a ranker kaout evit derc'hel a-benn.» ●(1979) VSDZ 56. (Douarnenez) Ma 't eus c'hoant, pa yee ar c'hanod a-benn a vie gantañ ur roued… e-barzh ar c'hanod bihan petra… setu vie dalc'het a-benn, vie daou zen e terc'hel a-benn tr. (p. 220) «Si tu veux quand le canot était de bout, il y avait le filet derrière… avec le canot… et il fallait tenir de bout, il y avait deux hommes avec leur aviron qui tenaient le canot de bout.» ●57. setu evit derc'hel a-benn neuze, oa un war ar skoaz hag un war an treust, tr. (p. 221) «pour tenir le bateau dans le lit du vent il y avait un homme à l'aviron treust et un autre à l'aviron skoaz.»

  (4) Dont a-benn d'an avel : venir face au vent, vent debout.

  ●(1944) GWAL 163/169. (Ar Gelveneg) Treiñ ar vag en doare ma teu an avel dres a-benn d'ar staon a zo dont a-benn d'an avel.

  (5) Contraire.

  ●(1857) AVImaheu 57. rac ma oé en ahuél a-bén.

  (6) C'hwezhañ a-benn : souffler en face.

  ●(1903) MBJJ 339. hag-eñ eo ken drouk an aotro «keravel» pa c'houe a benn, ha pa c'houe a goste.

  C. Loc. adj.

  (1) Arc'hant a-benn : argent comptant.

  ●(1942) VALLsup 35b. argent comptant, tr. «arc'hant a-benn.»

  (2) Dalc'her a-benn =

  ●(1977) PBDZ 639. (Douarnenez) dalc'hour a-benn, tr. «le marin qui, dans un canot, est chargé de tenir l'embarcation bout à la lame.»

  (3) (danse) Dañs a-benn : danse en chaîne ouverte.

  ●(1963) TDBB 396. Plus étroitement localisé que piler-lann est dañs a benn (danse de tête, c'est-à-dire danse ayant une extrémité, par opposition à danse ronde) que nous avons souvent entendu à Commana et à Saint-Sauveur.

  (4) (Homme, femme) de tête.

  ●(1924) BILZbubr 38/840. Izabel a oa plac'h a benn hag a galon.

  (5) Avel a-benn : vent contraire.

  ●(1872) ROU 107b. Vent contraire, tr. «avel a-benn.»

  ●(1919) DBFVsup 4b. A Groix, aùel-e-benn, tr. «vent-debout.»

  III. Loc. conj. A-benn ma : quand.

  ●(c.1680) NG 753. Aben men bou touchet argant. ●(17--) EN 450. a ben ma vou de, tr. «d'ici qu'il ne soit jour.»

  ●(1849) GBI I 50. Aman a-vad, eme-z-hi, 'zo 'r parkad kaer 'segall / Hag a-benn ma retornfomp, na vo nemet pigall. ●(1889) SFA 5. A benn m'oa bet eur pennad er skol, tad Fransez hen dalc'haz er gear.

  ●(1919) BUBR 3/63. Arru eo da denvalaat a-benn ma tigouezomp e-traou ar roz. ●(1935) KANNgwital 393/92. a-benn m'eo poent diblas diouz ar gear. ●(1944) DGBD 115. a-benn ma oant tremenet er mor digor.

• a-benn ar fin
  a-benn ar fin

  adv. À la fin, finalement.

  ●(1903) MBJJ 357. 'Benn ar fin ec'h addiskennan. ●(1911) RIBR 119. Da dammig skiant vat a golli ive a-benn ar fin gant an traoù daonet-se, dampret 'vin !

• a-benn-brec'h
  a-benn-brec'h

  adv. À bout de bras.

  ●(1931) VALL 78b. à bout de bras, tr. «a-benn brec’h.» ●(1963) LLMM 99/274. Ken berr e oa warni ma n’helle ket distagañ ur ger met a benn brec’h e heje ur gazetenn nevez voulet.

• a-benn-bremañ
  a-benn-bremañ

  adv. À présent.

  ●(1905) BOBL Here. Eureujet oun a-benn vreman d'ar bennhêrez ar goanta. (d'après KBSA 131). ●(1908) KMAF 7. Va marc'h Laouik a dle beza sterniet ouz va gwetur a-benn vreman. ●(1941) FHAB Meurzh/Ebrel 35. «Er gwaskijenn e tle kana ar goukou, a-benn bremañ.» ●(1966) BAHE 47-48-49/2. Ha petra eo ruflaniñ, glannaat ? Gerioù marv a-benn bremañ ha na glever mui nemet digant tud aet war an oad pa gomzont eus an amzer.. gwechall.

• a-benn-da-benn
  a-benn-da-benn

  adv. D'un bout à l'autre, complètement.

  ●(1633) Nom 84-85. Sicilire pratum : refaucher le pré : falchot (lire : falchat) an foüen adarre, à pen da pen. ●235b. Offringitur ager : derechef labourer : labourat vn parc á pen da penn, á neuez flam.

  ●(1688) MD II 19. Evit foûeta ho corff à pen da penn. ●(1727) HB 42. Ha cleo devot abenn-da-benn / Sul ha Gouel-bers an Oferen.

  ●(c.1802-1825) APS 86. Hou lezenneu e zou a ben-de-ben contrel de lezenneu er bed.

  ●(1943) VKST Kerzu 406. Klevit devot a-benn-da-benn / Pep Sul, pep gouel, an oferenn.

• a-benn-eeun da
  a-benn-eeun da

  prép. En face de.

  ●(1880) SAB 245. pe gorn er vag a ve viz-a-viz ac a benn ëun d'an douar bras, var ëun d'an aod ?

• a-benn-eno
  a-benn-eno

  adv. Pour alors.

  ●(1843) LZBg 1^añ blezad-2^l lodenn 36. Noz e oé bèn inou.

  ●(1913) DIHU 97/302. meit ne veemb ket-ni mui dre men aben ino.

• a-benn-fin-an-dro
  a-benn-fin-an-dro

  adv. En fin de compte.

  ●(1900) MSJO 131. an enklask-se a badas pell hag hir ; hag aben fin an dro, n'oa ket ano ar verc'h var gahier ar vugale badezet er barres m'oa ganet.

• a-benn-font
  a-benn-font

  adv. Entièremement.

  ●(1912) BUAZpermoal 7 (lizer an Otro Pennec d'an Otro Moal). Bean 'zo, avad, ebarz al levr, eul labour groet a benn-fonn ganac'h, hep den na tra oc'h enebi ouz ho spered, ha n'oufer nemed hen meuli. ●(1926) FHAB Du 413. Ar Frans a zo henvel ouz eun ti dirapar, mogeriou ha toenn (…). Hen adsevel a zo ret a-benn-font. ●(1926) FHAB Kerzu 456. gouizieien, tud a studi, o deus krouet a-benn-font eur «yez lennek unvan». ●(1942) VALLsup 80a. détruire de font en comble, tr. «diskar a-benn-font.» ●(1963) BAHE 34/70. ar gerioù nevez da grouiñ a-benn-font pe da amprestañ digant ar pezh a anver ar Geriadur Etrevroadel.

• a-benn-hent da
  a-benn-hent da

  prép. À la rencontre de.

  ●(1907) AVKA 48. e kavas e zervijerien deut a benn-hent dehan. ●219. Martha (...) ac'h eas a benn hent dehan. ●(1918) LZBt Mae 16. An tad priol (...) ac'h a a ben-hent d'e.

• a-benn-herr
  a-benn-herr

  adv. À toute vitesse.

  ●(1868) FHB 192/288a. ar c'hezeg a benfollaz hag a ieaz a benher e touez ar blocad tud-ze. ●(1877) EKG I 167. e teuchont a benn-herr hag a strob var ar zoudarded. ●282. A benn herr var an dispac'herien ! ●(1878) EKG II 137. mont a riz a benn-herr enn ti. ●145. Ar maout (…) a deuas a benn-herr var ar zoudard. ●(1882) BAR 58. hag a ieaz a benn her a-dreuz ar meneziou. ●167. arme an Turket o tont varnezo a benn her.

  ●(1909) BROU 235 (Eusa). a benn err, tr. «tout droit et avec impétuosité.» ●(1909) FHAB Meurzh 91. eun «train» a dremenas abenn ear abiou d'eomp. ●(1923) KNOL 116. Hag e tilamme a benn-hêr warnon. ●(1942) DRAN 78. Bagadou soudarded tokarnet plat a ziskenn a-benn-herr, o divrec’h sounnet d’an nec’h : prizonidi o pellaat diouz an dachenn vraouac’hus.

• a-benn-kaer
  a-benn-kaer

  adv.

  (1) Tout de suite.

  ●(1829) CNG 50. E han aben-cair d'er retret. ●(1838) OVD 142. mouguein aben-caër er golér. ●(1856) VNA 212. j'y vais tout de suite, tr. «é han aben caër.» ●(1896) HIS 59. ma n'em zaulet ket aben-kèr ér mor, ne arsaúou ket er bouillard !

  ●(1931) GUBI 116. Damb aben kaèr, mem brér Simon.

  (2) Délibérément, exprès.

  ●(1838) OVD 94. a pe resistehemb a-bèn-caër doh en inspiration. ●(1868) KMM 128. o lacaat ar spered da veza, e peb labour, a-benn caer o clasc ober bolontez Doue.

  ●(1926) FHAB Eost 289. Da betra ez afe bleun-brugerien da rei o hano, a-benn kaer, d'eur gevredigez hag a laka an Iliz en eur pal izeloc'h 'vit n'ez eo dleet ?

  (3) Tout droit.

  ●(1790) MG 47. e ya a bèn caër der Baraouis. ●(1790) Ismar 6. rac ma tougant a bèn-caër d'inourein Doué.

• a-benn-kas
  a-benn-kas

  adv.

  (1) Directement, tout droit.

  ●(1911) BUAZperrot 161. ar marc'h o tostât ouz ar pal a zirollas hag a yeaz a benn-kas, d'en em strinka var ar reier. ●(1923) AAKE 10. êt m'oarvat a benn-kas war beg goafou ar zoudarded. ●(1928) FHAB C'hwevrer 64. e voe souezet maro o welet Yann ha Per, hag a oa o selaou a dre kein an nor, o tont a-benn kas er zal. ●(1944) DGBD 170. A-benn-kas ez aemp en houlennoù.

  (2) Avec précipitation, précipitamment.

  ●(1914) MAEV 146. Ac'hano e welas o tont, a benn-kas d'ezan daou archer war varc'h. ●(1923) AAKE 3. Me lavar e ve mont a benn-kas d'ar maro. ●(1924) NFLO. précipitation. avec p[récipitation], tr. «a-benn-kas.»

• a-benn-kefridi
  a-benn-kefridi

  adv. Pour de bon, à dessein, exprès, délibérément.

  ●(1650) Nlou 291. O Nouel, Nouel, Nouel, sant Gabriel Eal Doue, / A deuez à pen queffridy, bete Mary diffoue, tr. «Oh, Noël, noël, noël ! Saint Gabriel, ange de Dieu, / vint en mission, jusqu'à Marie, certes.»

  ●(1659) SCger 55a. expres, tr. «aben quevridi.» ●98a. de propos deliberé, tr. «a ben quefridi.» ●127a. A ben queffridi, tr. «exprés.» ●(1732) GReg 102b. Tout de bon, à dessein, tr. «a-benn-qeffridy.» ●261a. De propos deliberé, tr. «a-benn-qeffridy.» ●277a. A dessein, exprès, tr. «a-benn qéffridy.» ●365b. A bon escient, serieusement, a dessein, tout de bon, tr. «a benn-qeffridy.» ●761a. De propos deliberé, tr. «a benn-qeffridy.»

  ●(1876) TDE.BF 3a. Abenn-kefridi, sorte d'adverbe, tr. «Tout de suite, tout exprès, de propos délibéré.»

• a-benn-kont
  a-benn-kont

  adv. À la fin, en fin de compte.

  ●(1902) PIGO I 104. A-benn kont, hag hen oc'h arruout en eur gompezen.

• a-benn-krak
  a-benn-krak

  adv. Tout à coup.

  ●(1925) BILZ 171. An avel a zo deut d'e Su, a-benn krak. Gant an abardae barrajou arne a zav, glao hag avel.

• a-benn-nemeur
  a-benn-nemeur

  adv.

  (1) D'ici peu (de temps).

  ●(1847) MDM 129. An hini ne kendalc'h ket da lenn, a-benn-nemeur ne oar mui lenn. ●(1862) JKS.lam 414. A-benn nemeur, siouaz, e teu ar boan.

  (2) A-benn-nemeur amañ : avant peu, d'ici peu.

  ●(1921) PGAZ 67. e teui a-benn nemeur ama ar C'houarnamant da velet eo bet faziet.

• a-benn-neuze
  a-benn-neuze

  adv. Pour alors.

  ●(1876) TDE.BF 435b. gra da bak a-benn neuze. ●(1884) FHB 15/119b. A-benn neuze, Jerom, gouarnamant ar Republik oc'h horjellat kaer evel a ra, a c'hell beza tumpet pell a vezo, karoulle !

  ●(1902) TMJG 347. Ben neuze oant arri en gra Traou-Wern. ●(1924) ZAMA 205. Hag eur werennadig «trilonk» a ziskargas va zad d'an tontonTomaz, enaouet a-benn neuze, o frapa war dan butun-karot e gorn-pri berr, pouaf ! pouaf ! ●(1993) MARV xi 18. (Kore) A-benn neuze me 'zo «oblijet» da vroustaad, sur.

• a-benn-person
  a-benn-person

  adv. Personnellement, en personne.

  ●(1659) SCger 91a. personnellement, tr. «a ben person.» ●(1732) GReg 715a. Personnellement, en personne, tr. «A-benn persoun.»

• a-benn-porc'hell
  a-benn-porc'hell

  adv. En désordre.

  ●(1966) BAHE 47-48-49/32. (en dizurzh) = a-benn-porc'hell.

• a-benn-red
  a-benn-red

  adv. En courant.

  ●(1732) GReg 224a. Tout courant, en courant, tr. «a benn red.»

• a-bennadoù
  a-bennadoù

  adv. Par moments, par périodes.

  ●(1774) AC 183. ret eo ober an operation ma neubeut-a-neubeut, ac a bennadou mes ep re a ners. ●(17--) FGab 154. e vam a ra dezan mont a bennadou.

  ●(1872) ROU 90a. Par intervalles, tr. «a bennadou.» ●(1880) SAB 116. e veler a bennadou, etre daou benn ar bloaz, ar braz eus ar pez en d-euz grêt ha lavared Jesus-Christ.

  ●(1962) EGRH I 3. a-bennadoù adv., tr. « par moments, par intervalles, par morceaux. »

• a-bennbouzell
  a-bennbouzell

  adv.

  (1) La tête la première.

  ●(1919) BUBR 5/123. ec'h an a-benn-bouzell da goueza a-blad ma c'horf war an douar glep.

  (2) En dégringolant.

  ●(1966) BREZ novembre 109/8b. hag ez ee a benn bouell en traoñ. ●(1970) BHAF 39. hag ar benveg a-bennbouell en traoñ.

  (3) Ober udb. a-benn-bouzell : faire qqc. en dépit du bon sens.

  ●(1992) MDKA 21. Ze zo kaoz vent greet a-bennbouall ive.

  (4) Sevel ub. a-bennbouzell : éduquer qqn n'importe comment.

  ●(1987) BAPR 72. Kontit din eta penôz oh bet savet ? A-bennbouell hag er baourentez marteze, eveldon ive.

• a-benndraouilh
  a-benndraouilh

  adv. En dégringolant.

  ●(1879) ERNsup 168. et e a-benn-draouill, il est dégringolé, Trév[érec].

  ●(1931) VALL 194a. Dégringoler, tr. «mont a-bendraouilh.» ●(1950) LLMM 23/43. raktal e ruilh adarre a-bendraouilh d'an traoñ. ●(1957) AMAH 23. e kouezhas a-bendraouilh a-ziwar e loen-kezeg. ●202. rak mil aon o devoa na gouezhje a-bendraouilh d'an traoñ.

• a-bennvat
  a-bennvat

  adv.

  (1) Sellout udb. a-bennvat : avoir de la considération pour qqc.

  ●(1861) BSJ 84. èlcé carg ur receuour ér Judé ne oé quet sellet a ben-vad.

  (2) Kemer ub. a-bennvat : savoir y faire avec qqn, le prendre du bon côté.

  ●(1861) BSJ 286. Guet a dud e gouéh dônnoh péh dôn ér fallanté, rac n'en dint quet bet queméret a ben-vad !