Recherche 'a-dre...' : 43 mots trouvés
Page 1 : de a-dre-1 (1) à a-drezek (43) :- a-dre .1
- a-dre .2a-dre .2
prép. D'entre.
●(1659) SCger 36b. d'entre, tr. «a dre.» ●d'entre les griffes du diable, tr. «a dre ar griffou an diaoul.» ●(1710) IN I 19. o veza en em dennet re vuan a dre daouarn ar medecin ! ●(1792) HS 115. n'enn devehai quet hum dennet à zré deourn en ennemizèt. ●(1835) AMV 62. e teuffac'h da ziframma ho calon a dre divrec'h Jesus-Christ.
●(1847) FVR 41. Breman a vefomp diframmet / Diouz a dre divrec'h hon denved. ●(1877) BSA 141. hon diliama euz a-dre daouarn an drouc-speret. ●(1878) EKG II 284. evit kaout tud d'ho tenna euz a dre hon daouarn.
●(1907) AVKA 203. ha den n'ho zenno a dre ma daouarn. ●(1913) AVIE 310. skanpet nuah pill a zré ou dehorn. ●(1934) GTWZ 44. Hag e kemeras an toailhon a-dre douarn e c’hoar.
- a-drebad
- a-drebia-drebi
voir a-zrebi
- a-drebin
- a-drefua-drefu
adv. En hâte et avec inquiétude.
●(1867) FHB 151/373a. Pa edont a drefu o tisken euz ho bagou d'an douar, Bertele hag he vandennig a dennas varnezho.
- a-drein(où)a-drein(où)
adv.
(1) En traînant.
●(1869) FHB 224/118b. Evelse (...) ez eomp a ruzou ac a daravou, a stlej hag a dreinou. ●(1872) ROU 106a. Se traîner, tr. «Se traîner, tr. «mont a dreinou.»
●(1914) MAEV 182. hag er stlejont a-ruz hag a-drein.
(2) Loc. adv. A-dizh hag a-drein : très vite.
●(1972) SKVT I 36. hag e treuze a-dizh hag a-dren plasenn an Amann. ●133. Ha kuit a dizh hag a dren, a-dreuz plasenn Garmez.
- a-dreista-dreist
prép.
(1) Au-dessus de.
●(1849) LLB 458. Er gurun e griwa, e gorn a drest er pen. ●(1877) EFV 25. Quentéh direc er bobl é apparissas a drès é bèn ur gogussen ligùernus péhani en hum chanjas é deur hag er golhas pen-d'er-ben. ●(1896) HIS 91. a drest é ben.
●(1924) ZAMA 17. uhel a-dreist an douar. ●(1925) LZBt Gwengolo 7. Klewet a rer, a dreist d'ar c'harzou, komzou. ●(1925) SFKH 7. Pe oent arriù adrest pond er Sparl. ●(1931) GUBI 61. Un tour neùé saùet ihuél / E splann guen kann a drest Ploué.
(2) A-dreist pep tra : par-dessus tout.
●(1931) GUBI 133. A drest pep tra pédamb er sant.
►[form. conju.]
S2 adreistous
●(1924) NOLU 22. adrest ous té.
P2 adreistoc'h
●(1931) GUBI 50. Er péh e huélet a drest-oh.
►[form. comb.]
S1 a-dreist din
●(c.1825/30) AJC 5369. tremened a voa cals quesec a dreist din.
S3m a-dreist dezhañ
●(c.1825/30) AJC 6745. ne voien qued penos moned a dreist dean.
- a-dreist-holla-dreist-holl
adv. Surtout.
●(1924) ZAMA 178. An aotrou Sparfell a-dreist holl a oa nec'het... ●182. a-dreist holl e-touez ar re reuzeudik.
- a-dreist-par
- a-dreka-drek
prép. & adv.
I. Prép.
A.
(1) Derrière.
●(1865) LZBt Gouere 9. pa oe staget ma daouarn ou-in, a drek ma c'hein. ●(1888) SBI I 328. 'Dreg eur pilier 'c'h on daoulinet, tr. «Derrière un pilier je me suis agenouillé.»
●(1919) BUBR 4/107. a-drek eun ti savet war vord an hent bras. ●(1922) EMAR 41. Kuzet a-dreg eur c'hleuz. ●(1924) BILZbubr 41/950. a-dreg an nor.
(2) sens fig. Derrière.
●(1884) BUR I 18. Adrek ar farso direzon-ze e oa eur rezon all.
●(1933) IVGV 40. Drek ar vugale, eman ar gerent.
B. Loc. prép.
(1) Eus a-drek : de derrière.
●(1924) BILZbubr 41/949. e benn a ziflukas eus a-dreg eur garreg. ●(1925) BILZ 118. eus a-drek dor-dal ar chapel.
(2) Eus a-drek da : de derrière.
●(1908) PIGO II 141. 'vel pa deuje eus adrek d'an ti, e kleved harzadennou.
II. Adv. Derrière.
●(1834) SIM 45. Guelit eta peguen sot e vet distrei adrec. ●(1850) MOY 251. Hac e collomp qerqent hac aroc hac adrec.
●(1908) PIGO II 122. e tizoloas Julig klenket adrek.
►Épith. De derrière.
●(1848) GBI II 440. Eman duze bars ar gambr adreg, tr. «Elle est là-bas, dans la chambre de derrière.»
III. [form. conju.]
S1 adrekon
●(1970) BHAF 30. o tarhoi botou hag all a-drekon war ar hlazenn.
S3m adrekañ
●(1944) EURW I 84. a-drekañ, an hini a oa mestr bras, a oa an Ao. 'n Eskop Dulong de Rosnay.
P3 adreke
●(1922) LZBt Mezheven 14. Ar re-man a doug c'hoaz, a drek-he, eus (lire : eur) lost gret gant yeod hir.
- a-dreñva-dreñv
prép. & adv.
I. Prép.
(1) Derrière.
●(14--) N 479. a dreff an or man, tr. «derrière cette porte.» ●485. A dref piler nem gueler quet, tr. «Derrière un pilier on ne me voit pas.» ●(1499) Ca 5a. Adreff. g. darriere pone. ●(1633) Nom 264a-b. Parotis : les oreillons, posthume derriere ou entour les oreilles : an goroïgou á vez á dref pe voar droan diuscouarn. ●(1647) Am.ms 614. Sell a dre da quein hema ho trahina, tr. « Regarde derrière ton dos, il traîne »
●(1659) SCger 128b. Adrên, tr. «derrière.» ●(1732) GReg 272a. Derriere, préposition, tr. «A-drê. a-dreff.» ●Elle est derriere la maison, tr. «E ma a-drê an ty.» ●Regarder derriere soi, tr. «Sellet adrê e guein.»
●(1877) EKG I 224. chouchet adren eur c'hleuz. ●(1878) EKG II 16. en em guzet adren eur c'hleuz. ●68. Ha dioc'htu e oue staget, gand eur jadenn hag eur potaill houarn, he zaouarn a-dren he gein.
●(1904) BMSB 19. adreon ar c'houmoul. ●(1911) RIBR 62. dastum e lost, n'eo ket gwelet e vije o treina a-dren e zae. ●(1923) KNOL 79. adrenv eur sklasen. ●288. adrenv ar skeudenn venniget. ●(1924) ZAMA 172. a-drenv e lunedou brankou aour. ●(1929) MKRN 82. a-drenv e gein. ●(1942) DRAN 128. Chourikerez kirri, c’houirinadeg kezeg er vourc’h adreñv o c’hein.
(2) Au revers.
●(14--) N 1451. An plat a dref an clezef se, tr. (DEBm 196) « Le plat au revers de cette épée »
(3) Loc. prép. A-dreñv da : derrière.
●(1906) KPSA 24. ar re vraz adre d'ar re vihan. ●(1921) PGAZ 59. o vont da ziliaoua a-dren da lenn vraz Kergongar. ●60. a-dren d'an aotrou Cam. ●(1928) LEAN 43. A-drenv d'ar benveg-se.
II. Adv.
(1) Derrière.
●(1530) Pm 128 (Tremeuan). Aelez a dreff hac a queuer, tr. «Des anges par derrière et en face.»
●(1710) IN I 81. ec'his na ouffemp quet en em velet er sclasen eus a ur mellezour, nemet lequeat e ve stean pe bloum ountàn adrèn.
●(1903) MOAO 31. Va zad gant ar vaol / E c'h azezen a c'haol / Adren war eur skaon. ●(1929) MKRN 27. a-drenv e ranker mont, tr. «il faudra bien reculer.» ●29. Egiz-se re zo drenv a welo pep krogad, tr. «afin que ceux qui sont placés derrière assistent à chaque combat.»
►[au superl. ou au compar.]
●(1895) GMB 19. Pet[it] Trég[uier] dreñvoc'h, tr. «plus en arrière.» ●lak' nan dreñvañ ma elli, tr. «mets-le tout à fait au fond.»
(2) En arrière.
●(14--) N 484. A dref ez chimy ne grif quen, tr. «Je resterai constamment en arrière.» ●(1621) Mc 100. en em retiraff à dreuff.
(3) Mont a-dreñv : reculer.
●(1530) Pm 42 (Tremeuan). Maz aff araucq nenn daff adreff, tr. «Si j'avance, je ne recule pas.»
(4) Derc'hel a-dreñv : fainéanter, en faire le moins possible, tirer au flanc.
●(1958) BRUD 4/83. Evel kalz a gemenerien, e oa Yann eun den dieguz, troet da zerhel a-dreñv.
(5) Sachañ a-dreñv : reculer.
●(1882) BAR 167. Ar gristenien a bleg hag a zach adreen.
●(1948) KROB 1/14. Lavarout a ris da Liz, chacha buan a-dreñv.
(6) Souzañ a-dreñv, ober ur souz a-dreñv : reculer.
●(c.1825/30) AJC 6887. sous a ris a drenf da gaed ma hamaradet.
●(1908) PIGO II 58. Ar botaer a reas eur souz adrê. ●(1925) FHAB Du 432. hag a reas eur souz a-drenv.
(7) Dont a-dreñv : reculer.
●(1877) EKG I 177. peur mont araok, peur dont adren.
●(1935) BREI 437/2b. ristu e oa e varc'h : kement e teue a-drenv ha mac'h ae war raok. ●(1941) FHAB Genver 16. Chom hep mont war raok a zo dont a-dre.
(8) sens fig. Dont a-dreñv : empirer (au lieu de s'améliorer, en plt des affaires).
●(1866) FHB 56/26a. hag an dieien vian a jom ato e vel vel, ma ne deuont ket zoken adren.
(9 Mont, dont war a-dreñv : reculer.
●(1862) JKS 100. Mont a reot war adre enn enep mar talc'hit staed euz a draou ann douar.
●(1912) MMPM 45. Ac'hano e teujomp var adre betek ar Vistul.
III. Épith.
A.
(1) De derrière.
●(1633) Nom 27b. Suffrago ; le iarret des iambes de derriere, à l'endroit des genoux de devant, és bestes ; iarritell an diuar á dref, oz hars an daouglin á raoc, en chatal. ●146a. Posticum, postica, pseaudothyrum : l'huys de derriere : an dor á dreuf. ●188b. Exercitus tergum : l'arriere-garde : an arriere-garda, an gard adref.
●(1878) EKG II 169. kasit an daou velek-man a-ze, er gampr adren.
(2) (Argent) de côté.
●(1936) BREI 443/2d. Kaer en deus ober, n'hall ket bogodenni (ober e yalc'had), dre fôt kavout kuziadell asur d'e wenneien-adrenv.
(3) Yalc'h a-dreñv : argent mis de côté en cachette.
●(1919) KZVr 338 - 24/08/19. assac'h, cachette (yalc'h a-dreñv), Treger.
(4) (danse) Paz a-dreñv : pas en arrière.
●(1963) TDBB 211. La plus ordinaire et la plus notable de ces broderies est un paz dreoñ ou «pas en arrière». ●214. L'appui du pied droit croisé derrière le gauche est connu, avec son nom de paz dreoñ, non seulement à Meslan et Guilligomarc'h, mais en Finistère.
(5) (agriculture) Bazh a-dreñv : support arrière de charrette.
●(1904) KZVr 356 - 04/09/04. Baz-arôg, baz-adre, sort bizier dindan eur c'harr da harpa anean. ●(1914) KZVr 75 - 09/08/14. Baz-arôg et baz-adre, tr. «supports de la charrette, à l'avant et à l'arrière. Enquète [agricole].»
(6) (Membre) arrière.
●(1910) MAKE 37. e bao a-dreñv, en tu d'ar maez, a zo eun tammig «boul».
(7) Avel a-dreñv : vent arrière.
●(1872) ROU 107b. Vent derrière, tr. «avel a-drê.»
●(1919) DBFVsup 4b. A Groix, aùel-e-dran, tr. «vent arrière.»
B. fam.
(1) Dalc'her a-dreñv : fainéant, tire-au-flanc.
●(1938) SAV 11/28. N'eo ket souez, eta, e veze graet outañ «an dalc'her-adreñv» gant an holl.
(2) Penn a-dreñv : derrière, postérieur.
●(1876) TDE.BF 506a. Penn-adre, s. m., tr. «Postérieur de l'homme et des naimaux, en style trivial.»
●(1910) MAKE 1. an hini a zistag re a doliou-mar, en eur staga gant e loden, pa vez devez bras torri-terien, hennez a gouez war e benn a-drenv, hep gallout dont a-benn eus e loden-var. ●(1952) LLMM 30/45. Petra an daonet a c'hoari gant va fenn a-dreñv ? ●(1955) STBJ 194. en eur stoka lechou o botou ouz o fenn a-dreñv.
►[form. comb.]
S3m a-dreñv dezhañ
●(1732) GReg 272a. Il est derriere lui, après lui, tr. «Ez ma a-drê dezâ.»
●(1878) EKG II 225. ar pres m'oa kuzet an Aoutrou Branellec adren d'ezhan.
P1 a-dreñv dimp
●(1732) GReg 272a. Il est derriere nous, tr. «ez ma a-drê deomp.»
P3 a-dreñv dezho
●(1910) MBJL 162. ec'h ê êzet goût e zo bouterien du-hont a-dre d'ê.
IV.
Tapout e zivskouarn da brennañ a-dreñv : voir divskouarn.
- a-dreñv-keina-dreñv-kein
adv. Derrière. cf. a-dro-kein & diouzh an dre kein (FHAB Gouere 1928/264).
●(1612) Cnf 14b. oz laquat àdreff quein pep tra.
●(c.1825-1830) AJC 4787. ma hantreis neur granch drenf quain ma enemied. ●(1834) HEB 385. Pa eas ar Sant-mâ da guemer possession eus an douarou-ze, an douar en em save a dreon e guein evel ur c'hleu; ar c'hleu-ze a so c'hoas hirio respetet gant an oll vretonet. ●(1859) MMN 31. ret mad oue din choum a dre kein eur pilier. ●(1877) EKG i 226. adren kein he vamm.
●(1925) FHAB Mezheven 216. gand aon na vije deut ar re-man da skein warnan a-drenv-kein. ●(1927) FHAB Genver 3. a dre kein eur wezenn zero. ●(1928) FHAB Ebrel 120. a-dre kein eur c’harz. ●(1928) FHAB C’hwevrer 64. Yann ha Per, hag a oa o selaou a dre kein an nor. ●(1929) FHAB C’hwevrer 64. d’en em guzat adrenv kein ar c’harz.
- a-dresa-dres
adv., adj. & s.
I. Adv.
(1) Très bien.
●(1612) Cnf 2a. Rac se an leffric-man so commun, ha facil adrecz, eguit repariff an fautou.
●(1919) DBFVsup 1a. adres, adv., tr. «bien, comme il faut.» ●(1929) DIHU 211/197. Elen e houiè kampen bouid a dres. ●(1936) DIHU 295/13. Get ké é tilezamb Araja, deuto (lire : deusto) ne oemb ket adrès. ●(1967) LIMO 12 mai. A-drès e kouch d'er boulom e zo é hadein, a drès e hrei en treu genoh hui eué.
(3) (en plt de qqn) Bezañ a-dres evit ub. : convenir à qqn.
●(1942) DHKN 68. en dén iouank-sé, e gavè ken adrès aveiti.
(4) (en plt de qqc.) Bezañ a-dres evit ober udb. : être très bien pour faire qqc.
●(1917) LILH 21 a Vae. hag en des reit ur gramprig d'emb léh ma omb adrès aveit labourat.
II. Adj. Convenable.
●(1919) DBFVsup 1a. adres, adj., tr. «convenable.» ●(1934) BRUS 109. Convenable, tr. «adrès.»
III. Bezañ en a-dres da :
●(1942) DHKN 85. Kaderion, emé ean, ne oent (lire oen) ket én adrès hiziù d’hou tegemér.
- a-dreuza-dreuz
prép. & adv.
I. Prép.
A. spat.
(1) À travers (champs, etc.).
●(1633) Nom 238a. Trames : chemin à trauers des champs : vn henth á treus an parcou.
●(1744) L'Arm 23a. Au-travers, tr. «A-dress.»
●(1868) KMM 51. Tenn oa ar bale, ha diez an ent a-dreuz ar meneziou. ●(1869) KTB.ms 14 p 145. a roaz ur wialennad d'ar postillon a dreuz he faz. ●(1878) EKG II 16. Ha ni enn hent a-dreuz ar c'hoajou hag ar goaremmou. ●24. mont a riz adreuz ar goueriou bian hag ar brouan. ●87. Mont a riz var eeun adreuz ar parkeier betek an hent bras. ●(1882) BAR 58. hag a ieaz a benn her a-dreuz ar meneziou. ●(1889) ISV 423. evit va ren adreuz ar c'hoajou-ze, leun a laginier.
●(1902) PIGO I 121. mont e-kwit a-dreuz parkou. ●(1906) KANngalon Mae 103. mont dispont a dreuz ar reier hag an danjeriou a bep seurt. ●(1911) BUAZperrot 857. a dreuz lanneier brugok.
(2) Au travers (d'un plan vertical).
●(1906) KPSA 165. Sellit oc'h an heol pa vez o steredenni en iliz-veur, a-dreuz gwer kaer ar prenecher. ●(1907) PERS 327. an avel, o c'huibanat a dreuz garanou ar gofesion.
(3) En travers de.
●(1910) FHAB Gwengolo 270. ar mogeriou ledan a oe savet a dreuz an Enez da gaeat outo.
(4) En travers de (la face).
●(17--) EN après 1286. Louis a ra ur vahad dean dreus e ben, tr. «Louis lui donne un coup de bâton par la tête.»
●(1878) EKG II 70. en eur blanta gant-han eur stafad a-dreuz he c'hinou.
B. temp. De par (le temps).
●(1911) BUAZperrot 243. da viret e gomzou a dreuz ar c'hantvejou. ●(1911) SKRS II 71. Kaer ho deuz bet, a dreuz ar c'hantvejou, ober brezel dezhi.
II. Loc. prép.
(1) A-dreuz dre : à travers (champs, etc.).
●(1633) Nom 140a-b. Paries medianus : paroy trauersant les parts de la maison : moguer pehiny á vez á treuz dr'en parcou, moguer creïs.
●(1878) EKG II 154. a-dreuz dre ar c'hoat.
●(1941) DIHU 355/220. a dreuz dré er hoèdeg.
(2) A-dreuz dre : au travers de.
●(1834) SIM 194. an hini (…) a sell ur pez a bêvar real adreus dre ul lunedou melen, hac er c'hemer evit ul louis aour.
(3) A-dreuz da : à travers.
●(17--) EN 889. a dreus des fas marmous, tr. «à travers ta face de singe.»
●(1849) LLB 348. Lod a drez d'ur gerheg e sten ned ar vareu.
●(1902) PIGO I 102. hag hen da fanisan war ger, a-dreuz d'ar poullou, ken ma zailhe an dour dreist d'e benn. ●(1903) MBJJ 56. a-dreuz d'an douar gwiniek. ●(1918) LZBt Mae 32. Tri devez e padas ar veaj, a dreuz da douar displen da-vat. ●(1928) SAKO 40. a-dreuz d'ar brankou.
(4) A-dreuz da : au travers de.
●(1849) LLB 2121. Lausket ind de zevir a drez d'ul lien guen.
●(1935) BREI 396/3b. a-dreuz da blenken dijuntr o c'hoz fouken.
(5) A-dreuz da : (?) en travers de (?).
●(c.1785) VO 131-132. ni e arrihuas a drès d'ur sted pradeu.
(6) Sellout a-dreuz ouzh : regarder de travers.
●(1907) PERS 198. sur oun e sell a dreuz ouzoc'h. ●(1924) BILZbubr 40/895. Biliz a zellas (…) a-dreuz eus an diou wialenn.
(7) sens fig. Chom a-dreuz gant e hent : rester en route, ne pas continuer.
●(1921) PGAZ 18. he spered n'oa ket goall zigor ha poud oa da zeski. Setu ma chommaz a-dreuz gant he hent ha ma tistroaz da gaout he dud.
III. Adv.
A.
(1) De travers, en travers.
●(1499) Ca 39b. Coezaff atreux. g. choir de trauers. ●(1633) Nom 143a. Transtra : sommiers mis de trauers : treustou, soumyerou á vez lecquæt á treus.
●(1659) SCger 14b. de biais, tr. «a dreuz.» ●biaiser, tr. «mont a dreuz pe a gosté.» ●120b. de travers, tr. «a dreus.» ●(1732) GReg 217a. De côté, en biais, tr. «a-dreuz.»
●(1872) ROU 106b. Si quelque traverse nous arrête, tr. «mar teu un dra bennac a-dreuz.»
(2) [au superlatif]
●(1919) BUBR 9/236. hag o fringal adreusa ma c'hellont !
(3) Tout a-dreuz : tout-venant, non-trié.
●(1969) BAHE 62/39. Evit an avaloù e oa un istor all. Aze 'oa ket da zibab. Pa veze hejet ur wezenn 'oa 'met dastum d'ober, tout a-dreuz.
(4) Sellout a-dreuz : regarder de travers.
●(1633) Nom 18a. Limis obtueri : regarder de trauers, ou tourner la veuë : sellet á dreus, pe treiff è guelet.
●(1659) SCger 27b. regarder du coin de l'œil, tr. «sellet a dreus pe a gorn.» ●175a. sellet a dreus, tr. «regarder de trauers.»
(5) Mont a-dreuz : prendre les chemin de traverse.
●(1877) EKG I 301. Du ho fenn, glac'haret hou c'haloun, ez eant a-dreuz varzu Sibiril.
B. sens fig.
(1) Lavarout ur gomz a-dreuz : dire un mot de travers.
●(1710) IN I 197. disterra coms a vez lavaret dezo a-dreus.
(2) Kemer ub. a-dreuz : prendre qqn du mauvais côté.
●(1912) MMKE ix. Ar C'hernevad (…) an eus (…) karante gwirion da ginnig, da vihanan mar ouier kemer anezan en e bleg... Rak arabad, pet sonj, kemer anezan a-dreuz.
(3) Bezañ e benn a-dreuz : être de mauvaise humeur.
●(1899) BSEc xxxvii 156 / KRL 21. Ema e benn a-dreuz, tr. «Il est mal disposé, de mauvaise humeur.»
(4) (dans le parler des Johnies) (Acheter) au forfait.
●(1979) LJDR 25-26. certains se risquaient cepandant parfois encore lorsqu'ils trouvaient des vendeurs condescendants, à des achats «a dreuz» c'est-à-dire à «forfait» de parcelles entières.
(5) Lezel a-dreuz : laisser de côté.
●(1894) BUZmornik 172. lezel he fedennou hag he devosionou a dreuz. ●218. ar seurt traou-ze a c'heller hag a dleer zoken da lezel a dreuz pe a gostez evit eur pennad.
C. (marine)
(1) Dont, kouezhañ a-dreuz =
●(1944) GWAL 163/170. (Ar Gelveneg) A-enep da zont a-benn ez eus dont a-dre. (...) Pa ne sent ken ur vag ouzh he stur e kouezh a-dreuz. Eoriet eo ar vag, ne grog mui an eor er strad ; loc'hañ a ra ar vag dindan efed ar red hag an avel : kouezhañ a ra a-dreuz (da gentañ, pa grog ar vag da «zriva», e lavarer : «emaomp o tont a-dreuz» ; damdost goude, kaset ar vag a-dreuz : «deut omp a-dreuz.» ●171. Pa vez kaset ur vag distur ez eeun war un all : «a-dreuz e teu warnomp ; halomp ar chadenn ha leuskomp (lezomp, laoskomp) da gouezha a-dreuz.»
(2) Kostez a-dreuz =
●(1944) GWAL 163/170. (Ar Gelveneg) Kostez a-dreuz eo ar vag p'emañ troet kostez ar vag ouzh ar gwagennoù pe ouzh an avel.
(3) Lakaat a-dreuz =
●(1944) GWAL 163/172. (Ar Gelveneg) ez eo bet staget war fard an eor ur gordenn nevez o tont eus diadreñv ar vag, en doare m'eo kostezet ar vag a-dreuz ; ar stronk ne da ken dindan ar vag, aesoc'h eo pesketa. Lakaat ar vag evel-se a zo lakaat a-dreuz.
IV. Épith.
(1) (Parole) de travers.
●(1944) DIHU 389/3. un hantér komz a dreuz.
(2) (Regard) de travers.
●(c.1785) VO 43. ur seèl a drès. ●(1790) MG 363. Pihue-benac en dès er malheur de zigueor é vêg inemb dehai, e vou heurus mar paƒs guet seèlleu a drès.
●(1838) OVD 223. ur sèl a drès a berh hou nessan.
(3) =
●(1967) BAHE 54/50. laezh a-dreuz bervet en e bart e-unan.
(4) (Chemin) de traverse, traversier.
●(1877) EKG I 63. anaout mad a reamp an hentchou adreuz kerkoulz hag an hentchou braz. ●256. evit ho c'has dre an hentchou a-dreuz.
(5) =
●(1981) ANTR 140. Peder bañsion a zo er skolach. Ar bañsion a-dreuz eo an hini gwella marhad.
V.
(1) Tremen a-dreuz drez ha spern : voir drez.
(2) Tremen troad al leue a-dreuz genoù ub. : voir leue.
(3) Bezañ e leue a-dreuz ennañ, (en e gof) : voir leue.
- a-dreuz hag a-benn
- a-dreuz hag a-dal
- a-dreuz hag a-heda-dreuz hag a-hed
adv.
I.
(1) Dans tous les sens.
●(1834) SIM 155. obliget e voe da vont hac adreus hac a hed evit pellât dious an hent-pras. ●(1877) EKG I 15. an archerien (…) a c'haloupaz a-dreuz hag a-hed evit klask ho eskop kollet.
●(1902) MBKJ 151. tud o tivale, a bell bro, a-dreuz hag a-hed ! ●(1909) FHAB Here 301. ar pennaouer, a veler o c'haoliata a-dreuz hag a-hed an irvi diouz ma kav ar founusa toulladou da grabanata.
(2) Par les chemins de traverse.
●(1834) SIM 155. obliget e voe da vont hac adreus hac a-hed evit pellât dious an hent-bras.
(3) En long et en large.
●(1878) EKG II 69. Goude beza furgutet dre bevar c'horn an ti, a-dreuz hag a-hed, ez ejont divar err d'ar c'hreier.
II. sens fig.
(1) À tort et à travers.
●(1659) SCger 119a. a tort & a droict, tr. «a dreus hag a het.»
●(1878) EKG II 89. lod-all a bec'he hag a gomze a-dreuz hag a-hed.
●(1900) KZVr 106 - 25/02/00. (Lannuon) kozeal a-dreuz hag a-hed hep poueza 'pez a lerer. ●(1911) BUAZperrot 189. Hon enebourien a gomz a dreuz hag a hed.
(2) À la va vite, à la hâte.
●(1732) GReg 121a. Brocher, faire à la hâte, tr. «ober a dreuz hac a hed.»
- a-dreuz-da-dreuza-dreuz-da-dreuz
adv. & prép.
I. Loc. adv.
(1) De part en part.
●(1849) LLB 975. ou feut a drez da drez [gué iouank].
(2) D'un côté jusqu'à l'autre.
●(1906) DIHU 8/133. Ur gargatoul bras e guhé a drez de drez en diskoé.
II. Loc. prép. A-dreuz-da-dreuz da.
(1) À travers (d'une route, etc.).
●(1933) IVGV 10. Ruiou an holl gêriou (…) a zo stignet dreuz-da-dreuz d'ezo seizennou.
(2) sens fig. À travers, par.
●(1912) BUAZpermoal 199. Epad tri devez, e redas a-dreuz da dreuz d'ar c'hoajou ha d'ar meneziou.
- a-dreuz-didreuza-dreuz-didreuz
prép. =
●(1877) FHB (3e série) 35/276b. Terri a ranket adreuz didreuz an oll deputeud (lire : deputeed).
●(1907) FHAB Eost 185. penaoz eo eat an traou a-dreuz didreuz dre skoliou kristen Leon ha Treger. ●(1926) FHAB C'hwevrer 72. Hag e sav, e sav c'hoaz uhelloc'h, a-dreuz didreuz ar reier.
- a-dreuz-dreuza-dreuz-dreuz
voir a-dreuz-treuz
- a-dreuz-forana-dreuz-foran
adv. (Laisser) de côté.
●(1857) CBF 92. Warc'hoaz ec'h hadimp ar gwiniz hag e vezo red d'e-omp lezel pep tra a-dreuz for-han, tr. «Demain nous sèmerons le froment, et pour cela nous devrons laisser de côté tout autre chose.» ●(1890) MOA 189a. Laisser tout de côté, pour faire ceci ou cela, tr. «lezel pep tra a-dreuz-foran.»
●(1924) NFLO. côté. laisser tout de côté pour..., tr. «lezel pep tra a-dreuz-foran evit...»
- a-dreuz-fuilha-dreuz-fuilh
adv. En désordre.
●(1869) TDE.FB 269a. Tout est en désordre chez lui, tr. «ema ann traou a dreuz ful (fuill) enn he di.»
- a-dreuz-gleza-dreuz-glez
adv. Complètement de travers.
●(18--) SAQ II 39. he c'hinou he-unan a zo eat a dreuz-glez.
- a-dreuz-henta-dreuz-hent
adv. & prép.
I. Adv.
(1) À la traverse.
●(1732) GReg 936a. Aller à la traverse, à travers païs, tr. «Mont a dreuz-hend.»
(2) En travers du chemin.
●(1862) JKS 330-331. Pegen dishevel oc'h-hu kerkent ha ma teu a-dreuz-hent enn hoc'h enep ann distera enebiez.
II. Prép. A-dreuz-hent da ub. : à la traverse de qqn.
●(1931) VALL 755a. aller à la traverse de qqn, tr. «mont a-dreuz hent da u. b.»
- a-dreuz-jou / a-dreuzoùa-dreuz-jou / a-dreuzoù
adv. À tour de bras. cf. a-dro-jouez
●(1923) KNOL 268. ha flao ; a-dreujou war ar wezenn. ●(1931) VALL 80b. (frapper) à tours de bras, tr. «a-dreuzou.» ●(1955) STBJ 26. a lakae o foetou hag o bizier da droi a-dreuz-jou.●51. A-dreuz-jou e stlape diouti dornadou moneiz. ●180. Gant ma baz-loaek, o troi a-dreuz jou en dro d'am fenn.
- a-dreuz-kaer
- a-dreuz-kartela-dreuz-kartel
voir a-dreuz-karter
- a-dreuz-kartera-dreuz-karter
adv. Par les chemins de traverse, à travers champs.
●(1872) ROU 92a. Par monts et par vaux, tr. «a dreuz carter.» ●(1874) FHB 502/250a. hag e reont meur a leo a dreus carter.
●(1914) MAEV 146. C'houi, marteze, pe me a vije lammet en ur park bennak evit redek a dreuz karter ? ●(1955) MIPO 19. mond d'ar gêr a-dreuz karter evel ma'z on deuet. ●(1982) PBLS 600. (Langoned) oaet vefen da Sant-Maor a-dreuz kartell paneved oa bras an dour, tr. «je serais bien allé(e) à Saint-Maur à travers champs (mot-à-mot : à travers quartier) si la rivière n'avait pas été haute.»
- a-dreuz-kila-dreuz-kil
adv.
(1) = (?).
●(1787) PT 36. Guet ur guir ean en dès hun flastret ar en doar. / A dreschil hèmb predér.
(3) En reculant.
●(1931) GUBI 29. Kentéh er penmoh ar é hoar / Um den un tammig a drechil. ●(1964) BLBR 146/31. adal ma kerhet a drechil.
(3) Kouezhañ a-dreuz-kil : tomber à la renverse.
●(c.1785) VO 106. couéh guet scontt a dresquil. ●(1792) HS 99. ean e gouéhass à dresquile ag é gadouér.
●(1854) PSA II 278. ean e gouéh a dresquill ar ur gadoér. ●(1896) HIS 44. Ou zad (…) e goéhas a drehil (lire : a drechil) a ziar é gadoér.
●(1907) VBFV.bf 1b. a-drechil, tr. «à la renverse.» ●(1912) BSGU 28. er Blei-Garù e goéh a drechil. ●(1931) ATBR 8. Yannig a gouez a dreuskil. ●(1934) BRUS 92. A la renverse, tr. «a dreskil.»
- a-dreuz-kofa-dreuz-kof
adv. À plat ventre.
●(1867) FHB 119/117b. hag e coezas a dreus cof varnezhan. ●(1877) FHB (3e série) 2/15b. A dreuz-coff var eur vaz e teuaz a benn, goude mil ha mil ehan, d'en em sacha betec eun toull ti. ●(1877) EKG I 163. Eun heur a ioa edo ar zoudarded gourvezet var ho c'hleuz (...) kredi a c'hellit ne dlient ket beza en ho eaz a dreuz-kof var eur c'hleuz. ●(1878) EKG II 53. E kichen, a dreuz-kof, an eil var egile.
●(1924) YAYA 41. Kouezet eo bet, a dreuz kof, en eun taol krenn, gant eur maro rust.
- a-dreuz-penn
- a-dreuz-skoaz
- a-dreuz-treuza-dreuz-treuz
adv. & prép.
I. Loc. adv. À travers.
●(1911) BUAZperrot 618. kezeg direiz, hag a gasas anezo a dreuz-dreuz, dre ar reier hag ar spern.
II. Loc. prép.
(1) A-dreuz-treuz da : à travers.
●(1874) FHB 502/250b. hag ez eaz a dreus treus da eur c'hoat evit en em guzet.
(2) A-dreuz-treuz dre : à travers.
●(1911) BUAZperrot 191. Epad tri dervez, e redas a dreuz-dreuz dre ar c'hoajou hag ar meneziou. ●458. a dreuz dreuz dre goad Bresilien.
- a-dreuz-troada-dreuz-troad
adv. (Reculer) d'un pied.
●(1908) FHAB Gwengolo 281. anet eo ne gilo ket a dreus troad.
- a-dreuz-varc'had
- a-dreuz-vizieza-dreuz-viziez
adv. =
●(1910) FHAB Meurzh 78. Greomp 'ta eun destumadeg adreuz-vichanz eus ar brasa madoberou a fouilhezas ar Romaned dre c'hourenez Arvor goude ar vrezel.
- a-dreuz-vora-dreuz-vor
adv. (en plt du vent) C'hwezhañ a-dreuz-vor = (?) souffler de la mer (?).
●(1878) EKG II 134. An avel a c'houeze a dreuz-vor hag am c'hase hag am digase euz an habter-noz d'ar c'hreisteiz, hag eus ar c'hreisteiz d'an hanter-noz.
- a-dreuz-wela-dreuz-wel
adv. Par transparence.
●(1943) ENUR 148. hag e stagas d'o zresañ a-dreuzwel.
- a-dreuziadoù
- a-dreuzoùa-dreuzoù
voir a-dreuz-jou
- a-drezea-dreze
prép.
P3
●(1924) LZBt Meurzh 5. Mes a-dreïe e karjemp kas hon mouez betek an dud vouzar ha dizeblant.
- a-drezeka-drezek
prép. (Venir) de, du côté de.
●(1958) BRUD 4/26. Koumoul du a zerede, euz a-drezeg Gwitalmeze.