Recherche '"ac'h"...' : 28 mots trouvés
Page 1 : de ach-01 (1) à ac_hwilan (28) :- Ac'hAc'h
I. Ancien pagus en Léon, entre l’Aber-Benoît, l’Aber-Wrac’h et le goulet de Brest.
●(1688) DOctrinal 196. hac an oll terroüer eux a ac’h, é gouelet Leon, gant an oll rentou, ha penvirou. ●197. é Dioces, pehini à divisas é teir arrihandi-se. Leon ac’h ha quimilidilly.
●(1865) FHB 4/32a. Sant Paul hen lakeas da abad e couent Ack [sic].
●(1905) KBSA 154. Eur roue a oa gwechall roue e Bro-Ac'h.
II. Nom de famille.
●(1970) NFBT 1 N° 2. Ac'h.
- ac'h .1ac'h .1
interj.
(1) Hélas.
●(1530) Pm 28 (Tremenuan). Ach autrou doe nam ancoffet, tr. «Hélas ! Seigneur Dieu, ne m'oubliez pas.» ●(1530) J 126. Ach goameza, tr. «Ah ! malheureuse que je suis !» ●(1575) M 2381. Da bout ach en glachar : hac esgoar bet nary, tr. «Pour être, hélas ! dans la douleur et la peine, à jamais.»
●(1732) GReg 490a. Helas ! interjection, tr. «ah.» ●(1792) BD 1527. Ach Doue heman eo an tol / ameus bet digant ma aduersour, tr. «Hélas, Dieu ! voici le coup / Qu j'ai reçu de mon adversaire.»
●(1857) HTB 48. Ac'h ! na c'hortozet ket da dihuni betek ar momet-ze, rak re divezat a vec'h neuze. ●188. Ac'h ! eme Trafiak, pell zo am eus tanfaet a oac'h o c'hogeal a c'hanoun.
(2) Fi.
●(1732) GReg 409a. Fi la vilaine, tr. «ac'h al loudourenn.»
●(1869) EGB 130. Ac'h ! tr. «fi, fi donc !»
(3) Onomatopée qui exprime l'étonnement, la joie.
●(1857) HTB 50. Ac'h ! nag en em veulo neuze da vean en em divec'hiet euz he bec'hejou. ●167. Ac'h ! ma Berenisa ger, eme ar roue.
●(1925) DLFI n° 6/2c. Ah ! fidandoustik ! Laou, kountant braz oun avad da velet ac’hanoc’h aman. ●(1942) VALLsup 5b. Ah étonnement et douleur, tr. «ac'h !»
- ac'h .2
- ac'ha ac'ha
interj.
(1) Eh bien.
●(1869) EGB 130. Ac'ha ! tr. «eh bien !» ●(1890) MOA 232. Eh bien ! interj., tr. «Ac'ha !»
●(1929) EMPA 6. Petra 'degasin d'eoc'h c'hoaz ?... Ac'ha ! Asiedou ha skudellou bihan ker sklêr ha ker sklêr ma c'heller kemer an tamm anezo, e pri-gwer koulskoude, da ober lunedou a-liou, da lakât war beg ar fri.
(2) En route.
●(1530) J 75 [p. 59 f° 30v°]. A ha breman, tr. « En route ! maintenant »
(3) Cri.
●(1530) J 158b [p. 124 f°64r°]. A ha / Heman so yuez diffreet, tr. « Ah ! ah ! voilà celui-ci pareillement tiré » (cri en arrachant un clou).
- ac'hahont
- ac'halemañ / ac'hanemañac'halemañ / ac'hanemañ
adv. & prép.
I. Adv.
(1) spat. D'ici.
●(1818) HJC 5. A hénemen en hum élance / A Vab Doué enn oll-buissance.
●(1907) BOBL 19 octobre 160/2d. pell ac'halema. ●(1924) NOLU 16. Diù leù a henema. ●(1932) BRTG 98. tèr leù ahanemen.
(2) temp. D'ici.
●(1928) DIHU 199/3. aben tri pé pear miz ahanemen. ●(1929) MKRN 92. raok eiz de ac'hanaman, tr. «avant huit jours d'ici.»
II. Loc. prép. spat. Ac’halemañ da : d’ici à.
●(1939) RIBA 41. Ahaneman de Roahon.
III. Loc. prép. temp. Ac’halemañ da bell amzer : depuis longtemps.
●(1744) L’Arm 221a. De long temps, tr. « Ahanema de béll amzérr : Er-huêrh-ma. »
- ac'halen / ac'hanenac'halen / ac'hanen
adv. & prép.
I. Adv.
(1) spat. D'ici.
●(1530) J 52b. Bizhuyquen guenefme queffrann / Pan y ahanann na rann cuyt / Nez vezo, tr. «jamais tu n'auras part avec moi, quand tu t'en iras d'ici, ni aucun franc-alleu.» ●(1557) B 268. Monet a hanen a mennaff / Euit vetez, tr. «Je veux m'en aller d'ici aujourd'hui.»
●(1829) HBM 3. en ty bras-ont a velomp ac'halenn. ●15. pemp cant lêo ac'hallen. ●(1847) BDJ 60. Dehomp a-c'halen. ●(1876) TDE.BF 433b. Amzent oud bet ouzin, ha brema, evel am beuz lavaret d'id, ez i kuit ac'halen. ●(1877) EKG I 213. n'eman ket pell ac'halenn. ●(1878) EKG II 26. n'hor bezo ket a boan o viret ouc'h den da vont kuit ac'halen. ●169. En heur zo eo eat ac'halen da ober eur gevridi.
●(1907) PERS 246. deomp buan ac'halen. ●(1907) DRSP 24. Ha Brengoulou zo c'hoaz eur pennad a c'halen. ●(1923) KTKG 28. pa 'z aimp ac'halenn. ●(1927) GERI.Ern 8. ac'hanen, L[éon] ac'halen adv., tr. «D'ici.»
(2) temp. De maintenant.
●(17--) FG II 9. A baoué eur pennat amser áhalen, tr. « Voici déjà quelque temps »
(3) sens fig. D'ici.
●(1834) SIM 168. Guelet a rit-hu ac'hallen hon pautr Louis o cundui ur ferm vras ?
II. Loc. prép.
A. spat. D'ici.
(1) Ac'halenn da : d'ici à.
●(1878) EKG II 108. ped hent-treuz n'euz ket ac'halenn da Landivicho.
(2) Ac'halenn di : d'ici là.
●(1857) CBF 17. Ped leo a zo ac'halenn di ? tr. «Combien y a-t-il d'ici-là ?»
B. temp. Ac'halenn di : d'ici là.
●(1847) MDM 375. ac'halenn-di e ranker ho lakaad da ober pinijenn.
- ac'haleno
- ac'haleseac'halese
adv.
(1) spat. De là.
●(1818) HJC 80. A pe bartiai Jésus à hénecen. ●(1870) MBR 162. me a denno ac'hanoc'h ac'halesse hep dale. (…) ma n'ho tennan ket ac'halesse. ●(1889) ISV 403. he denna ac'halesse.
●(1907) BSPD I 68. Skriùet en des a henezé deu lihér. ●(1909) HBAL 49. ar memez bouroueller hon deuz kasset dija ac'haleze da foueta bro. ●(1929) FHAB Meurzh 102. Kerz ac'halese.
(2) temp. À partir de ce moment.
●(1818) HJC 22. à henece bèd enn oèd a boar vlé ha poar-ueguent. ●185. Jésus (…) e gommanças à hénecen en hum ziscléreign di Apostolet.
- ac'hamen ac'hamen
interj.
(1) Eh bien.
●(1829) HBM 3. Ac'hamen ! na anavezit qet nemeur tud ar vrô-mâ...
(2) Onomatopée qui exprime le dégoût.
●(1942) VALLsup 49a. Interjections exprimant le dégoût, tr. «ac'hamen !» ●154. Quelle saleté ! tr. «ac'hamen !»
(3) Ac'hamen da ub. : la peste soit de.
●(1732) GReg 409a. Fi la vilaine, tr. «ac'h-amen da'r flæryadenn.» ●716b. Peste d'eux & de vous, tr. «Ac'h-amen dézo, ha deoc'h-hu. ac'h-amen d'ar chaçz, ha deoc'h-hu yvez.»
●(1890) MOA 252. Peste soit d'eux ! (en mauvaise humeur), tr. «ac'h-men d'ezho !» ●385. Peste soit d'eux ! ac'hamen d'e-z-ho ! se dit dans la mauvaise humeur.
- ac'hanac'han
voir ac'hañ
- ac'hañ / ac'hanac'hañ / ac'han
interj. Eh bien.
●(1766) MM 211. achata, cleuq, ac'han, Pagan, / ac'tzata, na var guemenan, / petr' ocheus-hu da lavaret ? tr. «allons donc, Tête de mailloche, allons, Païen, allons donc...» ●(1792) BD 4186. ahan goerset yaouanc, tr. «Eh bien, jeunes gens.»
●(1950) KBSA 85. «Ac'hañ ! N'oc'h ket gouest da gavout ac'hanoun !» ●(1970) BHAF 26. Ahañ ! Petore ano 'teus-te, fri togn ! ●86. Ahañ, paotred, eme ar brigadier, 'm-eus aon e vezer ganti 'vat ! ●312. Ahann ! Ne fell ket dit plega !
- ac'haneac'hane
voir ac'hano
- ac'hanemañ ac'hanemañ
voir ac'halemañ
- ac'hanen ac'hanen
voir ac'halen
- ac'hanese ac'hanese
voir ac'halese
- ac'hannac'hann
adv., prép. & conj.
I. Adv.
A. spat. D'ici.
●(1659) SCger 128b. Ahan, tr. «d'icy.» ●(1792) BD 481. enem dennomp ahan, tr. «Retirons-nous d'ici.»
●(1870) MBR 30. pa n'omp ket ginidik ac'hann. ●(1889) ISV 414. lacat ar peoc'h etre an dud ac'han ha te. ●(1896) LZBt Meurzh 45. Pelec'h e man ar pevar et ehant gant Athanatio ? ●(18--) GBI II 276. Fete a-c'hann na sortian, tr. «Aujourd'hui d'ici je ne sortirai.»
●(1902) PIGO I 211. 'Benn fenoz e vefomp hon daou pell ac'han ! ●(1908) PIGO II 36. Pell ac'han oc'h o chom ? ●(1926) BIVE 2. n'in ket ac'han. ●(1927) GERI.Ern 8. ac'hann adv., tr. «D'ici.» ●Olier ac'hann, tr. «Olivier de chez nous.»
►[au dimin.]
●(1954) LLMM 47/47. mont ac'hannik.
B. temp.
(1) Ac'hann di : d'ici là.
●(1659) SCger 44a. d'icy la, tr. «ahan di.» ●99a. d'icy a quand ? tr. «pegueit ahan ?»
●(1907) DRSP 51. Ac'han di e c'helli, paterat meur a dro ! ●(1927) GERI.Ern 8. ac'hann di, tr. «d'ici là.» ●98. ac'han di, tr. «d'ici là.»
(2) Ac'hann hag alehont : çà et là.
●(1633) Nom 3a. ramassé deçà & delà, tr. «dastummet ahan hac á læch-ount.»
●(1925) FHAB Genver 10. keleier dastumet ac'han hag alesont.
II. Prép.
A. spat. Ac'hann da : d'ici à.
●(1732) GReg 509b. D'ici aux Indes, tr. «Ahann d'an Indès.»
●(1857) CBF 18. ac'hann da Gastel ez inn war loen, tr. «d'ici à Saint-Pôl j'irai à cheval.»
B. temp.
(1) Ac'hann da : d'ici à.
●(1659) SCger 68a. d'icy a quatre ans, tr. «ahan da beuar bloas.» ●(1732) GReg 509b. D'ici à cent ans, tr. «Ahann da gant vloaz.» ●(1792) BD 307. nac ahan da eurbla greunen et navoersin, tr. «Et d'ici un an, je ne vendrai pas un grain de blé.» ●4741. p aves aman ahan darchoas dar couls man, tr. «depuis maintenant jusqu'à demain, en ce même moment.» ●(17--) BMa 1471. A chan da try dé, tr. «D'ici trois jours.»
●(1803) MQG 10. C'hoarzit eta ho coalc'h ac'hann da zeiz ar varn. ●(1848) GBI II 48. Azeet aze 'n ur gadeur, / A-c'hann da diou pe da der heur, tr. «Asseyez-vous là sur un siège, / Pendant deux ou trois heures.»
●(1902) PIGO I 28. gortoz ac'hann d'an de war-lerc'h. ●(1913) KOME 5. A drugare Doue, eman o vont en henchou 'c'han d'e-berr. ●(1927) GERI.Ern 8. ac'hann da neuze, tr. «d'ici ce moment.» ●ac'hann da vloa(z), tr. «d'ici un an.» ●ac'hann d'an noz, tr. «d'ici qu'il fasse nuit.»
(2) Ac'hann da bell : pendant longtemps (dans l'avenir).
●(1896) LZBt Mae 38. eur goel hag e vo sonj anhan ac'han da bell.
(3) Ac'hann da begoulz, da bevare, da beur ? : jusqu'à quand ?
●(1866) FHB 91/311b. Ac'hann da be vare oc'h eus-hu bara avoalc'h ? ●(1873) FHB 463/363a. ac'han da beur e vinn-me ganeoc'h ? Ac'han da beur ho couzanvin-me ?
●(1926) BIVE 2. ha breman ec'h omp heb aman na lêz. 'C'han da begoulz ?
(4) Ac'hann da begeit ? : d'ici quand ?
●(1927) GERI.Ern 8. ac'hann da begeit ? tr. «d'ici quand ?»
(5) Ac’hann da beur ? : d’ici quand ?
●(1962) EGRH I 5. ac’han da beur ?, tr. « d’ici quand ? »
III. Loc. conj. Ac'hann ma : jusqu'à ce que.
●(1911) BUAZperrot 114. ac'han ma vije major, he c'hoar hena Anna, a renas ar vro. ●(1927) GERI.Ern 8. ac'hann ma vo deuet, tr. «d'ici, jusqu'à ce qu'il soit venu.»
- ac'hano / ac'haneac'hano / ac'hane
adv. & prép.
I. Adv.
A.
(1) spat. De là (en plt d'un endroit dont il est mention).
●(1499) Ca 5b. ahane. g. dilec endroit ou diqui en apres cest tout vng qui bien lentent. ●(1612) Cnf 2b. A hane nen deo quet maruaill (...) ma couez an eil hac eguile à nezo.
●(1659) SCger 128b. Ahano, tr. «dela.» ●(1792) BD 2059. ahane men voello arbet antieramant, tr. «De là-bas je verrai le monde en entier.»
●(c.1825/30) AJC 3518. eur harlef a hane. ●(1834) SIM 177. Dont a rejomp etrezec Plouezoc'h, hac achane da Blouyan. ●(1844) GBI II 396. o tistreï euz a-c'hane, tr. «s'en retournant de là.» ●(1849) GBI II 228. Ac'hane neuze hec'h eo êt / D' di Riou goz, tr. «Alors, de là il est allé / A la maison du vieux Riou.» ●(1878) EKG II 305. e roiz eun taol fouet d'am marc'h, ha me ac'hano.
●(1902) PIGO I 89. eun hanter leo ac'hane. ●(1910) MAKE 51. kuit ac'hano gant eur c'horfad spont ! ●(1927) GERI.Ern 8. ac'hano, T[régor] ac'hane, adv., tr. «de là, de cet endroit.»
(2) sens fig. De là.
●(1710) IN I 216. emeas ac'hano ne de quet permetet so-quen en em antreteni volontieramant en ur sonjeson a blijadur.
●(1894) BUZmornik 270. Ac'hano eo deuet ar c'hiz da bedi sant Patern pa vez ezomm glao.
●(1927) GERI.Ern 8. ac'hano, T[régor] ac'hane, adv., tr. «de cette cause.»
B. Loc. adv.
(1) A-bell ac'hano : il s'en faut.
●(1910) MBJL 140. n'int ket feuket o welet kement-se : a-bell ac'hane.
(2) (Na) pell ac'hano : il s'en faut.
●(1877) EKG I 273. n'oamp ket digalounekeat, pell ac'hano. ●(1893) IAI 126. ne voe ket dilezet neat ar studi, pell ac'hano.
●(1910) FHAB Meurzh 82. n'oa ket eur skraber-laou anezan, na pell ac'hano. ●(1927) GERI.Ern 8. pell ac'hano, tr. «loin de là.»
(3) Evit ac'hano : d'ailleurs, du reste, pour autant.
●(1866) FHB 56/26a. Evid ac'hano sur, Mari-Amis ne oa tam aviz da vont di. ●(1868) KMM 139. Evit ac'hano, n'oa ket eus ar re greva en e iec'hed. ●(1894) BUZmornik 232. Evit ac'hano, enn he balez zoken e veve evel eur manac'h. ●247. Evit ac'hano, n'en doa ezomm nemeur a dra. ●378. Evit ac'hano, beva a rea e ti he eontr. ●423. Evit ac'hano, n'e ket c'hoant dimezi e devoa ar Zantez, mes c'hoant en em vouestla holl da Zoue.
●(1927) GERI.Ern 8. evid ac'hano L[éon], tr. «du reste, d'ailleurs.» ●(1931) VALL 654a. au reste, du reste, tr. «evid ac'hano L[eon].» ●(1942) VALLsup 6a. D'ailleurs (dans la conversation), tr. «evid ac'hano L[éon].»
II. Loc. prép.
(1) spat. Ac'hano da : de là à.
●(1909) KTLR 192. e zajond gant an hent bras a gas ac'hano da Guened.
(2) temp. Ac'hano da : d'ici à.
●(17--) BMa lii. A hané dan de se pen blas chel ober eur memeus tra, tr. «De là jusqu'à ce jour dans un an, il peut faire la même chose.»
- ac'hanont
- ac'hanta ac'hanta
interj.
(1) Eh bien donc !
●(1869) EGB 130. Ac'hañ-ta ! tr. «eh bien donc !» ●(1870) MBR 84. Ac'hanta, eme ar marc'h, pa welaz anezhan o tont, tr. «Eh bien, dit le cheval, en le voyant venir.» ●(1878) EKG II 50. Ac'hanta, ac'hanta, eme-ve e ginou ar punz ; savit er meaz, va den mad. ●(1890) MOA 232. Eh bien donc ! tr. «Ac'hanta !»
●(1902) PIGO I 10. «'C'hanta, Kernevad, petra a gaer a teuz kavet 'barz ar vro-mañ ? N'eo ket ken zod an dud 'vel du-ze, han ?» ●52. «'C'hanta, otro,» emean, «penôz eo bet ho kont fenoz ?» ●(1908) KMAF 22. Ac'hanta, Lom, pell a-walc'h out bet gant da dro. ●(1912) MMPM 154. Ac'hanta ! den yaouank, penaoz a rit ? ●(1924) BILZbubr 41/943. Ac'hanta ! merc'hed, echu eo ho ragach ?... ●(1950) KBSA 239. «Ac'hanta ! Paotr. N'out ket bet er pinijenn hirio ?» ●(1970) BHAF 26. 'Hanta, paotred, war vale ez oh ?
(2) Ac'hanta 'ta ! : eh bien donc !
●(1924) BILZbubr 45/1068. Ac'hanta 'ta, pôtr, tiet out ! Kroc'hen kurunou !... ●(1950) KBSA 119. «Ac'hanta 'ta !» eme Yann. «N'em boa ket lavaret d'it ! Ha gortoz ! N'eo ket echu c'hoaz ! ●201. «Tapet oun !» eme ar Peulvan. «Ac'hanta 'ta !» eme Ledan.
- ac'hoeac'hoe
m. –ioù
(1) Méridienne.
●(1744) L'Arm 334a. Repos des bestiaux ; en Été depuis onze heures jusquà 4, tr. «Hiaouai.. aieu. m.»
●(1849) LLB 1280. de gours an anhoé, lausket ind de repoz. ●(1893) LZBg 51vet blezad-4e lodenn 186. en ol labourieu ahué.
●(1904) DBFV 4a. ahoé, añhoé, m. pl. ieu, tr. «repos du bétail ou des personnes, vers midi ; méridienne ; milieu du jour.» ●(1913) BUKE 10. É vér é huchal d'ein kas me seud d'en ahoé. ●(1932) GUTO 1. Merùél e hras d'er merhér d'anhoé.
(2) Ober ac'hoe : faire la sieste.
●(1849) LLB 1116. Aveid gober anhoé é dan o goeskeden.
●(1904) DBFV 4a. gobér añhoé, tr. «faire la sieste.»
(3) par ext. Après-midi.
●(1937) TBBN 61. betag en trenoz ahoé de ziù ér.
- ac'hoeatac'hoeat
v. (en plt des bestiaux)
(1) V. intr. Se reposer.
●(1744) L'Arm 334a. Reposer (…) Parlant des bestiaux, tr. «Hianouaiatt.»
●(1904) DBFV 4a. ahoéat, añhoéat, v. n., tr. «reposer, parl. des bestiaux.»
(2) V. tr. d. Faire reposer (les bestiaux).
●(1904) DBFV 4a. ahoéat, añhoéat, v. a., tr. «les faire reposer, [les bestiaux].»
- ac'hoel ac'hoel
voir a-c'hwel
- ac'hubac'hub
[vbr acupot, vgall acup (f.v.) < occǔpo < britto-lat occupo (?) (MLLB 130a)]
Adj.
(1) Attr./Épith. Encombré.
●(1752) PEll 8. Ahup, ou Achup, Occupé, embarrassé.
(2) Adv. Brazez-ac'hub : enceinte très avancée.
●(1924) BILZbubr 37/812. tri vugel he devoa, unan all ac'h a da c'henel, brazez aüb e oa ; ha Katellig eun nozver (lire : nozvez) a deuas er bed. ●note : brazez aüb, lourdement enceinte, enceinte très avancée.
►absol.
●(1981) PNHN 101. Ha marteze a-walc’h, pa soñjan mat, ez eo ac’hub gant ur paotr all a-benn bremañ. Moarvat n’on ket va-unan o c’hoari ganti.
- ac'hubiñac'hubiñ
[brpm ac’hubi < ac’hub + -iñ]
V. tr. d. Encombrer.
●(1752) PEll 8. Ac'hubi, occuper, embarrasser.
- ac'huz .1ac'huz .1
s. Accusation.
●(1530) J p. 103a. Ha bizcoaz iesus / Eguyt nep achus / Nenn em escusas, tr. «et jamais Jésus, malgré toutes les accusations, ne se disculpa.»
- ac'huz .2
- ac'hwilan