Recherche '"bê"...' : 972 mots trouvés

• be .1
  be .1

  interj.

  (1) Bon.

  ●(1936) DIHU 300/95. Strih é un tammig, met bé ! Kaeroh e vo.

  (2) =

  ●(1914) KZVr 78 - 30/08/14. «Be !» (ê long), «be ! be!» fi donc ! (pour faire honte à un petit enfant qui se découvre). ●Be ! harao ! pemoc'h, kaka lous, tr. «fi ! haro ! cochon ! petit saligaud ! Milin.»

• bê .1
  bê .1

  = . cf. bec’h ?

  ●(1877) FHB (3^e série) 28/223a. Oh ! an hypocrited ! bê d’ezho ! ar gaouiaded !

• be .2
  be .2

  m. –ioù Bêlement.

  ●(1931) VALL 63a. Bêlement, tr. «be m. pl. iou.»

• bê .2
  bê .2

  interj. Onomatopée qui imite le cri du mouton.

  ●(1870) FHB 283/172b. evel ma eo natural d'an danvadez lavaret bê.

  ●(1924) BILZbubr 41/948-949. – Debonjour d'it, maout ! eme Jan Glaudadig. – Bê ê ê hê ! da belec'h ec'h et-hu evel-se, pôtred ?

• be .3
  be .3

  s. Gouzout e b.a-ba : être instruit.

  ●(18--) PEN 91/212. O ma mab Ian pebeus prudenç, goud a red o bea ba / Ne klevant ked en eum avanç do kelen deus a netra.

• bead
  bead

  s. Sorte de mesure.

  ●(1996) CRYK 327. di' pe deir bead.

• beaj .1
  beaj .1

  f. & adv. –où

  I. F.

  A.

  (1) Voyage.

  ●(1499) Ca 205a. Veag. gal. voyage aleure. ●(1557) B I 280 (didascalie). Dioscorus a deu e veig, tr. «Dioscore revient de son voyage.» ●(1633) Nom 188a. Expeditio : voyages de guerre, cours de guerre : beagou á bresel, rederez á bresel.

  ●(1659) SC 60. pa za en vr veaich pirillus. ●(1659) SCger 126a. voiage, tr. «beach.» ●131b. bech (lire : beach), tr. «voiage.» ●(1710) IN I 15. er veaich santel-mâ. ●115. pa edo o vont e beaich. ●261-262. goude ma en devoa grêt ur veich hir. ●(1727) HB 235. P'eur he quelin-me o finissa, / O beaich enouus eus va buez. ●(1732) GReg 966b. Voiage, tr. «Béaich. p. béaicheu. (B[as] Leon. güeaich. p. güeaichou. (Van[netois] béch. p. béchéü. béich. p. béichéü.» ●(1744) L'Arm 407a. Voyage, tr. «Baige.. geu.» ●(17--) ST 416. Hou-man eo, a gredan, ho péach diveza, tr. «c'est, je le crains bien, votre dernier voyage.»

  ●(1829) CNG 83. Baige er Uirhiés de Vethleem. ●(1878) EKG II 21. e vichenn araok an deiz e penn va beach. ●(1877) BSA 172. he beachou var droad. ●(1889) SFA 231. eur veach hir. ●(1896) LZBt Meurzh 21. ezetat ar beajo entre Lastourville ha Lambarené.

  ●(1910) MBJL 187. klozan an danevel eus ma beaj Londrez.

  (2) Beaj c'houllo : voyage, course inutile.

  ●(1895) GMB 282. Pet[it] Trég[uier] eur veach c'houlou, tr. «un voyage inutile.»

  (3) Mont beaj : aller en voyage.

  ●(1904) DBFV 26a. mont béj, tr. «aller en voyage (pays de Lorient).»

  (4) Ober beaj : voyager.

  ●(1825) COSp 152. en differance étré gober baige ar zoar ha querhet én hent e gondu d'en ean.

  B. Fois.

  ●(1792) BD 168. erenquer hep douttan / eur veag ol meruel ha cuitat arbet man, tr. «que nous devons, sans en douter, / tous, une fois, mourir et quitter ce monde.»

  II. Loc. adv. Àr veaj : en voyage, en mouvement.

  ●(1838) OVD 81. Ou chonge e zou perpet ar veige.

  III. Ober beaj kof e vamm : ne plus revenir.

  ●(1902) CRYP VIII 286 (T). Mechans 'man ober beaj kov i vam, tr. E. Ernault « je crois qu'il fait le voyage du ventre de sa mère (qu'il ne reviendra plus) ». Trég[or]. En franç. «C'est le ventre de ma mère, je n'y retourne plus» ; se dit, selon le dictionnaire de Trévoux, «d'une chose dont on est mal satisfait, qu'on ne veut moins recommencer». Lammenais a écrit quelque chose comme ceci : «Plutôt retourner au sein de ma mère que de sortir de l'Eglise Catholique». Cela rappelle l'évangile de st Jean, III, 4 : Dicit ad eum Nicodemus : Quomodo potest nasci cum sit senex ? Numquid potest in ventrem matris suæ iterato introire, et renasci ? Cf. encore chez Plutarque, Apophtegmes des Lacédémoniens dont les noms ne sont pas connus : «Une autre (mère) dont les fils avaient fui de la bataille, les voyant arriver, alla au-devant d'eux : Lâches, ou fuyez-vous, s'écria-t-elle en soulevant sa robe et leur montrant son ventre, prétendez-vous rentrer dans ce sein d'où vous êtes sortis ?» Cf. ibid., Actions courageuses des femmes, Exemples publics (Les Persanes).

• beaj .2
  beaj .2

  voir gwezhall

• beaj-eured
  beaj-eured

  f. Voyage de noces.

  ●(1936) PRBD 192. evit ober ar pez a hanvont ho beaj-eured.

• beajad
  beajad

  f. –où Quantité de ce que l'on fait en une fois. cf. gwezhiad.

  ●(1919) DBFVsup 7a. bejad (B[as]v[annetais]), f., tr. «ce qu'on porte, ce qu'on fabrique en une fois ; béjad deur, bejad krampoeh.» ●(1942) DHKN 222. É ma éh obér hé beajad krampoeh aveit er suhun e za.

• beajiñ
  beajiñ

  v. intr. Voyager.

  ●(1659) SCger 126a. voiager, tr. «veagi.» ●(1732) GReg 966b. Voiager, tr. «Béaji. pr. béajet. güeaichi. pr. güeaichet. (Van[netois] bégein. pr. et.»

  ●(1869) SAG 44. an doare (…) da veaji. ●(1877) BSA 64. Evit beachi. ●(1889) SFA 229. o veaji gand eun den divar ar meaz. ●238. Pa veze Fransez o veaji dre an hent.

  ●(1903) MBJJ 2. an hini am euz 'n em glevet gantan evit beaji a-gevred. ●(1917) LZBt Gouere 34. pegen brao eo beaji er c'horn-ze breman e kichen gwechall. ●(1931) GUBI 36. Ret é beajein guehavé. ●(1935) BREI 394/1b. Beaji a franka an anaoudegez.

• beajour
  beajour

  m. –ion Voyageur.

  ●(1732) GReg 966b. Voiageur, tr. «Güeaicheur. p. güeaicheuryen. béagèr. p. béagéryen. (Van[netois] bééjour. p. yon, yan.» ●(1744) L'Arm 407a. Voyageur, tr. «Baijour.. jerion : Vaijour.. jerion. m.»

  ●(1862) BSH 7. Prest ar veageryen a c'houlenno logea. ●(1877) BSA 39. hag ar veachourien. ●303. ar beachour tremeniad.

  ●(1902) PIGO I 87. lojan beajourien. ●(1902) MBKJ 156. Ni a zo beachourien. ●(1907) PERS 38. rein aluzen d'eur beachour. ●(1910) MBJL 77. da gerc'hat he beajourien evit o bale dre gêr. ●(1931) GUBI 21. Ur véajour e bas étal-d'où ar en hent.

• beajourez
  beajourez

  f. –ed Voyageuse.

  ●(17--) BMa 373. an diou veojeres, tr. «les deux voyageuses.»

  ●(1909) NOAR 4. Hag ar veajourez da zistrei war-zu ennan. ●(1931) GUBI 36. Er veajerèz hemb dalé / (…) / D'ur vro aral en des neijet.

• beal
  beal

  voir beiat

• Bear
  Bear

  n. de l. Bégard. [22004]

  I.

  (1) Begar.

  ●(1746) BS 322. en ur guitaat ar bed en em rentas Religius e Abati Begar.

  ●(1867) BBZ III 323. Em hoc'h bet gant re Vegar, pe gand kloer desket. ●(1896-1897) DDPB 56/164. Pa vez pevar real pep pouellat gwiniz ha pevar guennec pep jar, e talvez pevar mil scouet leve Penlan da Vegar.

  (2) Bear.

  ●(1849) EDC III [titre]. an Autro Guillermic, Chaloni, Person Bear. ●(1866) BURflem 40. Person pen kanton Bear. ●(1894) BUEr 3. bean oa kouencho en Gwengamp, en Bear, en Lannuon.

  ●(1905) BOBL 30 décembre 67/3c. iliz newe Bear. ●(1908) PIGO ii 169. eur beleg eus koste Bear hag a zo war arruout. ●(1910) EGBT 131. Ar gouent vrasan eus eskopti S^t-Brieg en em gav en parouz Bear, eur leo eus tosen Menebre. ●(1912) BUAZpermoal 836. chapeliou eleiz dre ar vro : en Bear, Beurlidi, Logivi. ●(1974) TDBP III 181. Bet eo bet o teskiñ bezañ kereour e Bear.

  ●(2002) TEBOT 106b. Treduder ha Plouzelambr / Plouared, Kouerc'had / Tregrom, Benac'h, Louargad / Bear ha Pluzuned.

  (3) Tud Bear : habitants de Bégard. Cf. Beariz.

  ●(1970) BHAF 46. O hola, Kawaniz a zo ganti, med tud Vear, divalo evel m'eo ar hoz Kernevaded kov rouz-se.

  II.

  (1) Dicton.

  ●(1896-1897) MELu 88. En 1789, Penlan rapportait à l'abbaye de Bégard environ 4,000 écus de revenu, ce qu'exprimait ce dicton : Pa vez pevar real pep pouellat gwiniz ha pevar guennec pep jar, e talvez pevar mil scouet leve Penlan da Vegar.

  (2) Dispute.

  ●(1970) BHAF 46. E keit-se, e oa krapet meur a grennard hag a Yann-Gouer yaouank er gwez ha klevet e vezent o youhal : "E Rozpez ez eo c'houezet an tan pell 'zo... An deiz na vo ket holen kraz e reor ar re-ze!... Fidam, tud Tonkedeg eo frank ar hoad gante... Lanvezêgiz a zo bepred ken tañgn, n'o deus lakaet, emichañs, nemed lann en o berniou, re sklaer ha re sonn eo ar flamm... O hola, Kawaniz a zo ganti, med tud Vear, divalo evel m'eo ar hoz Kernevaded kov rouz-se, ne vez gwelet hoaz nemed unan euz o zantadou..."

  (3) Tournure.

  ●(1970) BHAF 347. Koueza a reas en he bugaleaj ha bremañ e oa o paouez trelati da vad ha red kas anezi da Vear.

  (4) Dicton.

  ●(2005) HYZH 244/40. En Tregrom 'mañ an diaoul o chom, / Er C'houerc'had 'mañ o kac'hat (pe 'neus gloazet e droad), / En Plouared 'mañ war an oaled, / En Bulien eo kouezhet er vouilhenn, / En Plourec'h 'neus torret e vrec'h, / En Plouilio 'mañ 'c'hoari 'r c'hilhoù, / En Ploubêr eo bet tomm d'e lêr (pe d'e rêr), / En Tonkedeg eo kroget da redek, / En Plûned 'mañ o vutunet, / En Bear 'neus torret e c'har, / En Gwengamp eo manet kamm. / Hag en Burtuled eo marv gant an anoued.

  (5) [Toponymie locale]

  ●(1848) GBI II 92. Met na vefet ket pell en poan, / Me ielo d' vouit da Voenezan. ●(1863) GBI II 150. Annaïg Ar Bail a Sant Norvez.

  ●(2000) TPBR 185. Plas ar Gag.

• Beariz
  Beariz

  pl. Habitants de Bégard.

  ●(1866) BURflem 42. Dac’h ive, Beariz, enor !

• beatitud
  beatitud

  s. –où Béatitude.

  ●(1575) M 3268. Beatitud dan tut à voe prudant, tr. «Béatitude aux gens qui furent sages.»

  ●(1659) SC 85. Eus ar beatitudou pe guinvidiguezou.

• bebe
  bebe

  Tante. enfant.

  ●(1924) NFLO. tante, tr. «bébé (Plouider) syn[omyme] de moereb.»

• bebeg / bebey
  bebeg / bebey

  m. enfant. Bêbête. cf. beg .2

  ●(1914) KZVr 78 - 30/08/14. beg, bebeg, tr. «insecte, bête ; tout ce qui pique, mot enfantin.» ●(1955) STBJ 174-175. E lavar ar re vitous e oa (...) eur gelienenn pe eur c'houil eur bebey.

• bebeilpenn-
  bebeilpenn-

  voir pebeilpenn-

• beboar .1
  beboar .1

  adj. Sot.

  ●(1912) DIHU 80/20. beboéret ur voéz alkent ! ●21. Na peh ur véboér a voéz alkent. ●(1934) MAAZ 67. Beboéret ur voéz alkent. Ne «zihanio» ket bikin.

• beboar .2
  beboar .2

  m. –ed Sot, sotte.

  ●(1912) DIHU 80/19. doh devé en dé, é has er veboér de laret en doéré d'hé Iehann. ●(1934) MAAZ 61. O men Doué ! men Doué ! honnen e zo ur veboér. ●(1939) RIBA 133. És é bout urisinour adal d'ur begeg pé d'ur baré beboéred.

• beboarenn
  beboarenn

  f. –ed Femme sotte.

  ●(1934) MAAZ 63. Nag ur veboéren !

• bec'h
  bec'h

  [mbr bech, brpm bec’h, mcorn be (mod begh), vgall beich, mgall beich < britto *baski̯- < IE *bhasko- « paquet » (CPCY 250ab, EDPC 58) ; cf. ? lat fasci-s « faisceau » (LEBM 29) ? voir LEIA B-22 sous basc .1]

  m., prép. & conj.

  I.

  A. M.

  (1) Faix, fardeau.

  ●(1499) Ca 19a. Bech. g. fes. ●21b. gallice charge pesenteur. b. bech. ●(1612) Cnf 36a. douguen ré bras bech. ●(1633) Nom 78a. Merges : vn fais de fourment : vn bech guiniz. ●(1647) Am 541. Disam prest da beach ac en em seach dal, tr. «Décharge-toi vite de ton fardeau et sèche-toi. Tiens !»

  ●(1659) SCger 22b. charge, tr. «bec'h.»

  ●(1836) FLF 5. eur bec'h queuned troc'het er c'hoad.

  ●(1962) EGRH I 13. bec’h m. -ioù, tr. « fardeau, faix » ur bec’h lann.

  (2) Lakaat, reiñ, ober bec'h : s'efforcer.

  ●(1872) ROU 82a. Faire effort, tr. «Lacaat beac'h.»

  ●(1909) DIHU 52/337. A houdé ped kant vlé e ma en dud é lakat béh d'arriu bet ino ? ●(1936) TKAL I 26. Ne dalveze ket d'ezañ ober bec'h. ●(1964) ABRO 20. war-bouez ober bec'h a-walc'h d'en em ruzañ kuit.

  (3) Treiñ diwar ar bec'h : tourner la difficulté.

  ●(1910) FHAB C'hwevrer 44. Eur pez kaër ! guelloc'h eo uza hon ners o labourat, o kemer poan, eget hel lezel da vergla ha da voenvi var zigare trei divar ar beac'h ha kula dirak ar boan.

  (4) Teurel ar bec'h war : incriminer, mettre en cause.

  ●(1894) BUZmornik 285. teuler ar beac'h var ann dud paour.

  ●(1910) MBJL 147. Setu teulet ar bec'h war ar gouarnamant.

  (5) Teurel bec'h gant ub. : causer des difficultés à qqn.

  ●(1905) IMJK 160. Ur fal gustum grouiennet don e daulou béh genoh.

  (6) Inquiétude, tourment.

  ●(1877) EKG I 125. Hag iskis eo neuze mar deuz beac'h varnezhan.

  (7) Kaout bec'h o : avoir de la peine à.

  ●(1877) BSA 305. Hogen n'em euz ket a veac'h o credi.

  ●(1931) GUBI 67. Beh em es é kerhet !

  (8) Bezañ e bec'h : être en difficulté, en peine.

  ●(1872) GAM 47. Ar rouanteleziou all a vusc'hoarze o velet ar Frans e beac'h hag e goask. ●(1877) EKG I 111. ne voue ket lezet pell e beac'h.

  ●(1909) BLYA 124. eun ine en bec'h !

  (9) Derc'hel ub. e bec'h =

  ●(1907) AVKA 203. Pegeit eta e talc'hi anom en bec'h. Mar g-out ar C'hrist, lar d'imp skler.

  (10) Bezañ dindan e vec'h, trec'h d'e vec'h =

  ●(1866) FHB 100/378a. Eun tiec a dle evesaat bep bloas penaus ema an traou gantha, hag hen zo dindan he veac'h, hag hen so treac'h d'he veac'h, da lavaret eo hag hen so treac'h ar gounit d'an dispign en he di.

  (11) =

  ●(1862) JKS 390. ar beac'h-enkrez a ra d'e-hoc'h plega. ●(1869) HTC 118. eur beac'h-anken scrijuz a zo couezet var Jeruzalem. ●(1894) BUZmornik 356. ann dra-ma a lakeaz eur beac'h-enkrez spountuz var he goustians. ●541. abenn ma teuio adarre eur beac'h enkrez bennag d'he goaska.

  (12) Lakaat ub. e bec'h : mettre qqn en peine.

  ●(17--) ST 144. Al lizer a lennan eo em laka en bec'h.

  (13) Kaout bec'h da vec'h o : avoir toutes les peines du mondes à.

  ●(1909) BROU 205. (Eusa) Beac'h da veac'h am eus, tr. «j'ai toutes les peines du monde à…»

  B. M./f.

  (1) Fardeau, poids (moral).

  ●(1909) HBAL 41. Ar rema a zo eur bec'h anezho.

  (2) Fardeau moral.

  ●(1530) J p. 123b. Ma emeux vn bech am nech cals / Affaut gouzout clouar e doare, tr. «je tombe sous le poids du chagrin, faute de bien connaître son sort.»

  ●(1909) BROU 205. (Eusa) Le mot beac'h ne se dit que de la fatigue ou de la peine morale. ●(1962) EGRH I 13. bec’h f., tr. « charge, poids » ar vec’h a zo warnañ.

  (3) Autant que faire se peut.

  ●(1902) PIGO I 108. ar zaout a oa lard bec'h o c'hroc'hen.

  (4) Bec'h da : sus à.

  ●(1927) GERI.Ern 40. bec'h da, tr. «sus à, à bas !»

  II.

  (1) Prép. À peine.

  ●(1933) DIHU 266/301. De bemp eur, béh debret koén demb, éh amb kuit.

  (2) Loc. conj. Bec'h ma : à peine si.

  ●(1907) AVKA 7. Homa oe bec'h dehi bea klevet ar salud-ze, ma tridas he bugel en he c'hreiz. ●(1912) BUEV 11. Béh ma chomé unan a ziar dek. ●30. Béh ma kavé amzér de laret é overen. ●(1925) VINV 16. Béh erhoalh ma oemb doaret. ●(1935) DIHU 288/287. béh ma kleuant bourboutereh er hanon, pel, pel.

  (3) A-vec’h : voir a-vec’h.

  (4) A-vec’h ma : voir a-vec’h.

  III.

  (1) Bec'h a vezo ganti : il nous en coûtera.

  ●(1738) GGreg 32. Il nous en coûtera, tr. «beac'h vezo gand-hy.»

  (2) Loc. interj. Bec'h dezhi =

  ●(1909) BLYA 19. Yaouank a renk frinkal… Bec'h d'ei ha tro d'ar rod !

  IV.

  (1) Teurel ar bec'h war : accuser.

  ●(1870) MBR 64 (L) A. Troude. Hag he-man d'he dro a daole ar beac'h war he c'hrek.

  ●(1910) MBJL 171 (T) L. le Clerc. He sekretour hen e unan, an Otro Fowler, a lavar, en kazeten an Daily News ec'h ê bet dalc'het ar vodaden-ze hep goût d'ean hag a dôl ar bec'h war an hini an nevoa he ôzet. ●175. Ezet ê goût e klaske en em dizamman deus an tamall evit teurel ar bec'h war chouk an Arc'heskob. ●(1910) BUJA 26 (L) G. Helies. An ear e peuz da deuler ar beac'h varnon-me abez, evel pa ne ve den all ebet en afer nemed-hon. ●(1928) FHAB Meurzh 88 S. Viol. N'eus ket ezomm da veza souezet ma welit teurel ar bec'h warno.

  (2) Sachañ ar bec'h war e gein : provoquer ses propres difficultés.

  ●(1910) FHAB Here 308 *An Tour-Guen. Ar Vretoned keiz a gouezas o meudig en o dorn. Hogen re zivezad oa : o-unan o doa chachet ar beac'h war o c'hein.

  (3) Lakaat bec’h war ub. : poursuivre, déranger qqn.

  ●(1962) EGRH I 13. lakaat bec’h war, tr. « poursuivre, déranger. »

  (4) Kouezhañ ar vec’h war ub. : être soupçonné, être tenu pour coupable.

  ●(1962) EGRH I 13. Kouezhañ a ra ar vec’h warnañ, tr. « il est soupçonné tenu pour coupable. »

  (5) Reiñ bec'h d'e votoù : voir botoù.

  (6) Reiñ bec'h d'ar gordenn laosk : voir kordenn.

• bec'h-bec'h
  bec'h-bec'h

  [bec'h + bec'h]

  adv. À grand peine.

  ●(1927) GERI.Ern 40. beac'h-beac'h, tr. «à grand peine.»

• bec'had
  bec'had

  voir bec'hiad

• bec'het
  bec'het

  voir bec'hiet

• bec'hiad / bec'had
  bec'hiad / bec'had

  [bec'h + -ad .1 / -iad]

  m. –où Faix de.

  ●(1732) GReg 395b. Des faix, de differentes choses, tr. «beaic'hyadou.»

  ●(1906) HIVL 9. Er vugalé e glaské tro-ha-tro brinsad ha tammeu koed aveit gobér ou béhiad. ●(1909) BROU 205. (Eusa) Un faix se dit bec'had. Ainsi : beac'h am eus o tougen ar bec'had-man. ●(1914) KZVr 78 - 30/08/14. Bec'had, m. tr. «faix, Ouessant.» ●(1927) GERI.Ern 40. bec'hiad m., tr. «faix.» ●(1934) GWAL 70/25. eur mevel o tont eus al leur gant eur bec'hiad plouz.

• bec'hiadenn
  bec'hiadenn

  [bec'h + -adenn / -iadenn]

  f. –où Effort physique.

  ●(1957) BRUD 1/94. Ar roñsed a ra eur vehadenn spontuz.

• bec'hiadurezh
  bec'hiadurezh

  [bec'h + -adurezh / -iadurezh]

  f. Oppression.

  ●(1872) ROU 93b. Oppression, tr. «Bec'hiadurez.»

• bec'hiañ / bec'hiñ
  bec'hiañ / bec'hiñ

  [bec'h + -iañ & -iñ]

  v.

  I. V. tr. d. Charger, accabler.

  ●(1499) Ca 19a. bichyaff et in carg. ●21b. Bichyaff. g. chargyer greuer.

  ●(1659) SCger 131a. bec'hia, tr. «charger.»

  ●(1866) LZBt Ebrel 99. bec'hian ar gristenien a vuioc'h a drougou.

  ●(1910) MAKE 71. Per a jomme pouez ar yalc'had aour da vec'hia e goustianz. ●(1927) GERI.Ern 40. bec'hia v. a., tr. «charger d'un fardeau, accabler.»

  II. [empl. devant un v. amené par la prép. «da»] S'efforcer.

  ●(1938) DIHU 321/34. er ré dizisk é vehein d'adseùel ou bro. ●(1938) DIHU 327/135. béhein, tr. «(v. a.) : souquer.»

  III. V. tr. i.

  (1) Peiner, trimer.

  ●(1978) MOFO 11. Eur harder goude, oen e vec'hi war ma re.

  (2) Bec'hiñ àr ub. : insister auprès de qqn.

  ●(1903) EGBV 126. béhein ar, tr. «insister auprès de.»

  IV. V. pron. réfl. En em vec'hiñ : faire des efforts.

  ●(1825) COSp 265. hemp um véhein na lacat heêrre.

• bec'hiata
  bec'hiata

  v. intr. Porter des fardeaux.

  ●(1962) EGRH I 13. bec’hiata v., tr. « porter des fardeaux. »

• bec'hiet / bec'het
  bec'hiet / bec'het

  [bec'h + -et .1 / -iet]

  adj.

  I. Chargé.

  ●(c.1500) Cb 25b. g. chargiez. b. bezchyet.

  II. sens fig.

  (1) =

  ●(1852) MML 130. bec'het a anqen. ●(1882) BAR 105. heuillomp Jesus / Bec'hiet didan he groaz scrijuz.

  (2) Qui respire avec difficulté.

  ●(1909) BROU 205. (Eusa) Bec'hiet, tr. «oppressé, qui respire avec difficulté.»

  (3) =

  ●(1903) MBJJ 30. bec'hiet eo e galon o sonjal (…) e ranko (…) kwitaat douar Frans. ●49. gant ar boan ec'h eo bec'hiet.

  (4) (Regard) lourd, trouble.

  ●(1849) LLB 1583. Ou seleu zo béhet, ou deulagad e zar.

  (5) (Estomac) chargé.

  ●(1922) EOVD 231. A pe zebrér éleih a gig én un taul, er galon e vé béhiet. ●(1932) FHAB kerzu 434. Ken bec'hiet e oa bet ar varlonkez ma chomas eur pennad mat eno difiñv evel badaouet d'ezi.

  (6) (Être en) difficulté.

  ●(1915) KANNlandunvez 49/342. Ar jeneral French, mestr ar Saozoun er vrezel-ma, a gasaz kelou d’ar Fransizien, eun dervez, ne c’helle ket padout ken dirag an Allmanted, hag e ranke kila ha mont kuit. Re veac’hiet oa ! ●343. Delc’her, fors pegen beac’hiet e vezomp.

• bec'hiñ
  bec'hiñ

  voir bec'hiañ

• bec'hius / bec'hus
  bec'hius / bec'hus

  [bec'h + -us .1 / -ius]

  adj.

  (1) (en plt d'un travail, d'une charge) Lourd, écrasant, accablant, qui donne beaucoup de travail.

  ●(c.1500) Cb 25b. g. Chargeux. b. bechyus.

  ●(1844) LZBg 2^l blezad-1^añ lodenn 85. ul labour béhus. ●(1865) LZBt Gouere 3. eur garg ken bec'hius. ●(1866) LZBt Gouere 159. pegen bec'hiuz ha pegen riskluz eo al labour-ze. ●(1867) BUE 30. eur garg diez ha bec'hiuz-meurbed.

  ●(1904) DBFV 19b. béhus, tr. «pénible à charge.» ●(1939) RIBA 86. Béhus é er vechér.

  (2) Pénible.

  ●(1849) LLB 1665-1666. Goeskeden er gué se (…) / Eid er guérein iouank e zou béhus ha marwel. ●(1866) LZBt Gouere 152. reuzio bec'hiuz a welan daro da gouean war-n-omp. ●(1866) LZBt Du 201. Petra da ober enn eur blegen ken bec'hiuz ?

  ●(1911) BUAZperrot 279. Unan eus poaniou bec'hiusa an den. ●(1914) KZVr 78 - 30/08/14. Bec'hius, tr. «pénible, qui donne de la peine.» ●(1934) MAAZ 150. deusto d'en hent hir ha béhus en des groeit.

  (3) (Regard) lourd, trouble.

  ●(1857) GUG 57. É déad e zou foénhuet, é sèl e zou béhus, / É zivar e zou manq.

  ●(1904) DBFV 19b. béhus, tr. «(regard) lourd, trouble.»

• bec'holo
  bec'holo

  m. Amas de paille, foin, petit bois.

  ●(1869) FHB 239/235a. e tal ar bern-c'holo, e korn ar c'hardi oc'h ober ho kaozeadennou.

  ●(1936) IVGA 220. Interet Feliz er bec'holo. ●(1947) YNVL 40. N'hoc'h ket bet gouest zoken da vont betek ar bec'holo ! ●(1972) SKVT I 85. aet da c'hourvez e-tal ar bec'holo. ●(1973) SKVT II 47. en ur bec'holo keuneud. ●(1974) THBI 169. war beholo plouz. ●177. an avalou kubet ganti er beholo plouz.

• bec'hus
  bec'hus

  voir bec'hius

• bech .1
  bech .1

  s. Bêche.

  ●(1633) Nom 178a. Ligo, ama : hoyau : vn beig. ●Bidens, bipalium : houë fourchuë : vn beig en deffe forchennou.

• bech .2
  bech .2

  s. = (?).

  ●(1927-1930) LUMO 59. diston ’vel eur rebech. / Daëlou a c’hlep ar gouzer, daouste m’eo sec’h ho bech.

• bechad
  bechad

  m. –où

  (1) Petit morceau.

  ●(1907) AVKA 175. ur bechadig pri. ●(1950) LLMM 19/39. ur bechad kig-sall. ●(1952) LLMM 30/41. ur bechad-soavon. ●(1954) VAZA 11. ur bechad bara. ●(1955) VBRU 30. ur bechad sigaretezenn didan peget ouzh o beg. ●89. ur bechad roquefort. ●(1963) LLMM 99/264. ul lampon bennak tapet moarvat p’edo o skrapañ ur bechad kig-sall. ●(1967) BAHE 52/21. Pep a dorzh vara vihan gant ur bichad kig sall.

  (2) Une pièce (de terre).

  ●(1914) KZVr 78 - 30/08/14. eur bechad mat a douar, tr. «un bon morceau de terre, Even.»

• beched
  beched

  m. –où Bonde d'étang.

  ●(1919) DBFVsup 6a. beched, tr. «bonde de l'étang.»

• becheg
  becheg

  s. (argot de la Roche-Derrien) Pommes de terre.

  ●(1980) PEAS 58. Bechek, avaloù-douar.

• bechek
  bechek

  adj. Pointu.

  ●(1922) EMAR 131. Gant diskouarn bechek (1) hag eul lost bigornen. (1) Begek.

• bechenn
  bechenn

  f. –où & -ed

  I. (habillement)

  (1) Cornette.

  ●(1499) Ca 19a. Bechenn. g. cornette.

  (2) Pompon.

  ●(1924) BILZbubr 41/944. pompon (bechenn).

  (3) Coiffe de Gouézec.

  ●(1939) WDAP 3/191. Bechenn, ano gwregel, liester : Bechennou. Koef merc'hed Gwezeg. Skouer : Eur vechenn roget a oa war he fenn. (Pleiben, Lennon). ●(1943) SAV 27/81. Eur vechenn a oa ganti war he fenn. ●(1957) BRUD 2/35. eur vechenn, pe goef ar barrez, ganti war he 'fenn.

  (4) Femme de Gouézec.

  ●(1939) WDAP 3/191. Bechenn, ano gwregel, liester : Bechenned. Eur vaouez giz Gwezeg ganti. Skouer : Dimezi a ra d’eur vechenn. (Pleiben, Lennon).

  II. Morceau.

  ●(1925) BILZ 135. na kudenn neud, na bechenn amann.

• bechennek
  bechennek

  adj. (en plt des vêtements) Qui est orné d'un pompon.

  ●(1924) BILZbubr 41/944. eur boned bechennek. ●ibid. Boned bechennek, tr. «bonnet à pompon.»

• bechig
  bechig

  m. Petit taureau.

  ●(1879) ERNsup 170. marcher les pieds en dedans, à St-M[ayeux], bechein, d'où bechik, maladroit, ibid., et peut-être bëchekh, m., Lang[oat], petit taureau.

• bechik
  bechik

  adj. Maladroit.

  ●(1879) ERNsup 170. marcher les pieds en dedans, à St-M[ayeux], bechein, d'où bechik, maladroit.

• bechiñ
  bechiñ

  v. intr. Marcher les pieds en dedans.

  ●(1879) ERNsup 170. marcher les pieds en dedans, à St-M[ayeux], bechein.

• bed
  bed

  m. –où

  I.

  A.

  (1) Monde.

  ●(14--) Ab inscription. An materi a studiaff, pe prederaf a cafaf garu / Goude hon holl fet en bet man, divez peb vnan eu an maru. « Le sujet que j’étudie, quand je le médite, je le trouve dur : / Après toute notre carrière en ce monde, la fin de chacun est la mort. » ●(14--) N 650. Fet an bet man so poan ha bihanez, tr. «l’histoire de ce monde est peine et misère.» ●(1499) Ca 20b. Beth. g. monde.

  ●(1659) SCger 80b. monde, tr. «bet.» ●(c.1680) NG 51-52. Na uezo mané ar er bet / Na uezo er fin ruinet.

  (2) [parfois avec une majuscule] Ar Bed : le siècle, le monde des profanes, opposé à la religion.

  ●(1732) GReg 866a. Quitter le siécle pour faire pénitence, tr. «Quytat ar bed evit ober pinigenn.» ●(1761) HB utilisée par le Geriadur Istorel. La première édition est de 1712 (Lukian Raoul, 1992, p. 202a).">HBrezonec prefaç [2]. ec’hobtenont digant Doue an nerz da drec’hi ar c’hic, ar bet, hac an drouc-Speret.

  ●(1868) FHB 201/355b. enori Mamm Doue, hag evit goulenn he skoazel var an Iliz ha var ar bed. ●(1880) SAB 24. E scol ar bed, en dëun, e casser calz amzer o studia disteraziou. ●(1889) SFA 59. Lod a deuche d'hen dilezer ha da zistrei d'ar bed, siouaz dez-ho. ●(18--) CST 21. eur brezel spontus a yea da zigeri etre relijion ar baganed hag hini ar gristenien, etre ar Bed hag ar Groaz.

  ●(1935) ADBr xlii 3&4/418. Enem beur-ro da zoue, / Pêll dioc'h chastre ar bed.

  (3) Mondanités.

  ●(1860) BAL 185-186. O veza ma oa eus an dud pinvidica, n'oa ket evit miret n'en em gave aliez e creiz ar bed hag an digorou bras, er festou.

  (4) Tud ar bed : les profanes, les mondains.

  ●(1499) Ca 15a. Autrou an bet. sire du monde.

  ●(18--) SAQ I 295. ne c'hallomp ket (…) tammal re, tud ar bed.

  (5) Mab ar bed : mondain.

  ●(1732) GReg 634b. Mondain, tr. « map an bed »

  (6) Anv-bed : nom laïque d'un homme d'Église avant d'être ordonné.

  ●(1915) KZVr 116 - 23/05/15. ar c'hoar Jann, eus e hano-bed Le Beaudour.

  (7) Ar bed all : l'autre monde.

  ●(1612) Cnf 170 [66]. ma n'a graehont pinigien quent tremen ves an beth-man, d'an beth-arall.

  ●(1880) SAB 56. ar gaerentez a velimp er bed all.

  ●(1936) PRBD 11. den na grede kaozeal d'ezan eus ar bed all.

  (8) Ar bed-hont : l'autre monde.

  ●(1575) M 1206. Hoguen quet en bet hont, gouzuez pront nez monthe, tr. «Mais dans l'autre monde, sache-le vite, il ne t'exalterait pas.»

  ●(1651) JK 47. pa visin er bet hont en e quichen, tr. «quand je serai dans l'autre monde près de lui.» ●(c.1680) NG 585-586. Mar venam er bet-hont / bezouet recompanset. ●(1727) HB 59. Goule[n] e garet er bed-man evit mont d'e veuli er bed hont. ●(1732) GReg 203a. ne alleur qet cahout barados er bed-mâ, ha barados er bed-hont. ●(1790) PEdenneu 26. hou cræce ér béd-men, hac er vuhé éternel ér béd-hont.

  ●(1825) COSp 303. nac ér bed-man, nac ér bed-hont.

  (9) Ar bed-mañ : ce monde, la terre.

  ●(1612) Cnf 170 [66]. ma n'a graehont pinigien quent tremen ves an beth-man, d'an beth-arall.

  ●(1792) BD 3756. besan voar arbet man, tr. «être sur cette terre.»

  ●(1825) COSp 303. nac ér bed-man, nac ér bed-hont.

  (10) Ar bed holl : le monde entier.

  ●(1633) Nom 227a-b. MVndus, orbis, orbis terræ : le monde, l'vnivers : an beth, an betoll.

  (11) Mat ar bed : tout va bien.

  ●(1870) MBR 168. Mad ar bed, eme-z-hi out-hi he-unan, hag hi kel laouen hag ann heol benniget.

  (12) Bezañ mat ar bed gant ub. : être dans une situation aisée.

  ●(1962) TDBP II 36. Bugale honnez a oa mad ar bed ganto, tr. «les enfants de celle-là étaient dans une situation aisée.» ●(1972) BAHE 75/9. O vezañ ne oa ket Mannatias ur gêr eus ar re vrasañ, ne voe ket pell o klevout e oa merc’h ur marc’hadour, mat at (lire : ar) bed gantañ, e anv Paternus.

  (13) Dont er bed : devenir pubère.

  ●(1934) OALD 47/13. ar merc'hed o deus poan o tont er bed.

  (14) N'eus forzh penaos e vo ar bed : quoiqu'il arrive, qu'il advienne.

  ●(1869) EGB 122. Quoiqu'il en soit, j'irai à la foire, tr. «neuz fors pénoz é vo ar béd, éc'h in d'ar foar.»

  (15) Evel-se emañ ar bed : c'est ainsi, c'est comme ça.

  ●(1732) GReg 23b. Il est ainsi, tr. «Evél-ze ez ma ar bèd.»

  (16) Dilezel ar bed : mourir.

  ●(c.1680) NG 1899. Pe day demp delezel er bet.

  (17) Loc'horrioù ar bed : les mondanités.

  ●(1869) FHB 221/100b. List a gostez loc'horriou ar bed.

  II. [au pluriel] Querelles. cf. badoù ?

  ●(1978) BRUDn 17/16. Pa ’zave bedou Matao ha me, a glaske skarza on botou ha mond pellikoh. ●20. bedou = tabutou.

  III.

  A. Ar bed : la vie.

  ●(1992) HYZH 189/61. (Treboull) Aze vie plijadur ! (….) kaer oa ar bed !

  B. [terme de formules de civilité]

  (1) Penaos ez a ar bed ?

  ●(1911) BUAZperrot 627. Penaoz e ya ar bed, gant ho sklavourez ?

  (2) Penaos emañ ar bed ?

  ●(1914) KZVr 78 - 30/08/14. Penôs 'man ar bed gantan ? tr. «comment va-t-il ?»

  (3) Ha mat ez a ar bed ?

  ●(1834) SIM 37. ha mad e za ar bed ganêoc'h er bloa-mâ ? – Calz a vanq, eme ar pautr côs.

  IV. [terme qui renforce les adv. interrog.]

  (1) Pelec'h ar bed ? : où diable ?

  ●(1962) TDBP II 36. Peleh ar bed emañ ma lunedou ? tr. «où diable sont mes lunettes ?» ●Peleh ar bed eh in-me da bremañ da glask arhant ? tr. «où diable irai-je maintenant chercher de l'argent ?»

  (2) Penaos ar bed ? : comment diable ?

  ●(1962) TDBP II 36. Penaoz ar bed a rin-me da baea ma dle ? tr. «comment diable ferai-je pour payer mes dettes ?»

  (3) Piv ar bed ? : qui diable ?

  ●(1868) FHB 200/350a. Ma bugel, émei, piou ar bed a so æt da voutan es penn eur sottoni quén bras ?

  V.

  (1) Kozh evel ar bed : très vieux. Cf. kozh evel an douar.

  ●(1847) MDM 84 (L). ho iliz a seblant d’ezho beza ker koz hag ar bed.

  ●(1923) ADML 128 (L) *Alan Yann. Ar vugale dreist-holl a deue daved an den koz-se, keid ha ker gwen e varo, ma vije lavared oa ker koz hag ar bed. ●(1949) KROB 13/5 (L) J. Seité. En eur gonta kaoziou hag en eur zistaga fentigellou koz-gagn evel ar bed.

  (2) Dastum ar bed en ur grogenn (vrennig) : faire fortune.

  ●(1962) TDBP II 36 (T). C'hoant dastum ar bed en eur grogenn ive e berr amzer, tr. J. Gros «(il) désirait aussi ramasser le monde dans une coquille (faire sa pelote, faire fortune) en peu de temps. On dit aussi : en eur grogenn vrennig, dans une coquille de patelle.»

  (3) Bezañ gwenn e ved : voir gwenn.

  (4) Chom etre treid ar bed : voir treid.

  (5) Mont diwar dachenn ar bed : voir tachenn.

• Beda
  Beda

  n. pers. Bède. Beda venerabl : Bède le vénérable.

  ●(1576) H 55. Oreson beda beleg venerabl.