Recherche '"c'hwen"...' : 33 mots trouvés
Page 1 : de chwen-1 (1) à chwenus (33) :- c'hwen .1c'hwen .1
coll.
I.
(1) (entomologie) Puces.
●(1659) SCger 99a. pulce, tr. «c'hoen, p c'hoenanen.» ●(1732) GReg 764a. petit insecte qui mord, & qui saute 200 fois la hauteur de son petit corps, par sa vertu élastique, tr. «C'hoënenn. c'hoaneñ. p. c'hoënn. Van[netois] huënenn. p. huënn.» ●(1744) L'Arm 313b. Des[puces], tr. «Huênn. m.» ●(1790) MG 223. n'ou pehai degassét gueneoh meit leu ha huèn.
●(1838) CGK 9. Bremâ ne rân quen chaçze / Mert dar c'hoënn deus va guele. ●(1876) TDE.BF 88a. C'hoanenn, s. f., tr. «Puce, insecte ; pl. c'hoenn, masculin.»
●(1927) GERI.Ern 83. c'houen, V[annetais] huen col., tr. «Puces, sg. c'houenenn, c'hoanenn.»
(2) Brouder c'hwen : surnom de tailleur.
●(1866) BOM 34. Koz kemenerig ! brouder c'hoen.
(3) (botanique) Louzaouenn-ar-c'hwen : pouliot Mentha pulegium.
●(1633) Nom 91b. Psyllium, pulicaris herba : herbe à puces : pouliet, lousaoüen ouz á chuen.
●(1732) GReg 491b. L'herbe aux puces, du pouliot, tr. «lousaouënn ar c'huënn.»
●(1933) OALD 45/213. Louzaouen ar c'hoenn, tr. « Ment pouliot.»
II.
(1) Lakaat c'hwen e loeroù ub. : faire peur à qqn, le rendre inquiet.
●(1908) PIGO II 75 (T) E. ar Moal. Me 'm eus bet, breman zouden, eur bilhed-vot, hag a zo barrek da lakat c'houenn en lêrou unan bennak.
(2) (Klevet, santout) c'hwen en e loerou : avoir peur, être inquiet.
●(1909) NOAR 21 (L) K. ar Prat. Aotrou Lanveog a glevas c'houen en e lerou. ●(1910) FHAB 359 (L) K. ar Prat. Ha brema, evel eur perrok, e tibunit ho kuden bep gwech ma klevit c'houenn en ho lerou, hep ma c'houfec'h marteze petra zo a loustoni dindan ar vantel a gemerit. ●(1931) VALL 322. Avoir une frousse intense, tr. F. Vallée «kaout c'houenn en e loerou popul.» ●(1935) ANTO 48 (T) *Paotr Juluen. Daoust 'ta ma santen eun tammig ar c'houen em loerou...
(3) Nebeutaet ar c'hwen en e loeroù : être rasséréner.
●(1935) ANTO 72 (T) *Paotr Juluen. Dinec'het gantañ ar paotr, ha nebeutaet ar c'houen en e loerou, an Tad en em lakeas adarre da bateri.
(4) (Bezañ, sevel) c'hwen en e loeroù : avoir peur, être inquiet.
●(1914) MAEV 192 (L) K. ar Prat. Ne lavarin ket d'eoc'h ez oun eun den dispont e pep darvoud : anzav a ran e savas c'houenn em lerou ha me skarra ac'hano an dilloa ma c'hellis. ●(1928) FHAB 86 S. Viol. P'eo bet goulennet ganen ober d'eoc'h eun tamm prezegenn oun bet laket nec'het; c'houen a zavas em lerou, hag e sonjen : gwelloc'h 'vije ganen ober eun dervez arat. ●(1962) TDBP II 75 (T). C'hwenn a zo en e loerou, tr. J. Gros «il y a des puces dans ses bas (il a des ennuis, des tracas).» ●(1970) BHAF 104 (T) E. ar Barzhig. Med kement a anzav eeun ar wirionez, Ifig 'n Aodre, ar furra outo o-daou, e oa c'hwen en e loerou o soñjal en Alamanted, rag deut e oa an eur d'en em glenka. ●117. Goude koan, em-oa garzennet eur pennadig evel ar re all, med n'edon ket war ma zu mad ha c'hwen a oa em loerou, doan din gweled Alamaned oh erruoud e-kreiz ar jolori.
(5) (Bezañ, sevel) c'hwen en e loeroù :
●(1877) EKG II 236 (L) L. Inisan. Evit komz er c'his-ze, araok mont kuit, ar c'holonel a ranke beza c'hoenn enn he lerou. ●322. Ar Berthou a en em zestumaz buanna ma c'hellaz, hag a ioa o vont kuit mezek meurbed, ha c'hoenn enn he lerou, va c'hredi a c'hellit.
●(1970) BHAF 142 (T) E. ar Barzhig. Gwir eo, ne seblante ket an Alamaned klask ahanom, re a c'hwen en o loerou, peogwir e teu d'ar mare kelou euz dilestradeg meur an Normandi.
(6) (Bezañ, sevel) c'hwen en e loeroù : remuer.
●(1911) RIBR 84 (L) K. ar Prat. «An nep piou bennak en deus lazet ar peulvan en devo merc'h ar roue da bried.» / Setu ma savas c'houenn e lerou an dud.
(7) (Bezañ, sevel) c'hwen en e loeroù : avoir la puce à l’oreille.
●(1890) MOA 224 (L). Avoir la puce à l'oreille, tr. J. Moal «kaout c'houenn enn he lerou.»
●(1931) VALL 603. Avoir la puce à l'oreille, tr. F. Vallée «kaout c'houen en e loerou.»
(8) Kaout ur c'hwenenn en e loer : être gêné par qque chose.
●(1912) MELU XI 340. Hénnez en eus eur c'hoenen en e loer, tr. E. Ernault «quelque chose le gêne.»
(9) (Boueta, magañ) ar c'hwen : dormir.
●(1910) MAKE 27 E. Crocq. An heol oa uhel hag e oant c'hoaz o voueta ar c'hoenn dindan o golc'hedou pell… ●(1911) DIHU 74/343 (G) *Job en Drouz-vor. Pen mordoseg ! Hañni ne za da varhatat; hañni. Guel é geté chom de vagein ou huen !... ●(1925) FHAB Ebrel 136 (L) Loeiz ar Floc'h. Chom da domma he liseriou ha da vaga c'hoenn en he gwele. ●(1957) AMAH 40-41 (T) *Jarl Priel. Ha divorc'hed e chomen er gêr da vagañ c'hwenn war va gwele.
(10) Hejañ ar c'hwen : danser.
●(1912) MMKE 164 (Ku) F. Kadored. Ha pad eu eur c’hoz treuhek, gant eun tog war e benn, / Da glask unan er blokad evit hinjal he c’houen. ●(1929) MKRN 19 (K) P. Martin. hijal o c’huenn dirak ti Rodalleg, tr. «secouer leur puces devant la maison de Rodallec.» ●(1935) ANTO 163 (T) *Paotr Juluen. Kalz yac'husoc'h, chom brao ha sioul er gêr, eget mont du-mañ ha du-hont, krog ar big er skouarn, da redek an hentou-treuz pe da heja ar c'houen, war leurenn pe abadenn, ouz son lubrik ar «Jas» pe «Bigano» lous an diaoul, eun heug, ya, o c'hlevout, pe gollin-me ma ano.
(11) Klask c'hwen e chaosoù, loeroù ub. : défier.
●(1912) DIHU 89/167 (G) *Lénour. Ur Breihad gredus é, ter un tammig ha nen dé ket braù monet de glah huen én é chaucheu ! ●(1978) LLMM 186/14 (T) E. ar Barzhig. An aotrou Gwazmat (...) a veze krignet alies e reor gant un dra bennak - a oa krog da glask c'hwen e loeroù a re gozh abalamour d'ar «bodadegoù».
(12) Lakaat c'hwen e chaosoù ub. : gêner qqn.
●(1912) RVUm 240 (Gu). Me lakei huen én hou chaucheu, tr. P. ar Gov «Je mettrai des puces dans vos guêtres.» ●(1941) DIHU 357/227 (G) L. Herrioù. Goulen e hramb get hor heneiled, skriù demb aben a pe za dehé gouiet treu sord-sé, aveit ma helleemb «lakat huén é chaocheu» en teadeu fal-sé.
(13) Bout c'hwen en e chaosoù : être gêné.
●(1941 DIHU 361/290 ) (G) I. Klodig. Ha ! Ha ! Péchans éh es huen é chaocheu el lapous, a pe za hoant dehon klask sekour er relijion.
(14) Bout lakaet c'hwen en e skouarn : avoir la puce à l’oreille.
●(1941 DIHU 359/266 ) (G) T. Pabu. Er boulom Gelam, 60 vlé dehon, e oè bet lakeit huén én é skoarn er prantadeu kent.
(15) Lakaat c'hwen e divskouarn ub. : gêner qqn.
●(1790) MG 109 (G) I. Marion. Me hoær, hui e hoès laqueit huèn ém discoharn.
(16) Strilhañ e c'hwen : se lever.
●(1910) MAKE 62 E. Crocq. Deut e oa ar poent evit pôtred Konforz da zilammat er-maez eus o gweleou da strilha o c'hoen.
- c'hwen .2c'hwen .2
s. & adv.
I. S. Position sur le dos, renverse.
(1) En e c'hwen : à la renverse.
●(1659) SCger 103b. renuerser, tr. «discar en e c'huen.» ●175b. teurl vre en e c'huen, tr. «renuerser.» ●(c.1718) M 325/422) (N 1/31 - O 32/70 - P 71/219 - Q 220/242 - R 242/426) (S 1/138 - T 149/251 - U/V/W 252/343 - Y 343/344 - Z 344/345)">CHal.ms iii. a la renuerse, tr. «en e huein, en e huein corf, en e hüein cran.» ●Ils tomberent tous a la renuerse, tr. «Int a goüehas bloh en ou huein.» ●renuerser mettre le haut en bas, tr. «discarr en e hüen turul en e huein.» ●(17--) ST 102. D'ho diskarr enn ho c'houen, tr. «pour les renverser.»
(2) En e c'hwen korf : à la renverse.
●(c.1718) M 325/422) (N 1/31 - O 32/70 - P 71/219 - Q 220/242 - R 242/426) (S 1/138 - T 149/251 - U/V/W 252/343 - Y 343/344 - Z 344/345)">CHal.ms iii. a la renuerse, tr. «en e huein, en e huein corf, en e hüein cran.»
(3) War, àr e c'hwen : à la renverse.
●(1530) Pm 230. en douar oar da huen / Ez laquaher, tr. «dans la terre, à la renverse, / On te mettras.»
●(c.1718) M 325/422) (N 1/31 - O 32/70 - P 71/219 - Q 220/242 - R 242/426) (S 1/138 - T 149/251 - U/V/W 252/343 - Y 343/344 - Z 344/345)">CHal.ms iii. Ils tomberent tous a la renuerse, tr. «Int a goüehas bloh ar ou huén.»
●(1818) HJC 336. hint e reculas quen é guéhezant ar ou hüéne doh en doar.
●(1916) LILH 15 a viz Gouhere. Lod en ou saù, lod ar ou huéen, ar ou zor.
(4) Monet d'e c'hwen : tomber à la renverse.
●(1934) DIHU 278/127. mar klasket chanj troed, éh et d'hou huén get pouiz hou sah.
(5) Diskar ub. war c’hwen : renverser qqn sur le dos.
●(1575) M 113. Oll ez disquer oar huen, pobl humen hep quen dout, tr. « Tous elle renverse sur le dos les gens humains, sans nul doute. »
II. Adv.
(1) A-c'hwen : sur le dos.
●(1530) Pm 250 (Mab Den). A huen eno nez vezo mez, tr. (DGVB 252a) « Sur le dos là ne te sera pouvoir (une fois mort tu ne pourras plus rien). » ●(1650) Nlou 493. A chuen en croas, tr. «étendu sur une croix.»
●(1659) SCger 103b. a la renuerse, tr. «a c'huen.» ●(1728) Resurrection 975. A choen voar ma barlen.
(2) A-c'hwen e gorf : à la renverse.
●(1659) SCger 103b. renuerser, tr. «discar a huen e gorf.»
(3) War-c'hwen : sur le dos.
●(1575) M 134. Maz ynt taulet oar huen, dre'n maru yen, tr. «Si bien qu'ils furent jeté sur le dos par la mort froide.»
- c'hwen-bailhc'hwen-bailh
coll. plais. Poux.
●(1732) GReg 743a-b. Pou, vermine, tr. «burlesquement ont dit : C'hoënen vailh. p. c'hoën bailh.»
●(18--) SBI II 86. C'huenn du, c'huenn ru, c'huenn griz, c'huenn bail, tr. «Puces noires, puces rouges, puces grises, puces mouchetées.» ●(18--) PEN 93/85. gant ar c'houen am draille / chouen da c'houen bail.
►c'hwenenn-vailh / c'hoanenn-vailh f. Pou.
●(1732) GReg 743a-b. Pou, vermine, tr. «burlesquement ont dit : C'hoënen vailh. p. c'hoën bailh.»
●(1876) TDE.BF 88a. C'hoanenn-vaill, s. f., tr. «Nom burlesque donné au pou, insecte. A la lettre, puce panachée.»
- c'hwen-douar
- c'hwen-dour
- c'hwen-duc'hwen-du
coll. (entomologie) Silphe de la betterave Aclypea opaca anc. Silpha opaca.
●(1995) BRYV II 92. (Milizag) va ruta a zo eet toud gand ar c'hwen du. (...) c'hwen du : «sylphe opaque» e galleg.
- c'hwen-garbekc'hwen-garbek
coll. = (?).
●(1744) L'Arm 407b. Urebec ou Harbec ; le peuple dit, Taille-bois, tr. «Huænænn-garbec. f.»
- c'hwen-gwez
- c'hwen-miliner
- c'hwen-mor
- c'hwen-strink
- c'hwenegc'hweneg
f. rare Collection de puces, pucier.
●(1932) BRTG 114. petra e oè guir é lavareu en dud diar leueg ha huenneg en tiegeh.
- c'hwenegennc'hwenegenn
f. rare Femme pleine de puces.
●(1932) BRTG 114. En huennegen-men nen dezè ket de lakat halén é ioudeu Kerlutun.
- c'hwenegrannc'hwenegrann
s.
(1) En e c'hwenegrann : à la renverse.
●(c.1718) CHal.ms iii. a la renuerse, tr. «en e huein, en e huein corf, en e hüein cran.» ●Il est tombé a la renuerse, tr. «couehet é en é huen en he huen cran.»
●(1913) DIHU 99/323. Margeit e lézas un taul kri spontus hag e goéhas én e huenegrann.
(2) Àr, a e c'hwenegrann : à la renverse.
●(c.1718) CHal.ms iii. Ie suis tombé a la renuerse, tr. «couehet on a me huen cran.»
●(1936) DIHU 298/62. ur soudard german, bannet ar é huénegrann.
- c'hwenek
- c'hwenenn / c'hoanennc'hwenenn / c'hoanenn
f.
(1) Puce.
●(1464) Cms (d’après GMB 321). Hoannenn, puce. ●(1499) Ca 111b. Hoanenn. ga. puce. ●(1633) Nom 49b. Pulex : pulce : houanen, choanen.
●(1744) L'Arm 313b. Puce, tr. «Huénênn.. neu f.»
●(1856) VNA 27. une Puce, tr. «un Huénen.» ●(1876) TDE.BF 88a. C'hoanenn, s. f., tr. «Puce, insecte ; pl. c'hoenn, masculin.» ●(18--) AID 348. impossibl da eur hoenen, tr. «impossible à une puce.» ●343. diou hoanen all, tr. «deux autres puces.»
●(1927) GERI.Ern 83. c'houen, V[annetais] huen col., tr. «Puces, sg. c'houenenn, c'hoanenn.» ●(1963) EGRH II 115. c’hoanenn f. -où (singulatif de c’hwenn), tr. « puce »
(2) Belle femme.
●(1941) ARVR 27/4b. Eur c'hoenenn a blac'h yaouank.
- c'hwengl
- c'hweniañc'hweniañ
v.
I. V. tr. d.
(1) Renverser (qqn sur le dos).
●(1732) GReg 805b. Renverser un homme, tr. «C'hueznya un dèn.»
(2) Verser (un véhicule).
●(1927) GERI.Ern 83. c'houenia v. a., tr. «faire verser (une charrette).»
II. V. intr. Se coucher sur le dos.
●(1927) GERI.Ern 83. c'houenia v. n., tr. «se coucher sur le dos.»
- c'hwennc'hwenn
m. -où Sarclage.
●(1866) FHB 62/78a. nao c'houen, nao panezen. ●(1866) FHB 63/85a. an eil c'houen.
●(1963) EGRH II 115. c’hwenn m. -où, tr. « sarclage. » ●(1995) BRYV IV 34. (Milizag) setu ma veze ranket ober eun eil c'hwenn… evid ar patatez ive. (…) Ar betarabez a veze greet c'hwenn dezo… tri hwenn…
- c'hwennad
- c'hwennadegc'hwennadeg
f. –où
(1) Sarclage en commun.
●(1890) MOA 245b. Le sarclage, tr. «ar c'houennadek.»
●(1931) VALL 675a. Sarclage, en commun, tr. «c'houennadeg f.» ●(1943) SAV 28/36. da goulz ar c'houennadeg. (sarclage fait en commun). ●(1963) EGRH II 115. c’hwennadeg f. -où, tr. « sarclage (en commun). »
(2) par ext. Époque du sarclage.
●(1876) TDE.BF 91b. C'houennadek, s. f., tr. «Epoque fixée pour le sarclage des blés.»
- c'hwennadenn
- c'hwennadurc'hwennadur
m.
(1) Sarclure, produit du sarclage.
●(1878) BAY 13. huennadur, tr. «sarclure.»
●(1927) GERI.Ern 11. c'houennadur, tr. «sarclure, ce qui est sarclé.» ●(1931) VALL 675b. Sarclure, tr. «c'houennadur m.»
(2) Sarclage, action de sarcler.
●(1931) VALL 675a. Sarclage, tr. «c'houennadur m.»
(3) Matière à sarcler.
●(1906) BOBL 15 décembre 116/3a. mad dreist-holl da vouga ar c'houennadur hag an dreok.
- c'hwennaj
- c'hwennat / c'hwenniñc'hwennat / c'hwenniñ
v. tr. d.
I. Sarcler.
●(1499) Ca 113b. Huennat. g. sarcler.
●(1659) SCger 108a. sarcler, tr. «c'huennat.» ●154b. huennat, tr. «sarcler.»
●(1907) MVET 17. c'hwennat sivi. ●(1927) GERI.Ern 83-84. c'houennat v. a. et n., tr. «sarcler.»
►[complément : mauvaises herbes à sarcler]
●(1633) Nom 235b. Runcatur ager, quod exherbare, columellæ etiam dixit : serfouër : lammet pe huemat (lire : huennat) an lousaou en vn remuiff an douar.
●(1732) GReg 491a. Arracher les mauvaises herbes d'entre les bonnes, tr. «c'huënnat al lousou.Van[netois] huënneiñ.»
●(1839) BESquil 555. é ma ret huennat ha dihouriennein er fal lezeu. ●(1849) LLB 700. [er gué] É tisoh ag en doar hag é sewel ou fen, / É ma ret ou huenat.
►[complément : plantation à nettoyer]
●(1909) KTLR 51. c'houennat he avalou douar.
►[complément : espace à sarcler]
●(1633) Nom 235b. Sarritur ager : sarcler : huennat an mesou.
●(c.1718) CHal.ms ii. oster les herbiers d'une airette, tr. «dilastein un erüen, huennat un eru'.»
●(1857) CBF 81. c'houennat ar pengennou, tr. «sarcler les plates-bandes.» ●(1894) BUZmornik 247. c'houennat he jardin. ●516. c'houennat eur parkad ed.
►absol.
●(1633) Nom 178b. Irpex : ratteaux auec dents à sarcler : rastell en deffè dent da chuennat.
●(1849) LLB 358. hui hou pou goudé bihanoh de huénat. ●(1867) MGK 88. C'hwennat, medi, endramm, dourna, kakuada. ●(1869) FHB 224/117b. netra nemet c'houennat ac atao c'houennat. ●(1894) BUZmornik 33. O c'houennat eo e veze peurliesa asambles gant merc'hed all.
●(1933) EVGB 7. D'an nevez-amzer, e vez (...) c'houennet, dilouzaouet.
►[empl. comme subst.] Sarclage.
●(1914) FHAB Genver 15. poent ar c'hoennât. ●(1955) STBJ 201. ar medi, an dorna pe ar c'houennat.
II. sens fig.
(1) Corriger, épurer, élaguer (un texte) de ses fautes.
●(1926) FHAB Kerzu 456. ar brezoneg, c'houennet ar galleg dioutan. ●(1934) BRUS 51. Corriger (un texte), tr. «huennat.»
(2) Choisir, séparer.
●(1927) GERI.Ern 83-84. c'houennat v. a. et n., tr. «choisir, séparer ; nettoyer.»
(3) Vider (les poches), voler.
●(1927) GERI.Ern 83-84. c'houennat v. a. et n., tr. «vider (les poches, en volant).»
III. Kas da c'hwennat panez : voir panez.
- c'hwennerc'hwenner
m. –ion Sarcleur.
●(1876) TDE.BF 91b. C'houenner, s. m., tr. «Sarcleur ; pl. ien.»
●(1909) BOBL 01 mai 227/2c. c'houennerien a vez klasket diouz an deiz, kerkoulz ha diouz marc'hat. ●(1927) GERI.Ern 84. c'houenner, tr. «sarcleur.» ●(1934) BRUS 271. Un sarcleur, tr. «un huénnour.» ●(1949) KROB 14/7. Ar berniou louzeier a vez renket etre daou c'houenner. ●(1963) EGRH II 115. c’hwenner m. -ien, tr. « sarcleur. »
- c'hwennerez .1
- c'hwennerez .2c'hwennerez .2
f. –ioù Sarcloir.
●(1849) LLB 387. Empléet hou krawel, lakeit huenerezed. ●(1866) FHB 63/85a. gant ar c'houeneres sternet, pehini e za gant eur marc'h etre ar rizennou.
●(1907) VBFV.bf 33a. huenneréz, f. pl. ed, tr. «sarcleuse.» ●(1920) KANNgwital 205/113. Guechall e veze c'houennet gant brochou (...) ; hirio gant ar c'houennerez. ●(1923) FHAB Genver 32. tremen varlerc'h ar c'hoennerez. ●(1927) GERI.Ern 84. c'houenner, tr. «sarcleur, f. ez et instrument à sarcler.» ●(1963) EGRH II 115. c’hwennerez f. -ed, tr. « sarcleuse (instrument). »
- c'hwennerezhc'hwennerezh
m. (agriculture)
(1) Sarclage.
●(1864) KLV 43. ar pez a laz anez-ho dre ar c'houennerez. ●(1878) BAY 13. huennereah, tr. «action de sarcler.»
●(1927) GERI.Ern 84. c'houennerez m., tr. «sarclage.» ●(1963) EGRH II 115. c’hwennerezh m., tr. « travail de sarclage. » ●(1995) BRYV III 42. (Milizag) ober ar foenn, ober ar c'hwennerez, hag all.
(2) Temps du sarclage.
●(1927) GERI.Ern 84. c'houennerez m., tr. «temps du sarclage.»
- c'hwennetc'hwennet
adj.
(1) Sarclé.
(2) sens fig. Volé, trompé.
●(1924) NFLO. sarclé. j'ai été sarclé, tr. «c'houennet on bet (= volé, trompé, épluché).»
- c'hwennglav
- c'hwenniñc'hwenniñ
voir c’hwennat
- c'hwenus