Devri

Recherche 'ere...' : 35 mots trouvés

Page 1 : de ere-1 (1) à erezus (35) :
  • ere .1
    ere .1

    m., prép. & interj. –

    I. M.

    A.

    (1) Lien.

    (1575) M 2413-2414. Hac en treit ereou, dadouen, poanyou couen : / Hac en daou dornn fournis, tr. «Et aux pieds des liens, pour supporter des peines affreuses, / Et aux mains aussi.» ●(1633) Nom 136a. Laqueus : lacqs, liens : laçcou, ereou.

    (1659) SCger 73b. lien, tr. «ere, p. eou.» ●(1732) GReg 59a. Attache, lien qui joint deux choses ensemble, tr. «ere. p. ereou.» ●418a. Le lien qui lie le manche & la gaule du fleau, tr. «ere freilh.» ●(1752) PEll 280. Ere, Lien, attache, ligature. Sing. Ereen. Pl. ereou.

    (1867) BSSo 15-16. Ind e guemér arieu eid en derhel.

    (1904) DBFV 11a. ari, m. pl. eu, tr. «lien.» ●(1927) GERI.Ern 25. ari V[annetais] m., tr. «Lien.»

    (2) Licol.

    (1499) Ca 78a. g. licull. b. ere.

    (3) =

    (1909) TOJA 28. troc'han eun tam diwar ma bragou, an hed gant an êre-man.

    B.

    (1) Teurel ub. en ereoù : mettre qqn aux fers.

    (1928) FHAB Gouere 251. Annaïg ha Mariannig a voe taolet en ereou.

    (2) par ext. En ereoù : en prison.

    (1894) BUZmornik 527. Sant Per enn ereou pe er chadennou.

    (1911) BUAZperrot 125. Dont a ran d'en em erbedi ouzit, evit va mab Onestim, am eus ganet en ereou. ●508. daou vloaz en ereou.

    II.

    A. Prép. Par.

    (1530) J p. 83b. Eguyt gobr e drouc / Ere e gouzouc / Ef enem crougas, tr. «une corde au cou, juste prix de son crime, il se pendit.» ●100a. Breman en pret hep arretaf / Am dou dorn iffam hep amouc / Ez mennaf tizmat dre ma drouc / Ere an chouc ma em crougaf, tr. «Maintenant il faut que, sans broncher, j'attache tout de suite à mon cou, pour mon malheur, le lien qui doit m'étrangler.» ●(1557) B I 394. En amguin me az trahino / E ry an bleu hac az breuo, tr. «Je te traînerai par les cheveux, sans pitié, et je te briserai le corps.»

    (17--) EN 2098. hac hely da housouc eteuy dan jfern, tr. «et par le cou tu viendras en enfer.»

    (1831) MAI 137. tennet dre ners deus an ty heli he vrec'h. ●138. treinet eur pennat heli he zroad.

    (1900) RECe xxi 137. kas eur vuoh ari er stag, tr. «conduire une vache par la corde, en laisse.» ●(1925) FHAB Gouere 253. a gas anezo heli o fri.

    B. Loc. prép. En ere.

    (1) Attaché par.

    (1908) PIGO II 137. Seiz [ki]a digasas gantan 'n êre diou gorden. ●(1904) DBFV 11a. én ari, tr. «(traîner) par (les cheveux), (mener) (l'attache).» ●(1934) MAAZ 16. kaset e vè én ari ur stag.

    (2) Accroché à.

    (1843) LZBg 1 blezad-2l lodenn 28. Er vugalé (…) e ride arlerh er vam en héli er vroh hag en dantér.

    (1912) BUAZpermoal 76. Red eo e gas da Zamas, 'n heli an dorn. ●791. Stlejan rejont neuze korf an arc'heskob santel dre ar ruiou, 'n heli e zivesker.

    (3) En ere da : (épinglé) à l'aide de.

    (1910) MBJL 70. ar groaz a zo spilhennet ouz eur c'horn eus o forpan en ere d'eur zeiennig.

    C. Loc. prép.

    (1) A-ere : par.

    (1741) RO 533. derhel an itron à hely ma chaden.

    (1866) FHB 96/348a. a héléd hé dorn. ●(18--) KTB.ms 14 p 103. Ha setu chachet Fanch keiz a-hèli he droad.

    (1904) DBFV 11a. a ari, tr. «(traîner) par (les cheveux), (mener) (l'attache).»

    (2) En ere : par.

    (1910-15) CTPV I 187. En hul i diweskel e vé taped on eiñn, tr. «C'est par les ailes qu'on attrape un oiseau.» ●227. En ér en diwaskel e fé dalhed on eiñn, tr. «C'est par les ailes qu'on retient un oiseau.»

    III. Loc. interj . (forme atténuée pour «ene»).

    (1) Daonet ’vo va ereoù ! : que je sois damné !

    (1950) LLMM 23/51. Ya daonet vo va ereoù ! Graet e vo goap eus Fañch Kilgarzh ?

    (2) Daonet e vo mil va ereoù ! : que je sois damné !

    (1952) LLMM 30/32. Daonet e vo mil va ereoù ! peoc’h ebet ne’m bo digant an drutell vrein-mañ ?

    IV.

    (1) Degas ub. d'an ere : forcer qqun à se taire, à se calmer.

    (1766) MM 897-898 (Li) C.-M. le Laé. Achata, nequet evelsé / Eo digazz an dud dan heré, tr. G. Esnault «allons donc, n'est-ce pas ainsi qu'il sied d'envoyer les gens se coucher ?»

    (1872) ROU 99. Réduire, en parlant des êtres indociles, tr. V. Roudaut «digass d'an ere. Express. pitoresq.»

    (2) Dont d'an ere : forcé de se taire, de se calmer.

    (1766) MM 1438 (Li) C.-M. le Laé. Neuse e renquas dont dan here, tr. G. Esnault «il fut envoyé coucher, forcé.»

    (3) Bezañ stag gant ereoù plouz kerc'h : voir plouz.

  • ere .2
    ere .2

    voir eren .2

  • ere-dorn
    ere-dorn

    adv. Mont ere-dorn : aller main dans la main.

    (1924) SBED 14. D'er sul pe ien ari-dorn / Get mamm goz d'en overen.

  • ere-loer
    ere-loer

    m. (habillement) Jarretière.

    (1659) SCger 67b. iarretiere, tr. «ere loer.» ●(c.1718) CHal.ms ii. Iarretiere, tr. «ari luer pe loer, on dit a sarz[eau] stag' luer, Iartiel.» ●(1732) GReg 508b. Jaretiere, tr. «Ere-loëzr. p. ereou-loëzr, ereou-lezrou. Van[netois] ary lor.» ●(1744) L'Arm 190a. Jaretiere, tr. «Ari-lore. m.»

    (1904) DBFV 11a. ari lor, tr. «jarretière.» ●(1927) GERI.Ern 25. ari lor, tr. «jarretière.» ●(1931) VALL 405a. Jarretière, tr. «ere-loer m.»

  • eread-dour
    eread-dour

    m. Deux seaux d'eau reliés par un cercle.

    (1919) DBFVsup 3b. ariad deur (Gr[oix]), s., tr. «deux seaux reliés par un cercle.» ●(1927) GERI.Ern 25. ariad deur m., tr. «deux seaux d'eau reliés par un cercle.»

  • ereadur
    ereadur

    m. –ioù

    (1) Lien.

    (c.1500) Cb 78b. [eren] g. lien / liement. bri. ereadur. ●g. lien / ligure. b. ereadur.

    (1927) GERI.Ern 137. ereadur m., tr. «lien.»

    (2) Ligature (d'une plaie).

    (1744) L'Arm 454a. Ligature. Maniere de lier les blessures, tr. «Arriadur. m.»

    (1904) DBFV 11a. ariadur, m., tr. «ligature, manière de lier les blessures.» ●(1927) GERI.Ern 138. ariadur, tr. «ligature (d'une plaie).»

    (3) Syntaxe.

    (1732) GReg 869b. Sintaxe, construction du discours, tr. «Ereadur a c'heriou, hac a phrasénnou, hervez ar gramell.»

  • ereedigezh
    ereedigezh

    voir ereidigezh

  • ereenn
    ereenn

    f. –où Lien.

    (1633) Nom 136a. Manicæ : menottes, liens à lier les mains : menottou, grisillounou, eren pe ouarn da ereiff an daouarn.

    (1752) PEll 280. Ere, Lien, attache, ligature. Sing. Ereen. Pl. ereou.

  • ereer
    ereer

    m. –ion Lieur.

    (c.1500) Cb 78b. [eren] g. lieur. b. ereer. ●g. ouurier de buche / qui lie fagoté et bourrées. b. ereer da coat.

    (1927) GERI.Ern 137. ereer, tr. «celui qui lie.»

  • ereerez
    ereerez

    f. –ed Lieuse.

    (c.1500) Cb 78b. [eren] g. lieresse. b. ereeres.

  • ereerezh
    ereerezh

    m. Ligature de sorcellerie.

    (1744) L'Arm 454a. Ligature, Superstition, tr. «Arriereah

    (1927) GERI.Ern 138. ariereh m., tr. «ligature, pratique superstitieuse.»

  • ereet
    ereet

    adj.

    (1) Lié.

    (c.1500) Cb 48a. g. homme liez de plusieurs cordes. b. ereet gant querdeynn. ●(1612) Cnf 19a. rac hir amser à dallch ereet an pecher.

    (c.1680) NG 923. Taulet vaint guet en trait, houarnet hac arriet. ●1700. Arriet doh vr post.

    (2) Bout ereet e anal : avoir du mal à respirer.

    (1904) DBFV 11a. ariet é é hanal, tr. «sa respiration est pénible.»

  • Ereg
    Ereg

    n. pr.

    (1) Ereg : Waroch, Guérec, Gueroc, Uuerec.

    (1839) BESquil 345. Erec pé Riothime, péhani e oé bet goudé roué er vretonnèd.

    (1913) HIVR 20-21. Er hont Vérok e feahas mar a huéh soudarded er roué Chilpérik hag er roué Gontran.

    (2) (ancien) Bro-Ereg : pays de Vannes.

    (1716) PEll.ms 140. on dit au Palais et dans les affaires civiles, La coûtume de Browerec que l’on prononce Brôerec, c’est à dire la coûtume du pais Vennetois. ●(1752) GMB 97. Carantor en Brouerec.

    (1910) ISBR 78. Ne houiér ket nitra diar Breihiz Kernèu na ré Broereg épad tost de 200 vlé. ●(1937) TBBN 44. Donet e hras tierned Domnoné, Kerné, Bro-Éreg de huélet Nominoé aveit en trugèrékat. ●(1971) LLMM 147/277. kontelezh Bro-Wereg. ●(1995) LMBR 34. Mirdi Bro-Ereg.

  • ereidigezh / ereedigezh
    ereidigezh / ereedigezh

    f. Liaison.

    (1732) GReg 197b. Connexion, connexité, liaison, appartenance, tr. «Ereëdiguez. ereëdiguezyou

  • ereiñ
    ereiñ

    voir eren .2

  • erell
    erell

    plur. arall

  • eren .1
    eren .1

    s. (ichtyonymie) Congre.

    (1931) VALL 144a. Congre, tr. «(à Sein) f. eren

  • eren / ereiñ / ere .2
    eren / ereiñ / ere .2

    v.

    I. V. tr. d.

    (1) Lier, ligoter.

    (1499) Ca 78a. Eren. g. lier. ●(1557) B I 569. gruet he haeren en mat / Oz un post prenn, tr. «liez-la bien à un poteau de bois.» ●(1633) Nom 97b. Vitilia : liens de vigne, soit d'osier, ou d'autre : guial da eren an guynien. ●136a. Manicæ : menottes, liens à lier les mains : menottou, grisillounou, eren pe ouarn da ereiff an daouarn.

    (1659) SCger 62a. garotter, tr. «eren p. eet.» ●(1732) GReg 59a. Attacher, lier, tr. «erèn. pr. ereet.» ●574a. Jesus-Christ a donné le pouvoir de lier & de delier, tr. «Hon Salver en deveus roët d'e Ilis ar galloud da eren ha da dieren he bugale.» ●(1752) PEll 280. Je lis dans les vieux Diction. Eren & Heren, lier : mais c'est par abus. Je trouve Erea, lier dans les anciens livres, & spécialement dans un Casuiste fort exact, où la troisième personne plur. du présent de l'indicatif, est Ereont & Disereont, lient & délient : & par-tout le le participe pass. Ereet et une fois Eareet. Quelques-uns de nos Bretons disent Earea ur-fagoden, lier un fagot. ●(1774) AC 38. pa erener a nisi goude ar guilioud, tr. «lorsqu'on fait la ligature après l'accouchement.» ●(1792) HS 92. hac ean ou lausque d'enn arie. ●(1792) HS 41. e rass é zeourn d'ariein.

    (1843) LZBg 1 blezad-2l lodenn 74. arlerh é oé bet ariet men deourn ardran me hain. ●(1857) CBF 120. striz eo ar skoulm a ere etre-z-ho iez eur bobl (…) hag he feiz, tr. «Il y a une intime connexion entre le langage d'un peuple (…) et ses croyances.» ●(1891) CLM 68. Deu læstr (...) e oé ariet dirac er guér a Dourane.

    (1904) DBFV 11a. ariein, ari, v. a., tr. «lier.» ●(1912) MMPM 106. int dija erennet ha ne hellont ken terri ho liammou.

    ►absol.

    (1921) BUFA 161. dehon em es reit karg ha bili de ariein ha de ziariein ar en doar.

    (2) Eren ouzh : attacher à.

    (1732) GReg 59a. Attacher à quelque chose, tr. «erèn ouc'h

    II. V. tr. i. Eren àr udb. : enfermer qqc.

    (1906) DIHU 10/171. Goudé en devout ind kontet (...) ean ou zaul ér ialh, e ari arnehé, ou gronn get é vouched.

    III. V. pron. réci. En em eren =

    (1910) MBJL 171. hag en em ereomp start etrezomp.

  • erep
    erep

    voir enep

  • erer .1
    erer .1

    m. –ed (ornithologie) Aigle. cf. er .3

    (1732) GReg 21a. Aigle, le plus grand, le plus fort, & le plus vite des Oiseaux de proyes, tr. «érèr. p. érered. eryr. p. eryred

    (1931) GUBI 229. El ma neij un érér en ebr ag en amzér.

  • erer .2
    erer .2

    plur. arar

  • ererez
    ererez

    f. –ioù (agriculture) Lieuse.

    (1907) BOBL 05 janvier 119/2e. An Eosterez hag an erërez a c'hello tremen easoc'h etouez an ed.

  • erestel
    erestel

    voir errestel

  • eretenn
    eretenn

    f. Planche de jardin.

    (c.1718) CHal.ms i. airette de Iardin, tr. «earüen, ou erüen Iardin, taulen, planquen, a Sarz[eau] Erretten

    (1934) BRUS 279. Une planche de jardin, tr. «un ereten

  • eretik .1
    eretik .1

    adj. (religion) Hérétique.

    (1499) Ca 110a. Heretic. g. idem. ●(1612) Cnf 21a. scridou hæretic.

    (1659) SCger 65b. Heretique, tr. «Heretic

    (1894) BUZmornik 263. eunn eskop heretik.

  • eretik .2
    eretik .2

    m. –ed Hérétique.

    (1612) Cnf 21a. Meuliff an hæretiquet.

    (1838) OVD 90. broyeu carguet a hérétiquet. ●(1894) BUZmornik 147. heretik ebed nag er c'hargou, nag enn arme.

    (1905) KANngalon Mae 398. kaloun eun heretik. ●(1911) BUAZperrot 82-83. eur ouenn heretiked a boble kreiz deiz ar Frans. ●250. heretiked ar c'huz-heol.

  • eretikez
    eretikez

    f. –ed Femme hérétique.

    (1557) B I 731. Pa em songiaff a muyhaff pres / ma bout dre feut quen reuseudic / Guelet ma merch so am quic / Dre drouc aplic heretiques, tr. «quand je songe au terrible malheur que j'ai de voir ma fille, née de ma chair coupable d'hérésie.»

  • erev
    erev

    m. –ed (ornithologie) Guillemot.

    (1941) SAV 20/19. Ereo, ano gourel, liester : ereved. Houad berr-askell ; «pingouin» e galleg (Lechiagad). ●(1977) PBDZ 818. (Douarnenez) eor, petit pingouin ; Alca Torda, ereved. ●(1979) VSDZ 137. (Douarnenez) An aereved aze teue war-lerc'h ar pesked, tr. (p. 300) «Les guillemots, eux, suivent le poisson.»

  • erevent
    erevent

    plur. aerouant

  • erez .1
    erez .1

    f.

    I.

    (1) Aversion, malice, antipathie, outrage, jalousie.

    (1557) B I 133. Den sauant antier hep eres, tr. «un homme tout à fait savant et sans malice.» ●(1575) M 1974. So tenn enhy diæs, en eres hep espernn, tr. « Qui s’y trouve, empilé incommodément, dans la douleur, sans pitié » ●2252. En eres hac espernn, gante en Iffernou, tr. « Dans l’envie et la misère avec eux dans les enfers » ●3458. Hep nep eres dieznes na bresel, tr. « Sans aucune contrariété, privation, ni lutte »

    (1659) SCger 64b. haine, tr. «erés.» ●147a. eres, tr. «haine.» ●(1732) GReg 65b. Aversion, repugnance, tr. «Herès.» ●130b. Il faudra boire le calice, tr. «red a vezo ober un dra evit pehiny e santèr un erès vras.» ●880b. L'aversion qu'on a pour quelque viande, cause le soulevement de cœur, tr. «An heres a zigaçz an heug.»

    (1752) PEll 280-281. Erès, Malice importune & persévérante contre quelqu'un ; Froideur & division entre les personnes d'une même famille ou communauté. Cela est de l'usage de Cornwaille.

    (2) Kemer erez ouzh ub. : concevoir de l'aversion contre, pour qqn, qqc., prendre qqn, qqc. en aversion.

    (1907) FHAB Meurzh/Ebrel 39. hag a zeu da gemeret erez outhi, da c'hortoz ma kemerint cassoni.

    (3) Kaout erez ouzh ub. : éprouver de l'aversion contre, pour qqn.

    (1732) GReg 65b. Avoir de l'aversion, tr. « kaout herès.» ●258a. Degoût, aversion pour les personnes quand elles deplaisent, tr. «Erès.» ●J'ai du degoût pour lui, pour elle, tr. «Erès am eus ountâ, oundhy

    (1862) JKS.lam 46. Ann hini en deuz ar gwir garantez (…) N'en deuz erez oc'h den.

    (4) Kaout erez oc'h ober udb. =

    (1867) FHB 144/318b. Eur c'higer iaouang o teski he vicher, en deuz ive herez o laza eul leue.

    II.

    (1) Jalousie.

    (1752) PEll 280. Erès, Envie, tristesse, chagrin du bonheur des autres. Cela est de l'usage de Cornwaille. (…) J'ai entendu en Bas-Léon Erés, envie.

    (1847) FVR 313. Dizunvaniez hag erez e tre ar pennou. ●(1862) JKS.lam 517. ann erez, mamm an torfejou.

    (1909) FHAB Mae 132. an henoriou a zach d'ho heul goarizi hag erez.

    (2) Disec'hañ, difoñsañ gant an erez : crever de jalousie.

    (1925) BILZ 151. Ha koulskoude, plac'h yaouank koz viret ne chomo ket, nann, ah ! nann !… Plac'h yaouank koz viret ne vo ket : ne fell ket d'ei, henvel eus he moereb, c'hoar he mamm, tintin Katell, dizec'ha war droad gant ar c'heun hag an erez. ●157. Koant meurbed e oa Janedig o tiskenn eus he c'harronz : ar merc'hed a zifonse gant an erez.

    (3) Bezañ erez en ub. : être jaloux, envieux.

    (1925) BILZ 155. Erez enne abalamour m'he devoa dilezet Erwan ?… Ya sur, met ive divinet abalamour da betra c'hoaz, ya, divinet abalamour da betra ? Itron e vo Janedig !…

    III. Situation difficile.

    (1557) B I 624. en eres nam leset, tr. «ne me laissez pas dans cette situation odieuse.»

  • erez .2
    erez .2

    f. Femelle de l’aigle.

    (c. 1501) Donoet 8-3-4. an [er] han eres.

  • erezañ
    erezañ

    voir ereziñ

  • erezi / herezi
    erezi / herezi

    f. –où Hérésie.

    (1499) Ca 110a. Heresi. g. heresie. deuision de la foy catholique. ●(1557) B I 496. eguit ma guir ez eu hir martires rac maz ten fres (variante : tenfres) proces an heresy, tr. «et pour ma cause, elle souffre un long martyre ; car on la met en jugement pour sa foi.»

    (1576) H 50. Blasphem. Heresy. Auoeltriez. Dorn laquaet en perssonag ecclesiastic. Excommunication, tr. « blasphemy : heresy : adultery : hand laid on an ecclesiastical personage : excommunication. »

    (1612) Cnf 39a. pechet maruel ha heresy.

    (1659) SCger 65b. Heresie, tr. «Heresi

    (1882) BAR 163. rag ac'hano e teuaz an hereziou. ●(1894) BUZmornik 147. ann dud all o doa bevet enn herezi.

    (1911) BUAZperrot 226. o welet pegement oa gounezet an Allemagn gant an hereziou. ●462. sila o hereziou e Bro-C'hall. ●818. dizroët eus an herezi var barlen hor Mamm zantel an Iliz katolik.

  • ereziñ / erezañ
    ereziñ / erezañ

    v.

    I. V. tr. d.

    (1) Haïr.

    (1659) SCger 147a. eresi, tr. «hayr.»

    (2) Irriter, agacer.

    (1530) J 213b (Resurrection). Lyst hoz compsou couls eu poues / Hoz holl pres eu ma eresaf, tr. « Assez de paroles ! donnez-moi la paix ; votre empressement m’irrite. »

    (1847) FVR 294. Kement-ma ho erezaz a grenn enep ar re goz. ●(18--) SAQ I 302. Perseveri, er c'hontrol, eo errezi an Env.

    (1943) FHAB Meurzh/Ebrel 269. Chicardi (en bigoudennie) = agacer, d’où le nom chigarder ; à St-Nic on dit erezi qui a également le sens d’envier.

    (3) Envier, jalouser.

    (1752) PEll 281. J'ai entendu en Bas-Léon Erési, envier, porter envie.

    (1927) GERI.Ern 138. erezi, tr. «envier, avoir de l'aversion pour.» ●(1943) FHAB Meurzh/Ebrel 269. Chicardi (en bigoudennie) = agacer, d'où le nom chigarder ; à St-Nic on dit erezi qui a également le sens d'envier.

    II. V. intr. Avoir de l'aversion.

    (1732) GReg 65b. Avoir de l'aversion, tr. «Heresi. pr. herèset

    III. V. pron. réci. En em ereziñ : se haïr, se détester.

    (1732) GReg 40a. Il sont antipathiques, tr. «em eresi a reont dre natur.»

  • erezus
    erezus

    adj.

    (1) Antipathique, répugnant.

    (1732) GReg 40a. Antipathique, qui a de l'antipathie, tr. «Eresus dre natur.» ●258a. Degoutant, ante, qui donne du degoût, de l'aversion, tr. «erèsus

    (1847) FVR 218. tud erezuz.

    (1927) GERI.Ern 138. erezus, tr. «antipathique.»

    (2) Envieux, jaloux.

    (1927) GERI.Ern 138. erezus, tr. «envieux, jaloux.»

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...