Recherche '"gwalc'h"...' : 31 mots trouvés
Page 1 : de gwalch-1 (1) à gwalc_hus (31) :- gwalc'h .1gwalc'h .1
m., adv. & prép. –où
I. M.
A. (en plt de nourriture)
(1) Rassasiement, satiété, soûl.
●(1732) GReg 783b. Rassasiement, tr. «goalc'h.» ●845a. Saoul, ou soûl, ou soû, son soû, autant, ou plus qu'il ne faut pour vivre, rassasiement parfait, tr. «Goalc'h.» ●A demi vôtre soûl, tr. «Hanter oz coalc'h.» ●(1744) L'Arm 323b. Rassasiement, tr. «Goalh.. heu. m.»
●(1876) TDE.BF 258b. Gwalc'h, s. m., tr. «Satiété.»
(2) E walc'h : à satiété, son content, son soûl.
●(1659) SCger 150a. ma goualc'h, tr. «tout mon saoul.» ●(17--) TE 221. ind e zaibrou ou goalh, ha chom e rei hoah ar ou lèrh.
●(1856) VNA 151. j'aurais bien mangé et bien bu, tr. «en em behé daibret ha civet men goalh.» ●(1857) CBF 7. Debret hoc'h eus-hu ho kwalc'h ? tr. «Avez-vous assez mangé ?»
B.
(1) =
►[après un v.]
●(1787) BI 119. é labourat é oualh. ●(1790) MG 8. hum zivertissét hou c'oalh. ●92. eit recompance, en dès groeit hé goalh a boén deign. ●94. Arlanné ean e hum gavas én ur fal affær, a béhani é hassaias é oalh hum ziloui. ●126. me mès groeit goab men goalh a ré e bassai eit sorcerion. ●158. Ean e douyai é oalh guet é beuranté.
●(1836) FLF 18. An daou c'hæz camm (…) / A derm o goalc'h.
●(1910) MAKE 42. ar porzier a c'hoarze e walc'h.
►[après un subst.]
●(1790) Ismar 5. ul lod vad en dès croezieu ou goalh de zoug ér béd-men.
●(1905) BOBL 05 août 46/3b. Plijadur o gwalc'h o deuz bet an holl. ●(1905) IMJK 159. Mes, e laret-hui, ind ou des plijadurieu ou goalh.
►[après un adj.]
●(1941) DIHU 355/203. E kobañnenneu éh omb lakeit, treu lous ou goalh.
(2) Kaout e walc'h a : avoir son compte de.
●(1934) DIHU 280/150. Ha krédein é hret n'em es chet mé men goalh a chañné. ●(1964) ABRO 43. Un deiz (…) e krogas an douar da grenañ dindan va zreid hag em boe va gwalc'h a aon.
► Kaout e walc’h : avoir son compte.
●(1915) KANNlandunvez 44/333. An ozac’h evel just a ioa oc’h eva eur banne ebarz an ti, petra bennag en doa he c’houalc’h pell zo.
(3) Bezañ war e walc'h, bout àr e walc'h : être repu, rassasié.
●(1904) LZBg Gouere 152. Er hellion hag en huibed e zou ar ou goalh é lipat. ●(1931) VALL 650b. Repu, tr. «war e walc'h.»
(4) Bezañ war e walc'h : avoir suffisament à faire.
●(1941) FHAB Meurzh/Ebrel 36. (Skrignag) Gwac'h = Forte affaire : War o gwac'h emaint ! «da lavaret eo : «tra a-walc'h o deus da ober.»
(5) Bezañ war e walc'h gant ub. : avoir fort à faire avec qqn.
●(1934) KOMA 51. Ar geant bras a ya d'ezan. Gant henman edo war e walc'h, n'en doa ket da zioueret, met deuet eo abenn anezan evelato abarz fin an dro.
(6) Leizh e walc'h : à gogo.
●(18--) SAQ I 265. hag euz an traou-ze leiz he walc'h bep taol.
(8) Na c'houzout e walc'h : ne plus en pouvoir (de).
●(1870) FHB 257/381b. Ar c'hemener ne ouie ket goudese e voalc'h da c'hoarzin.
(9) Ober e walc'h gant ub. =
●(1792) HS 95. Er Philistinèt e rai hou goalh guet-ou hac en anjuliai é pep féçon.
(10) Ober e walc'h war ub. : faire tout ce qu'on peut pour.
●(1896) LZBt Mae 40. He dud (...) a reaz ho gwalc'h war ar potr koz vit harz annhan da zenti ouz ar misioner.
(11) Ober e walc'h àr ub. = (?) se moquer de qqn (?).
●(17--) TE 134. É enemisèt en dès groeit ou goalh ar nehou durand é vuhé.
II. Loc. adv. Diouzh gwalc'h : à satiété, à discrétion, à volonté.
●(1907) BOBL 27 avril 135/1f. ar glazien pere a vez c'hoaz tener, hag a zeufe mar vez roet d'ezo deuz goalc'h da ober drouk d'ezo. ●(1955) STBJ 145. boued mat ha tomm diouz gwalc'h.
III. Loc. prép. Dre walc'h : à force de.
●(1926) DIHU 177/48. Dré hoalh torimellat, é ma arriù alkent.
►P1 (?) coquille pour : « dre hor gwall » (?)
●(1857) GUG 25. Dré hur goalh é oemb couéhet / Arré én ur stad miserabl.
- gwalc'h .3gwalc'h .3
[vbr uualc-, mgall gwalch, gaul (?) -uolc- (dans Catuvolcus semblable (?) au mgall katwalch) (?) d’étymologie discutée (Ellis Evans 70-73), le GPCY 1565c donne le gall emprunté au vangl wealh-, wealc-]
S. (?) Faucon (?).
●(861) Credon f° 54r° l. 9. uualcmoel, testis.
- gwalc'h .4gwalc'h .4
s. gwalc'hi (ichtyonymie) Daurade.
●(1950) LLMM 20/4 (île de Sein). gonnalc'h (gonnilc'hi), tr. « dorade (glas). »
- gwalc'h / golc'h .2gwalc'h / golc'h .2
m. –où
(1) Action de laver, lavage, lavement.
●(1727) HB 100. da voüalc'h an-aoüarn, ha dan Oraste Fratres. ●(1732) GReg 368a. Essanger, tremper et laver le linge pour le mettre à sécher, tr. «ober ar c'henta goëlc'h da'n dilhad fancq.» ●565b. Lavement, action de laver, & de se laver, tr. «Goëlc'h. Van[netois] golh.» ●Faire un lavement, un petit lavement à quelque chose, tr. «Ober ur goëlc'h, ou ur goëlc'hicq da un dra-bennac.» ●Le lavement des piez se fait le Jeudy Saint, tr. «Ar goëlc'h eus an treid a rear gand cerimony d'ar yaou guemblyd.» ●(1744) L'Arm 214b. Lavement, tr. «Golh.. heu. m.»
●(1876) TDE.BF 258b. Gwalc'h, s. m., tr. «Lavage, ablution.» ●(1884) LZBt Mae 85. hag a ra eur goalc'h d'he ene.
●(1903) MBJJ 76. nag a vad a ra ar goalc'h-man d'in. ●196. Goude ar goalc'h treid. ●(1921) GRSA 44. e hra ur golh dehon. ●(1978) MOFO 66. une toilette de chat, tr. «eur gwalc'h kas.»
(2) Kemer ur gwalc'h : prendre un bain.
●(1934) MAAZ 151. kemér ur golh é deur er mor. ●(1973) LIMO 02 juin. kémér ur golh én ur poul. ●kemér ur golh, tr. «prendre un bain.»
(3) (psychiatrie ancienne) Gwalc’h/Golc’h yen : douche froide.
●(1937) DIHU 310 Ebrel 247. Rak mar da d’hor mestr gout éh es aman un dén hag e zo bet amoet eroalh de zispign 5000 lur aveit lahein ur voualh, sur éan hrei ho terhel aben ha boutein ur golh iein genoh.
- gwalc'h-kalon
- gwalc'hadeggwalc'hadeg
f. Ablution.
●(1907) AVKA 34. Bea oa eno c'houec'h touken, laket evid d'ar Judevien d'ober ho goalc'hadeier.
- gwalc'hadenn .1gwalc'hadenn .1
f. –où Ensemble du linge lessivé en une fois.
●(1829) HBM 5. laqet he goalc'haden da zec'hi er c'halatrez.
- gwalc'hadenn .2gwalc'hadenn .2
f. –où Ce qui a suffit à rassasier.
●(1732) GReg 845a. Saoulée, soûlée, ventrée excessive, tr. «Goalc'hadenn.»
- gwalc'hadur .2
- gwalc'hadur / golc'hadur .1gwalc'hadur / golc'hadur .1
m. –ioù
(1) Lavage, action de laver.
●(c.1500) Cb 96b. [goalchet] Jtem hec lauatio / nis. g. laueure. b. goalchadur.
(2) Ce qui était dans un plat avant qu'on le lave.
●(17--) SP II 177. gwelhadur ar plat, tr. «la lavasse du plat.»
(3) Eaux grasses.
●(1732) GReg 565b. Lavage, eau ramassée qui lave, tr. «Goëlc'hadur. Van[netois] golhadur.» ●(1744) L'Arm 214b. Lavage, eau ramassée, qui a lavé, tr. «Golhadur.. reu.»
●(1915) LILH 6 a viz Genver. Bout e zo unan [ur pemoh] é lardein hoah : er magein e hramb get bara ha golhadur.
(4) Ablution.
●(1744) L'Arm 3b. Ablution, tr. «Golhadur.. pl, reu.»
- gwalc'hadurezhgwalc'hadurezh
f. Lavage, action de laver.
●(1732) GReg 565b. Lavage, l'action de laver, tr. «goëlc'hadurez.»
- gwalc'hañ / gwalc'hiñgwalc'hañ / gwalc'hiñ
v.
(1) V. tr. d. Satisfaire, assouvir, rassasier, repaître, combler.
●(1499) Ca 93b. Goalc'haff a boet g rassassier. ●(1530) Pm 216. pan goalchas pemp mil den, tr. «quand il rassasia cinq mille personnes.» ●(1575) M 2267. Ne gallent bout goalchet, contantet, á het spaç, tr. «Ils ne pourraient être rassasiés, satisfaits à la longue.»
●(1659) SCger 9b. assouuir, tr. «goualc'hi.» ●101b. rassasier, tr. «goualc'hi.» ●150a. goalc'ha, tr. «saouler.» ●(1732) GReg 203a. Contenter sa passion, tr. «goualc'ha e youl disordren.» ●845a. Saouler, soûler, rassasier, tr. «Goüalc'ha. pr. goüalc'het. goalc'ha. pr. et. Van[netois] goalheiñ.» ●Soûler de viandes, tr. «Goalc'ha gad qicq.» ●(1744) L'Arm 323b. Rassasier, tr. «Goalhein.» ●(1790) Ismar 73. eit hur goalhein ag er madeu éternel. ●(1792) CAg 174. N'en de quet goualhet hou hounare.
●(1876) TDE.BF 258b. Gwalc'ha, v. a., tr. «Rassasier.» ●(1879) GDI 22. ean hou coualhou a bep sort madeu.
(2) V. intr. Foisonner.
●(1744) L'Arm 160a. Foisonner, tr. «Goalhein.»
(3) V. pron. réfl. En em walc'hañ gant : se rassasier de, s'assouvir de, se repaître de.
●(1913) AVIE 211. Ean e garezé um oalhein get er berhoneu e goéhé a ziar daul er pinùik.
- gwalc'hded
- gwalc'hennajoùgwalc'hennajoù
plur. Eaux grasses, lavures.
●(1890) MOA 227a. Eaux grasses de la cuisine (lavures), tr. «goalc'hennachou, pl. m.»
- gwalc'her .1gwalc'her .1
adj. Plad gwalc'her : cuvette.
●(1633) Nom 157b-158a. Prolubrum, malluuium, truellum : bassin à lauer les mains : plat goualcher, plat pe bassin euit goüalchiff an daouarn.
- gwalc'her / golc'her .3gwalc'her / golc'her .3
m. –ioù Machine à laver.
●(1934) BRUS 242. Une machine à laver, tr. «ur golhér –eu, m.»
- gwalc'her / golc'hour .2
- gwalc'herez / golc'herezgwalc'herez / golc'herez
f. –ed
(1) Laveuse, lavandière.
●(1499) Ca 96b. [golchet] Jtem hec lotrix / cis. g. lauandiere. b. golcheres. ●(c.1500) Cb 96b. [goalchet] Jtem hec lotrix / cis. g. lauandiere. b. goalcheres.
●(1659) SCger 72b. lauandiere, tr. «guelc'herés.» ●(1732) GReg 565b. Lavandiere, blanchisseuse, tr. «guëlc'herès. p. ed.» ●Laveuse, d'écuelles, &c., tr. «Goëlc'herès ar scudellou. p. goëlec'heresed.» ●(1744) L'Arm 214a. Laveuse d'écuelles, tr. «Golheréss er scudelleu.»
●(1847) MDM 87. ha dre-ze e roont da c'hounit d'ann ampezerezed d'ar goalc'herezed, d'ar gemenerezed, d'ar gereourien. ●(1897) EST 62. Er vestréz sourcius e glah golherézed.
●(1922) BUBR 19/222. ar walc'herez, Loeiza goz.
(2) (ornithologie) Bergeronnette.
●(1931) VALL 64a. Bergeronnette, tr. «gwelc'herez f.» ●(1934) BRUS 251. Une bergeronnette, tr. «ur holheréz.»
- gwalc'herezh .1gwalc'herezh .1
f. –ioù Lavoir.
●(1732) GReg 565b-566a. Lavoir, lieu ou laver le linge, tr. «Goêlc'hérez. p. goëlc'herezou.»
- gwalc'herezh / golc'herezh .2gwalc'herezh / golc'herezh .2
m. Lavage, action de laver.
●(1744) L'Arm 214b. Lavage, tr. «Lavage (…) Action de laver, tr. «Golhereah m.»
- gwalc'herezig gwalc'herezig
f. –ed (ornithologie) Bergeronnette.
●(1931) VALL 64a. Bergeronnette, tr. «gwelc'herez(ig) f.»
- gwalc'heris / golc'herisgwalc'heris / golc'heris
m.
(1) Lave-main.
●(1732) GReg 565b. Lavemain, tr. «Van[netois] golheriçz. p. ëu.»
(2) Lavoir.
●(1732) GReg 565b-566a. Lavoir, lieu ou laver le linge, tr. «Van[netois] golheriçz. p. ëu.»
(3) =
●(1861) BSJ 160-161. qué d'hum holhein de holheris Siloé. Er holheris-cé e oé ur poulad deur én devalen a Josaphat. (…) qué de holheris Siloé hag hum holh abarh.
- gwalc'het .2
- gwalc'het / golc'het .1gwalc'het / golc'het .1
adj. Lavé.
●(1499) Ca 96b. Golchet. g. lauez. ●102a. g. lauez vide in golchet.
- gwalc'hidigezh / golc'hidigezh
- gwalc'hiñ .1gwalc'hiñ .1
voir gwalc'hañ
- gwalc'hiñ / golc'hiñ .2gwalc'hiñ / golc'hiñ .2
v.
I. V. tr. d. Laver.
(1) [le complément est la chose à laver]
●(14--) N 985-986. Guelchi a mennaff quentaf pret / Breman hep nac ma daoulaguat, tr. «Je veux laver tout d'abord / Maintenant, sans plaisanterie, mes yeux.» ●(1499) Ca 102a. Guelchiff. g. lauer. ●(1530) J p. 19b. Treit e disquiblyen / A golchas, tr. «Et lavas les pieds de ses disciples.» ●51b. Pe dre atret na pe dre stat / Ez golchech ma treit me seuen, tr. «comment, par quel abaissement me laveriez-vous les pieds, à moi ?» ●(1621) Mc 111. euel à geure Mary Madalen, pan deuz da guelchy treit hon saluer. ●112. pan guelchas treit é disquipyen. ●(1633) Nom 121b. Oesypum, solox, lana, olca : suin de laine : lard an gloan, an lard á vez en glan pa vez ep ez goualchiff. ●157b-158a. Prolubrum, malluuium, truellum : bassin à lauer les mains : plat goualcher, plat pe bassin euit goüalchiff an daouarn. ●240b. Lacus : lieu public, où on laue chemises & linges : vn lenn puplic en læch ma goualcher an dilladou.
●(17--) ST 186. Da netaat ar steen, da walc'hi al listri, tr. «de frotter les plats d'étain, et de laver la vaisselle.»
●(1878) EKG II 24. en em lakiz da goalc'hi va morzed.
●(1925) FHAB Gwengolo 335. gwalc'hi ar c'henou pe c'hourgouliat anezi gantan.
►absol.
●(1829) HBM 2. ar vreg côs-ont zo o voalc'hi el lenn.
●(1907) PERS 140. griat, ober stam, goalc'hi, fera. ●(1909) KTLR 209. o tremen abiou eur c'handi hag a oa kalz merc'hed o c'hoalc'hi enhan. ●(1928) LEAN 63. o skuba, o walc'hi. ●(1974) SKVT III 147. va mamm 'ya ivez, bep lun, da boull Kanaped, da walc'hiñ.
►[empl. comme subst.]
●(1907) FHAB Eost 189. an eva hag ar goalc'hi. ●(1911) BUAZperrot 72. nemed eur goalc'hi d'e gorf bep an amzer. ●(1913) FHAB Gwengolo 277. mont en dour da ober eun distana hag eur goalc'hi d'o c'horf.
►sens fig.
●(17--) TE 13. golhein en doar a dorfæteu bugalé Adam.
●(1877) EKG I 49. evit goalc'hi ho c'houstianz. ●(1894) BUZmornik 221. mes goalc'hi a eure ar faotou-ze dre an daelou euz eur guir binijenn.
●(1852) MML 16. hon goalc'hîn deus hon fec'hejo.
(2) [le complément est la chose qui salit]
●(1612) Cnf 67b. guelchiff ma holl indigniteou.
●(17--) TE 14. er Vadeiènt péhani e olh hur péhedeu.
●(1862) JKS.lam 577. ra zeuio ho koad d'am lakaat glann ha da walc'hi ar fank en deuz saotret ar zae eured ho poa roet d'in em badisiant.
(3) plais. Gwalc'hiñ e letern : se baigner.
●(1970) BHAF 157. mont da walhi o leterniou er mor. ●237. touristed 'zo ha ne vefont ket gwelet, peogwir n'eus ket peadra da walhi deze o leterniou. ●(1975) BAHE 87/11. e Traoñ-ar-Pont, e-lec'h n'eo ket don, e krog peurvuiañ ar re vihan da walc'hiñ o leternioù.
II. V. intr. Être en train d'être lavé.
●(1984) EBSY 104. (Sant-Ivi) keit vo ho tilhad 'walc'hiñ, tr. «pendant que votre linge en train d'être lavé.»
III. V. pron. réfl. En em walc'hiñ.
(1) Se laver.
●(1633) Nom 135a. Balneum, balneæ, balineum : bain : bayn, vn læch da neu, pe den em goualchiff. ●Lauacrum, nymphæum : lieu à se lauer : læch den em goualchiff. ●Solium : baignoir, cuue à se baigner : baynnoüer, beaul den em goualchiff. ●157b. Labrum, labrum eluacrum : vne tinne où l'on nettoye les ordures : vn guibell, vn beuul den em goualchiff.
●(18--) SAQ II 280. Eun den a oa, eur veach, oc'h en em c'hoalc'hi.
●(1902) PIGO I 30. hag ec'h eaz d'ar feunteun da 'n em walc'hi. ●(1903) MBJJ 36. d'en em oalc'hi ha d'en em wiskan. ●(1907) AVKA 176. Et on, n-am oalc'het on, hag e welan skler. ●(1911) BUAZperrot 366. rei a reas d'ezan peadra d'en em oalc'hi.
(2) Se baigner, nager.
●(1867) BUE 144. en em woalc'hin enn gwaz-vor al Leger.
●(1921) PGAZ 45. Mont a rejont, eun dervez var an hanv, goude lein, d'en em voalc'hi e lenn an Nidel.
IV.
(1) Gwalc'hiñ an eil dorn gant egile : voir dorn.
(2) Gwalc'hiñ e zaouarn da ub. : voir daouarn.
(3) Gwalc'hiñ e gorzailhenn da ub. : voir korzailhenn.
(4) Gwalc’hiñ e gorzenn : voir korzenn.
(5) Gwalc’hiñ gros saeoù : voir sae.
- gwalc'hinajoùgwalc'hinajoù
plur. Eaux de vaisselle, lavure.
●(1957) ADBr lxiv 4/462. (An Ospital-Kammfroud) Gwalhinachou : n. pl. – Formé sur le verbe gwalhi. Désigne de façon péjorative les eaux de vaisselle : tôlit ar gwalhinachou e-barz neo ar moh.
- gwalc'houer / golc'houer
- gwalc'houerig
- gwalc'husgwalc'hus
adj. Rassasiant.
●(c.1500) Cb 94a. [goalchaff a boet] Jtem hic hec satiabilis et hoc / e. g. soulable. b. goalchus.
●(1732) GReg 845a. Soulant, ante, rassasiant, tr. «Goalc'hus.» ●Des mets soûlants, tr. «Boued goalc'hus.» ●(1744) L'Arm 323b. Rassasiant, te, «Goalhuss.»
●(1934) BRUS 161. Rassasiant, tr. «goalhus.» ●(1982) PBLS 22. (Langoned) gwalhuz, tr. «nourrissant, lourd (aliment).»