Devri

Recherche 'hir...' : 90 mots trouvés

Page 1 : de hir-1 (1) à hirisadenn (50) :
  • hir .1
    hir .1

    adj., prép. & adv.

    I. Attr./Épith.

    A. spat.

    (1) Long.

    (1499) Ca 23a. g. longs cheueux rigot. b. bleu hir. ●(1633) Nom 150b. Pristis : nauire longue & estroite : lestr hir ha striz.

    (1843) LZBg 1 blezad-2l lodenn 119. Abad un hent quen hir. ●(1857) CBF 72. na pegen hirr ho paro ! tr. «que votre barbe est longue !» ●(1877) EKG I 291. he vleo hirr, e giz Kerne.

    (1902) PIGO I 122. da skeud a welen hirr-hirr am oa kemeret evidoud da-unan ! ●(1907) BSPD I 639. ur peul hir. ●(1928) BFSA 132. Hir eo an hent, a-blom an heol.

    (2) Loin.

    (1846) DGG xx. re hir dious ar bourg. ●3. Dont a ri betec amâ, ha n'ez i quet hirroc'h. ●(1877) BSA 278. An ejennet arruet var beven an douar-se, a jome krenn a za, hag a reuze mont hirroc'h.

    (3) (danse) Dañs hir : gavotte dansée en chaîne ouverte.

    (1963) TDBB 143. Dans les terroirs où la gavotte se fait en chaîne ouverte, elle est – ou a été – appelée assez souvent dañs hir (danse longue).

    (4) (en plt de la mer) Longue.

    (1979) VSDZ 152. (Douarnenez) Ar mor zo berr, ya, an dra-se vez lavaret… e-giz bremañ, gant avelioù bremañ, ar mor zo berr ivez (…), gant ar geun ar mor zo berr peogwir 't eus ket houlenn gant an amzer-mañ. Hag ar mor zo hir e-giz ma vez lavaret pa 'mañ an avel deus ar maez… Ma't eus c'hoant, e-kreiz, etre an div houlajenn a zo hirendez. Bremañ emañ an avel a-zouar, setu al lamm zo berr, ar mor zo berr, tr. (p. 314-315) «La mer est courte, oui, on dit cela… Comme maintenant, avec des vents comme maintenant la mer est courte, avec de forts vents de terre, la mer est courte avec de forts vents de terre. Et la mer est longue comme on dit avec des vents du large… Si tu veux, au centre, entre les deux houles il y a de la longueur. Maintenant le vent vient de terre, ce qui fait que la lame est courte, la mer est courte.» ●156. al lamm zo kalz hiroc'h, tr. (p. 317) «la lame est beaucoup plus longue.»

    B. temp.

    (1) Long, qui dure.

    (1787) BI 211. durand unn divannéh quenn hir.

    (1818) HJC 289. pedenneu hire. ●(1862) JKS 295. ne vezo ket hirr ho poaniou diwar-vreman. ●(1877) EKG I 175. sermoniou hir, inouuz. ●(1878) EKG II 150. An arvest ne oue ket hirr.

    (1904) LZBg Meurzh $$$. ur voiaj hir. ●(1910) MBJL 27. ar brezel hir hag euzus o deus Breiziz bet d'ober ouz o gwaskerien. ●(1913) DIHU 102/371. Er berù bihan e vé hiroh aveit hani er chistr. ●(1928) FHAB Mezheven 219. ar c'haz a lezas eur glemmadenn hir.

    (2) Bezañ re hir : prendre trop de temps.

    (1878) EKG II 71. Ar varrikenn a ioa divoulc'h : lakaat eun duellenn enn-hi a ioa re hirr.

    (3) Hir-hir : longuement.

    (1958) LLMM 67/102. e laoskas ur viaouadenn hir-hir heñvel a-walc'h ouzh garm ur c'hrouadur o paouez dihuniñ en e gavell.

    C. sens fig.

    (1) Hirañ : le plus.

    (1906) KANngalon Du 255. Er mare me doa hirra poan.

    (2) =

    (1872) DJL 17. peurleunia he ialc'h hir.

    (3) Kaout anal hir : avoir du souffle.

    (1942) FHAB Du/Kerzu 224b. ret eo kaout alan hir ha jaritellou boazet.

    II. Adv.

    A. spat.

    (1) Loin.

    (1868) FHB 167/86a-b. lavaret a reas dezho e voant re hir dioc'h Kerlaguen. ●(1877) MSA 210. An ejennet (...) a jome krenn a za, hag a reuze mont hirroc'h.

    (1907) FHAB Gwengolo 197. ken hir emaint diouzomp. ●(1911) BUAZperrot 793. re hir edo diouz ar bourk. ●(1923) AAKE 49. ne dei ket a re hirr. ●(1928) FHAB Meurzh 120. met re hir e oa diouz an hent.

    (2) [après un adj.] Qui a (qqc.) de long.

    (1878) EKG II 157. eur fouet blansounet-kroaz (…) touchennet-hir.

    (1903) MBJJ 240. daou bod gouket-hir.

    B. temp.

    (1) Longtemps.

    (14--) Jer.ms 55. Pan sentis a enep guyr rehyr ouz drouc pryent, tr. «Quand j’ai obéi contre la justice trop longtemps à un ordre mauvais.» ●(1530) Pm 71 (Tremenuan). Ma map ham ny flam hir amser / Guenez ouff leset en caleter, tr. «Mon fils et mon neveu, certes longtemps, / Par toi je suis laissée en peine.»

    (1867) FHB 120/126a. N'ouffent ket padout hir. ●(1867) FHB 140/288b. Setu penaoz e tal al labourou doun hirroc'h evit al labourou baz. ●(1877) BSA 23. e c'houlennjont beva hirr aoualc'h evit guelet ar c'hrouadur bennget-se.

    (1905) IVLD 200. Re hir ounn chomet da vernia digareziou. ●(1911) BUAZperrot 266. Pa jome re hir. ●(1923) ADML 75. ne zaleaz ket re hirr goulskoude da jokat geriou gand e gamaladed.

    (2) Long.

    (1633) Nom 223b. Solstitium : le plus long iour de l'an : an hirraff dez ves an bloaz. ●256a. Morbus longus, longinquus, tardus , maladie longue : cleufuet hir.

    C. sens fig.

    (1) Davantage, plus.

    (1906) KANngalon Here 240. eur skrid hag a dall hirroc'h eget billiji bank ? ●(1925) FHAB Genver 30. Siouaz ! ne c'hellas ket lavaret hirroc'h. ●(1928) FHAB Meurzh 87. seul nebeutoc'h e labouront ha seul hirroc'h int paet.

    (2) Cher.

    (1868) FHB 142/304a. ma ho guerzont hirroc'h.

    (1915) HBPR 209. guerzet pe fermet, d'an hini a lakaje hira. ●(1925) FHAB Mae 195. derc'hel tiegez a goust hir.

    (3) De plus.

    (1923) KANngalon Mae 405. eur vech hirroc'h.

    D. sens fig. D'an hirañ, da hirañ : au maximum, au mieux.

    (1877) EKG I 44. en eur baea anezho an degved, da hirra, euz ar pez a dalvezent. ●252. tri-c'hard heur vale d'an hirra. ●(1889) ISV 183. 500 pardoner da nebeuta, 800 da hirra.

    (1921) FHAB Mezheven 146. e pemzek dez pe e teir zizun d'an hirra. ●(1922) FHAB Genver 4. Displegadenn e 5 pajen d'an hirra war unan pe unan eus an daou zanvez-man.

    E. Loc. prép. Dre hir : à force de.

    (1849) LLB 1178. Dré hir rein piligad. ●(1897) EST 10. dré hir derhel de labourat.

    (1902) LZBg Genver 49. dré hir kleuet goalgonz ag er grechénion. ●(1903) LZBg Du 247. dré hir labourat ha poéniein. ●(1903) LZBg Du 263. dré hir lakat poén geté. ●(1934) BRUS 90. A force de, tr. «dré hir

    III. Loc. adv. A-dro-hir : en faisant un grand tour.

    (1908) FHAB Genver 30. Ar jeneral Lyautey, goude beza o c'hasset d'ar gear, a ieas d'ezo a dro hir, hag o c'helc'has en o menneziou.

    IV.

    (1) Bezañ hir e zent : voir dent.

    (2) Bezañ hir e fri : voir fri.

    (3) Bezañ hir e ivinoù : voir ivinoù.

    (4) Bezañ hir beg e vinaoued : voir minaoued.

    (5) Hir ha moan evel gwareg-ar-glav : voir gwareg.

    (6) Hir evel un deiz hep butun : voir butun.

    (7) Hir evel an drougamzer : voir drougamzer.

    (8) Hir evel un diskrouger anduilh : voir anduilh.

    (9) Leuskel re hir ar gordenn gant ub. : voir kordenn.

  • hir .2
    hir .2

    m. En hir : dans le sens de la longueur.

    (1849) LLB 965-966. Lod (…) / E feut ou gué goudask én hir a ziar skan.

  • hiraat
    hiraat

    v.

    I. V. tr. d.

    (1) Rallonger, allonger.

    (1659) SCger 6a. alonger, tr. «hiraat.» ●154b. hiraat, tr. «allonger.»

    (1902) PIGO I 87. red e oe d'Arnus hirrât ha ledanâd e borz. ●(1914) DFBP 271b. rallonger, tr. «hirraat

    (2) Prolonger (la vie de qqn).

    (1659) SCger 98a. prolonger, tr. «hirât

    (1732) GReg 759b. Prolonger sa vie, tr. «Hirraat e vuezéguez.»

    (1866) LZBt Ebrel 101. evit hirraat euz eunn de-bennag ho bue. ●(1879) BMN 215. C'hoantaat a reas hirraat ar vuez-se, gant ar pez ma en dije clevet ama a-hont.

    (1931) VALL 597a. Prolonger, tr. «hiraat

    (3) (phonétique) Allonger.

    (1856) VNA 8. eid hirrat er prononciation, tr. «pour en allonger la prononciation.»

    II. V. intr. Rallonger, augmenter en longueur.

    (1857) CBF 35. Hirraat a ra an deiz, tr. «Les jours croissent.»

    III.

    (1) Kemer àr an noz evit hiraat an deiz : voir noz.

    (2) Hiraat he zavañjer : voir tavañjer.

  • hiradenn
    hiradenn

    f. Rallonge.

    (1914) DFBP 271b. rallonge, tr. «hirraden

  • hiradur
    hiradur

    m. Rallongement.

    (1914) DFBP 271b. rallongement, tr. «hirradur.» ●(1931) VALL 597a. Prolongation, tr. «hiradur

  • hiraezh
    hiraezh

    f.

    I.

    (1) Longueur.

    (1499) Ca 111b. g. longuesse. b. hiraez.

    (1876) TDE.BF 292a. Hirrez, s. m., tr. «Longueur.»

    (2) Angoisse.

    (1650) Nlou 299. Euyt hon lamet à hirez, tr. «pour nous tirer d'angoisse.»

    (3) Impatience, hâte.

    (1647) Am.ms A.317. Hirez am bezo quen na distrohy.

    (c.1680) NG 1465. en anquin ha hireh. ●(1732) GReg 348a. Ennui, causé par quelque retardement, tr. «hirrez. Van[netois] hiréh.» ●(1744) L'Arm 19b. Attente, tr. «hireah. m.» ●(17--) VO 77. en hirreah em boa d'arrihuë.

    (1818) HJC 311. Me mès desiret guet hireah daibeign er Pasque-man guenoh.

    (1907) VBFV.fb 51a. hâte, tr. «hireh, f.» ●(1913) AVIE 284. Un hireah vras em boé de zèbrein er Pask men genoh. ●(1919) BSUF 23. doh er gortoz get en hireh vrasan. ●(1921) LABR xi. men en doè bet berpet kemet a hirèc’h monet. ●(1954) BGUE 34/21. Hanval é déomp nen dint forh latouz get treu er relijion. Hirik é kavant en ofis ha poén bras o des é chom hep huanadein gueh-d'er-hueh. Get hireah enta é kemérant toul en nor pe son kloh en Anjelus.

    II. [en locution]

    A.

    (1) Kaout hiraezh da : avoir hâte de.

    (1825) COSp 25. mæs en dès un hirreah bras de monet de gavouit ou zat spirituel. ●(1861) BSJ 121. hilleih a Brofætèd ha Rouéèd en dès bet hirreah de huélèt er péh e huélet ha n'ou dès chet gùélet.

    (1906) HIVL 51. rak hireh hi des de gas d'er véléan kemen er Huerhiéz. ●(1919) BSUF 44. En ol en doé hireh de huélet en dé kaer ma vehé bet en eutru Uisant inouret ar en autérieu. ●(1921) BUFA 51. Hirèh en doé er sant de huélet é vugalé tolpet én dro dehon.

    (2) Kavout, kaout hiraezh d'ub. : avoir hâte de voir qqn.

    (1854) PSA II 322. dicoeit dehou ag hou tu en e hoès-hui ehué hirreah dehou.

    (1967) LIMO 03 mars. Er merhed iouank drestol e gavé hiré d'ou galant.

    (3) Bout en hiraezh da ub. : avoir hâte de voir qqn.

    (1844) LZBg 2l blezad-2l lodenn 70. é ma en ol dud én hirreah d'ein.

    (4) Bout hiraezh d'ub. : être impatient de voir qqn.

    (1895) FOV 271. Er gér doh ou gortoz é ma bras er soursi ; / Hirréh e zou dehé !…

    (5) Diskouez un hiraezh vras da : montrer une grande impatience de.

    (1861) BSJ 202. Hilleih a bayannèd, péré e oé deit d'adorein en Eutru Doué é gouil er Pasq, e ziscoé ehué un hirreah bras d'er gùélèt.

    B. antiphr. Kaout hiraezh o : n'aimer guère.

    (1872) FHB 406/325b. Nicolaz en doa hirrez o lacat he zorn e godel den ebet.

  • hiraezhet
    hiraezhet

    adj.

    (1) Bout hiraezhet d'ub. = c'hoantaet.

    (1787) PT 61. deoh é hoèn hirreahet.

    (2) Bout hiraezhet d'udb. : être impatient d'avoir qqc.

    (1787) PT 92. Néoah er soudardét hirreahèt d'é zillad / Harzic de droœd er groès ou ranné étré d'é.

    (1825) COSp 98. nen dint nitra é scoé er madeu ag en ean de beré éma ret teoh bout hiréahet hemp cess. ●(1831) RDU 84. tud aviset mad hac hanahuet eit bout hirreahet de hloër en Eutru Douué.

    (3) Bout hiraezhet da (+ v.) : avoir hâte de.

    (1825) COSp 116. en eutru Doué, pehani e zou perpet prest, hac hireahet memb de bardonnein d'er brassan péherion.

  • hiraezhiñ
    hiraezhiñ

    v. intr.

    (1) S'impatienter.

    (1931) VALL 376a. s'impatienter, tr. «hiraezi

    (2) Hiraezhiñ da : regretter par suite de l'éloignement.

    (1931) VALL 638a. Regretter par suite de l'éloignement (regretter le pays, un absent), tr. «hiraezi da

  • hiraezhus
    hiraezhus

    adj. Impatient.

    (1931) VALL 376a. Impatient, tr. «hiraezus.» ●(1954) LLMM 42/13. Bez’ eus en e benn daoulagad didan ha hiraezhus evel re ur c’hozhiad.

  • hiramzer
    hiramzer

    m. & adv.

    I. M. Longueur de temps, longue durée.

    (1838) OVD 170. Tremeine e rei memb gùéhavé hir-amzér quênt ma couéhou en dud amouêdet-cé é fauteu titret a lubricité. ●(1839) BESquil 505. é famille e oé deit devout peur dré hir-amzér. ●(1849) LLBg III 111. é pad un hir amzer. ●(1897) EST 48. er hoarh e rikei hir anzér eit augein, / Hag e vou dré zé én danjér a vreinein, tr. «Le chanvre exigera plus de temps pour rouir, et sera ainsi en danger de se gâter.»

    (1935) BHAS 18. Pasianted hag hir amzer / A dalv dek guech nerz ha koler ! ●(1947) YNVL 87. an anduilhenn a zo aze o kivizañ gant an hir-amzer. ●(1977) PBDZ 754. (Douarnenez) hiramzer, tr. «longue patience, longueur de temps.»

    II. Adv. A-hiramzer.

    (1) À la longue.

    (1732) GReg 228a. Une mauvaise & longue coûtume mene insensiblement à l'endurcissement de cœur, tr. «Ur goall accustumançz a hirr-amser, a gundu a-neubeud-e-neubeud d'ar galeder da'r galeder a galoun.»

    (2) Bout a-hir-amzer : durer longtemps.

    (1792) HS 34. Er péah ne oai quet bet à hir amzér.

    III. Re hiramzer : pendant trop longtemps.

    (1942) DRAN 94. Ha neuze, re hir amzer int bet e « Verdun », evit gallout sponta rak kornadou evel heman, anterin ar gwez, an tiez, an trevadou e pep lec’h ennañ.

  • hiramzeriñ
    hiramzeriñ

    v. intr. Trouver le temps long, s'ennuyer, se languir.

    (1971) BAHE 71/3. ha goude e choman ma-unan evel ur penn-ki, da hir-amzeriñ.

  • hirañs
    hirañs

    f. Hâte. cf. hiraezh

    (1929) MKRN 27. Hirans en deus ar maout da vont da Stang-Audren, tr. «le mouton a hâte de se rendre à Stang-Audren.» ●114. Saperdaouzek ! eme Napoleon, hirras am boa da welet an tamm genaouek en deus bet an hardisen... tr. «sapristi ! dit Napoleon, il me tardait de voir l'espèce de nigaud qui a osé…»

  • hiraskellek
    hiraskellek

    adj. Aux longues ailes.

    (1923) SKET I 98. an evned hir-askellek, rak-kannaded ar barradou-amzer.

  • hirbad .1
    hirbad .1

    adj. Qui dure longtemps.

    (1659) SCger 90b. perdurable, tr. «hirbat.» ●(1732) GReg 310b. Qui est de longue durée, tr. «hirbad

  • hirbad .2
    hirbad .2

    m. Longue durée, éternité.

    (1732) GReg 310b. Longue durée, tr. «hir-bad

    (1847) FVR 232. Roue ann Env en deuz ann hir-bad evit gopraat ha kastiza. ●386. Hounnez a denno d'id da vad / Hag er bed-man, hag enn hir-bad. ●(1876) TDE.BF 291a. Hirbad, hirrbad, s. m., tr. «Longue duréee.»

    (1931) VALL 276a. Éternité, tr. «hirbad m.»

  • hirbadelezh
    hirbadelezh

    f. Longue durée, éternité.

    (1732) GReg 310b. La durée de Dieu, tr. «Hirr-badélez Douë.» ●Longue durée, tr. «hir-badélez

    (1931) VALL 233a. longue durée, tr. «hir-badelez.» ●276a. Éternité, tr. «hirbadelez f.»

  • hirbadout
    hirbadout

    v. intr. S'éterniser, traîner en longueur.

    (1972) TRIS 155. Hirbadout a rae ar seziz… ●(1974) SKVT III 69. rak hirbadout a ra an oferenn-bred.

  • hirbadus
    hirbadus

    adj. Qui dure longtemps.

    (1732) GReg 310b. Durable, tr. «hirr-badus.» ●Qui est de longue durée, tr. «Hir-badus.» ●714a. Perpetuel, tr. «Hirbadus

    (1824) BAM 52. amâ n'hon deus demeuranç ebet a guement a ve hirpadus. ●(1866) SEV 151. Dre greiz ar gouelvan hag ar c'hri hir-baduz. ●(1876) TDE.BF 291a. Hirbaduz, hirrbaduz, adj., tr. «Qui est de longue duréee.»

    (1957) AMAH 24. goude o zreuz hirbadus.

  • hirbenneg
    hirbenneg

    m. –ed, hirbenneion Homme dolichocéphale.

    (1931) VALL 226b. Dolichocéphale subs., tr. «hirbenneg pl. ed et –eien

  • hirbennegezh
    hirbennegezh

    f. Dolichocéphalie.

    (1931) VALL 226b. Dolichocéphalie, tr. «hirbennegez f.»

  • hirbennek
    hirbennek

    adj. Dolichocéphale.

    (1931) VALL 226b. Dolichocéphale adj., tr. «hirbennek

  • hirbred
    hirbred

    m. –où

    (1) Kavout hirbred : trouver le temps long.

    (17--) SP II 766. Seiz blawez en dezert ep cavet nep hir bred.

    (2) Long moment entre les repas.

    (1860) BAL 48. evit coll cousc nac evit hir-brejou, ne vezo great van ebed.

    (3) Ober hirbredoù : faire des repas très espacés.

    (1955) STBJ 14. Hogen dispont e oant ha kalonek da ziskrapa, daoust d'an hir-brejou a rankent ober alïes a-hed an heñchou, ha d'ar c'horfadou riou ha skuizder a zeue ganto d'ar gêr.

  • hirc'hlas
    hirc'hlas

    s. (Moyen-âge) Longue fauve, cloche d’abbé.

    (1925) BUAZmadeg 162. ar c’hloc’h bian hanvet an hir glaz a veler c’hoaz hirio en iliz Veur Kastell.

  • hirc'hortoz .1
    hirc'hortoz .1

    m. Patience.

    (1576) Gk II 106. longanimité pe hir-gortos.

    (1931) VALL 540a. Patience ; pour supporter l'attente, tr. «hirc'hortoz m.» ●(1944) VKST Genver 3. eur bloaz a hir-c'hortoz.

  • hirc'hortoz .2
    hirc'hortoz .2

    v. tr. d. Attendre longtemps.

    (1962) EGRH I 109. hirc’hortoz a. (lire : v.), tr. « attendre longtemps. »

  • hirc'hortozidigezh
    hirc'hortozidigezh

    f. Patience.

    (1847) GON.FB 486a. Longanimité, s. f. Patience d'une âme noble et grande, tr. «Hirc'hortozidiguez, f.»

    (1931) VALL 431b. Longanimité, tr. «hirc'hortozidigez f.» ●540a. Patience ; pour supporter l'attente, tr. «hirc'hortozidigez f.»

  • hirc'houzouget
    hirc'houzouget

    adj. (Bouteille) qui un long goulot.

    (1972) BLBR 190/25. Siouaz ! Ar préd a oa silet / En eur voutaill hir-houzouget.

  • hirded
    hirded

    f. & adv.

    I F.

    (1) spat. Longueur.

    (c.1718) CHal.ms i. extension allongement, tr. «hirdet.» ●(1732) GReg 583a. Longueur, la premiere dimension des corps, tr. «hirded.» ●La longueur du chemin, tr. «an hirded eus an hent.» ●(1792) HS 10. n'ou laquan quet é tout hou hirdet. ●(17--) TE 89. ardro puar zroætèd ha deu-uguênt en doa a hirdæd, hac ardro pembzêc a zigueordæd. ●93. Ardro tri zroætèd hi doai a hirdæd, unan ha hantér a zigueordæd ha deu a ihueldæd.

    (1843) LZBg 1 blezad-2l lodenn 68. ur hoah-vour a bedair leàu a hirdæt. ●(1868) FHB 185/227a-b. seiz troatad ha tregon a hirded, var ugent troatad ledanded. ●(1893) LZBg 51vet blezad-4e lodenn 235. un ty-scôl (...) Deu-uiguènt troétet a hirdèd hag un uiguêndat a ledandèd.

    (2) temp. Longueur.

    (1732) GReg 583a. La longueur du tems, tr. «hirded an amser.»

    (1855) BDE 230. hirded en dé. ●(1856) GRD 33. en hirdæt a hou puhé.

    II. Adv. A-hirded : dans le sens de la longueur.

    (1900) LZBg 57 blezad-1 lodenn 9. Hichennein plankenneu, ou zrohein a hirded.

  • hirder
    hirder

    m. & prép.

    I. M.

    A. spat. Longueur.

    (1499) Ca 111b. g. longuesce. b. hirder.

    (1732) GReg 583a. Longueur, la premiere dimension des corps, tr. «hirder.» ●La longueur du chemin, tr. «An hirder eus an hent.»

    (1847) MDM 69-70. an hirder eus an hend. ●(1868) KMM 220. Ur foz pemp pe c'huec'h troatad irder. ●(1869) HTC 8. eul lestr braz hag en devezo 512 troatad a hirder. ●(1894) BUZmornik 831. ar memes hirrder (....) ha mogeriou an ti.

    B. temp.

    (1) Longueur.

    (1905) HFBI 492. gant eun irder amzer évélsé, è teuer da éném gignat, gant an danadures a ves diabars an den.

    (2) Kaout hirder o : avoir hâte de, être impatient de.

    (1728) Resurrection 1571. Rac hirder ameus sur o gortos e voellet.

    C. sens fig.

    (1) Anxiété.

    (1557) B I 334. En unn hirder re amdere, tr. «dans un état fâcheux et désagréable.» ●tr. (DEBm 311) «ennui, angoisse.» ●578. Gant dissemper ha hirder he speret, tr. «dans la douleur et le désespoir.»

    (c.1680) NG 976. Ne ouyhé birhuiquin peguemen a hirder / A zo en iffern entréé e ré danet. ●1237. En pouen hac en irder. ●1906. Euit hon lamet a hirder.

    (2) Kemer hirder : souffrir angoisse.

    (14--) N 116. cals a hirder a quemerenn, tr. «j'étais plein d'ennui.» ●(1580) G 66. hyrvot hyrder a quemeraf, tr. «Je souffre angoisse et souci.»

    II. Prép. A-hirder : de la longueur de.

    (1975) UVUD 37. (Plougerne) e vehe great taoliou, a irder ar c'hrañich kachumant.

  • Hirel
    Hirel

    n. de l. Hirel.

    (c.1660-1670) VEach 111. Mathvrina Gvillemois á Parres Hirel, á Escopti Dol.

  • hirellek
    hirellek

    adj. De forme longue.

    (1935) DIHU 285/227. ur vouist hirellek.

  • hirended
    hirended

    f. Longueur.

    (1979) VSDZ 31. (Douarnenez) An dra-se n'eo ket metroù-karrez, an hirended deus al lerajoù t'oar, al lerajou a ra c'hwec'h, seizh metr hag hanter-kant, tr. (p. 200) «Je ne parle pas en mètres carrés, mais de la longueur des laizes : les laises mesuraient cinquante-six / cinquante-sept mètres.»

  • hirendez
    hirendez

    voir hirentez

  • hirentez / hirendez
    hirentez / hirendez

    f. Longueur.

    (1944) GWAL 165/317. (Ar Gelveneg) Hirder, hirded a zo dianav ; ne leverer nemet hirentez, evel ledanentez, uhelentez. ●(1977) PBDZ 742. (Douarnenez) hirentez, tr. «longueur.» ●(1980) EBSB 39. (Ar vro vigoudenn) hirentez, tr. «longueur.» ●(1979) VSDZ 152. (Douarnenez) Ar mor zo berr, ya, an dra-se vez lavaret… e-giz bremañ, gant avelioù bremañ, ar mor zo berr ivez (…), gant ar geun ar mor zo berr peogwir 't eus ket houlenn gant an amzer-mañ. Hag ar mor zo hir e-giz ma vez lavaret pa 'mañ an avel deus ar maez… Ma't eus c'hoant, e-kreiz, etre an div houlajenn a zo hirendez. Bremañ emañ an avel a-zouar, setu al lamm zo berr, ar mor zo berr, tr. (p. 314) «La mer est courte, oui, on dit cela… Comme maintenant, avec des vents comme maintenant la mer est courte, avec de forts vents de terre, la mer est courte avec de forts vents de terre. Et la mer est longue comme on dit avec des vents du large… Si tu veux, au centre, entre les deux houles il y a de la longueur. Maintenant le vent vient de terre, ce qui fait que la lame est courte, la mer est courte.»

  • hirgador
    hirgador

    f.

    (1) Chaise longue.

    (1931) VALL 107b. Chaise longue, tr. «hirgador

    (2) Canapé.

    (1979) TRBU 18. Dirazon, er gambr tremener-mañ, eun hirgador hlaz a ra goap ouz ma zouezenn, tr. « Devant moi, dans cette chambre de passage, un canapé bleu se rit de mon étonnement. »

  • hirgamm
    hirgamm

    adj. Long et courbe.

    (1923) SKET I 94. o c'horniou hir-gamm.

  • hirgarrezek
    hirgarrezek

    adj. Rectangulaire.

    (1931) FHAB Genver 23. lennou hirgarrezek.

  • hirgarrezenn
    hirgarrezenn

    f. –où (géométrie) Rectangle.

    (1931) VALL 631b. Rectangle, tr. «hirgarrezenn f.»

  • hirgarrezennek
    hirgarrezennek

    adj. (géométrie) Rectangulaire.

    (1931) VALL 631b. Rectangulaire, tr. «hirgarrezennek

  • hirgelc'h
    hirgelc'h

    m. –ioù (géométrie) Ellipse.

    (1931) VALL 246b. Ellipse (géom.), tr. «hirgelc'h m. pl. iou.» ●(1943) FATI 73. Eun hirgelc'h lugernus a sked dirak daoulagad an holl.

  • hirgelc'hiek
    hirgelc'hiek

    adj. (géométrie) Elliptique.

    (1931) VALL 246b. Elliptique (géom.), tr. «hirgelc'hiek

  • hirgleizhenn
    hirgleizhenn

    f. –où Balafre.

    (1931) VALL 55a. Balafre, tr. «hirgleizenn f.»

  • hirgleizhennañ
    hirgleizhennañ

    Balafrer.

    (1931) VALL 55a. Balafrer, tr. «hirgleizenna

  • hirgorn
    hirgorn

    m. –ioù (musique) Long cor.

    (1923) SKET I 120. son skiltrus hir-gorniou aour kizellet.

  • hirhoal
    hirhoal

    m. Vieillesse, longévité.

    (1732) GReg 18b. Grand âge, long âge, tr. «Hir-hoazl.» ●139a. Cassé de vieillesse, tr. «Uset gant an hirhoazl.» ●161a. Chenu, blanc de vieillesse, tr. «güennet gand an hir-hoazl

    (1869) FHB 214/34a. gant ar vuez-ze ne oufac’h ket caout hir hoael. ●(1876) TDE.BF 291a. Hirhoal, hirr-hoal, s. m. T[régor], tr. «Longue durée de vie, long âge.»

  • hirhoalet
    hirhoalet

    adj. Très vieux.

    (1732) GReg 18b. Fort avancé en âge, tr. «Hirr-oazlet

    (1847) FVR 27. Ann den enoruz man, hag he hanter-diegez, hir-hoalet. ●(1870) FHB 304/339b. Gant an den hirhoalet-ze. ●(1876) TDE.BF 291a. Hirhoalet, hirr-hoalet, adj. T[régor], tr. «Très-âgé, décrépit.»

  • hirhoalus
    hirhoalus

    adj. Très âgé.

    (1499) Ca 25b. g. de grand aage b. hirhuazlus. ●111b. Hirhoazlus. g. de grant aage vide in bras. ●(c.1500) Cb 29a. de grand aage. b. hirhoazlus. ●(1625) Bel f° 64v°. pere à enoro Tat, ha Mam, oz deuezo euit recompancc vn buhez eurus ha hir hoazlus.

    (1659) SCger 154b. hirhoazlus, tr. «qui vit long temps.» ●(1732) GReg 19a. Agé, parlant d'une Famille où l'on vit ordinairement long-tems, tr. «Hirr-oazlus. hirr-oaëlus.» ●582b. Une personne de long âge, d'un grand âge, tr. «Hir-hoazlus. un dèn hirhoazlus

  • hiris .1
    hiris .1

    m. –où

    I.

    (1) Frisson désagréable.

    (1744) L'Arm 166a. Frisson, Frissonnement, tr. «Hirisse.. eu. m.» ●(17--) TE 408. en taul hériss e ziscoas.

    (1849) LLB 571. En doar betag er sol ged heris e greinas.

    (1934) BRUS 223. Un frisson, tr. «un hiris

    (2) Répugnance, horreur.

    (1744) L'Arm 187a. Horreur, tr. «Hirisse.» ●335a. Répugnance, tr. «Hirisse

    (1857) GUG 53. pêllamb doh-t-hou guet en hirris brassan. ●54. Ean hi sel guet hirris èl un dra dongerus.

    (1931) GUBI 207. en amzér a hiris. ●(1932) BRTG 114. Korv Iann e hichè abéh get en hiris.

    (3) Frayeur, terreur.

    (1787) PT 1. N'ellan quet er gùélét, hemb hériss ha blaoah.

    (1849) LLBg I 22-24. er gurun é tarhein : / A vané de vané en dason e respond / hag e streaw tro ha tro en heris hag er spont. ●(1895) FOV 256. Er skamp hag en hiris en dès ind penfollet, tr. «La peur et l'épouvante les a comme affolés.»

    (1931) GUBI 207. en amzér a hiris.

    II. [en locution]

    (1) Devout hiris ouzh, rak ub. : avoir horreur de.

    (1744) L'Arm 187a. Avoir horreur de, tr. «Enn devoud hirisse doh

    (1825) COSp 143. ha m'hou pou hirisse rag er fauteu er ré distéran memb. ●(1856) GRD 104. rai a berderi hag a hirris e mès doh-t-hai. (…) er ré en dès perderi hag hirris doh er souffranceu. ●(1861) BSJ 178. en devout fache hag hirris doh é dad hag é vam. ●(1879) GDI 49. ean en dès caz hag hiris doh-t-hai. ●74. m'en doé hiriss doh-t-hou é hunan, hag ean en hum zistrujas.

    (2) Ober hiris da ub. : faire horreur à qqn.

    (1879) GDI 86. a balamort d'en hiris e hrant d'er grechénion.

    (3) Dougen hiris da udb. : avoir qqc. en horreur.

    (1879) GDI 188. hag é touguet muyoh a gâz hag a hirris d'er péhed.

    (4) Kemer hiris ouzh udb. : concevoir de l'horreur pour qqc.

    (1787) BI 20. int ë-rass dehou quemér cass hac hirriss doh peb sorte pehet.

  • hiris .2
    hiris .2

    m. –où Déversoir.

    (1744) L'Arm 246b-247a. Biez, pour la décharge de l'eau superfluë, tr. «Hirisse.. eu. m.» ●295b. Portereau, tr. «Hirisse

    (1984) HBPD 16. Ni e hoarié anderùiadeu abéh dré en deur a pe vezé izél étal er pond, pé ar en hiris, pe vezé gouli er len. ●17. Ur vraù a hiris e daul deur er len. ●18. unan ag en deu hiris ma kouéh anehé bannigeu deur (…) en hiris aral, muioh a zeur arnehi (…) en diù hiris.

  • hirisadenn
    hirisadenn

    f. –où

    (1) Frisson, frissonnement.

    (1934) BRUS 223. Un frissonnement, tr. «un hirisaden –neu, f.» ●(1940) DIHU 353/169. un hirisaden e rédas én ou hein.

    (2) Klevet un hirisadenn : sentir un frisson.

    (1942) DHKN 64. a pe douchas é vizied doh hé ré, é rein he fakadeu dehi, é kleuas un hirisaden é redek drézi adal bizied hé zreid bet gourien hé blèu.

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...