Recherche '"kerc'h"...' : 17 mots trouvés
Page 1 : de kerch (1) à kerchorrenn (17) :- kerc'hkerc'h
coll. & m. –où
I. (botanique) Coll.
(1) Avoine sur pied (plante) Avena sativa.
●(12--) Cqlé f° 60r° [144]. De terra que dicitur Gudul Sancti Ronani, de Rudalt filio Blinliuet, tri hanter minot frumenti et minot kerch et hanter et tres nummi cum obolo et decima tota. ●(1499) Ca 170b. Querch. g. anoyne (lire : auoyne). ●(1633) Nom 75a. Auena : auoine : querch.
●(1659) SCger 12a. bale d'auoine, tr. «pell querc'h.» ●167b. querc'h, tr. «auoine.» ●(1732) GReg 68b. Avoine, ou, aveine espece de menu grain, tr. «Qerc'h. Van[netois] Qérh.» ●(1744) L'Arm 22b. Avoine, tr. «Quêrh.. heu. m.»
●(1849) LLB 66. Prenet kerh Neulieg ha guneh bihan Noal. ●(1868) FHB 158/16a. parkadou kerc'h. ●(1877) FHB (3e série) 22/184a. Ar zegal hag ar c'herc'h a zo bet gouall ranvet gant an avel hag ar glaoeier. ●(18--) SBI I 50. tri farcad kerc'h.
●(1911) DIHU 72/271. Pochadeu kerù Mourieg e zou anaùet mat é kosté Loguneh. ●(1920) FHAB C'hwevrer 227. en e bark o troc'ha kerc'h. ●(1929) FHAB Gwengolo 328. Ar c'herc'h, an heiz n'oant ket dïes da zourna. ●(1939) RIBA 12. Esteu kaer a segal, a gerh, a uénih, a vel.
(2) Kerc'h gris : avoine grise.
●(1906) BOBL 13 octobre 108/3d. Ar dinde Adèle a n'euz groet eur gargamant kerc'h gris.
(3) Kerc'h du : avoine noire.
●(1906) BOBL 13 octobre 108/3d. Ar c'herc'h du a baeer tri skoed pemp gwennek.
II. M. Espèce d'avoine.
●(1877) FHB (3e série) FHB 19/160b. Ar c'herc'hou, e Kerne, a lavarer eun tamik treud.
III. M.
A. Avoine (matière) .
●(1872) ROU 99. Cette farine d'avoine est d'un bon rapport, tr. «Ar bleud kerc'h-ma a ra founn vad.»
B. sens fig.
(1) Carburant.
●(1934) DIHU 278/127. Kafé tuem, un tasad guin, chetu kerh er soudard !
(2) Bout a gerc'h ub. : être du cru de qqn.
●(c.1718) CHal.ms i. cela est de mon crû, tr. «endrase a so a me fond a me c'hierh.»
(3) Kerc'h manac'h : poivre.
●(1885) ARN 32. Poivre. – Br. pebr. Arg[ot] : Kerc'h-manac'h (avoine de moine), usité ailleurs qu'à La Roche.
IV.
(1) Bout kerc'h e-mesk e segal : ne pas tout dire, cacher des choses.
●(1790) MG 48 (G) I. Marion. Réd-è credein en en deès groeit ur péhet benac enorm, hac é hès querh é mesq é segal...
(2) Kouezhañ e gerc'h war e segal : être déçu.
●(1986) (Ku) PLONEVEZ KINTIN Eliza ar Floc'h. Kouezhet eo e gerc'h war e segal : dipitet eo.
(3) Sevel uhel ar c'herc'h da (doull e) c'houzoug : dont da vezañ lorc'hus.
●(1910) FHAB C'hwevrer 54 *Ioen an Tour Gwenn. Sezar, o veza treac'h, a savas evel just uhel ar c'herc'h da doull e c'houzoug, ha, fidamdoustik, eur vech deut er vro, an aotrou ne c'houlenne mui mont kuit. ●(1910) FHAB Mae 150 *Ioen an Tour Gwenn. Neuze e savas ar c'herc'h d'e c'houzoug adarre. ●(1920) MVRO 44/1a (L) L. ar Floc’h. Eun devez, ar c’herc’h a zavas d’ho kouzoug.
(4) Pakañ un tokad kerc'h : essuyer un refus de la part d’une femme.
●(1943) FHAB Gwengolo/Here 349. «Eun tokad kerc’h en deus paket». Eur plac’h yaouank, er zal-dans, he deus dinac’het outan mont da ober eun dro-zans gantan. Pa veze graet eur seurt taol-dismegans d’eur paotr-yaouank e c’helle heman, hervez ar c’hiz, distag eur flac’had, eur gravanad gant ar plàc’h yaouank.
(5) Reiñ un tokad kerc'h : refuser qqn. pour une danse.
●(1935) DIHU 293/257 (G) L. Herrioù. Aveit obér er bâl é ma ret mat kemér en hevelep danseréz. En hani n’er groehè ket e rehé un «tokad kerh» d’er plac’h, ha kement-sé e zo sellet èl un dra dijaoj bras. ●(1980) (K) RIEG G. Peñseg. hi he deus roet un tokad kerc’h dezhañ.
(6) Krouerat kerc'h da ub. : refuser de répondre aux avances.
●(1932) BRTG 168 (G) J. M. Héneu. Bléadeu ha bléadeu é kandal de grouérat kerh d'hé galanted.
(7) Gounit e gerc'h : se mettre sur le dos et agiter les pattes.
●(1978) PBPP 2.1/218 (T-Plougouskant). Gounit e gerc'h, tr. J. le Du «se mettre sur le dos et agiter les pattes /les chevaux feraient cela pour se délasser ?/»
(8) Gounit e gerc'h : être à la renverse.
●(1981) ANTR 156 (L) *Tad Medar. A-greiz-pep-kreiz setu eur strakadenn spontuz da lakaad an daol da faouta hag an dominoiou da hounid o herh.
(9) Gounit e gerc'h : gagner sa vie.
●(1976) KOYO 41 (G) J. Belz. Gant an dra-mañ e c'hellehe un den gounid e gerc'h heb forzh labourad.
(10) Reiñ kerc'h d'e gezeg dre o lost : être avare.
●(1957) AMAH 224 (T) *Jarl Priel. Glaouriñ a raemp gant an naon, o vezañ ma' z oa kustum an itron B... da reiñ kerc'h d'he c'hezeg dre o lost.
(11) Reiñ kerc'h da (lêr) ub. : frapper qqn. Cf. reiñ segal.
●(1866) FHB 59/53a (L) Y.-V. Wilhou. Pe gant leren va fouet me ouezo rei dit kerc'h. ●(1867) MGK 61 (L) G. Milin. O welet piou voa, ha pe zen, / Marzin a grog en eur penn-baz / Ha kerc'h d'he ler e roud ar bas.
●(1914) MAEV 177 (L) K. ar Prat. Ha mar deo al lakisien-ze an hanter muioc'h ? - Ac'hanta, hon devezo kerc'h da rei da bep a zaou ! ●(1952) LLMM 31/59 (Ki-Douarnenez). (Douarnenez) C'hwi 'po kerc'h : taolioù.
(12) Bezañ bet e gerc'h :
●(1896) GMB 549-550 (T). pet[it] tréc[orois] Diwad oñ da oélañn p'em eus bet ma c'herc'h, tr. Émile Ernault «je suis un peu tard à pleurer, puisque j'ai eu mon avoine.»
(13) Reiñ e gerc'h Spagn da ub. : frapper qqn. Cf. français de Haute-Bretagne : une avoinée, tr. « une volée de coups »
●(1732) GReg 83a. Bastonner, tr. G. Rostrenenn «rei e guerc'h-spaign da ur re.» ●428a. Avoir le fouet, tr. «cahout qerc'h-Spaign.» ●428b. Fouetter, tr. «rei qerh-Spaign da ur re.»
(14) (Tommañ, krazañ) e gerc'h (en e forn) : être bien fâché.
●(1942) VALLsup 72. Il sera bien fâché, tr. F. Vallée «e tommo e gerc’h d’ezañ, e krazo e gerc’h d’ezañ (en e forn).»
(15) Hadañ kerc'h e park ub. :
●(1925) DIHU 164/209 (G) Loeiz Herrioù. E han hiniù de hadein kerh é park er réral !
(16) Troc'hañ e gerc'h a-raok e foenn : faire le travail à contre-sens.
●(1869) FHB 238/228a (L) *An Ermit. An hini ne ra ket pep tra d'he vare, a droc'h he gherc'h araôg he foenn, a vezo diez d'ezha ober labour vad.
(16) Bezañ kerc’h e-barzh e vruched : avoir le souffle long.
●(2002) TEBOT 7. Mimp ’zo paotred da Fañch ar Brizh / Kerc’h ’zo ’barzh hon bruched / Ha zo kap’ da ganañ deoc’h / E-pad keit ha ma karfet.
(17) Bezañ stag gant ereoù plouz kerc'h : voir plouz.
(18) Graet diwar kevreoù plouz kerc'h : voir plouz.
(19 Ober an azen evit kaout kerc'h : voir azen.
- kerc'hakerc'ha
v.
(1) V. tr. d. Donner de l'avoine à (un cheval, etc.), avoiner.
●(1876) TDE.BF 338b. Kerc'ha, v. n., tr. «Ce verbe, qui dérive de kerc'h, avoine, signifie prendre ou donner de l'avoine, et ne s'emploie qu'au figuré, au sens des mots français sans débrider ; mots qui se disent d'un cheval, d'un voyageur qui fait une longue course sans se reposer, sans prendre haleine.» ●(1890) MOA 133a. Donner de l'avoine au cheval, tr. «kerc'ha, v. n. et a.» ●(1896) GMB 549. pet[it] tréc[orois] kerc'ha eun añnval, donner de l'avoine à un cheval.
●(1955) STBJ 86. Ma oa tenn labour e lôned, e roe dezo ive o gwalc'h da zibri hag e vezent kerc'haet a-zoare.
(2) V. intr. sens fig. Hep kerc'ha : d'une traite.
●(1732) GReg 248a. Sans debrider, tr. «Hep kerc'ha.»
●(1857) CBF 19. deut ounn hep kerc'ha, tr. «je suis venu sans débrider.» ●(1876) TDE.BF 338. hep kerc'ha, tr. «sans se reposer, sans prendre haleine.»
- kerc'hadegkerc'hadeg
f. -où Quérir en commun (foin, etc).
●(1962) EGRH I 32. kerc’hadeg f. -où, tr. « action d’aller prendre en commun (le foin, par exemple pour le rentrer). »
- kerc'hadennkerc'hadenn
f. -où Tournée pour aller chercher (de l’eau, etc).
●(1962) EGRH I 32. kerc’hadenn f. -où, tr. « tour (pour chercher de l’eau, etc…). »
- kerc'hat / kerc'hetkerc'hat / kerc'het
v.
I. V. tr. d.
(1) Quérir, aller chercher (qqc.).
●(1575) M 1716-1718. Maz lacquas á tra splann, crial dre embannou : / Ez querchset dirazaff (…) / Quement snbiect (lire : subiect) de thron, ayoa en prisounou, tr. «Qu'il fit clairement crier par proclamations / Qu'on amenât devant lui (…) / Tout sujet de son trône qui était dans les prisons.»
●(1659) SCger 99b. querir, tr. «querc'hat.» ●167b. querc'hat, tr. «aller querir.» ●(1732) GReg 771b. Querir, tr. «Qerc'hat. pr. qerc'het.» ●(1783) BV 815. queret ur gariquel hac ur bal. ●(17--) TE 38. de guêrhad deur. ●(17--) BMa 1094. Querchet dimé eur guiberet, tr. «Allez me chercher un gibelet.»
●(1857) CBF 81. Diskennit er c'hao da gerc'hat eunn horden geuneud, tr. «Descendez à la cave pour chercher une charge de bois.» ●(1866) FHB 56/30a. Kerc'h da foenn ma c'heuz c'hoant ; neket da zaout ho dreb ? ●(1877) BSA 148. bet o kerc'hat eur c'harrad canab evit ho lacaat da sec'ha. ●(1878) EKG II 49. Me a ieaz da gerc'hat eur skeul am boa guelet a-ispill dindan toenn an ti. ●71. Unan euz ar zoudarded a ieaz da lost an ti da gerc'hat ar parailler.
●(1900) MSJO 202. sikour he vam o pourchas ar pred, o kerc'het dour, o scuba an ti. ●(1902) PIGO I 86-87. kerc'had ha diskargan gwin-ardant. ●(1911) BUAZperrot 487. eur pod da gerc'hat dour. ●(1911) BUAZperrot 838. Kerc'het a rea d'an ti ar c'heuneud hag an dour a veze ezom. ●(1915) HBPR 228. Ian Chouant a ioa he vicher kerc'het olen deuz Breiz-Izel.
►absol.
●(17--) EN 460. nin sou prest dond da vid, da gas, a da gerhad, tr. «nous sommes prêts à venir chercher, envoyer er quérir.»
(2) Mont da gerc'hat ub. : aller chercher qqn.
●(1857) CBF 50. Ke da gerc'hat da vreur, tr. «Va chercher ton frère.» ●(1878) EKG II 313. c'hoant en doa da vont var neun d'her c'herc'hat [an den].
●(1909) KTLR 127. Ah ! fidouah ! emezhan d'ezho, me a oa o vont d'ho kerc'had d'ober eun dro.
(3) Mont da gerc'hat ub. war-dro ub. =
●(1942) SAV 25/13. Tremen poent eo d'in mont da gerc'hat an archerien war-dro an ebeul-mañ !
(4) Kerc'hat eus : quérir.
●(1909) MMEK 3. ar gommunion en doa great kerc'hat deuz an iliz.
(5) Kerc'hat da =
●(1907) BOBL 09 février 124/2a. lod all o tenna pe o kerc'hat d'ar gear boued loened.
II. [empl. comme subst., kerc’had]
(1) Action de quérir.
●(1878) EKG II 60. da ober d'ezhan eun derveziad kerc'hat bizin torr euz an aot.
(2) Ur c’herc’had diaes a zour =
III. Kerc'hat dour gant ur bouteg : voir dour.
- kerc'hegkerc'heg
f. –i, –où (agriculture) Champ d'avoine.
●(1732) GReg 68b. Champ d'aveine, tr. «Qerc'heg. p. qerc'hegou. Van[netois] Qerhec. er gerhec, er herhegi.» ●(1744) L'Arm 22b. Champ d'avoine, tr. «Quêrhêc. f.»
●(1849) LLB 339. O kerheg maleurus ! ●348. Lod a drez d'ur gerheg e sten ned ar vareu. ●(1878) BAY 13. kerhek, tr. «lieu plein d'avoine.»
●(1907) VBFV.bf 39b. kerheg, f. pl. i, tr. «champ d'avoine.» ●(1962) EGRH I 32. kerc’heg f. -où, tr. « champ d’avoine. »
- kerc'heizkerc'heiz
f. –ed (ornithologie) Héron.
●(1499) Ca 170b. Quercheiz. g. heron. ●(1633) Nom 38a. Ardea, auis Diomedæa : heron : heroun, querch-eïz. ●38b. Cataractes, carbo aquaticus, mergus magnus : crochu : quercheiz.
●(1659) SCger 167b. querc'heiz, tr. «herron.» ●(1732) GReg 493a. Heron, grand oiseau qui vit de poissons, tr. «Qarc'hleyz. p. qarc'hleyzed. qerc'heyz. p. qerc'heyzed. Van[netois] qerhey. p. ed.» ●(c.1718) CHal.ms ii. heron, tr. «querheis, querhair.»
●(1870) FHB 272/84b. Eur garkleiz a fourraz eno he gouzoug hag he beg hir-hir. ●(1876) TDE.BF 223a. Garc'hleiz, s. f., tr. «Héron.» ●(1889) ISV 461. he c'houzoug so henvel oc'h hini ar garc'heiz. ●(1896) GMB 550. ar galc'hei à Goulien.
- kerc'heizeg
- kerc'henn .1kerc'henn .1
f.
I.
A. Encolure, sein (de qqn), entour.
●(14--) N 977. liufre guenn ez querchen, tr. «la blanche livrée à tont cou.» ●(1502) Voyer. me a due ales alan seul a guelaff me biou buguel breiz gourhez querchen mar bez essou goae da glen [texte et traduction établis par L. Fleuriot : Me a due a les, a lan ! / Seul a guelaff / me biou ! / Buguel Breiz, gour ez querchen, / mar bez essou / goae da glen !], tr. «Je viens de la cour, du monastère. Tout ce que je vois, je (le) possède. Enfant de Bretagne, l'homme à ton entour, s'il est rebelle, malheur à toi.» ●(1530) Pm 238. Try azroant dre vn bandenn / So oll ouz lenn ez querchen flour tr. Herve Bihan « Trois ennemis en une bande, / Sont tous à s'attacher à ton entour certes » ●(1557) B I 185. Ha oar ho querchenn astennet / Aroez an glan croaz, tr. «faites sur vous le signe de la sainte croix.»
●(1659) SCger 109a. sein, tr. «querc'hen.» ●167b. querc'hen, tr. «le sein.» ●(1732) GReg 218a. Le tour du cou, tr. «Qerc'hen ar gouzoucq. qélc'henn ar gouzoucq.» ●Se mettre une croix au cou, tr. «Lacqât ur groaz ê qelc'hen e c'houzoucq, ou, èn ê guerc'henn.» ●(1744) L'Arm 78b. Tour du cou, tr. «Querheenn er gouc.»
●(1850) JAC 124. Rannet ê, me a gred, o c'halonou certen : / Avancit, va breudeur, roomp ær d'o c'herc'hen.
●(1906) KANngalon Mezheven 142. var he ziouskoaz ha en he gerc'hen. ●(1910) MBJL 132. a zisken eus ar skoa war ar gerc'hen. ●(1913) FHAB Mezheven 216. Deomp er mor betek ar gerc'hen.
B. E-kerc'henn.
(1) Autour, aux alentours.
●(1790) MG 177-178. laqueit er gordèn é quêrén men goug.
●(1857) CBF 85. Enn-dro d'ezho hag enn ho c'herc'hen n'euz nemet kountroun, tr. «Autour d'eux et sur eux, il n'y a que saleté.» ●(1882) BAR 179. eur gorden e kerc'hent ho gouzouk.
●(1907) BSPD I 16. ur medalig kouivr (...) é kren hé goug.
(2) En e gerc’henn : (attaché) au cou.
●(1942) DRAN 128. hag Erwan, gant ar c’haporal, ar bidoniou en e gerc’henn, a zilamm war du eno.
(3) À proximité.
●(1907) KANngalon Gouere 450. an dorgen m'edo en he gerc'hen ti an hini klanv. ●(1911) RIBR 101. ar bokedou a zispake a druilhadou e kerc'hen ar c'hleuziou.
C. Ouzh kerc'henn : au cou.
●(1888) KZV 13. Ouz ma c'herc'hen e tougen e pign he medalen.
D. Da gerc'henn : auprès.
●(1575) M 250. Digant doe ho croer, nep amser do querchen, tr. «De la part de Dieu leur créateur, en aucun moment, près d'eux.»
II. par ext.
(1) Bezañ en e gerc'henn : porter (un vêtement).
●(1882) BAR 223. eur zae lien men a oe en he c'herc'hent.
●(1909) KTLR 144. paletokou mezer en ho c'herchen. ●(1921) FHAB C'hwevrer 28. Gwiskit (...) eur zae ruz en ho kerc'hen. ●(1922) FHAB Du 342. N'am eus ket alïesoc'h a wiskamant eget a gerc'hen am eus da c'holoï.
(2) Sur soi.
●(1925) BILZ 119. liou ar maro en he c'herc'hen.
(3) E vrec'h en e gerc'henn : le bras en écharpe.
●(1996) GRVE 71. Pipi a deu en ti, e vreh 'n e gerhenn.
III. sens fig.
(1) En e gerc'henn : en son sein.
●(1958) BLBR 110/1. gant an esperañs-se a zoug en e gerhenn peb nevez-amzer.
(2) Derc'hel udb. en e gerc'henn : posséder, avoir en sa possession.
●(1915) HBPR 186. Derc'hel levriou devot en he gerc'hen oa, d'ar mare-ze, evel hon deuz guelet, eun torfed bras.
(3) Auprès de.
●(1909) FHAB Eost 227. an eneou mad a iea da arzao, pe da ehana, e kerc'hen Doue.
(4) Implijout udb. e-kerc'henn ub. = (?) à l'intention (?).
●(1877) BSA 7. ne reomp nemet paea eun dle d'ar Vam goz hor patronez evit implija en he c'herc'hen miz gouere m'en em gav he gouel. ●142. teir loden euz ho madou (...) an eil a implijent e kerc'hen ar veachourien hag ar beorien.
(5) Kaout en e gerc’henn : avoir en son sein.
●(1877) BSA 31. rac an douar n'en doa ket c'hoas an eur vad da gaout en he gerc'hen ar famill zantel.
(6) Autour de (lui).
●(1911) BUAZperrot 831. Dagobert, e leac'h selaou an teodou fall, a garas muioc'h-mui an den santel, hag a skuilhas e vadoberou en e gerc'hen gant muioc'h a largentez.
(7) En son sein, au milieu de.
●(1907) FHAB Mae 65. kement hini zo griziennet karantez Breiz en he gerc'hen. ●(1955) STBJ 9. eul lec'h digavandenn ha trist meurbet, hag a lakee enkrez gwechall e kerc'henn an dud.
(8) Au sein de, dans le giron.
●(1864) SMM 212. hag e kerc'hen oc'h ilis. ●(1869) FHB 250/321b. ma tistroint e kerc'hen an ilis catolik.
III. Bezañ bepred ar vourlenn en e gerc'henn : voir bourlenn.
- kerc'henn .2kerc'henn .2
f. –où, kerc'h
(1) Pied d'avoine.
●(1732) GReg 68b. Plante d'avoine, tr. «Qérc'hen. p. qerc'hennou. Van[netois] Qerc'hen. p. qerc'henneü.»
(2) Grain d'avoine.
●(1723) CHal 141. Querhenn, tr. «un grain d'avoine.» ●(1738) GGreg 44. qerc'henn p. qerc'hennou, tr. «grain d'avoine.»
●(18--) AID 63. eur gaerchen, tr. «un grain d'avoine.»
●(1907) VBFV.bf 39b. kerhen, f. pl. neu, tr. «grain d'avoine.»
- kerc'henn .3kerc'henn .3
f. –où
(1) Histoire drôle.
●(c.1718) CHal.ms i. conte pour rire, conte fait a plaisir, tr. «bourd', cairhen, ur gairhen.» ●(1732) GReg 202b. Conte, recit plaisant, recit fabuleux, tr. «Van[netois] qerhenn. p. eu.»
●(1907) VBFV.bf 39b. kerhen, f. pl. neu, tr. «conte, fable.»
(2) Ober kerc'hennoù da ub. : raconter des blagues à qqn.
●(c.1718) CHal.ms i. Il nous tire des chiffres, nous en donne a garder, tr. «ean ara gairheneu demp, goab ara ahanamp ean hun dejann'.»
- kerc'hennad
- kerc'herkerc'her
m. -ion (blason populaire, Kervignac) Kerc’herion dour : ceux qui vont quérir de l’eau.
●(1912) PBHV 158. Kervignagiz guerherion deur.
- kerc'hetkerc'het
voir kerc'hat
- kerc'honetkerc'honet
adj. Plein de vers à viande.
●(1900) LZBg 57 blezad-1añ lodenn 39. er horveu-sé breinet ha kerronnet.
- Kerc'horrKerc'horr
n. de l. Kerhor (Le Relecq-Kerhuon).
(1) Kerc’horr.
●(1870) MBR 344. Ar c’hrek-ma a ioa euz a Gerhor, tr. «Cette femme habitait Kerhor.» ●344. anezho, a lavarer, eo deut gwenn besketerien Kerhor.
●(1974) ISHV 37. a oa e Gwipavaz, tost da bleg-mor Kerc’hor, piaouet gant abati Daoulaz. ●(1977) PVPR 24. Eus Gwaremm ar Roc’h e welit ar reier, an Elorn, Kerc’horr, Gwipavaz.
(2) Proverbe.
●(1995) PLTZ 74. Kerhor viz a viz, / 'Torch o rêr gand broenn briz !
●(2003) TRMOR 44. Kêrc'hor a viz da viz / A dorch e revr gant broenn brizh.
(3)
(1964) CAIR 134 (recueilli par Gaston Esnault). ...des Kerhor (des pêcheurs de la Rade) sont du vocabulaire ancré à Brest.
- Kerc'horrenn