Recherche 'kouez...' : 25 mots trouvés
Page 1 : de kouez-1 (1) à kouezierezh-2 (25) :- kouez .1kouez .1
[brpm couez < kom- + gwez .2, voir koueziañ / kouezañ]
M.
I.
A.
(1) Lessive, buée.
●(1659) SCger 138b. couez, tr. «lessive.» ●(1732) GReg 125a. Buée, lessive, tr. «coüez. p. couëgeou.»
●(1844) GBI I 8. O kanna 'r c'houez ez omp bet, tr. «Nous avons été faire la lessive.» ●(1870) FHB 293/252a. an Aotrou Doue a ra brema eur c'houez, eur c'hempen a zoare. ●(1870) MBR 132. Eunn dervez e oa eat Biganna d'ober kouez, tr. «Un jour que Biganna (Marianne) était allée fait sa buée.» ●244. emaomp gant ar c'houez braz, tr. «nous faisons la grande buée.» ●(1878) EKG II 137. Eur pod houarn braz, bet o tomma lichou da ober ar c'houez. ●(1895) GMB 111. tréc[orois] kouez, lessive.
●(1909) BROU 217. (Eusa) koufez, tr. «Lessive.» ●(1913) FHAB Mezheven 183. pa vezer oc'h ober eur c'houez ordinal.
(2) Ensemble du linge lavé.
●(1732) GReg 472b. Etendre la buée à secher sur la grève, tr. «Astenn ar c'houëz var ar c'hroa da sec'ha. sec'ha ar c'houëz var ar c'hraë.»
●(1908) PIGO II 165. Tol a reas ple neuze e oa, a damdost, eur c'houë o sec'han.
(3) Ober kouez : faire la lessive.
●(1659) SCger 18a. faire la buée, tr. «ober coues.» ●73a. faire la buée, tr. «ober couez.» ●(1732) GReg 125a. Faire la buée, faire la lessive, tr. «ober couez.»
(4) Ober kouez war udb. : laver qqc.
●(1870) FHB 280/150a. aveichou zoken o deuz ezom ma ve great couez varnezho. ●(1872) GAM 80. brema pa zeuz great kouez ha kibel var ho krez.
●(1912) KANNgwital 118/181. Izom zo ober koues var an ene paour. ●(1913) FHAB Ebrel 127. eur seurt bern dillad fank, a lavaret penaoz en em gemeret evit ober eur c'houez a zoare varno !
(5) Mont d'ar c'houez : aller être lavé, dans la lessive.
●(1915) HBPR 135. eur c'harrad dillad fank o vond d'ar c'houez.
(6) Birviñ ar c'houez : faire bouillir la lessive.
●(1925) FHAB Mezheven 229. pa deu ar poent d'ar wreg da virvi ar c'houez.
(7) Redek ar c'houez : couler la lessive.
●(1732) GReg 125a. Couler la buée, tr. «Redec ar c'hoüez.»
●(1910) EGBT 105. Gwall boent e oa redek ar c’houe. ●(1928) TAPO 8. Mont d’ar poull, gwalc’hi an dilhad, ober lichou, redet ar c’houez.
(8) Sec'hañ ar c'houez : sécher la lessive.
●(1732) GReg 125a. Sécher la buée, tr. «Séc'ha ar c'hoüez. Treg[or] sec'hañ ar c'houë.»
B. [en apposition]
(1) Ti-kouez : buanderie séparée de l'habitation.
●(1908) PIGO II 171. an ti-kouë 'lec'h ma vije lavaret an oferen. ●(1931) VALL 96a. Buanderie, tr. «ti-kouëz m.»
(2) Penton-kouez : lessiveuse.
●(1879) ERNsup 164. penton koue, vase où l'on fait la lessive, Trév[érec], Lanr[odec].
(3) Bailh-kouez : lessiveuse.
●(1910) MAKE 91. eur podhouarn henvel awalc'h ouz eur bailh-kouez.
II. sens fig.
(1) Ober un tamm kouez war ub. =
●(1913) FHAB Ebrel 127. Eun tamm kouez var ar bôtred iaouank.
(2) Kannañ e gouez da ub. : passer un savon à qqn.
●(1955) VBRU 50. Biken n'am bije kredet emañ e-touez an dudigoù ar c'hiz da gannañ e galleg o c'houez d'ar vourc'hizien.
(3) Plantañ ur c'houez gant ub. : mettre une raclée à qqn.
●(1924) ZAMA 179-180. an holl gant peb a bod lann a zailhfe hag a blantfe gantan eur c'houez.
III. Birviñ e gouez dindanañ : avoir uriné dans son lit.
●(1972) SKVT I 49 (Ki) Y. Drezen. Kentoc'h emañ o c'hortoz ma virvo e gouez dindanañ.
- kouez .2kouez .2
s. (botanique) Couleuvrée.
●(1732) GReg 221b. Coleuvrée noire, plante dont on mange les premiers bourgeons en salade comme des asperges, tr. «Couëz.»
erreur, voir kaol-du.
- kouez .3kouez .3
m.
(1) Bois écorcé pour faire le tan.
●(1732) GReg 318b. De l'écorce de saule, de chêne, tr. «couëz.»
(2) Bleud kouez : tan.
●(1732) GReg 904a. Tan, poudre d'écorce de chêne pilée pour taner le cuir, tr. «bleud coüez.»
●(1931) VALL 725b. Tan préparé en poudre, tr. «bleud-kouëz.»
(2) Milin gouez : moulin à tan.
●(1931) VALL 725b. moulin à tan, tr. «milin-gouëz f.»
- kouezañkouezañ
voir koueziañ
- kouezerez
- kouezh .1kouezh .1
m.
(1) Action de tomber, chute, tombée.
●(1732) GReg 163b. La chute des eaux, tr. «Ar c'hoüez eus an douréyer.» ●164a. La cheute dans le peché, tr. «Ar c'houez èr pec'hed.»
●(1849) LLB 1029. Me huél avel ur hoeh, a ziar ar varlen, / Chistr douzoh eid er mél é ridek a houlenn.
●(1931) VALL 122b. Chute, tr. «kouez m.» ●(1957) DSGL 175. De gouéh en dél, tr. «La chute des feuilles.»
(2) Éboulement.
●(1732) GReg 312b. Eboulement, chûte de terre & de murailles, tr. «Van[netois] coëh.»
- kouezh .2kouezh .2
voir kouezhañ
- kouezh-dour
- kouezhadegkouezhadeg
f. –où Chute collective.
●(1931) VALL 122b. Chute (de plusieurs, de feuilles, etc.), tr. «kouezadeg f.»
- kouezhadenn
- kouezhajoù
- kouezhañ / kouezhiñ / kouezhel / kouezhkouezhañ / kouezhiñ / kouezhel / kouezh
v.
I. V. intr.
(1) Tomber, choir, chuter.
●(1499) Ca 39a. Coezaff. g. cheoir. ●Coezaff atreux. g. choir de trauers. ●(c.1500) Cb 42a. ga. qui trebuche souuent. b. nep en nem laes da coesaff alies. ●(1530) Pm 114. Maz coezsont a pep tu gant hu en ho ruou. tr. « De sorte qu'ils tombaient avec des cris dans leurs rues. » ●266. er dre tra certen ma nen greont / Cougant gant an stroez ez coezhont, tr. «Car, chose certaine, s'ils ne le font, / Sûrement ils tomberont dans les broussailles.» ●(1557) B I 327. A ban oa an Aelez coezet, tr. «Depuis la chute des anges.» ●(1576) Cath p. 1. peheny a tal quement da lauaret euel trebuch pe couezaff, tr. «qui vaut autant à dire comme ‘trébucher' ou ‘tomber'.»
●(1659) SCger 118b. tomber, tr. «coueza.» ●138b. coueza, tr. «tomber.» ●(16--) JV 76. a pan dedy en ping ar fé en ôgos da quesan. ●(1732) GReg 161a. Cheoir, tomber, tr. «Coüeza. pr. coüezet Van[netois] coëhein. pr. coëhet.» ●927a. Tomber, cheoir, tr. «Cuëza. pr. cuezet : communément on prononce : couëza. pr. couezet. Trég[or] couëhañ. H[aute] Cor[nouaille] coëhel. pp. coëhet. Van[netois] coëheiñ.»
●(1904) SKRS I 19. ha da goueza en dour. ●(1913) AVIE 74. koéh er floskér. ●(1929) MKRN 87. Bragou-berr Glodig a gouev e ronchenn an daol, tr. «la culotte courte de Glodig glisse sous la table.»
►sens fig.
●(1621) Mc 78. cuitait pep occasion á grahe deoch couezaff en pechet.
●(1821) SST 68. guet eun a gouehel ér schisme. ●(1849) LLB 148. Lausket ur sel de goeh ar hou kaih bugalé. ●(1855) BDE 150. Mar da doh ha couéhel ér pehed.
(2) (en plt d'un objet) Kouezhañ gant ub. a : tomber des mains.
●(1906) HPSA 54. Er forh houarn e goéh geti a hé dorn.
(3) (en plt d'un cours d'eau) Se jeter.
●(1633) Nom 246a. Ostium fluminis, fauces : la bouche d'vne riuiere, où elle tombe en mer : guenou an riffier en læch ma deu da couezaff en mor.
●(1906) HIVL 10. Arriù oent él léh ma koéh riolen er velin é stér er Gav. ●(1923) DIHU 143/259. ur riolen e goéh ér Blañoeh. ●(1938) DIHU 321/36. ur oah hag e iè pellikoh de goéh er Blañoeh.
(4) (en plt de la pluie) Tomber.
●(1790) MG 25. couéh e rei ur grezill enorm.
●(1902) LZBg Meurzh 85. Koéhein e hra glaù liès.
(5) Diminuer (en nombre, en quantité).
●(1874) FHB 509/307b. Gallout ar romaned er vro-ma a ioa neuze o coeza.
●(1907) PERS 112. lakad an dansou da goueza. ●(1926) FHAB Genver 28. ma n'oun ket evit lakat ar boan-ze da goueza.
(6) Kouezhañ ouzh ub. : revenir à, être le lot de qqn.
●(1869) HTC 308. An nep ne fell ket dezhan deski, pa gav an dro d'hen ober, a gouezo truez outhan.
(7) Kouezhañ en e boull : tomber en ruines.
●(1869) SAG 139. an ty-oll a goezaz en he boul. ●(1878) EKG II 56. an toennou o koueza enn ho foull… ●(18--) SAQ I 126. eun ti nevez kouezet enn he boull.
►sens fig. Disparaître.
●(1935) ANTO 88. Eun dro bennak koulkoude (…) e kouezas al lidlazadou enn o foull.
(8) Kouezhañ en e buch : tomber en ruines.
●(1847) BDJ 103. Ha da dempl ho doueou da gweza en he buch.
(9) Kouezhañ e saouzan =
●(1847) BDJ 55. A-veac'h hen deveus Satan, he lezet heunan, / Na deû Iskariotez da goüeza e saoüzan.
(10) Kouezhañ war : baisser de prix.
●(1868) FHB 168/96a. e Sant-Briec oa couezet cals var an ed.
(11) =
●(1977) PBDZ 877. (Douarnenez) a-benn ma kouezhe ar pesked e-barzh e bae Konk, tr. «quand le poisson descendait dans la baie de Concarneau.»
(12) Arriver, se produire.
●(1792) HS 121. Abret, pé dévéhat, é couéh maleur guet er-ré e ra poén d'ou zut.
●(1920) FHAB Genver 194. e kouezje seiz bloavez kernez war ar vro hag a dagje seiz bloavez frouez a dlee dont en o rôk.
(13) Kouezhañ àr : aboutir à.
●(1732) GReg 5b. Cette maison aboutit au grand chemin, tr. «Van[netois] En ty-ze e gouëh ar en hent bras.»
(14) Kouezhañ kompez : concorder.
●(1910) BUJA 44. evit ma velin hag ho c'homzou a goezo kompez gand ho re d'eoc'h-c'houi.
(15) Kouezhañ war : s'abattre sur.
●(1934) PONT 21. Reûsiou spontus 'zo 'vont da goueza war Bro-C'hall. ●23. ar reusiou fall a zo 'vont da goueza war hor bro.
(16) Kouezhañ gant ub. : échoir à.
●(1910) ISBR 76. mes Magloér ne blijé ket kalz dehon en tregas e goéh get un eskob. ●(1934) BRUS 59. Echoir (à), tr. «koéhel (get).»
(17) Kouezhañ gant ub. : arriver à qqn.
●(17--) VO 75. Èl-ce é couéhas guet S. Pierr.
(18) Kouezhañ da ub. : arriver à qqn.
●(1883) GOB vi. Couéh e hrei quement t'oh èl de sant Augustin.
(19) Kouezhañ a-blaen =
●(1907) AVKA 214. Mar fell d'it bea parfet, kes da werza oll gement et eus evid en rei d'ar baourien. Neuze ez po un tenzor en env. Goude, deus da heuill anon. An den yaouank a goueas a blen gan ar c'homzo-ze. Mont a reas kuit, leun a dristidigez, rak pinvig a oa ha kalz a danveo dehan.
(20) Klask an tu da gouezhañ war hent ub. : chercher à croiser le chemin de qqn.
●(1900) ANDP 13. Hag hen da glask an tu da gouean war he hent.
(21) S'abattre.
●(1849) LLB 347. Aveid harz en ined a goeh ar ou farkeu.
II. V. tr. d.
(1) Laisser tomber.
●(1909) TOJA 42. Job, o kouean e ziouvrec'h.
(2) (jeu) Faire tomber, abattre.
●(1985) AMRZ 261. «Ugent real ouz neb a garo e kouezin eiz kill,» emezañ. / Eiz kill !... Dén e-béd beteg neuze n'e-noa bet kouezet eiz kill !
(3) (marine) Amener.
●(1979) VSDZ 156. (Douarnenez) da goueiel al lien, tr. (p. 317) «amener la voile.»
III.
(1) Kouezhañ evel ur sac'had eskern : voir eskern.
(2) Kouezhañ evel ur sac'had loaioù : voir loaioù.
(3) Kouezhañ e veudoù en e zaouarn :voir meudoù.
(4) Bezañ kouezhet eus lost ar c'harr : voir karr.
(5) Bezañ kouezhet war ar sablenn : voir sablenn.
(6) Bezañ kouezhet etre kebr ha toenn : voir kebr.
(7) Kouezhañ e kas : voir kas.
(8) Bezañ kouezhet e vrandaeloù : voir brandaeloù.
(9) Bezañ kouezhet e vannieloù : voir bannieloù.
(10) Bezañ kouezhet en e vern kaoc'h : voir kaoc'h.
(11) Kouezhañ e rouedoù ub. : voir rouedoù.
(12) Kouezhañ en e boull : voir poull.
(13) Kouezhañ koad war ub. : voir koad.
(14) Kouezhañ er pal : voir pal.
(15) Kouezhet an touseg e bailh ar yod : voir touseg.
(16) Kouezhañ evel glav : voir glav.
(17) Kouezhañ e gerc'h war e segal : voir kerc'h.
(18) Lakaat ar brenn da gouezhañ diouzh revr ar sent : voir brenn.
(19) Kouezhañ ur gelienenn en e laezh : voir kelienenn.
(20) Kouezhet dezhañ klipenn hag askell : voir klipenn.
(21) Kouezhañ e lamm ub. : voir lamm.
(22) Kouezhañ en e bleg kozh : voir pleg.
(23) Kouezhañ er gaoc'heg : voir kaoc'heg.
(24) Kouezhet ez eus ur berenn diouti : voir perenn.
(25) Kouezhet eo he fignon dezhi : voir pignon.
(26) Gwelet e pe lec'h eo kouezhet ar c'hleuz e park an nesañ : voir kleuz.
(27) Kouezhañ a ray e c'henoù dioutañ : voir genoù.
(28) Kouezhañ àr e zent : voir dent.
(29) Bezañ kouezhet azen e droug marmouz : voir azen.
- kouezhapl
- kouezhelkouezhel
voir kouezhañ
- kouezhetkouezhet
adj.
(1) Tombé.
●(1904) BOBL 8 octobre 4/1b. ne weler c'hoaz var ar marc'had nemed an avalaou koueet, an dastumadur, ar re hijet.
(2) Effondré.
●(1877) EKG I 56. da zellet ouc'h ar mogeriou kouezet.
●(1902) PIGO I 221. en tier kouet. ●(1925) FHAB Du 433. war-zu an ti kouezet. ●(1977) PBDZ 920. (Douarnenez) un ti kouezhet, tr. «une maison effondrée.»
(3) Divrec'h kouezhet : bras pendants.
●(1732) GReg 709a. Des bras pendans, tr. «Divreac'h couëzet.»
- kouezhiñkouezhiñ
voir kouezhañ
- kouezhoutkouezhout
v. intr.
(1) Arriver, se produire.
●(1450) Dag 28. An-tra-se a coezo dre vicz, tr. «Celà arrivera par vice.»
●(1783) BV 106. ia teulet ple dious ma ma parllatet / na gose dach gonit besan goas puniset. ●816. ja ha teulet ple ne gose dach dalle / pe me ho musuro an eil hac eguille. ●(17--) EN 3625. no contrarijn qued ne guese din pehin, tr. «je ne vous contrarierai pas, pour qu'il ne m'arrive pas de pécher.»
●(1832) JAC.ms 3. na goessé d'ar blaisi bean o devoret, tr. «(GMB 112) de peur que les loups ne les aient dévorés.» ●7. na goaissé da ur ré béan ous on chilo, tr. «(GMB 112) de peur qu'on ne nous écoute.» ●22. na guessé dach pechin, tr. «(GMB 112) de peur qu'il ne vous arrive de pécher.»
(2) Kouezhañ da ub. : arriver à qqn.
●(1557) B I 685. Cheden an aroez na ra soez a coez dit, tr. «voilà le sort qui t'est réservé, ne t'en étonne pas.» ●(1580) G 745. Ez coezhe dymp goall evalse, tr. «Que le malheur nous tombera ainsi.»
(3) Kouezhout gant ub. : arriver à qqn.
●(1790) MG 106. mæs ne garehèn quet ma couéhehai er péh e zeziran, guenein pé guet er-ré-ral. ●172. en dud e rai goab a hanan, hac e larai é veritén er péh e oai couéhet gueneign. ●334. Doué ne bermettou quet ma couéhou droug guet-t'ai. ●(1790) Ismar 213-214. monet guet un hènd é péhani é couéhou droug guet-t'ou. ●(17--) TE 240. un accidand e oai couéhét guet-ou.
●(1903) EGBV 141. Mar koéh get hé, tr. «s'il leur arrive.»
(4) Kouezhout gant : revenir à.
●(18--) CST 60. ar blouzenn a gouezas gant Jonas.
●(1924) FHAB Gwengolo 335. An eil eus e botred, Yvon, a gouezas gantañ e zanvez.
- kouezhus
- koueziadkoueziad
m. -où Linge d’une lessive.
●(1962) EGRH I 42. koueziad m. -où, tr. « linge d’une lessive. »
- koueziadenn
- koueziañ / kouezañkoueziañ / kouezañ
[mbr couuezaff, brpm coüezya < kom- + gwez .1 (= kouez .1) + -añ / -iañ .5 dont le sens ancien aurait été « arranger » (DEBM 256, DGVB 185a)]
V. tr. d.
(1) Lessiver.
●(1499) Ca 49b. Couuezaff. g. buyer faire lexiue.
●(1732) GReg 125a. Faire la buée, faire la lessive, tr. «Coüezya. pr. coüezyet.»
●(1876) TDE.BF 366a. Kouesia, koueza, v. n., tr. «Faire la lessive.»
●(1925) FHAB Mae 186. e dour meur ar binijenn e kouezient o eneou kailharet.
(2) sens fig. Koueziañ e benn da ub. : passer un savon à qqn.
●(1732) GReg 565b. Laver la tête à quelqu'un, lui faire une verte réprimande, tr. «Couëzya e benn da ur re.»
- kouezierkouezier
[kouez .1 + -er / -ier .6]
M. –ion Blanchisseur.
●(1876) TDE.BF 366a. Kouesier, kouezer, s. m., tr. «Blanchisseur de linge sale.»
- kouezierezkouezierez
[brpm couerés, coüezeurès < kouez .1 + -erez .3]
F. –ed Laveuse.
●(1659) SCger 72b. lauandiere, tr. «couerés.» ●(1732) GReg 98a. Blanchisseuse, tr. «coüezeurès. p. coüezeuresed. coüezerès. p. coüezeresed.» ●124b. Buandiere, blanchisseuse, tr. «coüezeurès. p. coüezeuresed.»
●(1889) ISV 402. unan euz ar c'houezierezed.
- kouezierezh .1kouezierezh .1
[brpm coüezérez < kouez .1 + -erezh / -ierezh .1]
F. –ioù Buanderie.
●(1732) GReg 124b. Buanderie, lieu dans la maison pour faire la lessive, tr. «Coüezérez.»
●(1905) HFBI 234. hé zéjont da Géranros, é parrès Kerber da zelc'her couëchérés. ●(1931) VALL 96a. Buanderie, tr. «kouëzerez f. pl. ou.»
- kouezierezh .2