Recherche '"krec'h"...' : 19 mots trouvés
Page 1 : de krec_h (1) à krec_hinek (19) :- Krec'h
- krec'h .1
- krec'h .2krec'h .2
m., adj., adv. & prép. –ioù
I. M.
(1) Haut.
●(1464) Cms (d’après GMB 347). An qnech dan tnou. ●(1499) Ca 9a. Anknech dan tnou. g. de haut en bas. ●167b. Quenech. g. sus en haut. ●(1576) Cath p. 13. ez vise eureux an doue dioux an crech a vihe crucifiet en croas, tr. «que ce serait heureux que le Dieu d'en-haut fût crucifié en croix.» ●(1580) G 195. knech ha dyes (lire : dyas), tr. «en bas et en haut.»
●(1659) SCger 50b. par en haut, tr. «dre ar c'hrec'h.» ●(1732) GReg 489a. Haut, le haut, au-dessus de nous, tr. «creac'h. crec'h.»
●(1902) PIGO I 47. euz krec'h betek traoun.
(2) Partie haute d'une habitation, etc.
●(1852) MML 55. en scroec'h an Ilis. ●158. Na oel den en Ilis, avans e ra er scroec'h.
●(1924) ARVG Eost 183. E krec'h an ti.
(3) Hauteur, mont, colline.
●(1732) GReg 636b. Montée, tertre, lieu qui va en montant, tr. «creac'h. p. creac'hyou. Van[netois] crah. p. ëu.» ●918b. Tertre, tr. «creac'h. p. creac'hyou.»
●(1860) BAL 68. ar c'hreac'hiou glaz. ●(1866) LZBt Genver 70. krapat war-lein ar c'hrec'hio.
(4) sens fig. Dont da grec'h : remonter la pente.
●(1860) BAL 236. Allas ! Raphaelic n'oa ket great evit dont da grec'h, ar maro a ioa ganthan pa erruas er Gouent.
II. Épith.
(1) Ar broioù-krec'h : pays étrangers.
●(1879) ERNsup 160. broio kroec'h (litt. pays hauts), pays étrangers, lointains (petit Trég[uier] et Go[ello].
●(1902) PIGO I 189. ar broiou krec'h.
(2) =
●(1903) MBJJ 234. pignal en iliz-kroec'h.
(3) Avel-grec'h : vent d'amont.
●(1633) Nom 220b. Eurus subsolanus, qui ab æquinoctiali perflat : vent solaire, ou vent d'amont, Est : auel vhel, auel cræch, Est.
●(1996) VEXE 152. Le vent du nord (avel greh).
III. Adv. Haut.
●(1896) LZBt Meurzh 40. Toga, an hini fallan ane, a zav kroec'h he armo.
►[au compar.] Plus haut.
●(1896) GMB 420. kroec'hoc'h plus haut (...) pet[it] Trég[guier].
IV. Loc. adv.
A.
(1) Traoñ-ha-krec'h : de bas en haut.
●(1883) MIL 214. Skei a reant a gleiz hag a zeo, traon ha trec'h.
●(1932) ALMA 113. traon ha treac'h.
(2) War-bouez krec'h : contre-mont.
●(1732) GReg 205a. Contre mont, tr. «var bouës creac'h.»
(3) Diouzh ar c'hrec'h : de dessus, situé dessus.
●(c.1500) Cb 35b. Caruan aneual diouch an crech. g. la machouere dessus dune beste.
B. E-krec'h.
(1) Là-haut.
●(1530) Pm 48. Da bout trech en kanech (variante 1622: knech) ha tnou tr. « Pour être victorieuse là-haut et ici-bas. »
(2) En haut.
●(1902) PIGO I 62. e ven zavet e-krec'h war bouez e zivrec'h. ●182. Du-ze e krec'h 'uz d'e benn, e zo eun toull. ●183. hini ha hini ec'h efet e-krec'h. ●(1925) LZBt Gwengolo 21. pa zellont e krec'h. ●(1969) BAHE 60/36. e kostez an douflez du-hont e-krec'h.
C. Ouzh-krec'h.
(1) Contre-mont.
●(1633) Nom 270a. Silo, silius : qui a le nez crochu contremont : vnan en deux ur fry sauet ouz cræch, vn fry touing.
●(1659) SCger 30a. contre mont, tr. «oc'h crec'h.» ●(1732) GReg 205a. Contre mont, tr. «ouc'h creac'h.»
●(1907) AVKA 161. ar re a gav aezetoc'h mont war draon evid pignal ouz krec'h. ●196. Na oa ket evid sellet ouz krec'h. ●(1925) FHAB Ebrel 155. Ar miliner ne zellas ket ouz krec'h.
(2) En haut.
●(1650) Nlou 215. Pan voa en croas pren astennet, / Oz cr'ech é dyoubrech dylechet, tr. «Lorsqu'il fut étendu sur le bois de la croix / en haut, les deux bras disloqués.»
●(1659) SCger 50b. en haut, tr. «oc'hcrec'h.» ●(1732) GReg 346b. En-haut. adv., tr. «ouc'h creac'h. ouz crec'h.» ●489a. En haut, tr. «oud creac'h. Treg[or] ouz crec'h.» ●(17--) EN 125. pigned duse escroech, tr. «montez par là en haut.» ●(17--) EN après 227. An ostises a bing o scroech, tr. «L'hôtesse mont en haut.»
●(c.1825/30) AJC 335. pinal a regomb buan escroeh on dou. ●492. a sevel a ris es croeh bete anter ar voernen. ●(1870) MBR 192. goude ez eoc'h gant ann diri, oc'h kreac'h, tr. «ensuite, vous monterez les escaliers jusqu'en haut.»
●(1907) AVKA 161. ar re a gav aezetoc'h mont war draon evid pignal ouz krec'h. ●196. Na oa ket evid sellet ouz krec'h. ●(1925) FHAB Ebrel 155. Ar miliner ne zellas ket ouz krec'h.
D. Diouzh krec'h : d'en haut.
●(1732) GReg 489a. D'enhaut, tr. «dioud creac'h. diouz crec'h.»
E. Dre grec'h : par le haut.
●(1732) GReg 489a. Par le haut, tr. «dre greac'h.»
V. Prép. E-krec'h : en haut de.
●(1964) KTMR 11. en eur gambrig dres e-kreh ar pondale. ●(1965) KATR 21. pa oent erruet e kroeh bourk Bulien.
VI. [au pluriel] Ar C’hrec’hoù : Terroir qui réunit Saint-Houarneau, Plésidy, Senven-Léhard, Saint-Connan, Saint-Gilles-Pligeaux, Kerpert, Lanrivain, Bothoa, Trémargat, Saint-Nicodème, Pomerit-Quintin, Maël-Pestivien, Kerien, Saint-Norgant, Magoar. Voir Dastum N 5 / Sonskridaoueg vroadel Breizh / Bro vFañch, 1978, 115 p. Voir aussi Fañch.
●(1978) DAST.Fañch 5/5a. 'Ba 'r c'hroec'haoù avat, n'eus ket 'met abaoe an XIX vet kantved 'h ê deuet ar c'hoef "loskoed" ar c'hoef tregeriad, 'ba 'r vro (gw. Creston). Hag an dañs plin a vefe 'tont deus an traou, ahe, hag a sevel 'gammadig a-gammadig da groec'h ha war an tu dehou. En tu-all d'an hano-se (kroec'haoù) n'eus ket hano ebet d'ar vro. Daoust d'ar c'hoef a zougont, 'n hañi tregeriad, an dud-se non lâront kernevaded. N'int ket "fañchaoù".
- krec'h-ha-traoñkrec'h-ha-traoñ
adv.
(1) De haut en bas, de fond en comble.
●(1847) GBI I 376. Petra zo 'n ti a neweïo, / Ma kreen ma c'hastel krec'h-a-traon ? tr. «Quelles nouvelles dans la maison, / Que le château tremble de fond en comble ?»
(2) par ext. Partout, dans tous le pays, dans le monde entier.
●(1530) J p. 176b. Roen nefuou knech ha tnou disouzan, tr. «et je suis là-haut non moins inébranlable qu'ici-bas.» ●(1557) B I 32. Roe a uoeet affet, na lequet sy ; / En bro man glan oar pep unan ganet / Ezouff autrou Knech (variante : kenech) ha tnou hep gou quet / Prouincc meurbet galuet Ycomedi, tr. «reconnu roi, que personne n'en doute, dans tout ce pays, sur tous ceux qui y sont nés ; je suis, sans mentir, sur les hauteurs et dans les vallées, le seigneur de la grande province qu'on nomme la Nicomédie.» ●522. Ezouff Autrou knech ha tnou disouzan, tr. «que je suis le seigneur absolu du monde entier.»
●(1659) SCger 175b. crec'h ha traoûn, tr. «haut & bas.»
- Krec'h-MoeloùKrec'h-Moeloù
oronyme (Kergrist-Moëlou, 303 m).
●(1914) ARVG mae 78. Er Meneiou-Du : (…) Krec'h-Moelou (303 m. ive), en Kergrist.
- krec'h-traoñ krec'h-traoñ
adv.
(1) De haut en bas.
●(18--) KTB.ms 14 p 107. Krena a ree ann ti, kreac'h-traon.
●(1903) MBJJ 198-199. Kroec'h traou e tregerne an ti gantan. ●(1907) AVKA 231. An ti a oe krec'h-traon karget a c'houez vad. ●(1919) LZBt Du 25. He mogeriou zo rannet krec'h traou. ●(1935) BREI 419/3d. En iliz, tud krec'h traou.
(2) De la tête aux pieds.
●(1933) ALBR 41. lous, krec'h traou, evel eur c'hi.
(3) sens fig. Complètement.
●(14--) N 1175-1177. Ha csof (lire : ezof) knech tnou caffouvs / Allas ma priet morchedus / Off, pa hoz guelaff anaffus, tr. «Et je suis complètement attristée, / Hélas, mon mari, je suis / Affligée, quand je vous vois éprouvé.»
- krec'hañ
- krec'helladkrec'hellad
f. –où Pluie de.
●(1792) HS 38. enn néan (...) e zigarguass ar er hérieu criminel-hont (...) ur hréhélat chouffre ha tan ou laquass é peudre hac é ludu. ●70. ur hréhélat grezil.
- krec'hellekkrec'hellek
adj. (en plt des nuages) Qui annonce la pluie.
●(1924) DIHU 159/132. (Groe) Krehellek (adj.) kogus krehelleg : kogus liù glaù. Dastumet get J.P. Kalloh 1913.
- krec'henn / krec'hiennkrec'henn / krec'hienn
f. –où (géographie) Colline, tertre.
●(1499) Ca 167b. Quenechenn g. tertre.
●(1659) SCger 27b. colline, tr. «crec'hen.» ●117b. tertre, tr. «crec'hen, Knec'hen, cre-heuzen.» ●139a. crec'hen, tr. «coline.» ●(1732) GReg 180b. Colline, petite côte élevée au-dessus de la plaine, tr. «crec'henn. p. crec'hennou. Kneheñ. p. ou.» ●Une belle colline, tr. «ur grec'henn gaër.» ●918b. Tertre, tr. «crec'henn. p. crec'hennou.» ●(1792) BD 3809-3811. ar meneyo vhel croechien ha traouyeno / a veso rentet ol quer plen hac an dinso / neuse pa voint ol rentet en eurblender / na vo na bot na goen yenion ha tomder, tr. «les hautes montagnes, collines et vallées, seront rendus tous aussi applani que les dés / Alors lorsqu'ils seront tous devenus plats, / il n'y aura ni bosquet ni arbre, ni froideur ni chaleur.»
●(1838) CGK 19. Adieu did va zi balan, var leynicq ar grec'hen. ●(1854) MMM 327. ac e vel an daou soudard atao en arrach d'er pourchu ; unan aneso en-em daol er rivier evit he fasseal. An autrou Aurain, per guël, a red adarre, ac a bign eur greyen, a forç da ober dillo ema dizanger dioc'h ar re ho doa touet ê varo. Bez edo e savete, clêvet a ra crial, ac ên èn dro da sellet. Divar goure ar greyen e vel unan eus ar soudardet oc'h en-em isignat en dour ha prest da vesa beuset. ●(1860) BAL 7-8. ar bodou uhel, er c'hontrol, var ar greac'hennou. ●(1869) FHB 205/388a. E kear Lyon ez euz meur a grec'henn. ●(1870) MBR 52. war eur grec'henn huel a be leac'h e welent ar mor, tr. «sur une haute colline d'où l'on apercevait la mer.» ●(1880) SAB 163. e tigoezas dirag ur grec'henn, e pignas varnezi.
●(1907) PERS 67. divar ar grec'hen a zo etal ar bourk.
- krec'hennek
- krec'her
- krec'hiek
- krec'hiennkrec'hienn
voir krec'henn
- krec'higell
- krec'higelliñ
- krec'hilhek
- krec'hilhetkrec'hilhet
adj. Froncé.
●(1895) GMB 132. On dit en petit Trég[uier] krèïyet, krèhïet 3 s. ridé, froncé (syn. de krizet) prob. pour *crec'hillet, dérivé de crech.
- krec'hinekkrec'hinek
adj. rare Vêtu de peaux.
●(1927) FHAB Meurzh 60a. ar c'hrouadur krec'hennek ha truilhennek a oa deut er gambr, eur vaz en e zourn.