Devri

Recherche 'nerzh...' : 11 mots trouvés

Page 1 : de nerzh (1) à nerzhusaat (11) :
  • nerzh
    nerzh

    [vbr nerth, nertou (plur.), mbr nerz, mcorn nerth, vgall nerth, mgall nerth, virl nert, gaul nerto- (NL & NP, Delamarre 235) < celt *nert-o- < IE *ner- « homme (viril) » (GPCY 2571c, Falileyev 119, Delamarre 235, EDPC 289, LEIA N-11)]

    M. & adv. –ioù, –où

    I. M.

    A. (en plt de qqn, d’un animal) Force, vigueur.

    (c. 850) MSvbr I (BNF ms latin 10290) f° 10b (DGVB 266a). nerth gl. robur, tr. « force, vigueur ». ●f° 3a (DGVB 300a). rotemdirot : uhhamnertou gl. conatus sum pro uiribus meis, tr. « je me consacrai (j’essayai) en haut de mes forces (de toutes mes forces) »

    (14--) N 1831-1833. Eguidot Jesu men suppli / Maz founny da nerz maz querzy / Pan eo debil da ysily, tr. «Pour toi je prie Jésus / Que tu aies assez de force pour marcher, / Puisque tes membres sont débiles.» ●(1499) Ca 50a. g. force. b. nerz. ●(1575) M 1209. Scaffelæz ha quenet ha nerz merzet net scler, tr. «Agilité et beauté, et force aperçue bien nettement.»

    (1651) JK 17. c'huy so bet divisquet, / Dré ners an tirantet en noas evit foueta, tr. «qui avez été dépouillé / Par la force des bourreaux, nu, pour être flagellé.» ●(1659) SCger 59a. force, tr. «nerz.» ●(1727) HB 11. An nerz eus e vrêc'h divin. ●(1732) GReg 255a. Au défaut de la force il faut employer la ruse, tr. «E deffaut nerz ez faut fineçza.» ●423b. Force, vigueur, santé parfaite, tr. «Nerz. Van[netois] nerh.» ●(1792) HS 93. Samson ne oai quet gloriuss guet é nerh ; ha lod e hum gave guet hou nerh. ●(1744) L'Arm 161a. Force, tr. «Neerh.. heu. m.» ●(1790) Ismar 7. En Nærh e ra demb feahein ol er péh zou diæz.

    (1857) HTB 159. Ar maluruz paour a zisplege eun nerz dic'halloud. ●(1868) KMM 165. an droug-spered a lacaas e oll nerz, e oll c'halloud da berdôler aneza e disesper. ●(1882) BAR 229. ne arboelaz nag he nerz, nag he iec'hed evit he c'henori. ●(1895) GMB 59. On dit en proverbe, à Plestin : Pa ve kistion da ober berz / E well finese evit nerz, quand il s'agit de faire merveille, mieux vaut habileté que force.

    (1902) PIGO I 115. e teuaz d'ean eun nerz neve. ●(1906) KANngalon Here 228. ni a c'houlenno a diz digant Jezuz ha Mari rei deomp nerz. ●(1911) BUAZperrot 248. o welet ez ea e nerz digantan.

    B. (en plt de qqc.)

    (1) Force, principe d'action de qqc.

    (1849) LLB 938. nerh en heol. ●(1867) FHB 121/131b. nerz eun heol tanuz.

    (1900) MSJO 180. pa rankas gant ners he boan chom var he vele. ●(1907) FHAB Gwengolo 196. nerz sacherez an heol ha nerz distaol ar planedennou o redet hed o c'helc'hou. ●(1908) FHAB Genver 4. skiant an touch (...) Ne ket ebken ar stok he-unan a vez santet, mes ive nerz ar moustr, cunvelez an dra, an domder, ar boan... ●(1963) EGRH II 147. nerzh m. -ioù, tr. « chaleur (du feu, du soleil, du corps). » ●« propriété (d’un métal, d’une plante). » ●« influence. »

    (2) (en plt d'une boisson) Force.

    (1949) KROB 14/13. Nerz ar c'hafe eo ar c'hafesun (caféine).

    (3) (en plt d'une boisson alcoolisée) Force.

    (1924) LZMR 32. Kaou a oa aet nerz ar banne en e benn. ●(1927) KANNkerzevod 14/10. Hag en eur zont eus ar vorc'h e oa eun «disterik» nerz e vanne gantan. ●(1954) VAZA 165. hini-kreñv ar vro (…) nerzh a zo ennañ, pa lavaran.

    II. [en locution]

    (1) Àr e nerzh : de toutes ses forces

    (1787) PT 86. P'en dès er soudardét ar ou nèrh ha cri poah / Tènnet ar é zillad, eit el lacat é nuah.

    (1895) FOV 250. El lon zou ar é nerh, tr. «Il n'en peut plus.»

    (1901) LZBg 59 blezad-2l lodenn 70. Ha ean e labouras ar é nerh. ●85. hag e sko ar nehou ar ou nerh.

    (2) Skeiñ àr e nerzh : frapper de toutes ses forces.

    (1925) SFKH 32. P'er guellet é tiboukein én toull-men, torret arnehon ar hou nerh.

    (3) Klask an nerzh : essayer sa force.

    (1943) FHAB Gwengolo/Here 349. (Kleder) «Klask an nerz» : gwellout betek pelec'h e c'heller mont gant an nerz. ●(1944) VKST Ebrel 110. Troet e oa ar baotred yaouank, evit klask o nerz, da ziskenn ar skeudenn diwar he sichenn.

    (4) Àr e nerzh-iked =

    (1967) LIMO 31 juin. Keméret nezé ur mell ponér, hag ar hou nerh-iked, boutet un taol ar ben en ejon lard é korn er hreu. ●Ar hou nerh-iked, de toutes vos forces. ●(1969) LIMO 01 février. hag ou guintè genem ar é nerh-iked.

    (5) Dre nerzh : sous l'effet de, sous l'action de.

    (c.1501) Donoet 2-9. dre nerz a person ; pan uez constru[et], tr. « par force de personne ; quand il est construit »

    (1860) BAL 154. lod a lavare e treuzcomze ac e altere dre nerz e dersien a-bars mervel.

    (1911) SKRS II 18. Ar voger edont varnhi a horjelle dija dre nerz an tan.

    (6) Dre nerzh : par force, par la violence.

    (c.1500) Cb 52a. g. par force. bri. dre nerz. ●(1530) Pm 144. Ouz essa pep vnan dre nerz / Gourren an men ha nendoae marz, tr. «Essayant chacun par force / De soulever la pierre, n'était-ce pas merveille ?» ●(1612) Cnf 20a. Brassoch è pech an heny pe-heny à lazr hac à dirob madou ez nessaff publiquamant, par forcza, ha dré nerz, eguit né gra an heny ho lazr hac ho dirob ez cuz hac ez secret, brassoch è offancc nep à viol vn femellen, ves è volontez franc, eguet n'a gra an heny hé viol oz vezaff dré nerz, ha par forcza contraignet dé violiff. ●40a. AN heny à dirob pé à rauiss dré nerz vn gruec. ●52a. desirout quemeret madou an nessaff, pé madou an ré arall dré nerz, so diroberez.

    (c.1718) CHal.ms iii. Rafle faire raffle, tr. «quemer' dré nerh quemet mat a him gau'.»

    (1896) LZBt Meurzh 47. O welet n'all ket gonit dre nerz, ec'h essa dre fil.

    (1907) VBFV.bf 56a. dré nerh, tr. «par force.» ●(1928) BREI 60/2a. Eur yez desket dre nerz ? ha c'hoaz, pesort desket ?

    (7) E-kreiz e nerzh : dans la force de l'âge.

    (1854) PSA II 126. d'er vugalé distér avel d'en dud é creis ou nerh.

    (1914) KANNgwital 144/483. An Aotrou Doue en deuz galvet an daou veleg iaouank-ma e kreiz ho nerz, p'edont en ho guella. ●(1934) FHAB Gouere 276. stumm eur vaouez eta hag a zo c'hoaz en he gwir wella, e kreiz he nerz hag he gened. ●(1935) BREI 439/3a. Ar maro hen skoas e kreiz e nerz. ●(1939) KOLM 43. Eh oè nezé Kolmkel é kreiz é nerh.

    (8) E penn e nerzh : à bout de forces.

    (1902) PIGO I 42. Herri, hag a oa e penn e nerz, a goueas ive d'e dro hanter-varo.

    (9) Dastum e nerzh : rassembler ses forces.

    (1852) MML 107. ar c'hlanvour (…) a seblant dastum he holl ners evit sevel. ●(1879) BMN 288. e tastumas kemend ha ma hellas he oll nerz, he oll c'halloud.

    (1948) KROB 1/2. dastum o nerz evit an amzer da-zont.

    (10) Bezañ en e nerzh : être à son zénith (prlt du soleil).

    (1860) BAL 168. e barr an deiz pa vez an eol en e nerz.

    (11) En nerzh eus/a : au plus fort (d’une période).

    (1849) LLB 160. én nerh ag er gouian, tr. GMB 443 « au plus fort de l’hiver. »

    (12) Reiñ nerzh : dégager de la chaleur.

    (1963) EGRH II 147. Reiñ nerzh, tr. « dégager de la chaleur. »

    (13) Reiñ nerzh : donner de la force.

    (1963) EGRH II 147. Reiñ nerzh, tr. « donner de la force. »

    III. Loc. adv. A-nerzh.

    (1) Adv. Avec vigueur, vigoureusement.

    (1787) BI 45. ean ë retourn goudé à-nerh d'é labour.

    (2) Épith. Fort.

    (1907) AVKA 100. Pa ve un den a nerz, hag armo en e dorn.

    (3) À la force de.

    (1878) EKG II 138. En em zibrada a riz a nerz va divreac'h.

    (4) De toutes ses forces.

    (1897) EST 38. É labourat a nerh, hemb dichuéh, hemb repoz !, tr. «travaillant de toutes leurs forces, sans trêve ni repos !»

  • nerzh-kalon
    nerzh-kalon

    [nerzh + kalon]

    M. Courage.

    (1838-1866) PRO.tj 177. Ar guin a ro ardièguès, nerz calon d'ar boltronet. ●(18--) SAQ I 68. rei dezho nerz kaloun.

    (1906) KANngalon Genver 21. kavet ganthan nerz-kaloun. ●(1911) SKRS II 16. an nerz kaloun hag ar feiz he doa diskouezet dirag an holl. ●(1911) BUAZperrot 131. an nerz-kalon a ziskoueze an den koz. ●(1916) KANNlandunvez 53/373. Ha pa’z eo guir hiniennou n’o deuz ket a nerz-kaloun a oualc’h. ●(1929) MANO 18. Gouzanv a reas gant nerz-kalon ar poaniou-ze.

  • nerzhad
    nerzhad

    [nerzh + -ad .2]

    Coll. Nerfs.

    (1937) DIHU 316/342. er hlenùed-sé hag e za ag en nerhad.

  • nerzhañ / nerzhiñ
    nerzhañ / nerzhiñ

    [brpm nerza, nerheiñ, vgall nerthiti gl. hortabere, nérthéint gl. armant < nerzh + -añ / -iñ (Falileyev 119)]

    V.

    I. V. tr. d. Conforter, fortifier, renforcer.

    (1659) SCger 103a. renforcer, tr. «nerza.» ●(1732) GReg 38a. Animer, encourager quelqu'un, tr. «nerza ur re.» ●196a. Conforter, fortifier, tr. «Nerza. pr. nerzet.» ●423b. Donner de la force, tr. «Nerza. pr. nerzet. Van[netois] nerheiñ

    (1852) MML 201. nerzet ec'hanomp er momet-se. ●(1866) FHB 96/348a. da nerzan ann dûd. ●(1876) TDE.BF 480a. Nerza, v. a., tr. «Fortifier, donner des forces.»

    (1903) MBJJ 121. nerzan 'nê epad ar vue-man. ●(1907) VBFV.bf 56a. nerhein, v. a., tr. «donner de la force.» ●(1911) BUAZperrot 555. breman e nerzint anezo dre o c'homzou hag o skoueriou. ●(1926) FHAB Eost 287. diazeza, unani, nerzan an emzao breizek kristen. ●(1928) SAKO 21. rô d'in da c'hras d'am nerzan, ma c'hallin ober ar vad out e gortoz diganin.

    II. V. intr. Prendre des forces.

    (1732) GReg 426b. Se fortifier, tr. «nerza. pr. nerzet. Van[netois] nerheiñ

    (1907) VBFV.bf 56a. nerhein, v. n., tr. «prendre de la force.»

    III. V. pron. réfl. En em nerzhañ.

    (1) S'efforcer.

    (1659) SCger 115b-116a. tascher, tr. «en em nerza.» ●161a. en em nerza, tr. «s'efforcer.» ●(c.1718) CHal.ms iv. Tascher, tr. «asséein lacat poen poeniein, ober e bossibl' him nerhein

    (2) Prendre des forces.

    (1732) GReg 423b. Prendre force, tr. «Hem nerza. pr. hem nerzet

  • nerzhder
    nerzhder

    [mbr nerzder < nerzh + -der]

    M. Vigueur.

    (c.1500) Cb. g. vigueur. b. nerzder.

  • nerzhek
    nerzhek

    [mgall nerthawc < nerzh + -ek]

    Adj. Énergique.

    (1931) VALL 256a. Énergique, tr. «nerzek.» ●314a. Fort, tr. «nerzek (sens actuel : qui a de la force).»

  • nerzhekaat
    nerzhekaat

    [nerzhek + -aat]

    V.

    (1) V. tr. d. Fortifier.

    (1855) BDE 127. er grechenion e labour guet courage de nerhequad ou squendeu.

    (2) V. tr. i. Nerzhekaat da : renforcer.

    (1910) ISBR 224. Goannat de Frans e oé nerhekat de Vreih.

  • nerzhet
    nerzhet

    [nerzh + -et .1]

    Adj. Fortifié.

    (1884) BUR I 74. nerzet anehan eneb ann oll klenvejo. ●(18--) CST 91. Maget gant korf hor Salver ha nerzet dre gomzou he zad.

    (1907) FHAB Kerzu 292. ar skourrou beo ne vezint nemet nerzhetoc'h. ●(1910) MBJL 129. nerzet gant Sakramant an ôter.

  • nerzhiñ
    nerzhiñ

    voir nerzhañ

  • nerzhus
    nerzhus

    [mbr nerzus, brpm nerzus, mgall nertussyon (plur.), nerthus < nerzh + -us .1]

    Adj.

    I. Attr./Épit.

    (1) Fort, vigoureux, robuste.

    (c.1500) Cb 29b. g. grand / ou puissant. b. bras pe nerzus.

    (1732) GReg 423b. Qui a de la force, tr. «Nerzus. Van[netois] nerhus.» ●426a. Fort, forte, robuste vigoureux, tr. «nerzus.» ●Un homme fort, tr. «un dèn nerzus.» ●(1787) BI 185. Ur horf nerhuss, hemb jamæss reforcereah.

    (1849) LLB 1141. É mesk hou laieu tarw, choejet en nerhusan. ●1753. Ged ur galon nerhus. ●(1849) LLBg I 9. Dré vrehieu nerhus er hroezieu zou douget. ●(1867) MGK 7. eunn hordenn-gi nerzuz / Lard-toaz ha flour he ler, ki distaill gallouduz. ●(1878) BAY 19. nerhus, tr. «Plein d'énergie.» ●(1883) MIL 213. Fisians Breizis a ioa en ho bidiji skanv, nerzus ha padus ous ar boan. ●(1897) EST 83. tud nerhus, deu ha deu, tri ha tri.

    (1907) VBFV.bf 56a. nerhus, adj., tr. «fort, vigoureux.» ●(1919) BUBR 10/267. eun eneb-arsailh nerzus.

    (2) sens fig. Énergique.

    (1825) COSp 47. resistein doh soliteu quen nerhus. ●(1847) FVR 361b. Perak n’am euz-me ket aman / Gerio nerzuz da zisklerian. ●(1852) MML 85. Atolite eur vam a so qen bras, qen nerzus dre lezen an natur, qen na halqet eur bugel (…) manqan d'ar santimancho a respet, a garante. ●(1866) LZBt Ebrel 131. d'ar iaouankiz (...) ec'h hell bean mad evel da aspoez nerzuz. ●(1880) SAQ I 75. Eun ilis ploum var he filierou, nerzus var he goareier mein-bên.

    (1907) BSPD I 51. konzeu nerhus. ●(1907) KANngalon Genver 303. he feiz nerzuz a ro dezhan hardiziegez. ●(1925) FHAB Mae 186. moueziou drant ha nerzus ar gwazed.

    (3) =

    (1888) SAQ I 90. Ar mor a zo ledan, nerzus, dijaden.

    (4) Fortifiant.

    (1856) GRD 240. er bara nerhus-cé.

    (1902) PIGO I 197. Ar gwin a oa nerzus ha tom. ●(1907) VBFV.bf 56a. nerhus, adj., tr. «fortifiant.» ●(1928) KANNkerzevod 18/5. magadurez nerzus. ●(1928) BFSA 200. eur gwin krenv ha nerzus.

    II. Adv. Avec force.

    (1907) BSPD I 274. Mar hun eus brezéleit nerhus ar en dachen brezél eit en anpereur.

  • nerzhusaat
    nerzhusaat

    [nerzhus + -aat]

    V.

    (1) V. tr. d. Fortifier.

    (1825) COSp 55. en nature corromplet e nerhussa perpet en dehuéhan-men hac e oanna en aral.

    (2) V. intr. Se renforcer.

    (1935) BREI 406/2a. Ha war nerzusaat ha war splanaat bemde !

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...