Devri

Recherche 'ton...' : 62 mots trouvés

Page 1 : de ton-1 (1) à tonnan (50) :
  • ton .1
    ton .1

    m. –ioù

    I. (musique)

    (1) Ton.

    (1505) Vc 19. ar goblenad ma / var ton ar rorate, tr. «ce couplet / sur l'air du Rorate.» ●(1633) Nom 214a. Phtongus, sonus, sonitus : le ton : an toun.

    (1732) GReg 927b-928a. Il a mis le Magnificat sur le huitième ton, tr. «Entoñnet èn deus ar Magnificat var an eizved ton

    (1847) FVR 3. toniou ar c'hanaouennou-man. ●(1849) LLB 762. Hui e chanj hui a voeh, a ganen hag a don. ●(1866) BOM 2. Toniou lirzin, tr. «des airs joyeux.» ●(1876) BJM 67. Beza desket e pemzec deiz da Eussaïz ar c'hanticou spirituel, pemp cant rimalen, ha var toniou dishenvel an eil eus eghile.

    (2) Kanañ war an ton bras : chanter avec sollenité.

    (1904) CDFi août-septembre. War an ton bras e kan an aotrou person ar C'hyrie ha dare eo ar c'hloc'her da zistona e-giz m'eo boazet. (d'après KBSA 106). ●(1981) ANTR 45. Pa vez kaned ar Gredo war an ton braz, ton ar roue vel ma leverer, e tregern an iliz.

    (3) Kanañ war ton ar roue : chanter avec sollenité.

    (1981) ANTR 45. Pa vez kaned ar Gredo war an ton braz, ton ar roue vel ma leverer, e tregern an iliz.

    (4) Chant.

    (1659) SCger 22a. chant, tr. «ton

    II.

    (1) Ton bras : apparat, grandes pompes.

    (1961) BAHE 29/56. distalac'h : lorc'haj, digoroù, stroñs, tontur, ton-bras.

    (2) Penaos emañ an ton ? : formule de salutation.

    (1947) YNVL 139. Diganit-te, Fañch, an hini a ranker goulenn penaos emañ an ton ganit.

    (3) En devout ton da ub. gant udb. : être fier de qqc.

    (1976) LIMO 29 mai. Me oè mé brigadier e laré ean liés. Ha ton en dezé ged kement-sé. ●Ton, est ici dans le sens de vanité, flatterie.

    (4) Klask ton =

    (1911) ADBr xxvii 40. Mar n'oh ket koutant bout sellet èl merhed fier, / Klasket nebetoh ton get ho abiteu kaer, tr. «Si vous ne voulez pas être regardées comme des filles fières, / Cherchez moins (à tirer) vanité de vos beaux habits.»

    (1924) SBED 25. Débret vé en argant én davarn é klah ton.

    (5) War an ton : à la page.

    (1945) DWCZ 37-38. eun den «à la page», unan war an ton.

    (6) Kas ton : élever la voix, le ton.

    (1931) GUBI 34. Epad ma oent é kasein ton.

    (7) Rentañ ton : rendre compte.

    (1575) M 1147-1148. An pempet peheny, arencquy en dyuez, / Anezaff rentaff ton, tr. «La cinquième chose dont tu devras enfin / Rendre compte.»

    (8) Pakañ an tonioù bras : apprendre les belles manières.

    (1928) FHAB Genver 17. Ar vamm baour aet da intron ne bakas ket an toniou bras, d'an tol kenta.

    (9) Tresañ ton da ub. : tresser des lauriers, des couronnes à qqn.

    (1975) LIMO 02 février. nen des ket bet trèset ton dehè na groeit savadurieu a inour.

    III.

    (1) Reiñ / Ober ton da ub. : faire très bon accueil.

    (1965) BRUD 20/32 (T) E. ar Barzhig. N'ez in ket, memez tra, da rein ton da holl chiminaoued ma bro ! ●(1970) BHAF 99 (T) E. ar Barzhig. Eveljust, priñsed awalh a zeue da gêr Worms, war ar Roen, da houlenn diganti dimezi, med Emma ne ree ton da hini aneze. ●241. Med eur si all e-noa : evel n'e-noa pried ebed e plije dezañ gwech an amzer turlutad gwragez ar re all. E-leh kas anezañ da golmoha, an davarnourez Selina Tangi he-doa roet ton d'e ardou.

    (2) Reiñ an ton : montrer le chemin, donner l’exemple.

    (1910) MBJL 21 (T) Le Clerc. Bet 'zo eun amzer zoken, etre ar bla 1.000 hag ar bla 1.300 hag e roe Bretoned Kymri an ton da lizeradur Bro-C'hall. ●(1924) FHAB Mezheven 205 J.-M. Uguen. Ha c'houi, tud yaouank, a ro an ton d'ar re all, sonjit pegen bras eo ho tever. ●(1931) FHAB Meurzh 118. Daoust ha c'hoant o defe merc'hed Breiz, ar re anezo a zo gallegerezed touet, da rei an ton d'o holl c'henvroadezed ha da veza trec'h d'o mammou a gomze, a lenne hag a gare ar brezoneg ? ●(1950) KROB 26-27/6 Y. J.. Hirio e c'heller gwelet en dro deomp tiegeziou kristen a zoare. Tri pe bevar a zo awalc'h evit rein an ton en eur barrez war bep tachenn, e keñver buhez ar bed all kouls hag hini ar bed-mañ.

    (3) Na c'houzout na ton na son : ne rien savoir.

    (1978) PBPP 2.2/392 (T-Plougouskant). N'ouzon na ton na son, tr. J. le Du «je ne sais ni l'air ni la chanson /dicton/»

    (4) Kaout muioc'h a don eget a son : être prétentieux.

    (1978) PBPP 2.2/521 (T-Plougouskant). Ar re-seoù o deus muioc’h a don evit a son, tr. J. le Du «ce sont des prétentieux.»

    (5) Bezañ an ton hag ar pardon gant : faire la pluie et le beau temps.

    (1957) LLMM 65/11 (T) J. Konan. D'ar c'houlz-se, paotr, ne zeue ket a ziavaezourien d'hor bro bep hañv (...) ha ne veze ket eveljust an ton hag ar pardon ganto e-giz ma vez bremañ. ●(1970) BHAF 243 (T) E. ar Barzhig. Hañ, Tourbin, an ton hag ar pardon a oa ganit, med kouezet eo da blu war da votou...

    (6) Bezañ an ton hag ar son gant : faire la pluie et le beau temps.

    (1935) ANTO 34 (T) *Paotr Juluen. Evel ma lavar eun nebeut doktored kalz brasoc'h o genou eged o spered, ha ken alies all an ton hag ar son ganto, war hor maeziou.

    (7) Kanañ war ton ar c'hrampouezh gwinizh : voir krampouezh.

    (8) Klevet e bater war bep seurt ton : voir pater.

  • ton .2
    ton .2

    f. –où Tonne, fût.

    (1849) LLB 1031. lein vrok ol en toneu. ●(1897) EST 75. én donn pé ér varik.

    (1966) LIMO 30. Ni zo trihuèd (lire : trihuèh) a baotred sonn / Mal é lakad n'alhué én donn.

  • ton .3
    ton .3

    m. (entomologie) Taon.

    (1633) Nom 48b. Oestrum, asilus, tabanus : tahon : toun.

    (?) tona v. intr. Couper le gazon.

    (c.1718) CHal.ms i. Estreper, tr. «strepein, trohein, tonnat, le gazon qu'on leue en Etrepant, se dit motten, mottat, ou tonnen, tonnat, un donnen.»

  • ton-iliz
    ton-iliz

    m. (religion) =

    (1911) BUAZperrot 192. toniou-iliz sant Gregor.

  • tonad
    tonad

    f. –où Contenu d'une tonne, d'un fût.

    (1897) EST 77. guerhein mara donnat / Ag é chistr.

    (1958) BGUE 47/23. oeit é en donad de hesk, mall e vo toullein un arall.

  • tonal / tonat
    tonal / tonat

    v. intr.

    (1) Se vanter.

    (1925) SFKH 34. Pe oen mé uigent vlé, ne oé ket, hemb toñnat, (...) un dén iaouank ken koant ha ken labous èl d'ein. ●(1971) LIMO 30 janvier. Tonal, tr. «se vanter.» ●(1971) LIMO 3 avril. jiboéserion prest de donnal. ●(1975) YABA 04.09. tu e gavant d'en em foéùein ha de donal. ●06.12. Er louarn eid tonal en des neuzé digoret é veg.

    (2) Bruire.

    (1710) IN I 345. Ar guenan ne ellont quet en em arreti eleac'h ma zeus egleo ha trous, en andrejou ma ton ha ma ræson ar vouez.

  • tonata
    tonata

    v. tr. d. Amadouer.

    (1982) PBLS 92. (Langoned) tonetaat, tr. «amadouer, cajoler, caliner.»

  • toneg
    toneg

    f. –où (habillement) Tunique.

    (1923) SKET I 59. gand an doneg vilginek ha kougoulek. ●(1931) VALL 763a. Tunique, tr. «toneg f. pl. ou

  • toneilhe
    toneilhe

    interj. Juron euphémique pour (?) toner Doue (?).

    (1909) NOAR 56. Da c'houlou-deiz ?... Toneilhe ! C'houi avat a zo mintinus da gas ho loened er-meaz.

  • tonel
    tonel

    adj. Tonal.

    (1931) VALL 743a. Tonal, tr. «tonel

  • tonell .1
    tonell .1

    f. –où

    (1) Tonneau.

    (1499) Ca 198b. Tonnell. g. toneau. ●(1633) Nom 161a. Cupa, dolium, tina : cuue, cuuette, tonneau : beaul, tonnell. ●Orca, cadus salsamentarius : vne tonne à hareng : vn tonell, pe baril an harincquet.

    (1659) SCger 118b. tonneau, tr. «tonnel.» ●(1732) GReg 928a. Tonneau, tr. «Tonnell. p. tonnellou.» ●Le tonneau de Bordeaux & de Nantes c'est 4. barriques, tr. «Un donnell vin ê Bourdell hac e Naunet a so pedér barricqennad.» ●(17--) TE 193. unêc tonnèl blèd flour.

    (1876) TDE.BF 622a. Tonell, s. f., tr. «Tonneau ; pl. ou

    (1935) BREI 428/4b. lazet gant eun donell rampet diwar garr-tan an Ao. Perron.

    (2) (marine) Tonneau.

    (c.1825/30) AJC 120. eur batimand a drÿ hand tonel.

    (3) (argot des tailleurs vannetais) Ventre.

    (1912) KZVr 415 - 10/03/12. Tonel, tr. « ar c'hof.»

  • tonell .2
    tonell .2

    s. Tonnelle.

    (1659) SCger 118b. tonnelles, tr. «tonel

  • tonellad
    tonellad

    f. –où Contenu d'un tonneau.

    (1732) GReg 80b. Quatre bariques de vin font un tonneau de vin, tr. «Pedèr barriqènnad güin a so un dônellad vin.»

    (c.1825/30) AJC 3942. didalan on soneladou guin. ●(1876) TDE.BF 622a. Tonellad, s. f., tr. «Plein un tonneau, ce que peut conteir un tonneau.»

  • tonellañ
    tonellañ

    v. intr. sens fig. Bedonner.

    (1877) FHB (3e série) 13/97b. a deu ho c'hof da goenvi ha da donella beteg krenvi.

  • toneller
    toneller

    m. –ion Tonnelier.

    (1732) GReg 928a. Tonnelier, tr. «Tonnellèr. p. tonnelléryen. Van[netois] tonnellour. p. yon, yan

    (1856) VNA 56. un Tonnelier, tr. «un Tonnellour.» ●(1876) TDE.BF 622a. Toneller, s. m., tr. «Tonnelier ; pl. ien

  • tonellerezh .1
    tonellerezh .1

    m. Tonnellerie (local).

    (1732) GReg 928a. Tonnelerie, lieu où travaillent les tonneliers, tr. «Tonnellérez

  • tonellerezh .2
    tonellerezh .2

    M. –ioù Tonnellerie (profession).

    (1931) VALL 743a. Tonellerie, tr. «tonellerez m.»

  • tonelliri
    tonelliri

    f. –où Tonnellerie (local).

    (1732) GReg 928a. Tonnelerie, lieu où travaillent les tonneliers, tr. «tonnelliry

  • tonenn .1
    tonenn .1

    f. tonad

    I.

    (1) Couenne.

    (1499) Ca 51b. coenne. b. tonnenn quic sall. ●198b. Tonnenn. g. coyne. ●(1633) Nom 14b. Cutis : peau : crochen, tonen.

    (1659) SCger 27b. couene de lard, tr. «tonen quic sal.» ●175a. tonen, tr. «coene.» ●(1732) GReg 177a. Coenne de lard, tr. «Tonenn. tonenn qicq sall.» ●La coënne, tr. «An donenn.» ●220a. Couene, grosse peau qu'on lève de dessus le lard d'un pourceau, tr. «Tonenn. tonenn moc'h. tonenn qicq-sal.» ●(1744) L'Arm 430b. Couène de lard, tr. «Tonênn.. neu. f.» ●(1752) PEll 889. Tonnen, Croûte, superficie dure, écorce. Il est usité en ce sens dans la Basse-Cornwaille, où Tonnen kig sal est Couenne de lard.

    (1876) TDE.BF 622a. Tonnenn, s. f., tr. «Couenne, peau épaisse d'animal, peau de la tête de l'homme.» ●Tonnenn moc'h, tonnenn kik druz, tr. «couenne de lard.»

    (1920) KZVr 364 - 22/02/20. Touanenn, tr. «couenne (Goelo) au lieu de "tonnen".» ●(1921) FHAB Kerzu 320. flour e doanen... ●(1928) PRADgw 22. Ur hoastel hé doè poahet, farset get toñnen kig moh ha formaj.

    (2) Tonenn ar penn : cuir chevelu.

    (1732) GReg 177a. Coenne, peau de la tête de l'homme, tr. «Tonenn. ar penn

    II. sens fig. Couche très fine de, vernis de.

    (1867) MGK 2. Ann dud (…) eat ho skiant da donen.

    III. par anal.

    (1) Croûte desséchée du sol.

    (1752) PEll 889. On dit aussi, plus ordinairement, Tonnen de la surface de la terre séchée é durcie par un long repos, de laquelle on lève des motres larges & plates avec le soc de la charruë.

    (1876) TDE.BF 622a. Tonnenn, s. f., tr. «par extension, surface dure et sèche d'une terre délaissée en repos pendant un longtemps.»

    (1921) DIHU 122 Eost 300. Trézein e hrè nezé ur vro ag en tristan / Rostet get en amzér, get un doñnen nuah glan.

    (2) Gazon, couche végétale.

    (c.1718) CHal.ms i. Estreper, tr. «strepein, trohein, tonnat, le gazon qu'on leue en Etrepant, se dit motten, mottat, ou tonnen, tonnat, un donnen.» ●(c.1718) CHal.ms ii. gazon, tr. «motten glas pl. mottat, Tonnen un donnen, pl. Tonnat en donnat.» ●gazonner, tr. «carguein, golein guet mottat glas, guet tonnat

    (1854) PSA I 110. a pe huélamb en donnen é hlazein hag en doar é vout goleit à èd. ●(1897) EST 50. mar dé flour en donnen, tr. «si le gazon est bien tendre.»

    (1925) FHAB Meurzh 96. rez da doanenn ar prad. ●(1934) BRUS 278. Le gazon avec la terre y attenant, tr. «en donnen

    (3) Tonenn skorn : surface d'eau glacée.

    (1935) LZBl Du/Kerzu 210. En eun taol, an donenn skourn a grenvas.

    (4) Croûte terrestre au sens large.

    (1975) LIMO 23/08. Pelzo e vè kredet sonn eh es éol-douar édan tonenn hor bro.

    IV. plais. Couenne.

    (1980) LIMO 25/10. er pikol savadur houarnaj ha gweraj ne vè gwelet dehon na krohenn, na tonenn, med a gentih kaer ar boelleu, ar hoedegenneu, er horzenneu.

  • tonenn .2
    tonenn .2

    f. –où Tonne (récipient).

    (1732) GReg 928a. Tonne, grand muid, foudre, tr. «tonnenn. p. tonnennou

  • tonenn .3
    tonenn .3

    f. (musique) Ton.

    (1931) VALL 743a. Ton (musiq.) tonenn f.»

  • tonennad
    tonennad

    f. –où Contenu d'une tonne.

    (1732) GReg 928a. Plein une tonne, tr. «Tonnennad. p. tonnennadou

  • tonennek
    tonennek

    adj.

    (1) Très gras.

    (1752) PEll 889. Tonnennec & Tonnennoc, tr. «gras à lard.»

    (2) Couenneux.

    (1876) TDE.BF 622a. Tonnennek, adj., tr. «Couenneux.»

    (1914) DFBP 68b. couenneux, tr. «Tonenek

  • toner .1
    toner .1

    m. –ion

    I. Vantard.

    (1970) LIMO 03 octobre. «Jiboéserion, tonnerion», e larér guéhavé. ●(1974) YABA 19.10. Tonér e oè, ha foénvour. ●YABAlevr 251. Toner m. –ion, tr. «fanfaron, homme qui se vante ou qui recherche la flatterie.» ●(1975) YABA 21.03. ur handervig bennag a Baris hag en doè klasket gobér en tonér.

    II. Blasons populaires.

    (1) Tonerion an Ardeven.

    (1911) DIHU 69/223. Tud en Ardeuen e larér e zou Tonerion ? pé hoah Trokerion ouignon; rak ma vé lakeit éleih a ouignon ér barréz-sé ha ma ha Ardeueniz de drokein ouignon d'er parrézieu aral. ●(1947) BRMO 31. ceux [= habitants] d'Erdeven, Tonerion (vantards) et, plus souvent, Penneu ou Trokerion Ouignon (têtes ou troqueurs d'oignons).

    (2) Tonerion Mêlrant.

    (1947) BRMO 32. Dans le Pays de Baud et de Locminé, les habitants de Melrand étaient dits Tonerion (vantards), Foéùérion (vaniteux), Rèvreu plat (culs plats).

    (3) Tonerion Seglean.

    (1911) DIHU 73/282. É Seglian é hes foéueriontoñnerion. Laret e vé eùé : gobér diskourieu èl ré Seglian. ●(1947) BRMO 32. les gens de Séglien sont dits Tonerion (vantards), Foéùérion (vaniteux) ou Maouton (moutons).

  • toner .2
    toner .2

    m. & interj.

    (1) Loc. interj. Toner de daonet ! : tonnerre de damné !

    (1942) LANB 64. Tonner de daonet (ar ger-se a zeue gantañ en iliz koulz hag en nep lec'h all) n'eo ket posupl e kendalc'hfe an traou da vont e giz-se.

    (2) M. [terme qui renforce les adv. interrog.] Peseurt an toner ? : que diable ?

    (1909) KTLR 121. Petra, aotrou, emezhan, peseurt kiez an tonner, ho peuz ama ?

  • tonerañ
    tonerañ

    v. intr. Jurer, tempêter.

    (1920) FHAB Meurzh 274. va eontr a «donêre». «Truilhek ! laouek ! truant ! pez didalvez !»

  • tonerde
    tonerde

    m. & interj. –où

    (1) M. (juron) Tonnerre de.

    (1866) FHB 56/30a. ho leusker a leïz he c'hinou ar sacreou, tonnerdeou. ●(1868) FHB 184/221b. ec'h ouzont distaga sakre, double, nonde, toner de... ●(1890) MOA 316. Imprécations dans la colère, tr. nondéou, – «tonerdeou.» ●Juron, tr. «tonerde

    (2) Interj. ; juron. Forme abrégée de «tonerdedie».

    (1909) KTLR 156. Tonerde, nonde, daonet ! Setu aze kudennou !

  • tonerdeal
    tonerdeal

    v. intr. Jurer.

    (18--) SAQ II 38. sakreal, tonerdeal, neo ket ken nebeut toui, peurliesa da vihana.

    (1923) KNOL 118. Hag en eur vont gant ma hent, e kleven, c'hoaz, tonerdeal war ma lerc'h.

  • tonerdedie
    tonerdedie

    interj. (juron) Tonnerre de Dieu !

    (1981) ANTR 18. Arabad deoh sempla koulskoude ma klevit ar wazed, o sakreal... o nondeal... Tonerdedie, nondedie ha tribledie a deu ganto trumm a-walh. N'eo ket mallozi a reont. Terriñ o imor ha netra ken.

  • tonerezh
    tonerezh

    m.

    (1) Tonalité.

    (1931) VALL 743a. Tonalité, tr. «tonerez m.»

    (2) Accentuation.

    (1931) VALL 5a. Accentuation, tr. «tonerez m.»

    (3) Vantardise.

    (1971) LIMO 27 mars. begadeu tonnereh geton.

  • toniadur
    toniadur

    m. Accentuation.

    (1931) VALL 5a. Accentuation, tr. «toniadur m.»

  • toniañ
    toniañ

    v.

    I. V. tr. d.

    (1) (musique) Mettre en musique.

    (1904) LZBg Mae 101. kañnein en «disparti» toñniet dré en eutru Gounod.

    (2) Accentuer.

    (1931) VALL 5a. Accentuer, tr. «tonia

    II. V. intr.

    (1) Toniañ a-du gant ub. : s'accorder avec qqn.

    (1931) VALL 6a. s'accorder ; en musique, tr. «tonia (s'emploie aussi au fig. pour les personnes).»

    (1969) BAHE 59/5. na donient ket nemeur a-du gant an F.L.B.

    (2) Musique.

    (1931) VALL 6a. s'accorder ; en musique, tr. «tonia

  • toniet
    toniet

    adj. (phonétique) Accentué.

    (1927) GWAL 12/66. silabennou toniet ha re zidon n'int ket evit klota. ●(1929) FHAB Meurzh (pajenn Breuriez-Veur ar Brezoneg) 4. kengan eur sillabenn zidon hag eur sillabenn doniet.

  • toniezh
    toniezh

    f. Tonalité.

    (1931) VALL 743a. Tonalité, tr. «toniez f.»

  • tonigenn
    tonigenn

    f. –où Ton.

    (1936) IVGA 17. Paouez a reas gant e donigenn. ●(1949) SIZH 61. o selaou tonigenn ar mor. (1972) SKVT I 82. Anaout a rae ar baotredigoù an donigenn.

  • tonigenniñ
    tonigenniñ

    v. tr. d.

    ►absol.

    (1) Chantonner.

    (1936) IVGA 17. tonigenni a rae gant e vouez doun. ●(1972) SKVT I 173. tonigenniñ a rae evitañ e-unan.

    (2) sens fig. =

    (1925) FHAB Eost 314. an avel a donigenne etouez ar gwez pin.

  • tonius / tonus
    tonius / tonus

    adj.

    I. Adj.

    A. Attr./Épith.

    (1) (en plt de qqn) Distingué, élégant.

    (1942) VALLsup 61b. Élégant, tr. «tonius.» ●(1939) MGGD 10. eur plac'h tonius ha troet d'en em ficha. ●(1955) STBJ 43. tonius ha gwisket brao. ●59. eun nebeud tud tonius, bourc'hizien ha divroidi. 114. e oa tonius dezo. 61. pôtred kran ha tonius an darn vrasa anezo. ●(1964) ABRO 93. Gant an dilhad-se e voe peuz-tonius da Wener.

    (2) =

    (1943) TRHS 51. na gavont ket tonus a-walc'h an trede klas ha re ger ar c'hentañ. ●78. Ar re-mañ moarvat a gav an traoù-se brav ha tonus ! ●(1955) STBJ 112. eun digemer kran ha tonius. ●191. Hogen prosesion gouel ar Zakramant a gaven ar gaera hag an doniusa.

    B. Attr. Bezañ tonius da =

    (1955) STBJ 114. Daoust petra bennak e oant, e oa tonius dezo ha n'emede ket liou an dienez war o genou.

    II. Adv. Élégamment.

    (1964) ABRO 146. Gwisket tonius.

  • tonk
    tonk

    s. (ichtyonymie) =

    (1961) BAHE 26/21. daou pe dri anv pesked dastumet e Ploumanac'h : Penndroc'h, Pirono, Moulleg, Tonk, Kazeg, Soner, Kaergenoù ! ! !

  • tonkad
    tonkad

    m. –où

    (1) Destin.

    (1903) BTAH 366. daoust hag hen eun tonkad kri / En em skraign tro war dro d'am zi, tr. «est-ce le destin cruel qui s'acharne contre mon toit.» ●(1931) VALL 211a. Destin, tr. «tonkad m.»

    (2) Accord signé en se frappant de main à main.

    (1752) PEll 888. Toncat, sing. Toncaden, tr. «frapement de main en main, accord fait de cette maniere.»

  • tonkadenn
    tonkadenn

    f. –où Accord signé en se frappant de main à main.

    (1752) PEll 888. Toncat, sing. Toncaden, tr. «frapement de main en main, accord fait de cette maniere.»

  • tonkadur
    tonkadur

    m. Destinée.

    (1732) GReg 278b. Destin, ou destinée, tr. «toncqadur.» ●Son destin, ou sa destinée étoit de mourir de la sorte, tr. «ar maro ze a vouë e doncqadur

    (1876) TDE.BF 622a. Tonkadur, s. m., tr. «Destin, prédestination.»

    (1913) PRPR 20. an tonkadur en doa sklabezet pe netraet famillou braz Poullaouen. ●(1913) ANRO 27. Ni, vel fubuennou, renk heuil hon Tonkadur. ●(1921) GRSA 261. é houilal hag é vallohein hé zonkadur. ●280. degaset azé get un tonkadur didruhé. ●(1931) VALL 211a. Destin, tr. «tonkadur m.» ●(1970) BRUD 35-36/146. Evid Jakez Riou, an noz a zo mare ar parfetiz, ar preder, an eveziadennou didouellet diwar-benn tonkadur mabden.

  • tonkaduriad
    tonkaduriad

    m. –ed, tonkaduridi Fataliste.

    (1931) VALL 296a. Fataliste, tr. «tonkaduriad pl. ed, –ridi

  • tonkaduriadegezh
    tonkaduriadegezh

    f. Fatalisme.

    (1931) VALL 296A. Fatalisme, tr. «tonkaduriadegez f.»

  • tonkañ / tonkat
    tonkañ / tonkat

    v. intr.

    (1) Prédestiner.

    (1499) Ca 199a. Tonquaff. g. predestiner.

    (2) Prophétiser.

    (1554) Moeam 6. dong éz vézo roé, tr. «Je prédis qu'il sera roi.»

    (3) Toper.

    (1659) SCger 119a. toucher en la main, tr. «toquat, pe tonquat en dorn.» ●175a. tonquat, tr. «fraper dans la main d'vn autre.» ●(1752) PEll 888. Tonca, Toca & Tounca, tr. «Toquer, fraper & principalement fraper de la main en la main d'un autre, en signe d'accord, de convention, de traité, & même par simple caresse.»

    (1857) CBF 36. Tonkit em dourn ! d'in ho loen, tr. «Tapez-là ! votre bête est à moi.» ●(1866) FHB 66/111b. – Peguement a lakit e claoustre, eme an tad ? 50 florin, mar kirit (...) – Mad ! touncomp, ha deuit varc'hoaz da'm zi. ●(1868) FHB 174/142b. Evit tonka, digas da bao em dorn ! ●(1876) TDE.BF 623a. Toñka, toñkat, v. n., tr. «Frapper dans la main en signe d'accord dans les marchés.»

    (1949) KROB 13/11. Chipoterez eun tammig, ha dao ! tonket en eur skei war an dorn.

    (4) Garantir.

    (1647) Am ms 659. Ma nam bez plach, me tonc deoch ar cas / Ne veffen eur pas, rac ma zouff boaset, tr. « Si je n’ai pas (une) fille, je vous garantis le cas / Je ne vivrais pas un instant, car j’(y) suis habitué ».

  • Tonkedeg
    Tonkedeg

    n. de l. Tonquédec.

    I. Tonkedeg.

    (1793) RET 384. An oll ezéc'h à Donqédek, / Gant ho grék. ●385. D'en em denn deus Tonqédek.

    (1844) GBI II 110. Ar c'homt a Goat-Louri, euz a dreo Kaouennek / 'Zo êt d' bardon Sant-Weltas, da barous Tonkedek. ●(1847) FVR 49. ez eaz war du Kavan, Tonkedek ha Plouaret. ●(18--) PENdast 275. Nag eun intanves a Tonkedek, / Zo neves maro e friet. ●(18--) PEN.gwerin8 71. an dud a justis e wa en tonkedek.(18--) MILg 89. e Plouber pe e Tonkedek. ●(1853) GBI I 110. Met hi leusket da glask hi boed, / Etre Cavan ha Tonquedec. ●(1866) BURflem 35. En kreiz Kaouen ha Kaouennek, / Plunet hag ive Tonkedek, / Skabel an Diaoul, burzud ar vro. ●(1876) BJM 155. Parrez Tonkedec a so en escopti Landregher. ●(1877) EKG I 51. Me a zo euz a barrez Tonkedek.

    (1905) ALMA 68. Tonkedek. ●(1924) ARVG Kerzu 274. dreist-holl e Tonkedek hag e Plouneve. ●(1925) ARVG 3/68. Kêriz a oa dinec'h mat, pa deuas eun den eus Tonkedeg. ●(1925) ARVG Ebrel 85. Visant ar Meur, ginidik a Donkedeg. ●(1928) FHAB Du/405. seiz eus kapitened Kemper, Konkerne ha kastell Tonkedeg.

    (2002) TEBOT 106b. Kerozern ha Ploumilio / Ploubêr ha Kaouenneg / Bûlien ha Lanvezeag / 'Vel Berc'hed ha Tonkedeg.

    II.

    (1) Devise noble.

    (c. 1830) ABR 22 44. Lorsqu'on a franchi la porte d'entrée de ce premier ouvrage, et qu'on est entré dans la première cour, on voit à main gauche, sur une des pierres de la muraille, la devise bretonne e va Doe (pour eh! va Doue, ô mon Dieu !) grossièrement sculptée en relief et en caractères majuscules gothiques. C'était la devise des seigneurs de Tonquédec.

    (2) Dicton.

    (1869) (2000) TPBR 185. Trec'het eo kastell Tonkedeg, / N'eus e-barzh na chas na kezeg.

    (3) Dicton avec jeu de mots.

    (1974) TDBP III 262. Ni a zo bet e kastell Tonkedeg. – E kastell Touseged ?

    (4) Dicton.

    (2004) TROMK 218a. Gisti lous ar Gerveur (eme tud Kerfoñs e Plouber).

    (5) Dispute.

    (1970) BHAF 46. E keit-se, e oa krapet meur a grennard hag a Yann-Gouer yaouank er gwez ha klevet e vezent o youhal : "E Rozpez ez eo c'houezet an tan pell 'zo... An deiz na vo ket holen kraz e reor ar re-ze!... Fidam, tud Tonkedeg eo frank ar hoad gante... Lanvezêgiz a zo bepred ken tañgn, n'o deus lakaet, emichañs, nemed lann en o berniou, re sklaer ha re sonn eo ar flamm... O hola, Kawaniz a zo ganti, med tud Vear, divalo evel m'eo ar hoz Kernevaded kov rouz-se, ne vez gwelet hoaz nemed unan euz o zantadou..."

    (6) Dicton.

    (1974) BAHE 82/12a. Ploubêr-Tonkedeg : / Kloc'h Kerfoñs : Gisti ha laeron ar Gêrveur. / Kloc'h ar Gêrveur : Evel ec'h omp, ec'h omp. ●(1982) (1993) TKRH 95. Kerfaouez [e Ploubêr] gant he c'hloc'h skañv o vrallañ a lâre evel-henn : Gisti laeron ar Gerveur ! Gisti laeron ar Gerveur ! / Ar Gêrveur gant he c'hloc'h pounner a responte : 'Vel ma omp ac'h omp ! 'Vel ma omp ac'h omp !

    (2005) HYZH 244/39. Kloc'h Kerfoñs [e Ploubêr] "Gisti ha laeron ar Gêrveur" / Kloc'h ar Gêrveur [e Tonkedeg] "Evel ec'h omp, ec'h omp" (Barr-Heol 82/12).

    (7) Dicton.

    (2005) HYZH 244/40. Tonkedeg, lec'h 'mañ an diaoul o redek.

    (8) Dicton.

    (2005) HYZH 244/40. En Tregrom 'mañ an diaoul o chom, / Er C'houerc'had 'mañ o kac'hat (pe 'neus gloazet e droad), / En Plouared 'mañ war an oaled, / En Bulien eo kouezhet er vouilhenn, / En Plourec'h 'neus torret e vrec'h, / En Plouilio 'mañ 'c'hoari 'r c'hilhoù, / En Ploubêr eo bet tomm d'e lêr (pe d'e rêr), / En Tonkedeg eo kroget da redek, / En Plûned 'mañ o vutunet, / En Bear 'neus torret e c'har, / En Gwengamp eo manet kamm. / Hag en Burtuled eo marv gant an anoued.

    III. Nom de famille.

    (1970) NFBT 265 N° 2086. Tonquédec.

    IV. [Toponymie locale]

    (1844) GBI II 110. Ar c'homt a Goat-Louri, euz a dreo Kaouennek / 'Zo êt d' bardon Sant-Weltas, da barous Tonkedek. ●112. Da vaner Tromorvan, p'hen defoa goulennet. ●(1869) (2000) TPBR 185. Trec'het eo kastell Tonkedeg, / N'eus e-barzh na chas na kezeg.

    (1933) BREI 331/4c. An dimezell Ar Poulennec, eus Gêr-Nevez. ●(1974) TDBP III 262. Ni a zo bet e kastell Tonkedeg.

    (2000) TPBR 185. Kroaz ar Voultenn.

  • Tonkediz
    Tonkediz

    pl. Habitants de Tonquédec.

    (1889) CDB 114. Ia, evad, eme Tonkediz ; Ni'zo aman, ha Kavaniz, tr. «Oui, sûrement, dirent ceux de Tonquédec ; – nous sommes ici, et ceux de Cavan.»

  • tonkenn
    tonkenn

    f. Pièce de monnaie qu'on partageait en signe d'accord de marché conclu.

    (1752) PEll 888. Tonken est la piece de monnoie que l'on partage en deux pour signe de convention & d'assurance.

  • tonket
    tonket

    adj.

    (1) (en plt de qqn) Bezañ tonket da (+ v.) : être destiné, appelé à.

    (1732) GReg 278b. Il étoit préterminé physiquement à mourir de la sorte, tr. «Toncqet a voa dezañ cahout un hevelep maro.» ●748b. Il étoit prédeterminé à faire cela, tr. «Toncqet voa dezañ ober qemen-ze.» ●(1790) MG 343. haval guenein en e hoès eheu credét é hoai tonquét é avantur, fal pé mat, de bep-unan, ne vern petra en devezai groeit ; de larèt-è, mar dai tonquét deign bihuein coh (…) mar dai tonquèt deign merhuel ém gulé (…). ●(17--) VO 113. Tonquét-é de guement dén-zou merhuel ur ùéh, tr. (GMB 699) «tout homme doit mourir une fois.»

    (2) (en plt de la vie) Bezañ tonket da ub. : être la destinée de qqn.

    (1659) SCger 43a. son destin est d'estre chiche, tr. «tonquet eo deza beza piz.» ●(1752) PEll 888. Tonket ew ma fortune d'im me, tr. «ma fortune est faite, mot à mot, ma fortune est toquée pour moi, c'est-à-dire, l'on a décidé de ma destinée.» ●(17--) VO 124. Bihuein malheurus / E zou tonquét deign, tr. (GMB 699) «vivre malheureux, voilà ma destinée.»

    (2) Ar blanedenn donket : la destinée.

    (1936) IVGA 308. Ni a zo kement gour ac'hanomp paour kaez bougreed gwall-zister e skoaz ar blanedenn donket.

    (3) Ur ouenn donket : (?) une race fataliste (?).

    (1963) BAHE 34/28. Ur ouenn donket ez eo bet an dud-a-vor a-viskoazh.

    (4) Tonket e oa : c'était écrit.

    (1935) ANTO 125. Met tonket ez oa e tleent eno evit mat ober o zalarou, kuitaat ar bed-mañ, evit koueza etre diouvrec'h Erwanig Plouillo, an Añkou.

  • tonn
    tonn

    f. –où

    I. (domaine maritime)

    (1) Vague.

    (1752) PEll 889. Tonn, à Douarnenez & au voisinage, est un Flot de la mer, une onde ; le pluriel est Tonnou.

    (1876) TDE.BF 622a. Tonn, s. f.. C[ornouaille], tr. «Vague de la mer.»

    (1909) FHAB Mae 136. (toun : dans le cap, actuellement, la vague qui se brise sur les rochers et se replie sur elle-même. ●(1914) RNDL 48. en tonneu em gouni, tr. «les vagues m'atteignent.»

    (2) Tonn-aod : rouleau qui déferle sur la grève.

    (1752) PEll 888. Tonaut, Rivage de la mer ou des riivieres. Je ne l'ai lu que dans un vieux Diction. Mais un vieillard du Bas-Léon m'a dit que c'est proprement le bruit que font les flots de la mer en se brisant contre les côtes. Ce seroit donc bien Tonn, flot, & Aut, rivage.

    II. (phycologie)

    (1) Tonn-Ebrel : algues détachées par le mauvais temps (en général, frondes de laminaires).

    (1915) KZVr 113 - 02/05/15. Breuriez-Vreiz donne : tonn-ebrel, amas naturel de goémon que la mer pousse à la côte en avril ; les amas artificiels de goémon coupés que l'on pousse à la côte s'appellent reut, plur. reujou. ●(1968) NOGO 219. Laminaria hyperborea. ton e:brel, «flot d'avril» : Île de Batz.

    (2) Tas de goémon.

    (1869) FHB 229/157b. eun donn vezin.

    (1915) KZVr 125 - 25/07/15. Tonnou, en Léon, est passé du sens de «flots» à celui de tas de goemon ; torsiou bezin startet gant eiz liamm krenv.

  • tonnañ
    tonnañ

    v. tr. d. [au passif] Entasser.

    (1876) TDE.BF 623b. Tonnet eo bet ar bezin enn noz-man, tr. «les vagues ont apporté du goémon sur la grève lanuit passée.»

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...