Devri

ha / hag .1

ha / hag .1

conj. cf. ham .2, haz

I.

(1) Et.

(1084-1131) Cqlé 215 (f° 100 v°). sed legitimis testib[us] ; scilicet bili an gall . ha [b]rocmael . ha blinliuguet lagat. ●note Herve Bihan : la finale de « testibus » ne comporte pas d’abréviation et le b rétabli l’est sur la base une lettre grattée dans le ms.

(1331) Bo f° 299 Henri Bossec alauar mar car doe me ambezo auantur mat ha quarzr tr. « Henri Bossec dit : si Dieu le veut, moi j'aurai bonne et belle aventure » ●(c.1350) Io ms latin 14355 f°399r°. Iuonet omnes so map mat ha quar. tr. « Ivonet Omnès est un fils bon et aimant. » ●Panesen ha suruguen hambezou dameren, etc. tr. « J’aurai un panais et un pain cuit sous la cendre pour le déjeuner, etc » ●(1371) Gwengampiz f° 12v°. Beneguet Hamelet de vezo doe glosé benedicatur et laudetur Deus tr. « Que Dieu soit béni et loué » ●(1499) Ca 106b. Ha. gallice et latine idem et. ●(c. 1501) Donoet 3-18-19. nemet guir an second person an imper[atiff] / mot en leuie ha nese effe leuier, tr. « seul le mot de la seconde personne de l’impératif / mode le gouverne, et donc il est gouverné » ●(1530) Pm 30 (Tremenuan). Corff hac eneff, tr. «Corps et âmes.» ●71. Ma map ham ny, tr. «Mon fils et mon neveu.» ●(1580) G 19. Quemer monet te haz Ytron, tr. «Prépare-toi à aller, toi et ta Dame.» ●174. Me ham pryet ham tut, tr. «Moi et mon épouse et mes gens.» ●(1647) Am.ms 625. Sus sus dilambrecq ça hep abecguy, / Frez pronnoncy à na fazy quet., tr. « Sus ! sus ! indolent, çà, sans chercher de faux-fuyants, / Clairement prononce-les et ne te trompe pas. »

(1659) SCger 153b. Ha, pe hac, tr. «&.»

(1868) KMM 41. dre ’n abeg ma oa mad ha guirion ouz e bobl.

(1911) DIHU 66-67/186. Drougeu ha poénieu e zou arnonn men goalh.

(2) [renforce la part. relative «a»] Hag a : qui ; dont.

(1877) EKG i 181. Da dud hag a gemer Breiziz evel chatal mud ? ●(1889) ISV 137. eur gear ha ne ket mez he guelet, eur gear hag a rer Perouz anezhi. ●(1889) CDB 154. Da gerc’had d’in ma iaouankiz / Hag a zo et a droad ? tr. «Me chercher ma jeunesse – qui s’en est allée par le pied (ou, à pied) ?»

(1906) KPSA 11. A c’hiz all, ker braz eo ma n’ez euz netra war an douar hag a ve a-walc’h evitan. ●(1915) MMED 164. eun daolen vurzuduz euz an Itroun-Varia hag a ioa d’he dud a bell goz. ●(1934) PONT 189. ma zo kalz tud hag a jom a bân da zellet outi.

(3) [au négatif] Ha ne : qui ne.

(1767) ISpour 316. Bout zou ha ne cessant à ouilein.

(1889) ISV 137. eur gear ha ne ket mez he guelet.

(4) [après un superlatif] Que.

(1871) FHB 311/394a. hag ho lezer da ober goassa hag a ellont.

(5) [après un équatif] Que.

(1575) M 2248-2249. het quelyen na guenan / Quen paut han drouc Ælez, tr. «essaim de mouches ni d’abeilles / Si abondant que les mauvais anges.»

(1878) BAY 36. Kemend ha hui, tr. «autant que vous.» ●(1889) SFA 85. tud ken dister ha ni.

(1911) BUAZperrot 236. eur vuez ker striz hag an hini a rene er Chartreuz.

(6) Alors que (+ v.).

(1857) AVImaheu 45. Rumad-aëron, penaus e hellet-hui larein treu mad, ha hui tud fall ?

(7) [introduit une phrase, une proposition] Hag ez/e.

(1557) B I 7. Hac ez laquaq, ne dougias den, / Tut a labour, mecherouryen / Da ober certen ordrenet, tr. Fleuriot GVB 280 « et il mit des gens de métier à faire »

II. Élément de narration.

(1) [devant un infinitif]

(1876) TDE.BF 432a. a-benn eur pennadik goude hag hen ha gwelet eur goulou dira-z-han. ●433b. Sada neuze hag ar vamm ha lezel he eil map kosa da vont enn hent.

(1923) KNOL 90. Neuze Dorik ha mont da besketa. ●(1942) DHKN 26. É huélet ankén Iehannig, monet ur pastor ha goulennet geton petra e hoalè dohton.

►[après le v. «mont»]

(1767) ISpour 40. mar da ha quittat é vuhé vat. ●(1790) MG 115. Ne yet quet ha consultein dén.

(c.1802-1825) APS 69. Ne yet quet ha chongeal penaus é ma ret eit quement-cé en dout un esprit bras. ●(1843) LZBg 1 blezad-2l lodenn 52. mar dan ha bout queméret. ●(1855) BDE 150. Mar da doh ha couéhel ér pehed. ●(1896) HIS 8. Mar det ha dèbrein ag er huéen-zé.

(1905) IMJK 98. mar det hag er hol. ●205. get eun nen dehen ha bout fèhet. ●289. mes déet ur boén benak ha kouéh arnoh, ne hues mui na nerh nag aviz mat aveit oh hous unan. ●316. get eun nen dehen ha vatein ar en hent. ●372. mar dan ha péhein a neùé. ●(1942) DIHU 375/122. Mar da er vam ha merùel, é varù en tiegeh ar un dro geti.

(2) [ha(g) + sujet + da + n. v.]

(1902) PIGO I X. Hag ar chas da harzal, hag ar vugale da youc’hal…, tr. Le Roux (VERB 365) « Et les chiens daboyer et les enfants de crier de joie » ●tr. litt. Fleuriot (GVB 330) « et les chiens à aboyer »

(3) [devant un pronom]

(1885) ADA 8. Antronoz vintin ac ên adarre d’e barc.

(1907) AVKA 230. War ar c’homzo-ze, hag int da zevel. ●(1921) GRSA 292. Kavet e hra unan anehè trechad jao Nasien. Hag éan ar é lerh. ●(1925) BUAZmadeg 15. Pa ouent digouezet tost da gear Jerusalem, ne veljont mui ar stereden, setu hag hi mont e kear da c'houlen e pe leac'h edo ar roue nevez.

(4) Setu ha(g) : voilà que.

(1885) ADA 6. Oguen setu epad ma tistroe unan eus ar mammou d’an neiz gant an tam en he beg ; setu ac ur sparfel o cregui enni ac o cas anezi ganta.

III. [devant un conditionnel]

(1) Hag e : même si, quand bien même.

(1621) Mc 49. hac ez pate an songeson se vn dez antier.

(1838) OVD 160. A dra-sur, en desir-zé, hag é vehé-ean léal, e vehé neoah contrel d’er garanté. ●(1856) VNA 162. une femme est toujours soumise à son mari, quoiqu’elle soit belle et riche, tr. «ur voès e zou perpet sujet d’hé frièd, hac e vehé-hi bràu ha pinhuicq.»

(1868) FHB 201/353a. Hag o pefe tremenet ho puez oc’h ober brezel da Zoue (...) hag e veac’h bet eun den a speret (...) hag e veac’h en em zavet dreist ar re all. ●(1878) BAY 36. Hag em béhé kañt tead, tr. «quand j’aurais cent langues.»

(2) Ha pa : même si, et quand bien même.

(1857) HTB 151. ha pa deufe.

(1915) MMED 332. Ha pa ve kant guech muioc’h a riskl, ar beleg a ia atao, pa ves eun ene da zavetei.

IV. [relie deux termes identiques]

(1) [entre deux chiffres] Par.

(1732) GReg 285a. Deux-à-deux, masc[ulin], tr. «Daou-ha-daou.» ●(17--) TE 93. huéh ha huéh en eil ar éguilé.

(1889) ISV 181. Ar voazed a voa renket tri ha tri. ●(1897) EST 72. Deu ha deu, piar ha piar, a bep tu d’en ofen.

(2) [entre deux adjectifs, adverbes, conjonctions] Exprime une insistance.

(1857) CBF 6. Ar fars a zo mad ken ha ken, tr. «Le fars est aussi bon que possible.» ●(1866) FHB 95/339b. ober piz ha piz, war an heur ag a galon vad kemment a c’hourc’hemennèn d’eom. ●(1871) KTB.ms 15 p 59. hag a em wiskjont prim-ha-prim. ●(1872) DJL 23. ar Venn-dero koz n’oa eur C’hrien kuzet, hag a ziskenne plom-a-plom voar dare den betek pelec’h. ●(1879) BMN 294. An avelou dirollet a fuste ken a ken.

(1910) MBJL 70. Stank ha stank e kaver ive tier eus ar c’hoantan. ●(1922) BUBR 22/324. Emaint peg ha peg, met n’eus ket da grena gant aoun e teufe ar zoubenn da drenka. ●(1931) VALL 588a. Très près, tout près, tr. «tost-ha-tost.» ●(1933) ALBR 78. an ôteriou savet, stank ha stank, ouz an tier.

(3) [entre deux verbes répétés] Exprime une insistance.

(1909) FHAB Eost 237. Mes klask ha klask a c’helle.

(4) [entre deux substantifs répétés] Exprime une insistance.

(1906) BOBL 25 août 101/1b. eun dillad kaër a ve lakeet mare ha mare. ●(1918) LZBt Mae 36. Mare ha mare e weler kass d’ar park boed evit ar vederien. ●(1921) FHAB Kerzu 339. Mare ha mare, en eur dremen, roit eun tôl lagad war doriou ho kestennou.

(5) [entre deux substantifs répétés] Exprime une proximité, une précision.

(1855) GBI i 500. Krog-ha-krog ann daou enebour, tr. «Les deux ennemis sont aux prises.»

(1923) LZBt Gwengolo 35. ober katekiz, diski ar gir-ha-gir dioutan d’o bugale.

(6) [entre deux pronoms répétés] Henn-ha-henn : untel.

(1659) SCger 146b. vn enaen, tr. «vn tel.» ●(1710) IN I 94. ar c’homsou dipitus-se a lavaro hen-a-hen var va foues (…) an disprijanç-se a raï hen-a-hen ac’hanon. ●305. Na livirit quet hen-ha-hen a so ur mezvier. ●(1732) GReg 186b. Je l’ai comparé à un tel, tr. «Me am eus e gomparachet da hen-a-hen.» ●909b. Un tel, tr. «Hen-ha-hen

(7) An …-se (-mañ) hag an … : tel ou tel …

(c.1802-1825) APS 159. hac ean e zou pehet bras en dra-zé hac en dra ? ●(1838) OVD 20. doh en amoêdage-men hag en amoêdage. ●(1854) PSA i 17. ha jamæs ne vanquamb a larèt, a p’en d’omb oueit er mæz ag en ilis, ha forh liès abarh memb, er-men hag er ré, hennenn ha hennont, honnen ha honnont en dès bet ou zam hiniue.

V. [exclammatif]

(1) Hag a : que de.

(1877) BSA 100. Hag a bec’herien a zo dleourien d’ezhi euz ho distro da Zoue !

(2) Ha gant a : que de.

(1835) AMV 29. A gant a hini a zo bet guelet ho vont da gousquet leun a yec’het, pere, en deiz var-lerc’h, a so bet caset d’ar bez !

(3) Hag ez eus : qu’il y a de gens.

(1889) ISV 114. Oh ! Guerc’hez santel, hag ez eus ha ne gredont ket !

VI. Loc. conj. Ha bezañ ma : quoique.

(1872) ROU 98b. Quoiqu’il soit riche, tr. «ha beza m’eo penvidig.»

VII. [combiné avec le possessif] voir 2. he

VIII. [combiné avec l’article défini] voir 2. han

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...