Recherche 'bro...' : 271 mots trouvés
Page 1 : de bro-1 (1) à broched (50) :- bro .1bro .1
f., adj. & adv. –ioù, –ezioù
I. F.
A.
(1) Pays (état, nation).
●(1499) Ca 27b. Bro. g. pays. ●g. dung pais. b. a vng bro. ●(c.1500) Cb 30b. retourner en son pays. b. retournn de bro. ●(1530) Pm 32. Me so ma enep en pep bro, tr. «Mon visage est en tout pays.» ●55. e bro anthioche, tr. «au pays d'Antioche.» ●(1557) B I 131. Huy a bale dren broezou, tr. «Vous voyagez de pays en pays.» ●(1576) Cath p. 11. diuers broeziou, tr. «pays divers.» ●12. diuers ha pell broezyou, tr. «pays divers et lointains.» ●(1580) G 261. Hep bro, ty, na douar, na goarez, tr. «Sans pays, maison, ni terre, ni protection.» ●(1633) Nom 238b. Limitanei agri : terres de frontieres : douarou á vez er fin ves an broezyou. ●(1647) Am 753. Mar bez foull e’r bro nep sceurt jolory. He fezo hem’zy, a n’y c’hoario., tr. S’il y a foule dans le pays, un tapage d’aucune sorte, ce sera dans ma maison, et nous jouerons. »
●(1659) SCger 87b. pais, tr. «bro p. broïou.» ●(c.1680) NG 170. dré er bro.
●(1838) OVD 90. broyeu carguet a hérétiquet. ●(1878) EKG II 177. an noblanz koz a rankaz kuitaat ho bro. ●(1894) BUZmornik 266. Enn hor bro-ni.
●(1904) DBFV 32b. bro, brou, f. pl. ieu, tr. «pays.»
(2) Pays (région).
●(1866) FHB 96/347b. Enn eur c'hornik a vrô Tréger.
B. [empl. sans art.]
(1) Gwelout bro : voir du pays, voyager.
●(1874) FHB 496/207a. ne deant di nemet evit ho flijadur ha guelet bro.
●(1942) DHKN 37. Bourein bras e hrè Fanchon guélet bro.
(2) Tennañ bro : faire de la route.
●(1710) IN I (prefaç) iii. evit ma c'hallo eurussoc'h a se tenna bro hacc avanç en hent eus ar vuez devot.
●(1936) CDFi 14 Mars. ne vezan ket pell evit tenna bro gant va divesker hir.
(3) Bezañ bro dindan (ul lec'h bnk) : avoir de la surface.
●(1870) FHB 295/268a. Clevet em eus lavaret e deus c'huezek leo dro, hag evelse ez eus bro dindanhi. ●(1870) FHB 295/271a. hag a zo an anter muioc'h a vro dindanho evit a zo dindan ar Frans oll.
C.
(1) Bro ar saout : plancher des vaches.
●(1895) GMB 84. Pet[it] Trég[uier] sellet dë gé bro-zaout, (regarder le pays des vaches), avoir la tête baissée.
(2) Ar broioù uhel : région vers l’est.
●(1878) EKG ii 170. Klevet a rear goal-vrud euz ar broioù-huel.
(3) Ar broioù krec’h : région vers l’est (Haute-Bretagne, France).
●(1879) ERNsup 160. broio kroec’h (litt. pays hauts), pays étrangers, lointains (petit Trég[uier] et Go[ello]. ●(1880) REC IV/160. kroec'h : broio kroec'h (litt. pays hauts), pays étrangers, lointains (petit Trég. et Goello).
●(1902) PIGO i 189. ar broiou krec’h. ●(1977) TDBP II 283. Ma n'eus ket a avalou er broiou ouz-kreh, evid er vro-mañ n'eus ked ive, s'il n'y a pas de pommes dans les pays d'en-haut (le pays gallo, la Haute-Bretagne), dans ce pays-ci il n'y en a pas non plus (on dit aussi ar broiou-kreh). ●(1980) LNVK 87. hennezh e oa lorc'h e vestr, Jean Bernard, ur c'hemener deuet eus ar broioù-krec'h da zigeriñ ur stal-dilhad-hañv.
II. Épith. Du pays.
●(1855) BDE 380-381. lonned bro ol ha lonned goué.
●(1929) DIHU 219/323. ne lakent klah erbet ar er gunéh bro.
III. Adv.
A. A-vaez-bro.
(1) Loc. adv. De l'extérieur, de l'étranger.
●(1849) LLB 814-815. Lausket en dudchentil de hadein ou hoedeu / A hué deit a vez bro.
●(1910) ISBR 13. tuchentil deit a véz-vro.
(2) Épith. Étranger, extérieur au pays.
●(17--) TE 201. hum aliein guet mèrhèt a væz-bro.
●(1844) LZBg 2l blezad-2l lodenn 67. er Vissionerion a vès-bro. ●110. er missioneu a Vès-bro. ●(1855) BDE 468. en treu préciussan a vés-bro. ●(1866) LZBt Ebrel 115. ar boblo a vez-bro. ●(1896) HIS 51-52. èl ma tenné d'er gouhoni, èañ e amoèdas get merhied a véz-bro.
●(1907) VBFV.bf 52b. tud a véz bro, tr. «étrangers.» ●(1942) DHKN 25. er Misioneu a véz-vro.
B. A-ziavaez-bro : de l'extérieur, de l'étranger.
●(1906) KANngalon Eost 187. ar Missionou a zianvez bro. ●(1907) FHAB Du 286. An afferiou a zianveaz-bro. ●(1911) BUAZperrot 248. Pemzek eskob, eiz eus Breiz ha seiz a ziaveas bro. ●(1925) KANNgwital 274/9. eiz euz Breiz ha seiz a ziaveas bro.
C. Er-maez eus ar vro : hors du pays, à l’étranger.
●(1977) TBP II 145. Ma’m-bije gouezet, e oan chomet er-mêz euz ar vro, ne oan ket deut amañ da zua anezi, tr. « si j’avais su, je serais resté hors du pays (à l’étranger), je ne serais pas venu ici la noircir (vivre dans la misère, végéter) ».
IV.
(1) Redek ar vro : voi redek.
(2) Dornañ bro : voir dornañ.
(3) Foetañ bro : voir foetañ.
(4) Bezañ diwar chas ar vro : voir chas.
(5) Mont en tu all da vro ar bara : voir bara.
(6) Dont eus bro ar gozed : voir goz.
- bro .2
- Bro-an-Heol-é-SevelBro-an-Heol-é-Sevel
n. de l. Japon.
●(1931) DIHU 245/354 (Iwan an Diberder). Justerhoalh : de houiet é mar n’en des ket moullet Ar Baganiz eit diskoein d’emb pegen talvoudusoh é mont de valé dré levreu Bro-er-Pemp-Stér, pe Bro-en Héaul-é-seùel, pe Bro-er-Mintin-Sioul kentoh eget gourvéein èl ul lon-takénour a dâl d’ur « barzaz » benak ?
- Bro-ar-Mintin-SioulBro-ar-Mintin-Sioul
n. de l. Corée.
●(1931) DIHU 245/354 (Iwan an Diberder). Justerhoalh : de houiet é mar n’en des ket moullet Ar Baganiz eit diskoein d’emb pegen talvoudusoh é mont de valé dré levreu Bro-er-Pemp-Stér, pe Bro-en Héaul-é-seùel, pe Bro-er-Mintin-Sioul kentoh eget gourvéein èl ul lon-takénour a dâl d’ur « barzaz » benak ?
- Bro-ar-Pemp-StêrBro-ar-Pemp-Stêr
n. de l. Penjab.
●(1931) DIHU 245/354 (Iwan an Diberder). Justerhoalh : de houiet é mar n’en des ket moullet Ar Baganiz eit diskoein d’emb pegen talvoudusoh é mont de valé dré levreu Bro-er-Pemp-Stér, pe Bro-en Héaul-é-seùel, pe Bro-er-Mintin-Sioul kentoh eget gourvéein èl ul lon-takénour a dâl d’ur « barzaz » benak ?
- Bro-BoioBro-Boio
voir Boio
- Bro-C'hall
- Bro-DregerBro-Dreger
n. de l. Trégor.
●(1903) MBJJ 339. a Blouvouskan, eur barrouz euz a Vro-Dreger. ●(1907) BOBL 30 mars 131/2c. douaret en bered Plounez, bro Dreger. ●(1912) BUAZpermoal 121. En Bro-Dreger, en Plijidi. ●630. En Bro-Dreger, demdost da Wengamp, war douar Panvrit-ar-Beskont.
- Bro-EregBro-Ereg
voir Ereg
- Bro-Gernev
- Bro-LeonBro-Leon
n. de l. Léon.
●(1877) EKG I 76. e feson e karer ober ar c'housk-mintin e kostez bro Leon. ●(1879) BMN 236. clasc eur vag da vont da Gonc-Lochrist a zo er penn pella euz bro Leon.
●(1903) MBJJ 25. eur belek breton euz a Vro-Leon, an Au. Kerjean, person Lampaul-Gwimilio. ●(1923) FHAB Gwengolo 329. Lesneven, e gwirionez eo kalonenn Bro-Leon.●(1942) FHAB Mae/Mezheven 155. burell gwenn a gaved da brena neuze e Bro-Leon.
- Bro-SaozBro-Saoz
n. de l.
I. Angleterre.
●(1580) G 69-70. Muy ne guelaf ez duhen quet / bro Saux nep quentel daz guelet, tr. «Je ne vois pas que je vienne plus, / Pays saxon, à aucun moment te voir.»
●(1659) SCger 170b. Brosaux, tr. «Angleterre.»
●(1921) DAVR. da Vro C'hall, da Vro Saoz, d'an Itali, d'an Almagn, d'ar Rusi. ●(1941) ARVR 9/3a. Kirri-nij alaman atao o vombezenna kêriou Bro-Saoz.
II. (botanique)
(1) Marjol Bro-saoz : marjolaine d'Angleterre Origanum majorana.
●(1633) Nom 94a. Thymus : marjolaine d'Angleterre : marjol bro-saux.
●(1732) GReg 604a. Marjolaine d'outremer, tr. «Marjol bro-sauz.»
●(1931) VALL 451a. Marjolaine d'outre-mer, tr. «marjol Bro-Zaoz.»
(2) Saoj Bro-Saoz : orvale, sauge transmarine, crête au coq Salvia horminum.
●(1633) Nom 86a. Horminum satiuum, saluia Roma, geminalis, agrestis, galli centrum, offic. gallitricum : oruale, sauge transmarine, creste au coq : sauig brosaux.
(3) Triñchin Bro-Saoz =
●(1633) Nom 90a. Oxalis minuta, vulgò acetolla : petite salette : trinchen munut, trinchen bro-sam (lire : saux).
●(1931) VALL 537a. Pas-d'âne, tussilage, tr. «triñchin (triñchon) Bro-Saoz.»
- Bro-Skos
- Bro-Toull-SpegBro-Toull-Speg
n. de l. (blason populaire) Nom du territoire de Grandchamp. Cf. Toulloù-speg, Toulloù-fier.
●(1947) BRMO 15. La région de Lanvaux reste pauvre : le terroir de Locminé ou "Bro-Boio" et celui de Grandchamp ou "Bro-Toul-Speg" sont des pays de vastes propriétés et de tenues à domaine congéable où pousse le mil, le sigle et le blé noir. ●27. le canton de Grandchamp est appelé populairement Bro-Toul-Speg "Pays du trou de pic-vert". ●31. Dans le Pays de Vannes, les paysans des environs de Grandchamp (Bro Toul Speg) étaient dits Touleu Speg (trous du pic-vert).
- Bro-VreizhBro-Vreizh
voir Breizh
- Bro-WenedBro-Wened
n. de l. Pays de Vannes.
●(1911) BUAZperrot 100. E Bro-Wened hebken, ne oa netra ebed c'hoaz.
- Bro-WeregBro-Wereg
n. de l. Pays de Vannes.
●(1971) LLMM 147/277. distrujañ Josilin, kemer Gwened, Alre (o kreñvaat eno ar c'hastell), kontelezh Bro-Wereg a-bezh.
- broa
- broad .2broad .2
m. broiz, broizion
(1) Habitants.
●(14--) N 1791. distro vn tro ouz an brois, tr. «tourne-toi un peu vers les gens du pays.» ●(14--) Jer.ms 77. Goussaff dan broys (…) / Na compsint, tr. «Avertis les gens du pays (…) / Qu'ils ne disent.»
●(1868) KMM 100. ar vroïs a zalc'he ur c'hleuzer (ul lamp) var-elum. ●(1880) SAB 249. Brois Jerusalem ne gavent caer, ne garent nemet o bro.
●(1927) GERI.Ern 72. brôad m. pl. broïz, tr. «homme d'un pays.»
(2) Compatriotes.
●(1843) LZBg 1añ blezad-2l lodenn 62. de zougue dorn d'ou heih broïsion disconfortet. ●83. hou proïsion. ●(1854) PSA II 89. ur brezél e hra èlcé broïsion étré-z-hai. ●(1860) BAL 171-172. em bezo sonj ahano eus va zud ac eus va broïs. ●(1861) BSJ 77. groeit é quevér hou proïs er burhudeu e hoès groeit é quevér en dianvéerion.
●(1904) DBFV 33a. broiz, pl., tr. «compatriotes.»
- broad / broiad .1broad / broiad .1
f. –où
(1) Nation.
●(1904) DBFV 32b. broad, f. pl. eu, tr. «population.» ●(1905) BOBL 21 janvier 18/1b. Ar broadou all. ●(1914) DFBP 220b. nation, tr. «Broad.» ●(1920) MVRO 24/1a. D'ar vroad ha d'an arme a-bez e tleo mont meuleudi an Histor. ●(1927) GERI.Ern 72. brôad f. pl. ou, tr. «population, peuple, nation.» ●(1931) VALL 490b. Nation, tr. «brôad f. pl. ou.»
(2) Broad tud : nation.
●(1862) JKS 428. eleiz a vroadou tud a zo c'hoas hep an anaoudegez-se. ●(1868) FHB 161/34. ma vezo ive euruz ha galloudeg ar broiadou tud. ●(1872) FHB 394/225b. Ar broiadou tud a deu da veza evel eul lenn pe eur poul dour a ve bet hejet pe glabouset. ●(1877) BSA 317. eleiz a vroadou tud.
●(1904) DBFV 32b. broad tud, tr. «nation, nationalité.»
(3) Broad douar : terroir, contrée.
●(1866) LZBt Ebrel 115. bizitan tie-skol ar vroad douar-ze. ●117. kaset da benn-lec'h ar vroad douar-ze.
(4) (istor) Kevredigezh ar broadoù : Société des nations.
●(1920) MVRO 24/1a. Red eo ober gant «Kevredigez ar Broadou» eur c'horf beo hag oberiant.
- broadelbroadel
adj. National.
●(1914) DFBP 220b. national, tr. «Broadel.» ●(1923) FHAB Gwengolo 338. Santez-Anna 'zo lec'h broadel Breiz ; eno e tle beza grêt hor c'henta gouel broadel. ●(1926) FHAB Genver 4. eur gevredigez katolik ha broadel. ●(1926) FHAB Mae 164. o gwir broadel. ●(1926) FHAB Eost 287. ar spered broadel. ●(1941) ARVR 20/4a-b. da virout en e sav ha beo ar spered broadel keltiek.
- broadeladur
- broadelañbroadelañ
voir broadeliñ
- broadeler
- broadelerezh
- broadelezhbroadelezh
f. –ioù
(1) Nationalité.
●(1909) FHAB C'hwevrer 42. evit difen, kennerza ha buhezekât o broadelez. ●(1912) MMKE xiv. hep tiegez n'eus ket a vroadelez. ●(1914) DFBP 220b. nationalité, tr. «Broadelez.» ●(1925) FHAB Ebrel 126. da zelc'her broadelez Vreiz plomm en he sav. ●(1927) GERI.Ern 9 & 72. brôadelez, tr. «nationalité.» ●(1929) FHAB Genver 1. ar yez eo ene ar vro ; hi eo banniel beo ar vroadelez. ●(1941) DIHU 358/239. Bro ha broadeleh.
(2) Nation.
●(1925) FHAB Mae 163. dreist d'ar yezou ha d'ar broadeleziou.
- broadelidigezh
- broadeliñ / broadelañ
- broadelourbroadelour
m. –ion
(1) Régionaliste.
●(1915) KRVT 164/2d. an aotrou De la Malleray en doa graet labour eus ar gwella gant ar vroadelourien ("régionalistes").
(2) Nationaliste.
●(1931) VALL 490b. Nationaliste, tr. «brôadelour pl. ien.»
- broadelouriezh
- broadur / broiadur
- broadus
- broañ / broiañ / broiñbroañ / broiañ / broiñ
v.
I. V. tr. d.
(1) Acclimater.
●(1914) DFBP 5a. acclimater, tr. «Broia.»
(2) Rapatrier.
●(1941) FHAB Du/Kerzu 93. pa varve unan bennak eus o zud, ne lezent ket e relegou da wenna e diavaez bro ; klask a raent an tu d'o degas d'ar gêr d'o broa. (…) pa veze kollet korf eun den er mor (...) e veze da vihana, broellet, evel ma leverer e Eusa, da lavaret eo graet an neuz d'e vroa.
II. V. intr.
(1) Retourner au pays.
●(1927) GERI.Ern 72. V[annetais] broein v. n., tr. «retourner au pays.»
(2) S'établir dans un pays.
●(1927) GERI.Ern 72. V[annetais] broein v. n., tr. «s'établir dans un pays.»
- broc'h .1
- broc'h .2broc'h .2
m. –ed
I. (zoologie)
(1) Blaireau.
●(1499) Ca 27b. Broch. g. tesson vne beste sauuaige. ●g. boudouaut. b. broch. ●(1633) Nom 33b. Meles, tassus, vel taxus : taison, grisart : vn louçc, broch.
●(1659) SCger 115a. taisson, tr. «broc'h.» ●134a. broc'h, tr. «tesson.» ●(1732) GReg 98b. Bléreau, petit animal puant, tr. «Broc'h. p. broc'hed. Van[netois] broh. p. brohed» ●(1738) GGreg 17. ur broc'h, tr. «un blaireau.» ●(1744) L'Arm 32a. Bléreau, tr. «Broh.. hétt. m.»
●(1889) ISV 358. eur vanden broc'het.
●(1904) DBFV 33a. broh, m. pl. ed, tr. «blaireau.» ●(1925) SFKH 17. Jiboésat er gadon, er broh er heveleg. ●(1929) FHAB Ebrel 131. ar broc'hed a rede dre e goadou. ●(1983) PABE 44. (Berrien) brohed, tr. «(des) blaireaux.»
(2) Broc'h douar : blaireau.
●(1919) DBFVsup 11a. broh doar, m., tr. «blaireau.»
II. Sac'h-broc'h : havresac.
●(1955) VBRU 49. bugale ar skol (...) war o chouk ar sac'h-broc'h ma klenkent ennañ o levrioù.
III.
(1) Gleb evel ur broc'h : être très humide.
●(1803) (Brestad 17) MM 380. Quer glep, jadorgoae ac er broc'h, tr. G. Esnault «aussi mouillé, jadorguié, qu'un blaireau.»
(2) Kousket evel ur broc'h (en e doull) : très bien dormir.
●(1898) (T-Trevereg) MELu IX 281. Kousket vel eur broc'h, tr. E. Ernault «Dormir comme un blaireau.»
●(1912) T. G. FHAB Ebrel 118. Ar venec'h (...) a c'hourvezas en disheol (...) hag a en em roas da gousket evel broc'hed. ●(1935) (T) *Paotr Juluen ANTO 27-28. Eno daoust d'ar mor o trouzal hag an avel a-ziwar Lokireg o c'houeza war an tornaod, e kousken evel eur broc'h. ●41. Eur veaj hir ha drastus d'ar c'horf a laka an den da gousket evel eur broc'h, daoust ma ne vez ket war ar plu. ●(1938) *Erwanig SAV 11/6. Chimik a gouskas evel eur broc'h. ●(1943) (T) *Jarl Priel SAV 26/69. Me a bledo ganti pa vo kousket evel eur broc'h. ●(1955) (K) Y. ar Gow STBJ 127. Goude beza lavaret eur bedennig verr, e lammis em gwele hag ec'h en em rois da gousket mik, evel eur broc'h en e doull. ●151. Hogen ne zaleis ket d'en em voaza ouz hor gwele hag, evel eur broc'h en e doull, e kousken ennañ dibreder etre diou c'holc'hedad pell. ●(1970) (T) E. ar Barzhig BHAF 170. Digor-frank an nor, em eus kousket evel eur broh, daoust d'ar vatarasenn beza kalet, tud paour ! ●(1978) (T-Plougouskant) PBPP 2.1/86. Kousket evel ur broc'h, tr. J. le Du «dormir comme un loir /comme un blaireau/»
(3) (Roc'hal, diroc'hal) evel ur broc'h : très bien dormir.
●(1930) (L) Y.-V. Perrot FHAB Here 371. An Aotrou eno a roc'h evel eur broc'h. ●(1934) FHAB Eost 340. Te a roc'h, evel eur broc'h, ha ne gleves netra. ●(1950) (T) *Jarl Priel LLMM 19/31. Ha diroc'hal a rin evel ur broc'h. ●(1962) (T) E. ar Barzhig BRUD 16/5. 'N em lakâd a reas da zirohal evel eur broc'h. ●(1970) (T) E. ar Barzhig BHAF 159. Ne oa ket Soazig koulskoude, peogwir e tirohe evel eur broh.
(4) Flaerius evel ur broc'h : extrêmement puant. Cf. flaerius evel ur pudask.
●(1732 GReg 98b. Il est puant comme un bléreau. tr. G. Rostrenenn «Flærya a ra evel ur broc'h. qer flearyus eo evel ur broc'h, ou, hac ul lous.»
●(1965) P.-J. Helias BRUD 20/42. Eul louarn divergont, eur bleiz skilfet, ken flêriuz hag eur broh.
(5) (C'hwezhañ) evel ul louz : être très essouflé, être asthmatique.
●(1924) (T) F. al Lay BILZ 78. Pounner e oa ar barner, bec'h d'ean, en eur c'houeza evel eul louz, en em zevel war an dipr. ●(1962) (T) TDBP Ia 37. Hennez a oa berr warnañ 'vel eul louz, tr. J. Gros «il était essouflé (ou : asthmatique) comme un blaireau.»
- broc'h .3
- broc'had
- broc'hadegbroc'hadeg
f. –où Brouille, fâcherie.
●(1895) GMB 84. le petit trécorois broc'hadek, pique, brouillerie. ●broc'hadek zo trehè, il y a de la brouille entre eux.
●(1909) NOAR 13. ar re a oa broc'hadeg etrezo. ●(1927) GERI.Ern 72. broc'hadeg f., tr. «pique, fâcherie.» ●(1931) VALL 289b. ils sont fâchés, tr. «broc'hadeg 'zo ganto.» ●(1957) AMAH 52. broc'hadeg ha c'hign-c'hagn a savas zoken etrezomp.
- broc'hadenn
- broc'hañbroc'hañ
v.
I. V. intr.
(1) Broc'hañ ouzh ub. : se fâcher contre qqn.
●(1954) VAZA 59. darn 'zo a vroc'has da viken an eil ouzh egile.●(1957) AMAH 189. dre se e vroc'has outañ e dri geneil.
►absol.
●(1908) PIGO II 45. c'hoarzin n'hallen ket, na broc'han ken nebeut.
(2) (argot de Pont-l'Abbé) Se mettre en colère.
●(1936) IVGA 23. N'eo ket dao d'it «broc'ha» evit-se. ●(1960) LLMM 82/310. Langaj-chon ar vilajen gran. Broc'ha = Kounnariñ.
II. V. pron. réci. En em vroc'hañ : se brouiller, se fâcher.
●(1895) GMB 84. le petit trécorois 'n on vroc'hañ, se brouiller, se fâcher, en parlant de deux personnes.
●(1927) GERI.Ern 72. broc'ha v. réfl., tr. «(se) fâcher, (se) brouiller.»
- broc'het
- broc'heta
- broc'higbroc'hig
m. –où Blaireau à barbe.
●(1981) ANTR 129. Mond a ra ar brohig – eur skubellennig vian greed gant reun broh.
- broc'hig-ar-gwenanbroc'hig-ar-gwenan
m. (ornithologie) = (?).
●(1870) FHB 294/262a. Ne lazit ket kraperig ar gwez pe broc'hig ar gwenan, ha ne zineizit ket ar fouin pe glozard, pere a zistruj al laou-dar hag ar gwesped...
- brochbroch
m. –où
I.
(1) Bout (de bâton, de bois) pointu.
●(18--) AID 64. brochou queuneud.
●(1904) DBFV 32b. broch, m., tr. «brin, morceau (de bois).» ●(1931) VALL 572a. pointe de bois, bois pointu, tr. «broch m.» ●(1937) DIHU 312/279. bill (s. f.) : ur broch koed, beg moén get kocheu ér beg anehon aveit stardein er brahadeu ed. ●(1955) STBJ 168. eur broch keuneud lemm. ●184. bep a vroch keuneud troc'het eus ar c'harz.
(2) = (?) Gratte, sarcloir (?).
●(1920) KANNgwital 205/113. Guechall e veze c'houennet gant brochou (...) ; hirio gant ar c'houennerez.
(3) Ardillon (de boucle).
●(1931) VALL 35a. ardillon, tr. «broch m. pl. ou.»
(4) Fausset de tonneau.
●(1919) DBFVsup 11a. broch, m., tr. «fausset, cheville.» ●(1927) GERI.Ern 72. broch m., tr. «Fausset, cheville.» ●(1931) VALL 296b. Fausset de tonneau, tr. «broch m.» ●(1932) BRTG 117. de dennein chistr dré er broch. ●(1934) MAAZ 127. tennein e hrér chistr dré er broch. ●(1934) BRUS 273. Une cheville, tr. «ur broch –eu.»
(5) Bezañ e broch : être en perce.
●(1876) TDE.BF 78b. On dit e-broch, en perce, parlant d'un tonneau de vin.
●(1927) GERI.Ern 72. e broch, tr. «(tonneau) en perce.» ●(1931) VALL 296. (tonneau) auquel on a mis le fausset, tr. «e broch.» ●547. le vin est en perce, tr. «e broch eo ar gwin V[annetais].»
(6) Lakaat e broch : mettre en perce.
●(1931) VALL 547b. mettre en perce, tr. «lakaat e broch (une barrique de cidre eur varrikennad sistr).»
(7) spécial. (charpenterie) Crochet.
●(1942) DHKN 118. er brocheu koed e zalh er meinglaz bras en ou léh.
(8) Bout savet àr ar broch =
●(1909) DIHU 52/341. é ma bet saùet Dihunamb ar er broch ! ●(1924) DIHU 159/146. N'em es ket gouiet é hes hañni ahanomb hag en des klasket gounid argand na bout saùet ar er broch get er brehoneg. ●(1936) DIHU 303/129. Mar behè gourhemennet ne hellehè ket mui hañni bout barnour pé «iondr-korden», é Breih, hep gout ieh er vro, nezé ne vehè ket pèl er brehoneg é seùel endro ar er broch.
(9) Troc’hañ brochig da : sevrer (un enfant).
●(1927) GERI.Ern 72. trouc’ha brochig da, tr. «sevrer (un enfant).»
II. [Blason populaire] : Brochoù laou (surnom des habitants de Treffiagat).
●(1878) SVE 953. Treffiagat, brochou laou, / A ia d'ar mor daou-daou, / Da glask lanvez da nea, / Evid ober kerdenn d'ho c'hrouga.
III.
A. [broch]
(1) Troc'hañ broch da ub. : couper l’herbe sous les pieds à qqn.
●(1847) Caroff MDM 398. Eun dra gaer e ve, eun dra ezellant, trouc'ha brochig d'ar prosezou. ●(1872) FHB 384/149a. Ma ve trouc'het broch dezho, ma ve berroc'h ar peuri dindan ho zreid, ar veleien a zeufe buhan da veza tud all. ●(1942) VALLsup 92. Couper l'herbe sous les pieds à qqn, tr. F. Vallée «trouc'ha broch da u. b. et sevrer un enfant, Ernlt, «Geriadurig», p. 72.»
(2) Torret eo ar broch etre : être brouillé, avoir maille à partir.
●(1919) DBFVsup 11 (G). Torret é er broch étrezé, tr. «ils sont brouillés.» ●(1923) DIHU 142/250 (G) *Steruen. Torret oè er broch étrézè aveit mad. ●(1925) DIHU 166/250 (G) B. L.. Er Fransizion, a p'ou doè gouiet é oé torret er broch endro étrézé hag er Vretoned, en doè kroget arré de huintein ou boledeu mein ar kér. ●(1927) GERI.Ern 72. torret é er broch étrezé, tr. «ils sont brouillés V[annetais].» ●(1942) VALLsup 110. Ils ont maille à partir, tr. F. Vallée «torret ar broch etrezo.» ●(1942) DHKN 76 (G) Loeiz Herrieu. Fonapl é rédas dré er barréz er vrud éh oè torret er broch étré er vinouréz hag hé galant.
B. [brochoù] Aet an holl likedou da foar ar brochou : voir likedoù.
- broch-lazhbroch-lazh
m. (agriculture) Première cheville dans la latte de la charrue.
●(1904) DBFV 32a. broch lah, tr. «première cheville dans la latte de la charrue.»
- brochadur
- brochalbrochal
voir brochañ
- brochañ / brochal / brochiñbrochañ / brochal / brochiñ
v.
I. V. tr. d.
(1) Remuer (qqc.) à l'aide d'un bâton, d'un objet long.
●(1909) KTLR 39. ar binsettezou da vrocha an tân. ●(1909) FHAB Meurzh 92. da vrocha an neiz gant e vaz.
►absol.
●(1908) PIGO II 142. eur pikol jendarm hag a vroche gant e gleze evel eur c'hole fuloret.
(2) Embrocher.
●(1659) SCger 17b. brocher, tr. «brocha.» ●(1744) L'Arm 128a. Embrocher, tr. «Brochein.»
●(1866) LZBt Ebrel 104. bourrevien (...) ho broche gant ho goafio.
●(1904) DBFV 32b. brochein, v. a., tr. «embrocher, piquer, épingler.» ●(1924) ZAMA 196. hon daou o pilhaoua, o vrocha an hevelep laou.
(3) sens fig. Percer.
●(1935) DIHU 291/ 236. iliz-veur Amiens é vrochein en néan get hé zourieu.
(4) Cheviller.
●(c.1718) M 325/422) (N 1/31 - O 32/70 - P 71/219 - Q 220/242 - R 242/426) (S 1/138 - T 149/251 - U/V/W 252/343 - Y 343/344 - Z 344/345)">CHal.ms i. cheuiller mettre des cheuilles, tr. «brochein, lacat hibilieu, plantein hibilieu, hibiliein.»
●(1904) DBFV 32b. brochein, v. a., tr. «cheviller, mettre des chevilles.»
(5) Tricoter.
●(1876) TDE.BF 78b. Brochat, v. a., tr. «Tricoter.»
●(1970) GSBG 253. (Groe) xivu:r broša:l (= hi ’vourr brochal), tr. «Elle aime tricoter.»
(6) Réparer les toits de chaume.
●(1986) CCBR 42. (Brieg) réparer le chaume : «brochañ».
(7) Faire à la hâte.
●(1904) DBFV 32b. brochein, v. a., tr. «brocher, faire à la hâte.»
(8) Faire des nids d'abeille en crépis.
●(1986) CCBR 137. (Brieg) Réaliser ainsi le motif «nid d'abeille» se dit en breton : brochañ.
II. V. pron. réci. (en plt de bovins) En em vrochañ : se donner des coups de cornes.
●(1879) ERNsup 167. talbenn, fém. planchette qu'on met au front des vaches pour les empêcher d'avoir peur et de se brocher (en em vrochañ), Trév[érec].
III. V. intr. Frapper à l'aide d'un objet pointu.
●(1575) M 452-454. Pan deu ferm é termen, á sqæ dien en cog / Ha te dren maru diuez, mar ditruez ez brog, / Emæs az gloat ha ty, deffry á rencq dilog, tr. «Quand vient le terme rigoureux, elle frappe, certes, dans le cran ; / Et toi par la mort effrontée, qui touche si impitoyablement, / Hors de ton domaine et de ta maison, tu devras nécessairement déloger.»
IV. Brochañ laou : voir laou.
- broched