Recherche 'kel...' : 164 mots trouvés

• kel .1
  kel .1

  adj.

  I. Adj. Vif.

  ●(1957) DSGL 64. nen doh ket mui ken kel, tr. «vous n'êtes plus si vifs.»

  II. Adv.

  A. (couleurs)

  (1) Du-kel : très noir.

  ●(1843) LZBg 1^añ blezad-2^l lodenn 11. é zeulegad dûquel. ●(1896) HIS 144. en héaul e zisko bout du-keul.

  ●(1907) BSPD I 40. Du-keul ha tihoél e oé. ●(1913) AVIE 333. en hiaul memb e zas de vout du-keul. ●(1921) GRSA 22. bout en doè gareu ha morhedeu ki, du kel, korv ul luhern ha lost ul léon. ●(1921) DIHU 118/228. hé mantel du kel. ●(1923) DIHU 139/196. hé fas du-kel, hemb tam buhé.

  (2) Ruz-kel : rouge vif.

  ●(1904) DBFV 125b. ru-kel, tr. «rouge vif.» ●(1907) VBFV.bf 38b. ru kel, tr. «rouge vif.»

  B. Bev-kel.

  (1) Bien vivant, tout vif.

  ●(1904) DBFV 125b. biù-kel, tr. «tout vif, vivant.» ●(1907) VBFV.bf 38b. biù kel, tr. «tout vif.»

  (2) =

  ●(1939) ANNI 8. Deu rohan a zigorded en doè goaf Siefrid, ha brelimet biù kel e oè er varùen anehi.

• kel .2
  kel .2

  adv. Aussi, si. cf. ken

  ●(1867) FHB 113/71b. ar goad ne zisken ket kell lampr.

• kel .3
  kel .3

  m. –ioù, kili

  I.

  (1) Box, stalle, compartiment.

  ●(1499) Ca 168b. Quel vide in crou. ●(1650) Nlou 145. Voar an fouen glas en quel, tr. «sur le foin vert, dans l'étable.»

  ●(1716) PEll.ms 766. M^r Roussel m'a appris qu'en son pais de Haut-Leon, Kell est la creche des veaux en particulier. ●(1732) GReg 370a. Etable, logement des veaux : retranchement dans une étable, tr. «kæl. p. kælyou, kæily, kily.» ●818a. Retranchement dans une étable pour des veaux, tr. «Kæl. p. kælyou, kily.» ●(1752) PEll 477. M. Roussel m'a appris qu'en Haut-Léon Kell est spécialement la créche des veaux séparée en particulier.

  ●(1896) GMB 529. pet[it] Tréguier] kél, m., compartiment dans une étable, pour les veaux que l'on veut sevrer.

  ●(1919) KZVr 350 - 15/11/19. kel, ar c'hel, tr. «le box du cheval à Lannilis, Loeiz ar Floc'h.» ●(1931) VALL 274a. compartiments dans l'étable, tr. «kél m. pl. iou et kili.»

  (2) Lakaat ub. er c'hel : cloîtrer qqn.

  ●(1732) GReg 175a. Cloitrer (en termes burlesques, parlant d'une fille), tr. «lacqat er c'hêl.»

  (3) fam. Lit.

  ●(1982) PBLS 39. (Langoned) mond a ran d'am hel, tr. «je vais ‘au lit'.»

  II. Cloison.

  ●(1716) PEll.ms 766. Kell ou Kêl, separation de logement, cloison, appartement particulier. Il se dit parmi les paisans des separations qu'ils font dans les etables entre les differentes especes de bétail quy y logent. ●(1752) PEll 477. Kell, ou Kêl, séparation de logement ; ce qui fait une chambre séparée, appartement. Dans les étables, c'est seulement ce qui sépare le bétail de différents espèces.

• kel .4
  kel .4

  m. –où Nouvelle. cf. keal

  ●(1732) GReg 67a. Avis, nouvelles, tr. «qéhézl. p. qéhézlou.» ●663a. Nouvelle, tr. «Qéhezl. p. qéhezlaou. qéhezlou. Van[netois] Qevell. p. ëu.»

  ●(1959) TGPB 115. Ma ! n’emañ ket parrez Langoad e penn all ar bed, ha mar chom an hini-gozh re bell-amzer hep reiñ kel.

• Kel-an-Ebrel
  Kel-an-Ebrel

  Premier avril.

  ●(1911) BUAZperrot 238. da geal an ebrel.

• Kel-ar-Genver
  Kel-ar-Genver

  m. Premier janvier.

  ●(1691) CF 12. laquaat pemp neuden ouc'h an nor da quæl ar guenver.

  ●(1929) FHAB Meurzh 116. foar Kel ar Genver, e Lesneven.

• Kel-ar-Goañv
  Kel-ar-Goañv

  m. Premier novembre.

  ●(1633) Nom 226a-b. Pandicularis dies, omnium Sanctarum festum : le iour de tous les Saincts : gouel an oll Sènt, quel an gouà.

  ●(1908) FHAB Du 329. araog kel-ar-goanv. ●(1922) KAAG 42. Da Gel ar goanv, e ves henoret an holl zent. ●(1931) FHAB Here 400. abenn goueliou kel-ar-goanv, da ziwezata. ●(1941) FHAB Du/Kerzu 93. Goueliou Kel-ar-goañv.

• keladur
  keladur

  m. Doloire, herminette.

  ●(1499) Ca 169a. Queladur. g. (…) l. hic alabrus / bri. ●(c.1500) Cb [queladur]. Queladur. g. doulouere. l. hic alabrus /. ●(1521) Cc [queladur]. Queladur. g. doulouere. lat. hic alabrus alabri.

  ●(1659) SCger 166b. queladur, tr. «dolouere.» ●(1732) GReg 299b. Doloire, instrument de charpentier, de tonnellier, &c., tr. «Qeladur. p. qeladuryou.» ●364b. Erminette, outil de charpentier, &c., tr. «Qeladur. p. qeladuryou.»

• keladuriat
  keladuriat

  v. Travailler avec la doloire, l'herminette.

  ●(1732) GReg 364b. Travailler avec l'erminette, tr. «Qeladuryat. pr. qeladuryet.»

• kelajoù
  kelajoù

  plur. Nouvelles.

  ●(1732) GReg 663a. Nouvelles incertaines, tr. «Qéhezlaichou.»

  ●(1824) BAM 89. un dougueur quelaichou. ●(1879) MGZ 80. kellachou ha trouz ar bed.

• kelan
  kelan

  m. –où Cadavre.

  ●(1914) RNDL 48. él ur helan ér mor, tr. «comme un cadavre dans la mer.» ●88. kelaneu en dud youank ar er bratel ! ●(1941) DIHU 357/233. haval doh kelaneu tud. ●(1962) GERV 76. kelan ar plac'hig kaez. ●78. ar c'helan paour.

• kelaoua
  kelaoua

  v. intr. Chercher des renseignements.

  ●(1969) BAHE 59/6. servijoù-kelaoua ar gouarnamant.

• kelaouadenn
  kelaouadenn

  f. –où Communiqué.

  ●(1931) VALL 137a. (un) communiqué, tr. «kelaouadenn f.»

• kelaouadur
  kelaouadur

  m.

  (1) Information.

  ●(1931) VALL 389b. Information, tr. «kelaouadur.»

  (2) Communiqué.

  ●(1931) VALL 137a. Communiqué, tr. «kelaouadur m.»

• kelaouenn
  kelaouenn

  f. –où

  (1) Journal.

  ●(1924) FHAB C'hwevrer 78. Setu int, ur blokad anezo, o paouez sevel ur gelaouenn da studia kement a zell ouz ar brezoneg hag ar Vro. ●(1931) VALL 408b. Journal, tr. «kelaouenn f.» ●(1941) ARVR 26/3a. Ar «Gelaouenn Ofisiel» a zifenn ouz ar vezinerien gwerza ar bezin-mor. ●(1950) KROB 21/1. kas d'ezo ar gelaouenn… ●(1951) BLBR 34/24. e weloc'h ho kelaouenn o kaeraat, evel ar glazeri dindan gliz an nevez-amzer. ●(1958) LLMM 71/427. Mes Jakez Konan, ar bouloñjer, hag an Dimezell Blev-Griz – burev-butun ha kelaouennoù – eus ar Ru-vras.

  (2) Revue.

  ●(1957) BRUD 1/5. eur gelaouenn lennegel e brezoneg penn-da-benn. ●(1959) BAHE 18/3. kelaouenn Rannyezhouriezh a vro-Velgia.

• kelaouenn-gelc'h
  kelaouenn-gelc'h

  f. (presse) Revue.

  ●(1931) VALL 659b. Revue ; publication périodique, tr. «kelaouenn-gelc'h f. pl. kelaouennou-kelc'h.»

• kelaouenner
  kelaouenner

  m. –ion Journaliste.

  ●(1931) VALL 409a. Journaliste, tr. «kelaouenner pl. ien.» ●(1963) LLMM 99/265. Ur bagad kelaouennerien, (…), o devoa yennet ouzh moger ur stal Vassili.

• kelaouennerezh
  kelaouennerezh

  m. Journalisme.

  ●(1931) VALL 409a. Journalisme, tr. «kelaouennerez m.»

• kelaouer
  kelaouer

  m. –ion

  (1) Raconteur de nouvelles.

  ●(1732) GReg 663a. Nouvelliste, tr. «Qéhezlaouër. p. qéhezlaouëeryen.» ●C'est un grand nouvelliste, tr. «Ur c'hehezlaouër bras eo, mar deus ér vro.»

  ●(1876) TDE.BF 331b. Kelaouer, s. m., tr. «Donneur de nouvelles.»

  (2) Informateur.

• kelaouiañ
  kelaouiañ

  v. tr. d. Annoncer, répandre des nouvelles.

  ●(1962) EGRH I 29. kelaouiañ v., tr. « annoncer, répandre des nouvelles. »

• kelaouier
  kelaouier

  m. -ien Propagateur de nouvelles.

  ●(1962) EGRH I 29. kelaouier m. -ien, tr. « propagateur de nouvelles. »

• kelaouiñ
  kelaouiñ

  v.

  I. V. tr. d.

  (1) Kelaouiñ ub. : annoncer, faire savoir une nouvelle à qqn.

  ●(1902) MBKJ 21. Kelaoui a ran ar glanvourien, hag e leveront d'in ez int pareet.

  ►absol.

  ●(1855) TOB 2. Ils sont allés débiter des nouvelles, tr. «Ed int da gelaoui.»

  (2) Kelaouiñ udb. d'ub. : faire savoir qqc. à qqn.

  ●(1907) AVKA 319. Setu ekeit ha ma oa ar gwrage santel o vont da Jerusalem da geloi d'an deskibien ar pez ho devoa gwelet.

  ►[devant une subord.]

  ●(1909) BOBL 08 mai 228/3a. Ar Bobl disadorn a gelaoue e oa bet eur gann etre (…).

  II. V. pron. réfl. En em gelaouiñ : se renseigner.

  ●(1866) FHB 100/383b. it, hag en em guelaouit mad divar benn ar buguel-ze.

• kelastrenn
  kelastrenn

  f. –où Houssine.

  I.

  ●(1659) SCger 166b. quelastren, tr. «houssine.» ●(1732) GReg 452a. Gaule, houssine propre à corriger un enfant, tr. «Quylastrenn. p. quylastrennou. qelastrenn. p. ou.» ●502a. Houssine, gaule, ou verge de houx, &c., tr. «Qelastrenn. p. qelastrennou. quylastrenn. p. ou. ur guelastrenn. ur guylastrenn.» ●(1738) GGreg 21. kelastreñ, ar guelastrenn, tr. «houssine.»

  ●(1931) VALL 168b. Cravache, tr. «kelastrenn-varc'h f.» ●(1978) BAHE 99-100/68. rak kerkent e veze gwelet e gelastrenn o sevel er vann.

  II.

  (1) Bezañ diaes e gelastrenn :

  ●(1932) ALMA 101 (L). Daoust hag eun den all a c'helle beza eürusoc'h eget Kola ? Ar re all a vez dies o c'halastren avechou. eur c'hreunen bennak a vank e chapeled o eürusted.

  (2) Bezañ droug en e gelastrenn :

  ●(1922) FHAB Du 345. Eur ganfardez !... atô drouk en he c'helastren.

• kelastrennad
  kelastrennad

  f. –où Coup de houssine, de cravache.

  ●(1931) VALL 168b. Coup de cravache, tr. «kelastrennad f. pl. ou.»

• kelastrennañ
  kelastrennañ

  v. tr. d. Frapperr avec la houssine, la cravache.

  ●(1931) VALL 168b. frapper avec la cravache, tr. «kelastrenna.»

• kelav
  kelav

  voir kelo

• kelc'h
  kelc'h

  m. & adv. –ioù

  I. M.

  A. (géométrie) Cercle.

  ●(1499) Ca 35a. Cercl vide in quelch. ●169a. Quelch. g. cercle. ●(1633) Nom 195b. Circulus : cercle, rondeau : cercl, quelch, roundachen.

  ●(1659) SCger 21a. cercle, tr. «quelc'h, p, iou.» ●166b. quelc'h, tr. «cercle.» ●(1732) GReg 145a. Cercle, ligne tirée en rond, tr. «Qelc'h. p. qelc'hyou.»

  B. (par analogie)

  (1) Cercle de fer sur le bout des moyeux.

  ●(1732) GReg 154b. Cercles de fer sur les deux bouts du moyeu [d'une charrette], tr. «qelc'h. p. qelc'hyou.»

  (2) Cercle de sabot, cerceau de barrique, feuillard.

  ●(1931) GWAL 136-137/424. (kornbro Perroz, Treger-Vras) Keilh : fret, fretenn (e galleg, cercle de sabot) hag ivez kelc'h barrikenn hag all.

  ►[au plur. après un art. ind.] Ur c'helc'hoù : un cercle de sabot.

  ●(1913) FHAB Meurzh 90. Kilhou da gilha skudellou, / A vijet (sic) eur c'hilhou mad. ●(1937) ALMA 67. Kilhou da gilha va boutou, / A vije bet ur c'hilhou mat.

  (3) (habillement) Cercle à crinoline.

  ●(1867) FHB 103/402a. Saeou seiz bete'n douar ha killou dindanho.

  C. sens fig. Kelc’h ar marv : cercle de la mort.

  ●(1962) TDBP II 248. Pa vez eun den prest da vervel e vez gwelet kelh-ar-maro war e vizaj, tr. «quand un homme est sur le point de mourir on voit le cercle de la mort (pincement de la bouche et du nez) sur son visage.»

  D. (astronomie)

  (1) Disque.

  ●(1903) MBJJ 68. Goude koan e choman pell war ar pont, 'vel kalz a re all, da zellet al loar o sevel a-uz da Gret : ru-tan eo, nemet eo sautret gant tammo melg, hag he c'helc'h a zo reiz, nemet eo troc'het eun nebeudig war an tu deo tost d'ar kroec'h, 'vel eun dorz vara voulc'het. 'Benn arc'hoaz 'ne vo ken ennan troc'h e-bed, rag arc'hoaz en em gav an daouzekved.

  (2) Halo.

  ●(1931) VALL 352b. Halo, tr. «kelc'h (war an heol solaire ; war al loar lunaire), m. pl. iou.» ●(1942) VALLsup 109a-b. Dicton tiré de l'apparence de la lune, Kelc'h a-bell barrad a-dost – Kelc'h a-dost barrad a-bell.

  (3) Kelc'h botez = (?).

  ●(1972) HYZH 75/36. an Nevez bihan, an Nevez bras, ar c'hentañ Kartier, an diskar, ar C'hartier diwezhañ, ar c'hresk, al linenn, ar c'helc'h botez.

  II. Loc. adv. War gelc'h : en forme de cercle, circulairement.

  ●(1911) BUAZperrot 86. Ar C'holise a oa eun teatr var gelc'h. ●797. abalamour m'eo savet var gelc'h evel eur forn.

• kelc'h-botez
  kelc'h-botez

  m. (astronomie) =

  ●(1972) HYZH 75/35. 36. an Nevez bihan, an Nevez bras, ar c'hentañ Kartier, an diskar, ar C'hartier diwezhañ, ar c'hresk, al linenn, ar c'helc'h botez.

• kelc'h-c'hoari
  kelc'h-c'hoari

  m. (jeu) Cerceau.

  ●(1931) VALL 105b. Cerceau, tr. «kelc'h (-c'hoari).»

• kelc'h-gwern
  kelc'h-gwern

  m. kilc'hi-gwern (marine) Rocambeau.

  ●(1979) VSDZ 31-32. (Douarnenez) Er skloupoù oa kilc'hi-gwern evit derc'hel ar ouel stag deus ar wern : pevar pe bemp kelc'h-gwern – kilc'hi-gwern a vez lavaret pet (lire : pe) lod a lavar rakennoù-gwern, tr. (p. 200) «Sur les sloups tu avais des cercles de mât pour tenir la voile au mât. : il y en avait quatre ou cinq. On les appelle ‘cercles de mât' ou ‘rocambeaux'.»

• kelc'h-kart
  kelc'h-kart

  m. (marine) Quadrant.

  ●(1857) HTB 38. Darn a gemere ar c'hlerc'h-kart en pehini n'anaveent netra ; darn-all a selle dre an teleskop hep guelet natra (lire : netra).

• kelc'h-red
  kelc'h-red

  m. (astronomie) Orbite.

  ●(1905) BOBL 04 mars 24/2c. Kelc'h-red an Douar eo an hent ema o redeg dre ennan, evid trei en dro d'an Heol.

• kelc'h-studi
  kelc'h-studi

  m. kelc'hioù-studi Cercle d'étude.

  ●(1906) BOBL 14 avril 82/1a. paotred ar c'helc'h-studi. ●(1907) FHAB Meurzh/Ebrel 34. prezegerien ar c'helc'hou-studi. ●(1925) FHAB Du 407. Setu savet, e skolaj Lesneven, eur c'helc'h studi brezonek, e hano Kelc'h Sant-Weltas.

• kelc'hañ
  kelc'hañ

  voir kelc'hiañ

• kelc'hdro
  kelc'hdro

  f. –ioù (astronomie) Orbite.

  ●(1931) VALL 515a. Orbite, tr. «kelc'hdro f.»

• kelc'hdroad
  kelc'hdroad

  f. –où (astronomie) Orbite.

  ●(1931) VALL 515a. Orbite, tr. «kelc'hdrôad f.»

• kelc'henn
  kelc'henn

  f. –où (botanique) Cerne d'un arbre.

  ●(1931) VALL 106a. Cerne dans un tronc d'arbre coupé en travers, tr. «kelc'henn f.»

• kelc'henn-c'houzoug
  kelc'henn-c'houzoug

  f. (bijouterie) Collier.

  ●(1931) VALL 132a. Collier, tr. «kelc'henn(-c'houzoug) f. pl. kelc'hennou (-gouzoug).»

• kelc'henn-vrec'h
  kelc'henn-vrec'h

  f. (bijouterie) Bracelet.

  ●(1931) VALL 79b. Bracelet, tr. «kelc'henn-vrec'h f.»

• kelc'hennva
  kelc'hennva

  m. –où Amphithéâtre.

  ●(1931) VALL 23b. Amphithéâtre, tr. «kelc'hennva m.»

• kelc'het
  kelc'het

  voir kelc'hiet

• kelc'hgelaouenn
  kelc'hgelaouenn

  f. –où (presse) Revue.

  ●(1931) VALL 659b. Revue ; publication périodique, tr. «kelc'hgelaouenn f.» ●(1957) AMAH 154. Karget e oan ivez d’ober war-dro « Correspondance » ; ne gomzan ket eus al lizhiri, met eus ul levrig, kelc’hgelaouenn an Atelier.

• kelc'hiad
  kelc'hiad

  m. –où Circonférence.

  ●(1872) ROU 57. Ar re a zo en ur c'helc'had en dro d'ar vourc'h, tr. «ceux situés sur la circonférence du bourg.»

• kelc'hiadur
  kelc'hiadur

  m. Cerclage.

  ●(1931) VALL 105b. Cerclage, tr. «kelc'hiadur m.»

• kelc'hiañ / kelc'hañ
  kelc'hiañ / kelc'hañ

  v.

  I. V. tr. d.

  A. Cercler (une barrique, etc.).

  ●(1732) GReg 145a. Mettre des cerceaux à une barrique, &c., tr. «qelc'hya ur varricqen, ur c'helorn.»

  ●(1876) TDE.BF 331b. Kelc'hia, v. a., tr. «Entourer d'un cercle, cercler.»

  ●(1907) PERS 164. o kelc'ha barikennou. ●(1931) GWAL 136-137/424. (kornbro Perroz, Treger-Vras) Keilha : lakaat eur c'heilh (da...).

  B.

  (1) Encercler (des gens, une maison, etc.), assiéger, boucler.

  ●(1876) TDE.BF 331b. Kelc'hia, v. a., tr. «par extension, bloquer, cerner.» ●(1878) EKG II 1. ober an dro d'eomp, kelc'ha ac'hanomp. ●165. kelc'ha an ti.

  ●(1906) BOBL 03 mars 76/2b. kelc'hia an iliz. ●(1907) PERS 284. kear a oa kelc'het gant ar Brusianed. ●(1907) FHAB Genver/C'hwevrer 25. Guened a zo Saozoun o kelc'hia anezhi ivez. ●(1911) BUAZperrot 262. kelc'het en devoa Pavi. ●(1915) MMED 61. ar zoudardet o doa kelc'het Sebastopol. ●187. ar Zaozon a gelc'has Roazon er bloaz 1356.

  (2) Attraper (à la pêche).

  ●(1910) MAKE 114. eun toullad meilhed, pesked a dalvoudegez, en doa bet an eurvad da gelc'ha en eun taol-roued.

  (3) Ensorceler.

  ●(1876) TDE.BF 331b. Kelc'hia, v. a., tr. «par extension, ensorceler. Ce dernier sens vient de ce que les sorciers tracent des cercles sur le sol.»

  II. V. pron. réfl. En em gelc'hañ : se ranger en cercle autour de qqn, de qqc.

  ●(1877) EKG I 38. ho galvaz d'en em gelc'ha enn dro d'ezhan. ●(1878) EKG II 319. An dud, epad keit-se, a ioa en em gelc'het a dost.

  ●(1903) MBJJ 105. ar runio (...) o c'hlasaat hag en em gelc'han en-dro d'imp.

• kelc'hiek
  kelc'hiek

  adj. Circulaire.

  ●(1931) VALL 124b. Circulaire, tr. «kelc'hiek.»

• kelc'hier .1
  kelc'hier .1

  m. –ion Sorcier, magicien.

  ●(1876) TDE.BF 331b. Kelc'hier, s. m., tr. « Sorcier, magicien ; pl. ien.»

• kelc'hier .2
  kelc'hier .2

  m. –où Compas.

  ●(1931) VALL 137b. Compas, tr. «kelc'hier m. pl. ou.»

• kelc'hiet / kelc'het
  kelc'hiet / kelc'het

  adj. Rangés en cercle autour de qqn, de qqc.

  ●(1872) ROU 77a. Ils étaient rangés en cercle autour de..., tr. «Killed oant en dro da... (kelc'hed). ●Ils sont cernés, tr. «kelc'hed int ; kelc'hed eo en dro dezo.» ●(1878) EKG II 174. Per hag he amezeien, kelc'het enn dro d'an daol.

• kelc'hlizher
  kelc'hlizher

  m. –où

  (1) Lettre circulaire.

  ●(1954) BAHE 2/9. ur c'helc'hlizher ofisiel.

  (2) Encyclique.

  ●(1931) VALL 255a. Encyclique, tr. «kelc'hlizer m. pl. iou et liziri (ar Pab).»