Devri

Recherche 'ma...' : 1293 mots trouvés

Page 1 : de ma-1 (1) à machan (50) :
  • ma .1
    ma .1

    adj. & pron. cf. va

    I. Adj. poss.

    (1) Mon, ma, mes

    (14--) Jer.ms 197. Autrou dystreyt reyt dyff ma ro, tr. «Seigneur, revenez, donnez-moi mon don.» ●(1499) Ca 129b. Ma. g. mien. ●(1530) Pm 25b (Tremenuan). Ma map doucc huec me o requet, tr. «Mon fils doux et tendre, je vous le demande.» ●193c (Pemzec Leuenez). cleau ma leff, tr. «entends mon gémissement.» ●245a (Mab Den). Ma map labour flour ez tourel, tr. «Mon fils, travaille bien dans ta tour.» ●(1530) J p. 17b. Ma maestr, tr. «Mon maître.» ●197a. Dre ma lausquentez, tr. «par lâcheté.» ●(1576) Cath 31. deux ma muyaff caret, tr. «Viens, ma bien-aimée.» ●(1580) G 454. Ma ny, tr. «Mon neveu.» ●884. Ma spy ha ma aquet, tr. «Mon espoir et ma pensée.» ●1251-1252. ma treyt dyf, tr. «mes pieds à moi.» ●(1612) Cnf 5b. rannaff à gra ma calon. ●(1641) Missirien 1. Ma gourhemennou dam moezrep Louisa.

    (1659) SCger 80a. mon, tr. «ma

    (1857) AVImaheu 12. dré en arben a me ç'hanhue.

    (1902) PIGO I 24. ma marc'h ha ma zi.

    (2) De mon, ma, mes.

    (18--) GBI II 524. Ann dud ma zi hen klasko d'in, tr. «Les gens de ma maison me l'iront chercher.»

    II. Pron. pers.

    (1) Elément de formation de la particule gérondive S1.

    (1530) J p. 100a. ma em crougaf, tr. «m'étrangler.» ●(1576) Cath p. 16. me so ma em roet (…) da iesus-christ, tr. «Je me suis donnée (…) à Jésus-Christ.»

    (2) [devant un inf.] Me.

    (14--) N 360. Pan gousoch distac ma naquat, tr. «Comme vous savez si bien me narguer.» ●870. an guentl yen so oz ma benaff, tr. «la froide douleur de l’enfantement me déchire.» ●(1530) Pm 71. Ma ancouffat, tr. «M'oublier.» ●84. Allas iesu pez voe dide / Ma lesell real eual se, tr. «Hélas, Jésus, pourquoi / Me laissas-tu réellement ainsi.» ●(1575) M 1848. Hep ma reuilaff barr, tr. «Sans qu'ils me révèrent aucunement.» ●(1612) Cnf 72b. ouz ma croeiff do Imaig, ha hiuilidygaez à hanoch.

    (1839) BESquil 99. Doué em gùéle, me jugein e rei un dé.

    (3) [devant un pp.] Me.

    (1612) Cnf 47b-48a. milliguet r'a vezo an dez pé en heny ez eus ma enguentaet. ●69a. pe-heny endeueus ma dazprenet dré è goat precius.

    (4) [devant un impératif] Moi.

    (14--) N 1924. ma sicourit rez em ezomp, tr. «aidez-moi dans ma nécessité.» ●(1557) B I 597. Ma lest gant y louuidien, tr. «Laissez-moi avec elle, sots que vous êtes.»

    (18--) SBI I 256. cloaregic, ma gortoët, tr. «petit clerc, attendez-moi.»

  • ma .2
    ma .2

    conj. & adv. cf. ma .3

    I. Conj.

    (1) Où.

    (1575) M 223. Sanct Bernard á deury, en é pridiriou / A goulenn maz eo æt, nep á care’n bedaou, tr. «Saint Bernard avec gravité, dans ses méditations / Demande où sont allés ceux qui aimaient les choses du monde.»

    (c.1680) NG 42. Pehour, pehoures, ma hydé ?, tr. « Sinner, man or woman, whither wilt thou go ? » ●(1689) DOctrinal 192. pedi gant hini é goulennas, pe ouz piou ec’h apparchanté ar quarter mazedo ebarz, tr. Herve Bihan « auquel il demanda à qui appartenait le quartier où il se trouvait. » ●202. na alle den gouzout ma zoa eat. ●(1741) RO 2423. ma hetu ô hunan. ●(1792) BD 3745. oho ma hochuy diaoullo, tr. «Oh, diables où êtes-vous ?»

    (1849) LLB 1963. Hag en davarn mé hé d’ivèt chopinad. ●(18--) SAQ ii 225. Ma zit-hu evelse, va mab ?

    (2) Où (relatif à un endroit).

    (1499) Ca 24a-b. g. le lieu ou len tue les bestes. b. an lech maz lazer an milet. ●(c. 1501) Donoet 19-16. qua uadit] Rex, ma tremen an Roe ?, tr. « qua uadit] Rex, où passe le roi ? » ●(1530) Pm 31. En eff (…) / Maz pat bizhuiquen leuenez, tr. «Au ciel, (…) / Où dure à jamais la joie.» ●(1557) B I 267. A quement anhez ma veziff, tr. «en quelque lieu que j’habite.»

    (17--) VO 108-109. én ur sal a costiad d’en hani ma hoèmb.

    (1872) ROU 50. An ti ma emaoun o chom, an ti ma z-aan breman da choum. ●Er stad m’ema. ●(1896) HIS 24. bout e oé kerteri vras ér vro ma oé Jacob.

    (1911) BUAZperrot 232. ar barrez m’edo e dud o chom. ●(1909) NOAR 36. eur c’hardi ma tastume loenedigou. ●(1916) KANNlandunvez 64/463. Ar c’henta ti ma tiskennaz Jezuz ennhan a oa eun ti soul dirapar.

    (3) Où (relatif au temps).

    (1530) Pm 1 (Tremenuan). en eur hac en pret / maz voe doe en bet man ganet, tr. «à l’heure et au moment / Où Dieu naquit en ce monde.» ●(1633) Nom 54b-55a. Repotia : le banquet qu’on fait és natiuitez des enfans : an bancquet á grær an dez ma vez ganet an bugale.

    (1849) LLB 1012. én dé kaer mé timé.

    (1942) DHKN 88. un dé mah oen d’en Ulster é vonet, doh men guélet é saùas huchereh, ha kent pèl tolpereh.

    II. Adv. interrogatif : où ?

    (1637) Vsba 145. Ma eaz te dallic : ma it hu dallic, tr. « où vas-tu petit aveugle, où allez-vous. »

  • ma .3
    ma .3

    conj. cf. ma .2

    (1) Que.

    (1893) IAI 120. ar re-ma gwelet m’o doa he gourach burzudus e kreiz an emgannou, ha gwelet ma raent ive bemdez er prizoun he vertuziou a gristen hag a roue ker flamm hag an eol, a ziskuezas kaout evitan brasoc’h respet hag evit ho mistri. ●136. c’hoant m’en doa da velet an deskadurez o kreski.

    (2) Que.

    (1872) FHB 384/146b. c’hwi a c’houlenn ma vezo pelloc’h eun termen da gemment a voallou.

    (3) Qui.

    (1869) FHB 216/51a. ep anaout zoken ar re ma ra vad dezho.

    (4) Adj. au superl. + ma + c’hall… : le … qu’il peut/qu’ils peuvent.

    (1942) DRAN 78. a gerz buana ma c’hall, e-kichen ar pevar arouezier all.

  • ma .4
    ma .4

    conj. Si. cf. mar

    (1) Suivi d’un indicatif.

    (1575) M 448. Ma ne goelaff affet, dam pechet à prêt mat, tr. «Si je ne pleure sérieusement mon péché de bonne heure.» ●1114. Ma nez vez eff en bet, amantet á het cam, tr. «Si tu ne l’as en ce monde expié pas à pas.» ●(1612) Cnf 2a. ma coez an eil hac eguile à nezo. ●5a. ma ne deuzr en em amanty. ●23a. ne gall quet bezaff absoluet, ma ne discoulm da quentaff. ●79a. ma na dihun an pastor ez rauisser an deuet.

    (1974) THBI 169. ha mag a lesket ober pe eun alumenn ha kafe. ●182. Thumette, mag e vrasez eun tammig vo ar brava plac’h yaouank Pleur. ●198. M’hag ar re goz zo bet fur.

    (2) Suivi d’un subjonctif.

    (1575) M 854. ma ne ve iust é cont, ez spont ouz he contaff, tr. Fleuriot GVB 285 « et si n’était juste son compte… »

    (1659) SCger 110b. si, tr. «ma.» ●si son pere estoit retourné, tr. «ma vihe distroet e dat.»

  • ma .5
    ma .5

    interj.

    (1) Eh bien !

    (1908) KMAF 52. Ma ! C'hoant am eus da lavaret ne vo ket abred an aotrou Baraz... ●(1910) MAKE 19. ! Evit parea n'o deus nemet koueza eveldon-me diwar hor gwezenn kerez. ●21. ! Kerzit holl diouz va hent ! 23. ! eme Yan, mont a rin d'ar groug neuze mar fell d'eoc'h.

    (2) Onomatopée qui exprime l'étonnement.

    (1902) PIGO I 11. «Ma ! Biken n'am bije kredet !» 'me unan.

  • ma .6
    ma .6

    part. cf. ra

    (1) Part. opt + futur (ancien subjonctif). Que.

    (14--) Jer.ms 59. Maz lazyff fyn an mastyn hec. / Myret na achapo an louhec., tr. « Que je tue bien le mâtin répugnant. / Prenez garde que n’échappe le pouilleux. »

    (1899) LZBt Meurzh 5. Ma roio Doue ho c'hoant d'ec'h !

    (1903) MBJJ 149. Ma vo krusifiet ! ●(1907) AVKA 240. Ma na vo den o tibi deus da freuz, ha ma na grouo hini warnout. ●(1913) LZBt Gwengolo 17. Ma vo ar zilwidigez war'n'out ! (...) Ma roio Doue d'id an evurusted !

    (2) =

    (1907) AVKA 60. Ma laras d'an den seziet : «Me a c'hourc'hemen d'it : sav az sav, kemer da c'holc'hed ha kerz !»

    (2) C’est ainsi que, que.

    (1907) AVKA 60. Ma laras d’an den seziet : «Me a c’hourc’hemen d’it : sav az sav, kemer da c’holc’hed ha kerz !»

  • ma-unan
    ma-unan

    pron.

    (1) Moi-même.

    (1659) SCger 176b. ma vnan, tr. «moy mesme.» ●(1727) IN II (avis) iv. va hunan emeus guelet an experianç eus ar pez a lavaran. ●(1761) HBrezonec prefaç [4]. ha ma en em soumetãn vahunan dar santimanchou. ●(1792) CAg 17. Hum vlesset-onn me hunan.

    (1907) AVKA 18. distroet dre ama d'en digemen d'in evid mac'h in ma-unan d'en adori.

    ►[après un pron. pers.]

    (1499) Ca 133b. g. moymesmes b. me mahunan. ●(1621) Mc 81. euel pan ve me ma hunan en deffe y gret.

    (1877) BSA 225. Me va-unan a bign eno gant va mab.

    ►[renforce une prép. conj. S1]

    (1621) Mc 75. da renonc diff ma hunan.

    (1710) IN I 31. en em blijout enon va-unan.

    (1821) SST.ab xxxviii. laret e mès aben dohein me hunan. ●(1852) MML 57. mez hag euz am eus deusîn mac'h-unan. ●(1878) EKG II 121. Ne vezign ket pell eme-ve ouzign va-unan. ●135. ne zaleiz ket da zont enn-oun va-unan.

    (1902) LZBt Du 19. Mad ha m'ar gallan, e lariz d'in ma-unan. ●(1909) FHAB Gouere 217. klevet a ran ennon va-unan mouez ar zoudard o rei d'in aliou fur.

    ►[renforce une prép. comb. S1]

    (1612) Cnf 75b. reit diff vn cassouny santel am enep ma hunan.

    (2) Seul.

    (14--) N 533. Me aedoae ma hunan manet, tr. «J'étais restée seule.»

    (1849) LLBg III 25. me lezel me hunan.

  • mab
    mab

    m. –ed, –où, mibion. Cf. ab

    I.

    A.

    (1) « Fils de » dans les anciennes généalogies.

    (1069) Cqlé p. 189 (Cartula Loc Deui). Hi vero quorum nomina in hac carta notari precepi hujus negotii testes affuerunt : / Houel comes et uxor ejus Hadeuis, / Kadou mab David, / Killae mab Guffred, / Saliou mab Gulchuenn, / Guenn mab Gualch, / Lancelin mab Buduoere, / Derian mab Tanki, / Kadoret mab Huelin, / Euen mab Edern, / Jungumarch mab Gurgauael, / Rudalt et Loeshuarn filii Altfret, / Cadiou citharista, / Benedictus abbas, / Jungomarius abbas, / Justus monachus, / Riuuallon monachus, / Tanki monachus, / Perenesius monachus, / Trehanton monachus. (ici mab était sans doute prononcé /vab/, cf. ab).

    (2) Fils.

    (c.1350) Io ms latin 14355 f°399r°. Iuonet omnes so map mat ha quar. tr. Herve Bihan « Ivonet Omnès est un fils bon et aimant. » ●(1456) Credo 4-5. 4-5 Hac in Ihesucrist emap quer hon / autrou vnan asaluer, tr. «Et en Jésus-Christ son fils chéri, / notre seigneur unique et (notre) sauveur.» ●(1472) Js ms latin BNF 1294 f°198. Gruet eu tom hep chom an comun goude dilun an suzun guen. / breman ez guellet guelet scler na gueu quet ter map an spernenn. tr. « Le commun (des saints) a été fait vivement, sans s’arrêter, après le lundi de la semaine blanche (des Rogations) ; / Maintenant vous pouvez voir clairement si le fils de l’Épine n’est pas expéditif. » ●(1499) Ca 131b. Map. g. filz. ●(1530) Pm 178a (Tremenuan). An map se manc quet ne vihe, tr. «Ce fils ne serait pas estropié.» ●245a (Mab Den). Ma map labour flour ez tourel, tr. «Mon fils, travaille bien dans ta tour.» ●(1580) G 409. Her mylyguet eu map na crap en e apoe, tr. «Car il est maudit, le fils qui ne s’attache pas à son appui.»

    (1659) SCger 57b. fils, tr. «map p. mibien.» ●158a. map p. mibien, tr. «enfant.» ●(1790) MG 85. En eil a vabèt en dén-ze. ●(1792) BD 3263. Mibien da lans argrouc, tr. «fils du gibier de potence.» ●(17--) TE 17. er hohan meid unan ag é vabèt. ●(17--) FG II 20. ar mabou ar gounnar hon lez intanvezet oll.

    (1878) EKG ii 226. pevar map hag eur verc’h.

    (1907) PERS 186. he zaou vab.

    (1900) KEBR 6. Ar mipien, tr. « Les fils ». ●(1907) PERS 186. he zaou vab.

    (3) Mab a di/a diegezh : fils de famille.

    (1732) GReg 396b. Fils de famille, tr. « Map a dyéguez vad »

    (18--) SAQ i 189. Gueach all mab a di, karet, enoret…

    B.

    (1) Enfant, jeune garçon.

    (1650) Nlou 311. Neuse Herod an assotet, / A gourchemennas ez lazset, / Hep credancc, an Inocantet, / An mibien glan neuez ganet, tr. «Alors Hérode, l’imbécile, / ordonna que l’on tuât / perfidement les innocents, / les purs garçons nouveau-nés.»

    (c.1680) NG 352. Lahou en ol mabet.

    (2) Mab prodig : enfant prodigue.

    (1732) GReg 758a. L’enfant prodigue, tr. « Ar map prodicq »

    (3) Mab foran : fils prodigue.

    (1900) KEBR 7. Distro ar mab foran, tr. « Le retour du prodigue ».

    (4) Mab unik : fils unique.

    (1612) Cnf p. 189 f°95r°. Iesus Christ map vniq da Doué.

    (5) Mab unganet : fils unique.

    (1974) BAHE 80/29b. an Aotroù Doue o reiñ dimp e Vab-Unganet e mister Betlehem.

    C. Homme, quelqu’un, un gars.

    (1732) GReg 280a. C’est un déterminé, tr. « ur map eo ne’n deus aoun a nep tra all » ●415a. Quel fin drole !, tr. « finâ map ! » ●444a. C’est un futé, tr. « finâ map. soutilâ map » ●560a. La bonne lame ! la fine personne, tr. « finâ map ! » ●737b. C’est un bon politique, tr. « ur map soubl, mar boa biscoaz »

    II. (religion)

    (1) Ar Mabig Jezuz : l’enfant Jésus.

    (1869) FHB 257/379a. ar mabik Jesus en he gavel.

    (1900) MSJO 168. lienach ar Mabik Jesus. ●(1907) PERS 221. pa zouge ar mabik Jesus. ●(1911) BUAZperrot 80. Mari (...) a gemeras ar preder kenta gant ar mabik Jezuz.

    (2) Mibien an deñvalijenn : les mécréants.

    (1929) FHAB Ebrel 130. fallagriez mibien an denvalijenn ne deuio birviken a benn da lakaat mibien ar sklerijenn da fallgaloni.

    (3) Mibien ar sklêrijenn : les fidèles.

    (1929) FHAB Ebrel 130. fallagriez mibien an denvalijenn ne deuio birviken a benn da lakaat mibien ar sklerijenn da fallgaloni.

    (4) Mab an den : le fils de l’homme (Jésus).

    (1824) BAM 343. Map Doue a so en em c’hret map an den.

    (5) Fils de Dieu (?).

    (14--) Jer.ms 129. Breman dram le me re dyt / Quezquement map so en abyt / Adal Egyt bede Occydent, tr. « Maintenant, sur mon serment, je te donne / Tout homme qui est en vêtement (? religieux), / Depuis l’Egypte jusqu’à l’Occident »

    III. (insulte)

    (1) Mab ar c’hagn / mab gagn : fils de charogne.

    (1732) GReg 154a. map-caign, tr. « puant, pourri, qui est une injure ».

    (1850) MOY 180. Mab ar c’hagn Hebrean ! ●(1850) JAC 27. strángouillomp diouc’h-tu an tam mab-cagn flatter. ●(1868) KTB.ms 14 p 4. Well ’vije ganen beza kollet daou c’hant skoed, mab ar c’hagn ! ●(1884) FHB 11/87b. Mab ar c’haign ! lavar ivez d'as kenseurted (...) dilezel gant-hi ho arc’hant.

    (1909) BOBL 30 janvier 214/2e. Ro peoc’h, mabkagn diot. ●(1943) SAV 29/30. Piou’ta, mab ar c’hagn, en deus poaniet ar bugel-mañ gant eur gomz

    (2) Mab ar c’hast / mab gast : fils de putain.

    (c.1500) Cb [map]. ga. filz de putain. b. map an gast. ●(1580) G 654. Cae comps da nep azcar dyssaffar map a hast, tr. «Va, parle à qui t’aime, sans bruit, fils de ribaude !»

    (1659) SCger 13a. bastard, tr. «map gast.» ●(1783) BV 769. map ar gast ebrean pedra a res te asse. ●(17--) BMa 187. Ar map cast en deus ma sromplet, tr. «Le fils de putain m’a trompé.» ●799. Tech am fas map cast dislivet, tr. «Hors de ma vue, fils de putain pâlot !» ●1175. La var din map cast assotet, tr. «Dites-moi, fils de putain stupide.» ●1186. ar map cast filouter sé, tr. «Ce fils de putain filou !» ●1497. Guenin eman ar born map cast loué, tr. «Moi, j’ai l’as, fils de putain nigaud.» ●(17--) EN 1124. da laquad en genou ar mab cast peisand, tr. «pour mettre dans la bouche du fils de putain de paysan.» ●(17--) FG II 26. tao mab cast balbouesennek. ●(17--) TG 1238. Penos, coquinet fal, mabo gast didalve, / Mar chomet dirazon, me am bo ho pue.

    (1924) BILZbubr 46/1091. Mab gast ! ginaouek ! eme an Touz da Vilzig, teuler er mor mab an ôtrou ! ●1124. Mab gast ! Bastard fall a zo ac'hanout ! amprevan ! ●(1936) IVGA 212. abalamour da c’haou eur mabgast pluenner.

    (3) Mab garn : fils de charogne.

    (1970) BHAF 243. Ya, mab garn, ez a da gousta ker d’ez ler...

    (4) Mab an diaoul : fils du diable.

    (1499) Ca 46a. g. filz de contradition et du dyable. b. map an dyaoul.

    (5) Mab ar foeltr : fils de la foudre.

    (1869) KTB.ms 14 p 137. Pelec’h ez-te gant ma rozel, mab ar foeltr ?

    (6) Mab dinatur : fils dénaturé.

    (1732) GReg 266a. Fils dénaturé, tr. « Map dinatur »

    IV. Mab divadez : enfant/fils non baptisé (surnom du diable).

    (1612) Cnf p. 83 f°42r°. Nep ho deues clasquet caffout, pé à fell dezo clasq. vn Dyaoul familier, autramant hãnet heruez an lãgaig eues an pobl, map dyuadez à pech maruelamant.

    V. Mab ar bed : mondain.

    (1732) GReg 634b. Mondain, tr. « map an bed »

    VI.

    A.

    (1) Ur mab fin evel ar seiz : un esprit délié.

    (1732) GReg 261b. Un esprit delié, tr. « ur map fin evel ar seyz ».

    (2) Mab e dad eo Kadiou (nemet e vamm a lavare gaou) : tel père, tel fils ; c’est le fils de son père.

    (1732) GReg 775b. Ce garçon chasse de race, tr. « Map e dad eo cadiou. dioud e vouëñ ê ra » ●909a. Tel pere, tel fils, tr. « map e dad eo cadyou, nemed e vamm a lavarégaou »

    (3) Hevelep tad, hevelep mab : tel père, tel fils.

    (1732) GReg 909a. Tel pere, tel fils, tr. « Hevelep tad, hevelep map »

    (4) Mab diouzh tad : tel père, tel fils.

    (1732) GReg 909a. Tel pere, tel fils, tr. « map diouc’h tad »

    B.

    (1) Bezañ laosket un tamm brav eus e yod gant ar Mabig Jezuz : voir yod.

    (2) Bezañ laosket an hanter eus e vrenn gant ar Mabig Jezuz : voir brenn.

  • mab-an-ivin
    mab-an-ivin

    m. (anatomie) Base de l'ongle.

    (1982) PBLS 201. (Langoned) mab an ivin, tr. «base de l'ongle.»

  • mab-ar-voualc'h
    mab-ar-voualc'h

    interj. Juron (euphémique pour «mab ar c’hast» ?).

    (1911) DIHU 74/293. A dam, mab er vouialh ! ur geu e laret-hui azé, emé en dug, arfleuet. ●(1939) RIBA 132. A ! mab er vouialh ! Me gavè genein ataù éh oeh paot diambahet a oudé eid dé.

  • mab-ar-yar
    mab-ar-yar

    m. fam. Coq.

    (1910-1915) CTPV I 83. Tuchantèk kannei mab er iar. ●(1922) DIHU 135/134. éraok men dehé kañnet «mab er iar». ●(1926) DIHU 177/46. Lezel e hrér «mab er iar» ér gegin.

  • mab-arar
    mab-arar

    m. (agriculture) Le bois qui entre dans le soc de la charrue.

    (1744) L'Arm 54a. Bois qui entre dans le soc, tr. «Mab araire. m.»

    (1876) TDE.BF 421a. Mab-arar, s. m., tr. «Le bois qui entre dans le soc de la charrue.»

  • mab-bihan
    mab-bihan

    m. (famille) Petit-fils.

    (1732) GReg 414b. Petit fils du petit fils, (quatrième degré), tr. «Map bihan d'an douaren.»

    (1869) SAG 135. Pa deu he zaoulagad da bara var he vipien-bihan.

  • mab-den
    mab-den

    m.

    (1) L’homme, l’être humain.

    (1530) J 1537-1540. Cals a gouzafas / Palamour hep quen / Da caret map den / Louen en prenas. ●(1530) Pm p. 76 [titre du poème]. Buhez Mab Den, tr. « La vie de l’Homme » ●(1576) H 49. An try aduersser mortel a map den. An quic, an bet hac an azrouant, tr. « The three mortal adversaries of mankind : The Flesh, the World, nad the Enemy. » ●51. An amser presant An berr amser a buhez map den. ●(1612) Cnf p. 6 f°3v°. PLaton à lauaré vn guez da Archita Tarentin pennaus map den à yoa ganet, non pas eguitaff è hunan, hoguen eguit seruichaff dan bro, de querent, ha dé holl mignonet, mé à lauar pennaus eo ganet eguit seruichaff, hac enoriff an Autrou Doué, ha goudé-sé seruichaff an bro, è que-rent hac è mignonet. ●p. 56 f° 28v°. Ahane eues an pechet maruel ez dle bepret map den techet. ●p. 188 f°94v°. hac ez dlêer consideriff pennaus euel ma eo an dez à finis en nos, en faczon-sé buhez map den à finis en maru, hac euel ma eo an corff, depouillet è guiscamant exterieur à laquer en guelé da repos. ●(1621) Mc 97. Preder map den, ha na enoe. ●(1650) Nl n°315a. Euyt map den ez soutenas, tr. « Pour les humains il souffrit »

    (c.1680) NG 500. ur folleh bras / Eu merbet de vap-din. ●1923. seluidigueh map-din. ●(1732) GReg 32a. L’ame raisonnable, tr. « ene mapden » ●136a. Le vin est un grand cardiaque, tr. « ar güin a so mignoun da galoun mapden, pa guemereur anezâ gad moder » ●188b. L’homme est composé de corps & d’ame, tr. « Map dèn a so græt, ou, a so composet a gorf hac a ene. corf hac ene èn deveus an dèn » ●497a. L’homme, en general, tr. « An dèn. map dèn. Van. map deen » ●838a. La sagesse de l’homme, tr. « furnez map-dèn » ●(1744) L’Arm 417b. Enn air izélan tro ha tro d’er voule ag er Béd, é péhani é vihue Map-Dein hag a jauge doh tou.

    (1821) SST i. bonheur mab dein ér bet-man. ●Er bet-man ne ell quet hum bassein a sclerder en hiaul, na mab dein a science er salvedigueah. ●(1879) GDI 18. er péhèd orijinel e dihouélas ræson mab-dén.

    (1970) BRUD 35-36/146. Evid Jakez Riou, an noz a zo mare ar parfetiz, ar preder, an eveziadennou didouellet diwar-benn tonkadur mabden.

    (2) Gwad mab-den : le sang humain.

    (1612) Cnf p. 74 f° 37v°. Greffussoch eo reputet scuillaff dré malicc ha violancc goat map den, pé commettiff paillardiez en lech sacrr, eguit oz ober an trasé en lech arall.

    (1716) PEll.ms 884. Göat mab den, tr. « le sang humain ».

    (3) Natur mab-den : nature humaine.

    (1732) GReg 651a. La nature humaine, tr. « natur map-dèn »

  • mab-kaer
    mab-kaer

    m. mibion-gaer (famille)

    (1) Beau-fils, gendre.

    (1659) SCger 62a. gendre, tr. «map caer.» ●(c.1718) CHal.ms ii. gendre, tr. «map caer, mais a sarz[eau] mabec ou dan.»

    (18--) AID 86. acceptin ar chevalier evit map caer, tr. «accepter le chevalier comme beau-fils.»

    (1900) KEBR 12. Ar mab-kaer, tr. « Le beau-fils » ●Ar vipien-gaer, tr. « Les beaux-fils ». ●(1921) PGAZ 52. Ar map-kaer, goude beza lipet e drantel, a voe kavet maro.

    (2) Beau-fils, fils du mari ou de la femme.

    (1732) GReg 87a. Beau-fils, fils du mari, ou, de la femme, tr. «Map-caër. p. mibyen-gaër

  • mab-kuñv
    mab-kuñv

    m. (famille) Arrière-petit-fils.

    (1930) FHAB Meurzh 95. Yann III, mab kunv Yann ar Rouz.

  • mab-lagad / mab-al-lagad
    mab-lagad / mab-al-lagad

    m. (anatomie) Pupille, prunelle de l'œil.

    (1499) Ca 131b. Map an lagat. g. la prunelle de loill. ●(1633) Nom 18b. Pupula, pupilla : la prunelle de l'œil : map an lagat. ●258a. Suffusio, medicorum vulgus cataractam nominat : cataracte de l'œil : map an lagat, catarat an lagat.

    (1659) SCger 98b. prunelle de l'œil, tr. «map al lagat.» ●158a. mab all lagat, tr. «prunelle de l'œil.» ●(c.1680) NG 926. Eual map hou lacat. ●(1727) HB 544. evel map ho lagad. ●(1732) GReg 669a. La prunelle de l'œuil, tr. «Map an lagad.» ●763b. Prunelle de l’œil, tr. « Map an lagad »

    (1839) BEScrom 782. ind e laquas de verhuel hé mabèd-lagad. ●(1854) MMM 113. mui eguet mab ho lagad.

    (1904) DBFV 142b. mab lagad, tr. «prunelle.»

  • mab-nevez
    mab-nevez

    m. mibion-nevez Jeune marié.

    (1905) BOBL 22 juillet 44/3c. Ar mab-nevez a zo grân ive en e wiskamant glazik. ●(1936) IVGA 25. E giz-kêr e oa ar mab-nevez hag ar baotred.

  • mabañ / mabiñ
    mabañ / mabiñ

    v.

    (1) V. intr. Devenir enfant.

    (c.1500) Cb [map]. Jnde puerasco / scis. inchoati. bri. dezrou mabaff. Jtem repuero / as. ga. reuenir a enfant. b. donet da mabaff.

    (2) V. tr. d. Adopter.

    (1732) GReg 13a. Adopter, tr. «ãls. Mabiff

    (1914) DFBP 8b. adopter, tr. «Maba.» ●(1931) VALL 10a. Adopter, tr. «maba

  • mabeg
    mabeg

    m. –ed (famille)

    (1) Gendre.

    (c.1718) CHal.ms ii. gendre, tr. «map caer, mais a sarz[eau] mabec ou dan.» ●(1732) GReg 454a. Gendre, tr. «Van[netois] mabecq. p. mabegued

    (1821) SST 43. é vabêq.

    (2) Beau-fils, fils du mari ou de la femme.

    (1732) GReg 87a. Beau-fils, fils du mari, ou, de la femme, tr. «Van[netois] Mabec. p. mabegued.» ●(1744) L’Arm 28b. Beau-Fils, fils du mari ou de la femme, tr. «Mabec.. éguétt. m.»

  • mabel
    mabel

    adj. Filial.

    (1931) VALL 304b. Filial, tr. «mabel

  • maberezh
    maberezh

    m.

    (1) Enfance.

    (c.1500) Cb [map]. g. puerita / e. g. enfance. b. bugaleerez. Jtez hic et hec puerilis et hoc / e. g. appertenant a enfant. b. maberez. ●(1521) Cc [map]. ga. enfance. b. maberez.

    (1732) GReg 341a. Enfance, tr. «mabérez

    (2) Dre vaberezh : puérilement.

    (c.1500) Cb. [map] Jtem pueriliter ad. g. enfentement. dre maberez.

    (3) Filiation, descendance, généalogie.

    (1821) GON 319a. Mabérez, s. m., tr. «Filiation, descendance du fils à l'égard du père et de ses ayeux. Généalogie, suite et dénombrement des ancêtres de quelqu'un.» ●(1827) TJK 1b. Béz' éz eûz éta, enn-holl eûz a Abraham bété David, pevarzék mabérez.

    (1931) VALL 304b. Filiation légitime, tr. «maberez reiz.»

    (4) Adoption.

    (1931) VALL 10a. Adoption, tr. «maberez m.»

  • mabet
    mabet

    adj. Adopté.

    (1732) GReg 13a. Adoptif, qu'on a adopté, tr. «ãls. mabet

  • mabig
    mabig

    voir mab

  • mabisigoù-mareñv
    mabisigoù-mareñv

    m. fam. Chat.

    (1936) IVGA 206. N'eo ket gwelet mat ar Mabichigou Mareoñ, en ti-mañ.

  • mac'h .1
    mac'h .1

    adj. (météorologie) Lourd.

    (1900) KZVr 104 - 18/02/00. (Lannuon) Mac'h tomm ha gleb, boc'h. Da skouer : Mac'h eo an amzer hirie. ●(1906-1907) EVENnot 31. (Plouigno) Mac'h e an amzer hiro, tr. «Lourd.» ●(1919) BUBR 10/268. an aer (...) a zo deuet breman da veza ker mac'h ha ker put ken na fell d'eomp mouga. ●(1936) BREI 442/2d. koummoul du a save e tu ar c'huz-heol, hag an amzer a oa mac'h : «Arne a vo !»

  • mac'h .2
    mac'h .2

    m./f.

    (1) Presse, foule.

    (1732) GReg 429a. La foule étoit grande, tr. «Van[netois] bras e oüé er mah.» ●(1744) L'Arm 162b. Foule, tr. «Mah brass à bobl.» ●235a. Mêlée, tr. «Mah.. heu.» ●(1792) HS 259. Deusto d'er vah, int e gavass neouah enn tu de dostat de Jesus. ●(17--) TE 226. rac boud e oai un houl hac [ur] mah quer bras guet en dud é monèt hac é tonnèt, ma hoai bet mouéstrét idan en treid.

    (c.1802-1825) APS 18. Ér missioneu é vai mah bras a bobl. ●(1829) CNG 132. Dihue-uéh douguet guet er mah bras. ●(1861) BSJ 83. ne hellent quet trezein ur mah èl e oé inou. ●116. é creis er mah.

    (2) Dre ar mac'h : (aller, etc.) parmi la foule, dans la presse.

    (1787) PT 87. hum voutein dré er vah hac er prèss.

    (3) Ur mac'h a : une foule de.

    (1843) LZBg 1blezad-2l lodenn 77. Ur mah a dud e oé én dro d'emb. ●(1844) LZBg 2l blezad-1 lodenn 16. Ur mah a beurerion a vezé gùélet étal é zor.

  • mac'h-àr-vac'h
    mac'h-àr-vac'h

    adv. En foule serrée, compacte.

    (17--) TE 225. er bobl e yas mah-ar-vah de billein camp en enemisèt.

    (1844) LZBg 2l blezad-1 lodenn 78. en nivér bras-cé e za mah-ar-vah de gleuèt hur predégueu. ●134. er bobl tud a zé mah-ar-vah de sellet er péh n'ou doé gùélet biscoah.

  • mac'hagn
    mac'hagn

    m. –où

    (1) Mutilation.

    (1732) GReg 647b. Mutilation, tr. «mahaign

    (1923) SKET I 9. dinamm ez oa a bep si, a bep mac'hagn.

    (2) Infirmité.

    (1869) FHB 208/409b. ar mac'hagnou, ar gouliou.

    (1913) PRPR 61. Skoet e oa gant ar mac'hagn ha mervel a reaz en 1874. ●(1920) MVRO 22/1a. D'ar re «reformed» eus ar brezel gant eur bansion, hag o defe d'an nebeuta eur mac'hagn a 50 %. ●(1958) BLBR 109/5. truezuz o stad, gant ar mahagn hag ar hleñved.

    (3) Invalidité.

    (1909) BOBL 20 février 217/1a. da douch eur retret a gozni pe a vac'hagn.

  • mac'hagnamant
    mac'hagnamant

    m. –où Mutilation.

    (1732) GReg 647b. Mutilation, tr. «mahaignamand

  • mac'hagnañ / mac'hagniñ
    mac'hagnañ / mac'hagniñ

    v.

    I. V. tr. d.

    A.

    (1) Estropier, mutiler.

    (1499) Ca 130a. Mahaingnaff. et pistigaff tout vn ibi vide.

    (1659) SCger 53a. estropier, tr. «mahania.» ●82b. mutiler, tr. «mahaina.» ●158a. mahaina, tr. «estropier, ecraser.» ●(1732) GReg 370a. Estropier, tr. «mahaigna. pr. mahaignet

    (2) Déchiqueter.

    (1949) KROB 12/9. an dachenn, reuglet ha mac'hagnet gant an obusiou kouezet warni.

    (3) Mac'hagnañ al labour : bousiller le travail.

    (1925) GWAL 2/14a. Pouezet eo pep komz ; pep hini a zalc'h he lec'h ; ha trouc'ha eun dra bennak a ve mac'hagna al labour a-bez."

    B. sens fig. Estropier (une langue).

    (1926) FHAB Gwengolo 337. Mac'hagni galleg ha mac'hagni brezoneg.

    II. V. intr. Être mutilé.

    (1964) LLMM 102/18. Na trist eo ar brezel, memes tra, pa ra tu da hiniennoù da zont pinvidik-mor dre hent an dizonestiz, e-keit ma ve kaset ar re all da vervel pe da vac'hagnañ !

    III. V. pron. réfl. En em vac'hagnañ : s'estropier, se mutiler.

    (1732) GReg 370a. S'estropier, tr. «hem vahaigna

  • mac'hagned
    mac'hagned

    m. mac'hagnidi Estropié, mutilé.

    (1931) VALL 488a. Mutilé ; subs., tr. «mac'hagned pl. –gnidi.» ●(1942) DHKN 90. get un taol kléan, en des distaget é seul-troed, groeit anehon ur mac’hagned.

  • mac'hagnet
    mac'hagnet

    adj. Estropié, mutilé.

    (1647) Am 777. Mac’haignet, tr. « Estropié »

    (1821) SST 83. Er ré mahignet. ●(1879) MGZ 245. an dud magned.

    (1907) PERS 371. ho izili gouliet pe mac'haniet. ●(1907) AVKA 67. tud magnet, tud dall, tud kam, tud seziet. ●72. an den magnet. ●(1908) PIGO II 144. Mont a refont d'ar gêr, bornet, monset, kammet, mac'hagnet. ●(1911) BUAZperrot 113. eur grouadurez mac'hagnet ha dic'hras. ●(1925) KANNgwital 274/6. an dud mac'hagnet. ●(1958) BLBR 109/6. ar pare d'eur hlañvour pe d'eun den mahagnet. ●an dud tohor ha mahagnet a zirede di.

  • mac'hañ / mac'hiñ
    mac'hañ / mac'hiñ

    v.

    I. V. tr. d.

    A. (en plt de qqc.)

    (1) Fouler.

    (1659) SCger 59b. fouler, tr. «mac'ha.» ●(c.1718) G 95 / 154 - H 155 / 191 - I/J 191 / 271 - K 271 - L 272/325 - M 325/422) (N 1/31 - O 32/70 - P 71/219 - Q 220/242 - R 242/426) (S 1/138 - T 149/251 - U/V/W 252/343 - Y 343/344 - Z 344/345)">CHal.ms ii. fouler, tr. «goasquein, mahein, foulein, faudrein, groufoulein.» ●(1732) GReg 429a. Fouler avec les piez quelque chose que ce soit, tr. «Mac'ha gad an treid.» ●(1744) L'Arm 7b. Fouler, tr. «Mahein

    (1831) RDU 43. Er fé e zou (…) mam en ol vertuïeu, rac ag er fé é sahuant, hac er fé ou mâh. ●(1849) LLB 114. eid ne skarou ket, mahet hi [hou ler] hoah t'en han. ●378. Mahet ged ur roled hou s-erwi. ●1642. De vahein, ged ou zreid, er heot glas ha tiner. ●(c.1897) GUN.dihu 146/316. Ur pautr bihan e ioh hag e vah er harrad.

    (1934) BRUS 66. Fouler, tr. «mahein

    (2) Tasser.

    (1580) G 1200. mat ha yach me mach ma sachat, tr. «Bien et sainement je serre ma sachée.»

    B. (en plt de qqn)

    (1) Opprimer.

    (1870) FHB 281/156a. an dud criz ha divadez ho mac'he. ●(1878) EKG II 205. goaska ha mac'ha adarre ar vro. ●(1889) ISV 385. Noblans, bourc'hizien, coueriadet, oll e cave an tu d'ho mac'ha ha da aloubi ho zra.

    (2) Oppresser.

    (1499) Ca 129b. Machaff. g. oppresser.

    (1903) MBJJ 162. Ken mac'het e oa hec'h ene paour gant ar glac'har !

    II. V. tr. i. Mac'hañ àr ub. : oppresser qqn.

    (1861) BSJ 116. ur yoh tud e vah ar-n-ah.

    III. V. pron. réci. En em vac'hañ.

    (1) (en plt de personnes) Se serrer, s'écraser, s'entasser les uns les autres.

    (1843) LZBg 1 blezad-2l lodenn 90. é ridec a vandenneu, doh hum vahein én dro d'emb. ●(1844) LZBg 2l blezad-1 lodenn 15. Hum vahein a ré er bobl eit sellet. ●(1849) LLBg II 55. Ol er bobl e hum vah.

    (2) (en plt de la terre, d'un terrain) Se tasser.

    (1908) DIHU 34/59. Doar en toul e zeli bout lakeit ihuelloh berpet eit en doar aral tro ha tro rak en doar hum vah. ●(1910) ISBR 2. open mil vlé-zou a p'en des hum vahet en aud.

    IV. Mac’hañ drein : voir drein.

  • mac'hellañ
    mac'hellañ

    v. tr. d. Fouler.

    (1931) VALL 315b. Fouler, tr. «mac'hella

  • mac'heller
    mac'heller

    m. –ion Celui qui foule.

    (1931) VALL 316a. celui qui foule (propr. et fig.), tr. «mac'heller

  • mac'her .1
    mac'her .1

    adj. Diaoul mac'her : démon incube.

    (1732) GReg 525a. Demon incube, tr. «an Diaul mac'her

  • mac'her .2
    mac'her .2

    m. –ion

    (1) Celui qui foule.

    (1732) GReg 429a. Celui qui foule, tr. «mac'her. p. yen

    (2) Oppresseur.

    (1870) FHB 277/124b. e kreiz an tribuill hag an trouz euz ar vaherien. (...) arme ar maherien. ●(1870) FHB 281/155b. cas ar vac'herien divar ho zro.

    (1912) MMPM 89. Ar mac'her digalon. ●(1931) VALL 316a. celui qui foule (propr. et fig.), tr. «mac'her

    (3) spécial. Homme chargé de fouler et ranger les gerbes dans la charrette.

    (c.1897) GUN.dihu 146/318. Er pautr bihan mahour, chomet ar er harrad.

    (4) Cauchemar, foulon.

    (1744) L'Arm 426b. Cauchemar, tr. «Mahérr

    ►[au dimin.]

    (1732) GReg 140a. Cauchemar, le foulon. (Noms que le Peuple donne à une certaine maladie, ou oppression d'estomac, qui fait croire à ceux qui dorment, que quelqu'un est couché sur eux. Ce que les Simples attribuent au Demon Incube, tr. «ar mac'hericq.» ●525a. Incube, oppression nocturne qui eempêche de respirer, & de parler, & qui vient des cruditez de l'estomac, tr. «ar mac'hericq

  • mac'herezh
    mac'herezh

    m.

    (1) Action de fouler.

    (1732) GReg 429a. L'action de fouler, tr. «mac'hérez

    (2) Oppression.

    (1870) FHB 277/124b. an dispac'h hag ar mac'herez cruel a dostee bemdez. ●(1870) FHB 295/267a. mac'herez eur prins criz.

    (3) Foule, presse.

    (1907) VBFV.fb 79b. presse, foule, tr. «mahereh, f.»

    (4) Tassement (d'un terrain).

    (1910) ISBR 2. open mil vlé-zou a p'en des hum vahet en aud. Kavein e hrér hoah judenneu hag e gonz ag er vahereh-sé.

  • mac'het
    mac'het

    adj.

    (1) Tassé.

    (1767) ISpour 253. ur mesur mat, leine, mahet, barre que ne scuillou. ●(1790) Ismar 88. reit vou deoh revè hou tezir ur musul mat, mahét, barr quene scuillou.

    (1818) HJC 96. ur mesulad mat, insahet ac mahet quen e scuilleo drest er bordeu.

    (1913) AVIE 86-87. muzul mat ha mahet hag heijet ha bar skuill e vou reit d'oh.

    (2) (en plt d'une foule de gens) Serré les uns contre les autres.

    (1861) BELeu 56. A pe arrihuas er horv ér gathédral é oé deja mahet en dud inou. ●(1861) BSJ 81. ean hum gavas quer mahet guet er bobl e zé ar é lerh. ●(1891) CLM 82. tolpet pé quentoh mahet é iliz vras Sant-Jojeb. ●(1896) HIS 110. Mès en ti e oé karget, ha mahet e oé en dud.

    (3) Foulé.

    (1901) LZBg 59 blezad-4e lodenn 223. doar mahet. ●(1922) EOVD 175. èl un doar mahet, kalet ha séh.

  • mac'hiñ
    mac'hiñ

    voir mac'hañ

  • mac'hom .1
    mac'hom .1

    adj. Accapareur.

    (1867) MGK 23. En devezo gwalc'h he galoun / Enor, madou dioc'h m'eo mac'houm. ●95. Tud mac'houm ha tud piz. ●98. Easoc'h dizec'ha 'r mor, eget karga kaloun / Eunn den mac'houm.

  • mac'hom .2
    mac'hom .2

    m. = (?) Empressement (?).

    (1908) BOBL 31 octobre 201/2e. Al labourerien-douar na dle ket beza re a vac'hom warnê da werza o greun.

  • mac'homer .1
    mac'homer .1

    adj. Oppresseur.

    (1958) BAHE 14/3. galloud mac'homer ar Gouarnamantoù.

  • mac'homer .2
    mac'homer .2

    m. –ion Accapareur.

    (1732) GReg 972a. Usurpateur, tr. «Mahomèr. p. mahoméryen

    (1872) ROU 72a. Accapareur, tr. «Mohomeur

  • mac'homerezh
    mac'homerezh

    m. Usurpation.

    (1732) GReg 972a. Usurpation, tr. «Mahomérez

  • mac'homet
    mac'homet

    adj.

    (1) Ahuri.

    (1857) HTB 12. Afrenez diboellet ha bahomet a vanas dilavar.

    (1914) KZVr 67 - 21/06/14. bahomet, tr. «ahuri, Pontrieux.»

    (2) (en plt d'un pays) Envahi.

    (1907) DRSP 57. mervel en hor bro mahomet.

  • mac'homiñ
    mac'homiñ

    v.

    I. V. tr. d.

    (1) Envahir.

    (1847) MDM 392. penaos en em gemered ar guella evit mac'homi eun troatat bennag a zouar. ●(1872) ROU 83a. Envahir, tr. «Mahomi

    (2) Accaparer, usurper.

    (1732) GReg 972a. Usurper, s'emparer injustement du bien d'autrui, tr. «Mahomi. pr. mahomet

    (1866) FHB 74/170b. evit ma vezo roet otre dezho da vac'homi oll danvez ab ilizou hag ar c'houenchou. ●(1870) FHB 275/109a. ho oll madou zo mac'homet pe verzet gant an dispac'herien.

    II. V. pron. réfl. En em vac'homiñ : se fatiguer.

    (1914) KZVr 67 - 21/06/14. Bahomi : 'n em vahomi, tr. «se fatiguer, Trémel.»

  • mac'homus
    mac'homus

    adj. Qui accapare.

    (18--) SAQ II 188. Barn a ra an den mac'honus (lire : mac'homus) a glask atao, bernia.

  • machañ
    machañ

    v. tr. d. Mâcher.

    (1499) Ca 129b. Machaff. g. machier.

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...