Recherche 'po...' : 894 mots trouvés

• po
  po

  interj.

  (1) Non !

  ●(1956) BLBR 90/11. Po ! Hennez a zo pinvidik a-walc'h ! ●(1958) BRUD 4/26. Po ! eme Janig, en eur glask ar bleud gwiniz-du d'ober kaod. Na pebez rimadell ! Kuzuliou ! Atao kuzuliou ! ●(1958) BRUD 5/39. Eur hure yaouank, eun tammig teileg ha brasañser, a embanne gant dismegañs : – «Po ! Paour-kêz gouezidi Lanbaol a gemer aon evel ar brini ouz ar spontailhou !

  (2) Bien sûr !

  ●(1940) DIHU 346/51. «Bugul, ha liant é hou tiùhar ? / ‑ O, ia, po ! Eit obér petra ?

• poa
  poa

  interj. =

  ●(1947) YNVL 60. Ur polis, poa ! a gompren pep tra. ●63. Ar furnez, poa ! a lavar eo gwelloc'h kompagnunezh ul leue bev eget hini un den marv. ●64. Ya ! poa !... Deomp dezhi hon daou ! ●40. Chom da lavaret, poa !

• poac'h
  poac'h

  interj. Bah.

  ●(1906) GWEN 3-4. Poac'h emezo, ar gwenan, ar re-ze n'o deuz talvoudegez ebet.

• poagn
  poagn

  m. Den a boagn : homme de peine.

  ●(1955) STBJ 6. Tud a boagn e oa ma zad-koz ha ma mamm-goz. ●(1965) LLMM 109/84. ur paotr a boagn.

• poagnant
  poagnant

  adj. = (?).

  ●(1710) IN I 280. Evit ar re-se [conversationou], evel na de quet ret beza supersticius ha poignant bras d'o fratica.

• poah
  poah

  = (?) coquille : hoah = c'hoazh (?).

  ●(1861) JEI 87. ha ne hellou nitra poah hun disparti én amzér de zonnet.

• poan
  poan

  f., adv., prép. & conj. –ioù

  I. F.

  A.

  (1) Peine, douleur.

  ●(1499) Ca 160b. Poan g paine. ●(1557) B I 366. En un prison em guiryonez / Da gouzaff poan ha bihannez, tr. «Dans une prison, en vérité, pour y souffrir peine et misère.» ●(1575) M 44. an poanyou infernal, tr. «Les peines infernales.» ●521. Ezaint da gouzaff poan, tr. «Ils iront souffrir la peine.»

  ●(1659) SCger 90a. peine, tr. «poan p. iou.» ●mettre peine, tr. «laquat poan, laquat e boan.» ●165a. poan, tr. «peine.» ●(c.1680) NG 14. Er seihuit pouen ac er pouenieu. ●1080. gouzant pouinieu bras. ●1126. In pouin hac in angroes. ●1852. En ail pouin. ●1922. Endurign a ras cals a pouint. ●(1689) DOctrinal 201. ha quer buan ó derc’hell bepret, fichet hac arretet é daou lagat var Imaig ar Crucifix, hep discuez en divise poan er bet. ●(1732) GReg 707a. Peine, travail, tourment, tr. «Poan. p. poanyou. Van[netois] poën. p. poënyëu.» ●(1792) BD 3628. souffrin poanio gardis, tr. «endurer des peines cruelles.»

  ●(1849) LLB 861. douseit hou poenieu. ●(1872) ROU 72a. Accès, de douleur, tr. «frapad, frapadou poan.»

  ●(1907) DRSP 27. Seul vui e vezer bet kizellet gant ar boan. ●(1928) LEAN 111. E kreiz he brasa frapadou poan. ●(1929) MANO 138. teir boan vras am eus c'hoaz da c'houzanv araok kuitaat an douar-man. ●(1935) LZBl Du/Kerzu 274. poan lodennet, / poan dibennet.

  (2) Poan-araj : grosse douleur.

  ●(1905) IVLD 136. ne c'hellaz ket kloza eul lagad, kement a boan-arrach e devoe en he gar. ●222. eur boan arrach enn he vouzellou. ●255. Eur boan arrach e doa divoasket enn he lez.

  (3) Moustrañ war e boan : réfréner sa douleur.

  ●(1909) KTLR 6. Ar mestr-eskrimer a bakas meur a daol feul en he gosteziou. Gueachou, e vijent ken pounner ma venne sempla. Mez bep tro e voustre var he boan.

  (4) Ur boan vras warnañ : subissant une douleur intolérable.

  ●(1880) SAB 139. Seïzed maro e izili, ac ur boan vraz varna.

  B. [au plur.]

  (1) [au plur. après un art. ind.] Ur poanioù : des peines.

  ●(17--) EN 3313. e souf eur poainou bras, tr. «à souffrir quelques grandes peines.»

  (2) (religion) L'enfer.

  ●(1907) AVKA 264. Hag ec'h aio ar re-ma d'ar poanio, ar re-all d'ar joaio. ●(1913) AVIE 211. tré ma oé ér poénieu.

  C.

  (1) Den a boan : homme de peine.

  ●(1883) KNZ 68. Ha d'ar bevien gez ha d'ann dud a boan.

  ●(1904) BOBL 24 septembre 1/1a. d'an dud a vicher, d'an dud a boan, d'an dud a renk dister. ●(1907) KANngalon Meurzh 341. guellât stad an dud a boan. ●(1931) KANNgwital 338/15. lezennou evit terri goal blaneden an dud a boan.

  (2) Marvet ouzh ar boan : mort à la peine

  ●(1876) TDE.BF 431b. a voa maro, ann den keaz, oc'h ar boan.

  (3) =

  ●(1907) FHAB Genver/C'hwevrer 2. epad daou vloaz em euz great d'ezhan guella ma c'hellen ha poan a raffe ganen guelet anezhan o tizelita.

  (4) War e boan =

  ●(1865) LZBt Here 52. hag e krediz e oa war e boan.

  (5) Lakaat poan gant ub. : s'occuper de qqn (malade, infirme).

  ●(1903) LZBg Du 261. Più e lakei poén genein ?

  (6) N'eo ket ar boan : ce n'est pas la peine de.

  ●(17--) BMa 1677. Nen deo quet ar boan gueléatan, tr. «Ce n'est pas la peine de me mettre au lit.»

  ●(1925) BILZ 152. met n'eo ket ar boan d'ec'h kredi penôs Janedig he devoa disket ar vicher a gemenerez.

  (7) Sellout (berr) ouzh e boan : ménager sa peine.

  ●(1911) BUAZperrot 875. Ne zellent ket ouz o foan ; en em ankounac'hât a reant o unan. ●(1957) AMAH 243. ur vaouez oberiant-dreist na selle ket berr ouzh he foan keit ha ma veze war vale.

  (8) Ober poan gant ub. : peiner qqn.

  ●(1911) BUAZperrot 565. Poan a reas gant an tad gwelet e vab er gador.

  (9) Lakaat e boan da : s'efforcer.

  ●(1911) SKRS II 112. ma lakeas he boan divar neuze d'en em ziouall diouz he dech fall.

  (10) Kemer poan =

  ●(1910) FHAB C'hwevrer 44. guelloc'h eo uza hon ners o labourat, o kemer poan, eget hel lezel da vergla...

  II. Loc. adv. Dre boan : avec peine.

  ●(1633) Nom 271a-b. Suspiriosus, anhelator, anhelus, asthmaticus, toussif, asmatique, qui a son halein à grand peine : vn den pousset, asmaticq, vnan na hell guet (lire : quet) tennaff è halan nemet drè poan.

  ●(1878) BAY 9. dré boen, tr. «avec peine.» ●(1878) EKG II 40. Setu ar pez a riz, dre boan, mar kirit.

  ●(1900) MSJO 180. ne c'hounezent ho zamik bara nemet dre boan, o pillaoua. ●(1903) LZBg Gwengolo 204. Ol er skolaerion-men e zou peur ; dré boén é hellant prenein ou livreu eit héli er sklas.

  III. Loc. prép. Endan boan, dindan boan, a-zindan boan : sous peine de.

  ●(14--) Jer.ms 84. Myret na sonet guyc un gueric byzvyquen / A Iesu Nazaret nepret a goez nep den, / Dydan poan damany, querz pep try ho dyren / Da bezaff dystruget, ha crouguet mar grear quen., tr. Herve Bihan « Prenez garde de ne dire rien, (pas) un seul petit mot jamais / De Jésus de Nazareth, jamais au sur de personne, / Sous peine certes, assurément, trois par trois d’être conduits, / Pour être tués, et pendus, si on fait autrement ». ●(1530) J p. 18. endan poan a bout lazet, tr. «sous peine d'être mis à mort.» ●77b. Petra eu a grez te aman / A treffa az tu da-hunan (variante : A'treff an tut da hunan) / A tut heman endan poan out, tr. «Que fais-tu ici ? Retourne chez toi ; cache-toi : tu es sous le coup de la peine qui attend les gens de cet homme.»

  ●(1659) SCger 112b. sous peine d'estre pendu, tr. «didan poan da beza crouguet.» ●(1744) L'Arm 397a. Filerie, défendue sous peine d'excommunication, tr. «Filage dihuennéd édan-boénn a-voutt squemuniguétt.»

  ●(1909) KTLR 33. a zindan boan a bec'het marvel. ●(1915) HBPR 227. a zindan boan da veza harluet.

  IV. Loc. conj. Poan asez mar : c'est tout juste si.

  ●(1792) HS 132. hac ol enn ou mésque, poén assèss mar cavér deu pé tri enn dèss groeit güèl eit er ré-ral.

  V. Na dalvezout ar boan da grougañ : voir krougañ.

• poan-benn
  poan-benn

  f. (pathologie) Mal de tête.

  ●(1732) GReg 305a. Douleur de tête, douleur à la tête, tr. «Poan-benn.»

  ●(1857) CBF 75. Poan benn, poan gof am euz, tr. «J'ai mal à la tête, j'ai mal au ventre.»

  ●(1907) PERS 183. Peurvuia e vije gant ar goentr hag he boan benn ne ehane morse. ●(1911) BUAZperrot 72. dalc'h mat atô e veze gant ar boan-benn.

• poan-c'henel
  poan-c'henel

  f. Couches.

  ●(c.1500) Cb 103a. [guenell] Jnde hec enixa / e. ga. deliuree denfantement. b. deliuuret a poan guenell.

• poan-c'houzoug
  poan-c'houzoug

  f. (pathologie) Mal de gorge.

  ●(1860) BAL 227. gant ar boan-c'houzoug deuet dezi.

  ●(1933) ALBR 22. Pedet e vez Sant Blaez ouz ar boan-goug. ●(1961) BAHE 27/15. am boa tapet poan-c'houzoug.

• poan-dent
  poan-dent

  f. (pathologie) Mal de dents.

  ●(1857) CBF 75. Ar boan dent e deuz, tr. «Elle a mal aux dents.»

• poan-galon
  poan-galon

  f. Chagrin.

  ●(1878) EKG II 181. Lavaret e viche e rea poan-galoun d'ar zoudarded klevet daou velek o pedi Doue.

  ●(1912) MMKE 92. Poan gorf ha poan galon aman ve pareet.

• poan-gof
  poan-gof

  f. (pathologie) Mal de ventre.

  ●(1732) GReg 952b. Mal au ventre, tr. «Poan goff.»

  ●(1857) CBF 75. Poan benn, poan gof am euz, tr. «J'ai mal à la tête, j'ai mal au ventre.»

• poan-gorf
  poan-gorf

  f. (pathologie) Mal physique.

  ●(1911) BUAZperrot 115. ar poaniou-spered hag ar poaniou-korf a waske anezi hep paouez. ●631. Ne daolan ket nemeur a evez ouz ar boan-gorf. ●(1912) MMKE 92. Poan gorf ha poan galon aman ve pareet.

• poan-gostez
  poan-gostez

  f. (pathologie) Point de côté.

  ●(1894) BUZmornik 432. Klenver a eure gant ar boan gostez.

  ●(1909) LZBt Du 35. Eur beurewez, an Tad Caprais enn em glemm deuz eur boan goste ar gwasa. ●(1976) BAHE 91/11a. e teue buan poan-gostez din.

• poan-izili
  poan-izili

  f. Rhumatismes.

  ●(1902) LZBt Du 21. Dalc'het oa gant ar boan izili. ●(1911) BUAZperrot 54. unnek vloaz a oa gant ar boan-izili. ●153. en devoa klaz da c'houzanv gant ar boan-izili. ●(1920) LZBt Meurzh 26. heman an eve awechou poan izili.

• poan-sant-Kadou
  poan-sant-Kadou

  f. (pathologie) =

  ●(1879) BMN 305. Bez e oa labouret gant ar boan hanvet er vro poan Sant-Cadou.

• poan-spered
  poan-spered

  f. =

  ●(c.1825/30) AJC 92. evid rein poan spered deur serten plac jouanc. ●(1899) LZBt Meurzh 12. en creiz an anken hag ar boan-spered ar vrasan.

  ●(1907) PERS 91. an dra-ze a rea poan spered d'ezhan. ●(1911) BUAZperrot 115. ar poaniou-spered hag ar poaniou-korf a waske anezi hep paouez.

• poan-vlev
  poan-vlev

  f. fam. Mal de tête consécutif à un excès de boisson.

  ●(1930) DOBR 36. Ha leiz-kof e c'haller hen eva / Hep kaout terzien na poan bleo. ●(1936) BREI 446/3c. da c'hortoz sevel warc'hoaz, gant eun tammig poan bleo. ●(1945) DWCZ 24. Laouig a zeu d'ar gêr, anat eur banne warnan (…) Buan d'ar gwele, da c'hortoz sevel warc'hoaz, gant eun tammig poan bleo.

• poan-vugale
  poan-vugale

  f. Couches.

  ●(1732) GReg 218b-219a. Couche, ou couches, le travail d'une femme qui enfante, tr. «Poan-vugale. Van[netois] poën-vugale.» ●Etre en couche, tr. «beza ê poan-vugale.»

  ►absol.

  ●(c.1680) NG 1850-1851. muy a anquin / Euit vr groec mil blé en pouen.

• poanial
  poanial

  voir poaniañ

• poaniañ / poanial / poaniiñ
  poaniañ / poanial / poaniiñ

  v.

  I. V. intr.

  A.

  (1) Peiner, souffrir.

  ●(1575) M 1247-1248. An Trede peheny, deffry pan studiaff, / Ara douigaff noman, an Barnn man ha poanyaff, tr. «La troisème chose qui, quand j'étudie sérieusement, / Fait craindre maintenant ce jugement, et souffrir.»

  (2) Peiner, travailler dur.

  ●(1849) LLB 22. hemb poénien. ●629. n'hur bo nitra ma ne boeniamb ket. ●(1878) EKG II 51. Dont a riz evelato, a forz da boania, a benn euz va stal.

  ●(1911) BUAZperrot 102. Abouez poania a zevri, e teuas a benn eus e daol. ●(1912) KANNgwital 114/137. Poent eo poania, neuze. ●(1920) FHAB Meurzh 283. kaer poanial a vezo. ●(1939) RIBA 12. dré sour labourat, poénial hag arboel.

  (3) Poaniañ da (+ v.) : s'efforcer de.

  ●(1862) JKS 79. poania tenn da gaout ar gwir santelez.

  ●(1911) SKRS II 21. Dioc'htu e poagn da vouga an tan, mes kaer en deuz, ne zeu ket a benn.

  (4) Poaniañ àr-dro ub. : avoir du mal avec qqn.

  ●(c.1680) NG 768. Me mes poiniet ar e dro / Muy euitoh ol, men breder.

  (5) Peiner, donner de la peine.

  ●(1732) GReg 707b. Peiner, faire, ou donner de la peine, se peiner, tr. «poanya. pr. et. Van[netois] poënyeiñ.»

  ►[empl. comme subst.] Peine(s), souffrance(s).

  ●(1925) BUAZmadeg 536. Sonjomp, n'eo ket hebken er poania en deuz divoasket Hor Zalver en he gorf sakr...

  B. Poaniañ gant.

  (1) Poaniañ gant, ouzh ub. : s'occuper de qqn.

  ●(c.1680) NG 790. Ol on nes pouiniet gantou. ●(17--) CBet 2085. ret vo poanian gant-he, tr. «Il faudra se donner du mal pour eux.»

  ●(1916) KANNgwital 164/133. teir guech en deuz lezet ar repoz a gostez evit poania gant he genvroiz. ●(1957) BRUD 2/36. kaer e-neus ar medisin poania outañ e ya bemdez war zisterra.

  (2) Poaniañ gant udb. : s'occuper de qqc.

  ●(1865) LZBt Gouere 11. Aboe ma on enn Tonkin, am euz poaniet gant ma dleado.

  II. V. tr. d.

  (1) = (?) Macérer son corps (?).

  ●(1787) BI 46. éit m'an-devezai eellet inou poéniein é corf.

  (2) Poaniañ ub. : faire de la peine à qqn.

  ●(1866) SEV 151. eur vandenn spesou heuzuz, o poania ann dud keiz-se.

  ●(1909) FHB Gouere 193. Ar justis a c'houlen (...) ma vezo poaniet an den fall. ●(1943) SAV 29/30. Piou'ta, mab ar c'hagn, en deus poaniet ar bugel-mañ gant eur gomz

  III. V. pron. réfl. En em boaniañ.

  (1) Se donner la peine de, s'appliquer, s'étudier, s'évertuer, s'escrimer, s'employer à.

  ●(1790) Ismar 1. dibaud e hum boéni eit hanàuein hac accomplissein erhad ou obligationeu. ●(1790) MG 11. rét vou deoh ar-lerh hum boéniein a guemènt ma heèllehait. ●353. Paud e garehai bout devod, mæs dibaud e hum boéni de vout. ●(17--) TE 20. quêntoh eit de hum boéniein eit bout sàuét.

  ●(1829) CNG 68. Mem broer, mar caret hum boéniein / É-han imbèr d'hou ç'inourein. ●(1884) MCJ 27. hum boéniet eit arrihue. ●74. hum boéniein eit stràuein en devotion-men.

  (2) Se mettre en peine.

  ●(1857) HTB 94. n'hoc'h ket em em boaniet evit-se.

  IV. Poaniañ ker gwazh hag an diaoul kamm : voir diaoul.

• poanier
  poanier

  m. –ion Travailleur, bosseur.

  ●(1787) SI 4. a dutt peur ha poenïerïon en-ou p'oai choiset ha queméret hou ç'Apostolet.

  ●(1920) LZBt Meurzh 19. poanier, heman a re a bep seurt labour. ●(1935) BREI 416/2a. charitabl ha poaniour e oa. ●(1932) FHAB Ebrel 141. daou boanier unanet evit ar vuhez.

• poanierez
  poanierez

  f. –ed Travailleuse, bosseuse.

  ●(1857) HTB 214. sentuz, poanierez ha kalon vad oll. ●(18--) PEN 93/161. eur vroec fur hac eur boannieres vat.

• poaniet
  poaniet

  adj.

  (1) Qui est dans la peine, éprouvé.

  ●(1864) SMM 144. pa viot poaniet. ●(1866) LZBt Du 205. konfort ann dud poaniet. ●(1870) FHB 280/145a. asten eun dorn trugarezus d'ar re zo poaniet. ●(1896) HIS 71. monèt e hré de huélèt en dud poéniet.

  ●(1904) KANngalon Du 258. An den poaniet a zant he boan o souplaat. ●(1908) PIGO II 115. eun êr poaniet. ●(1925) CHIM 15. Ne grede ket d'in e oas ken poaniet ze ! ●(1928) LEAN 122. ehana eur pennadig brao, ker poaniet oa. ●(1929) MANO 36. frealzi an dud poaniet. ●(1958) BLBR 109/6. an dud poaniet ha glaharet.

  ►[empl. comme subst.]

  ●(1852) MML 139-140. an oll sicourio deus pere a deus esom (…) ar poaniet, ar gonsolasion.

  (2) Qui exprime la douleur, douloureux.

  ●(1867) LZBt Genver 238. Ann dres poaniet hag ankeniuz a diskoeenn. ●(1933) ALBR 32. he mouez poaniet o sevel.

  (3) Qui ressent de la douleur physique.

  ●(1928) LZBt Mae 84. poaniet en he c'horf gant an dêwadur he devoa gouzanvet.

  (4) Bout poaniet gant : souffrir de.

  ●(c.1718) CHal.ms ii. Il souffre beaucoup de temps en temp d'une Vieille blessure, tr. «a Coursadeu poeniet é bras guet ur blessadur coh.»

• poanigenn
  poanigenn

  f. Petite peine.

  ●(1878) SVE 62 §397. Evid eur boanigen / Kant madigen, tr. «Pour une petite peine / Cent douceurs.»

• poaniiñ
  poaniiñ

  voir poaniañ

• poanius
  poanius

  adj.

  (1) Pénible.

  ●(1575) M 3197. Na caffaou poanius dre nep vsaig, tr. «Ni chagrin, peiné d'aucune manière.» ●(1612) Cnf 31a. traezou arall poanyus bras. ●(1621) Mc 51. han maru poanyus à nezaff.

  ●(1659) SCger 90b. penible, tr. «poanius.» ●165a. poanius, tr. «difficile.» ●(1732) GReg 710a. Penible, tr. «Poanuys. Van[netois] poënyus.» ●Un ouvrage pénible, tr. «Ul labour poanyus.»

  ●(1835) PHG 16. disquin d'imp hatsevel dre eur binijen boanius. ●(1839) BSI 25. e vicher poanius a bünçzer. ●(1847) MDM 51. Mar deo ho labourou pognusoc'h. ●(1854) MMM 302. ar vicher boanius. ●(1878) EKG II 171. Poaniuz eo da eur vamm lezer var he lerc'h he bugale. ●178. ar pep poaniusa a glaske atao da ober.

  ●(1903) MBJJ 40. Micher boaniuz mar zo. ●(1912) MMPM 97. eur beach hir ha poagnuz. ●(1918) LZBt Mae 27. En gwirione, kalz ezetoc'h eo bewan en kristen eget en pagan ha domeni Satan a zo poaniusoc'h da zougen eget hini hon Zalver.

  (2) Douloureux.

  ●(1866) SEV 256. Deut ho kwarez d'ann eneou ! / Poaniuz ho stad, pounner ho beac'h, / Na list anezho enn tan bac'h. ●(1889) ISV 154. eur c'hlenvet a beultrin ha pistigou poanius meurbet.

  ●(1935) BREI 439/3a. gant eur c'hlenved poanius meurbet.

  (3) Ennuyeux.

  ●(1866) LZBt Gouere 172. digouean a eure gant-han fazio pe meskouncho poaniuz.

  ●(1903) MBJJ 28. 'pez a hallfe digoueout ganimp a boaniuz epad hon beaj.

  (4) Qui cause de la peine.

  ●(1907) PERS 288. An tad maleüruz ne roaz van evit klevet ar c'homzou poaniuz-se.

  (5) En peine.

  ●(1908) FHAB Du 332. D'ar paour kaez anaon poanius, reit diskwiz ha repoz.

  (6) Difficile.

  ●(1957) BRUD 2/47. hag ar Pichon ne skuize ket o konta d’e genseurt penôz, heb aon da goll e vuhez, e-nevoe bet an treh war ar gouez fero, goude eur pegad poaniuz.

• Poatou
  Poatou

  n. de l. Poitou.

  ●(1499) Ca 161a. Poatou. g. poetou.

• poatriner
  poatriner

  m. –ion Poitrinaire.

  ●(1920) MVRO 59/1a. nebeut-tre a boatrinerien da soagnal.

• poazh .1
  poazh .1

  adj.

  I. Attr./Épith.

  A. (en plt de qqc.)

  (1) Cuit.

  ●(1396) Miscellanea ms latin n° 3184 f° 125v°. deut dangaer poaz eo anpanennov. ●(1499) Ca 108a. Hanter poaz et hanter paret tout vng ibi vide. ●160b. g. cuytz. b. poaz.

  ●(1732) GReg 240a. Cuit, ite, tr. «Poaz.»

  ●(1959) LLMM 73/126. Pa oa poaz a-walc’h un tu e tistage ar galetezenn gant he spanell.

  (2) Poazh-kraz : grillé.

  ●(1923) KNOL 300. tennomp ar bara, rak poaz-kraz e tle beza.

  (3) Teil poazh : fumier consommé.

  ●(1925) DIHU 163/204. lakat én toul teil poeh mat. ●(1931) VALL 809b. Fumier consommé, tr. «teil poaz T[régor].»

  (4) (en plt du cidre) =

  ●(1939) KLDZgwal 38. mar kerez ez imp da dañva va sistr. (…) Poaz-mat eo bremañ hag aesoc'h eget laez dous da eva.

  (5) Bara poazh : pain de ménage.

  ●(1970) GSBG 251. (Groe) bara poazh, tr. «pain de ménage.»

  (6) Complètement pourri.

  ●(1982) PBLS 390. (Langoned) aet eo da lared poazh, tr. «(expression familière) il est complètement pourri (meuble…).»

  (7) Brûlant.

  ●(1919) BUBR 5/125. dindan heol poaz mezeven.

  (8) Tan poazh : feu brûlant.

  ●(1732) GReg 50a. Feu ardent, tr. «Van[netois] tan poéh.»

  ●(1804) RPF 128. andur en tan poaih ha dévorant ag en Ihuern.

  (9) (agriculture) Qui souffre de la sécheresse.

  ●(1960) ADBr 1960, tome 67, n° 4, pp. 325-376).">EVBF I 329. eur riblenn boh, presqu'île de Crozon, une parcelle où la récolte souffre très vite de la sécheresse (poaz, poh, cuit).

  B. (en plt de qqn)

  (1) Bezañ poazh gant ar c'hoant : brûler d'envie de.

  ●(1955) LLMM 50/18. Poazh eo gant ar c'hoant dimeziñ.

  (2) (en plt d’un cadavre) En décomposition.

  ●(1928) LLLM I 358. à quelle degré de «cuisson» (1) devait être arrivé son cadavre. (1) C'est l'expression consacrée chez les fossoyeurs bretons : Poaz eo, «il est cuit», c'est-à-dire pourri.

  (3) Exténué.

  ●(1940) DIHU 346/64. Poah é en ol.

  (4) =

  ●(1905) IVLD 288. Poaz he bizach gant klanvennou louz.

  (5) Poazh-brein : complètement cuit par l'alcool.

  ●(1939) RIBA 166-167. ur chistraour poah brein a Vreih éh andellat dohein.

  (6) Cuit par l'alcool.

  ●(1935) ANTO 18. poaz e seblante beza, tor ha stripou. ●(1955) STBJ 66. evitañ da veza poaz gant ar boeson.

  (7) Poazh gant an derzhienn : brûlant de fièvre.

  ●(1910) DIHU 62/126. er heh pautr (…) poah get en derhian.

  C. [en expression]

  (1) Bezañ poazh e staon : avoir la gueule de bois.

  ●(1955) VBRU 130. anat e veze warnañ e vanne, rak moarvat dre ma chome poazh e staon diwar an eildiwezhañ kofad.

  (2) Bezañ poazh e c'henoù : avoir la gueule de bois.

  II. Adv.

  A. Leskiñ poazh : brûler.

  ●(c.1680) NG 485-486. Ema er fal peuidion / E losquin poueh breman. ●(1728) Resurrection 2043. Ma callon am losq poas. ●(1744) L'Arm 107b. Devorant, tr. «A lossque poah.» ●196a. Tan brass, péhani e lossque poah tiérr, kærieu, &c.

  ●(1861) JEI 15. é losquein poah caloneu ol en dud. ●(1876) TIM 80. ol er vro-cé tro-ha-tro péré e oé bet lausquet poah. ●(1878) BAY 20. losket poah, tr. «brûlé cuit, tout brulé.»

  ●(1938) ADBr xlv 1&2/60. Ag en ivern losket poaz.

  B. Adv. intens. (après des noms de couleurs)

  (1) Ruz-poazh : rouge vif.

  ●(1841) IDH 54. é gléan hoah rû-poah guet goaid é hoër ! ●(1849) LLB 549-551. el luer (…) / A p'hi guélet ru-poeh. ●(1878) BAY 20. ru poah, tr. «rouge ardent, tout rouge.»

  ●(1907) VBFV.bf 66b. ru poeh, tr. «tout rouge, très rouge.» ●(1907) BSPD I 514. loskein ou hostéieu get paleu ru poeh. ●(1907) BSPD II 267. én ur fournéz ru poeh. ●(1922) BUPU 4. un hoarn ru poah.

  (2) Du-poazh : noir profond.

  ●(1916) KZVr 163 - 16/04/16. Poaz, poac'h a vez implijet stag ouz hanoiou all da grenvaat anezho : Du-poac'h.

  C. Adv. intens. Brein-poazh : cuit par la pourriture, complètement pourri.

  ●(1910) DIHU 61/106. Ne zihuské é greizieu meit a huéh miz de huéh miz a pe zidamment brein-poah get en huiz.

  D. Loc. adv.

  (1) A-griz-poazh =

  ●(1844) LZBg 2^l blezad-1^añ lodenn 66. ean a vennas a gripouèh héli é dud couh. ●(1887) LZBg 45^et blezad-3^e lodenn 159. hag a zoujé hum guemér aben-caër hag a gri-poah doh en Egyptianet.

  (2) Pin poazh glaou : cuit comme de la braise.

  ●(1996) CRYK 330. Ma c'halon zo pin poezh glaou, tr. «Mon cœur est cuit comme de la braise.»

  III.

  (1) Kriz ha poazh : voir kriz.

  (2) Bezañ na kriz na poazh : voir kriz.

  (3) Ober na kriz na poazh : voir kriz.

  (4) Bezañ poazh-glaou : voir glaou.

  (5) Bezañ poazh e revr : voir revr.

• poazh .2
  poazh .2

  m.

  (1) Brûlure.

  ●(1907) BOBL 09 novembre 163/2d. kas kuit merk ar poac'h.

  (2) Cuisson.

  ●(1928) BREI 54/3c. Braoat tamm kig ha liou ar poaz warnan ! ●(1963) BAHE 34/47. P'edo erru c'hwezh ar poazh gant ar soubenn.

• poazh-disec'h
  poazh-disec'h

  adj. & m. (cuisine)

  (1) Adj. Avaloù-douar poazh-disec'h =

  ●(1953) BLBR 63/5. Lod o c'hav mat dre o flusk ha lod all c'hoaz poaz-dizec'h. ●(1955) STBJ 6. avalou-douar poaz-dizec'h. ●66. eur mell chidouarnad avalou-douar poaz-dizec'h. ●(1974) ISHV 152. Bemdez hag e pep ti e veze avaloù-douar «poazh-disec'h», da lavarout eo avaloù-douar poazhet en ur gaoter boutin, gant dour hag holen.

  (2) M. =

  ●(1974) ISHV 152. Ur skudellad laezh a eved da heul ar poazh-disec'h.

• poazh-glaou
  poazh-glaou

  adj. = poazh-tre.

  ●(18--) BSG 98. me 'zo poaz-glaou, a-bep-tu, gant'r luc'hed.

• poazh-kalet
  poazh-kalet

  adj. (cuisine) Vi poazh-kalet : œuf dur.

  ●(1890) MOA 363a. Œuf dur, tr. «vi poaz-kalet.»

  ●(1931) VALL 175b. (œuf) très cuit, dur, tr. «poaz-kalet.»

• poazh-tan
  poazh-tan

  m. Brûlure du feu.

  ●(1955) STBJ 31. e oa mat an nijar ouz ar poaz-tan. ●57. ma reas dezi leski ha c'houitoc'henna ken gwas hag ar poaz-tan.

• poazh-tanav
  poazh-tanav

  adj. (cuisine) Cuit à la coque.

  ●(1857) CBF 5. Gwell eo gan-en ar viou poaz tano, tr. «J'aime mieux les œufs à la coque.» ●(1890) MOA 187a. Des œufs à la coque, tr. «viou poaz-tano.»

• poazhadenn
  poazhadenn

  f. –où

  (1) Quantité cuite en une fois.

  ●(1872) ROU 79b. Ce que l'on cuit en une seule fois, tr. «poazhadenn.»

  ●(1922) EMAR 53. Da c'hortoz ar boazadenn / Ar fornier 'ra e gempenn. ●(1955) STBJ 77. ne bade ket pell pep poazadenn.

  (2) Poazhadenn besked : friture de poissons.

  ●(1974) TDBP III 206. Brema-zouden e vo graet ur boazadenn besked, tr. « tout à l’heure on fera une cuisson de poisson (une friture) »

  (3) Brûlure (plaie).

  ●(1857) HTB 121. ma oa laket louzou war ar boac'haden.

  ●(1907) BOBL 15 juin 142/3b. na zaleaz ket da vervel var lerc'h he foazadennou.

• poazhadur
  poazhadur

  m.

  (1) Cuisson.

  ●(1732) GReg 240a. Cuisson, action de cuire, tr. «Poazadur.» ●(1744) L'Arm 87b. Cuisson, tr. «Poahadur.»

  (2) Grosse chaleur.

  ●(1978) BAHE 97-98/59. Poazhadur : tommder bras ; skouer : amañ ez eus poazhadur.

  (3) Brûlure.

  ●(1659) SCger 17b. bruslure, tr. «poazadur.» ●(c.1718) CHal.ms i. brulure, tr. «poehadur, losquadur, scautadur.» ●(1732) GReg 123b. Brulure, tr. «Poazadur.»

  ●(1929) DIHU 215/270. de gleuet ur boahadur garù én hé diabarh.

• poazhañ / poazhiñ / poazhat
  poazhañ / poazhiñ / poazhat

  v.

  I. V. tr. d.

  A.

  (1) Cuire.

  ●(1499) Ca 153a. Parediff. g. cuyre. in poazat vide. ●160b. Poazat. g. cuyre.

  ●(1659) SCger 35b. cuire, tr. «poazat.» ●165a. poaza, tr. «cuire.» ●(1732) GReg 239b. Cuire, tr. «Poazat. pr. poazet. (Van[netois] poëheiñ. pr. et.»

  ●(1857) CBF 5. poazat avalou, tr. «cuire des pommes.» ●(1877) EKG I 169. n'oa ket bet a amzer c'hoaz da boazad bara. ●(1878) EKG II 281. hor boa poazet kroc'hen, bleo hag all eun ejenn enn he bez-pikol. ●(1897) EST 85. ou laka de boèhein.

  ●(1902) PIGO I 184. O poac'hat mern e ver. ●(1910) YPAG 4. poac'hat mern, dibuni gloan. ●(1925) SFKH 50. achiù poéhein he filigad ioud.

  (2) absol. Cuire du pain au four.

  ●(1848) GBI II 262. Rag warc'hoaz e rinkan poac'had, tr. «Car demain de dois cuire.»

  ●(1908) FHAB Even 183. Mont d'an ti-fourn ha da boazat. ●(1934) DIHU 273/47. ne déh ket d'er pobér poahein.

  (3) Poazhañ ur c'hornad butun : griller une pipe.

  ●(1909) DIHU 52/342. Get un tregontad gounidion é ma bet saùet épad ma oent é poahein ur hornad butum. ●(1911) DIHU 77/348. é sigur poéhein ur hornad butum.

  (4) Cuire (de la poterie).

  ●(1901) FHAB Genver 206. en eur ober briq (...) e poazat pri. ●(1920) AMJV 77. poazat brik.

  (5) =

  ●(1923) FHAB Genver 14. Eur gwenneg bennak da baea Perig ha va marc'had poaza.

  (6) Digérer.

  ●(c.1718) CHal.ms i. digerer, tr. «digerein, pöehein er boet.» ●mon estomac ne digere rien, tr. «me c'halon ne böeh netra.»

  ●(1907) BOBL 08 juin 141/2a. ar zaout pere a oa chouket o poaza o boued. ●(1907) VBFV.fb 31a. digérer, tr. «poahein.»

  (7) Brûler.

  ●(1659) SCger 17b. brusler, tr. «poazat.»

  (8) Se brûler (les doigts, etc).

  ●(1969) BAHE 62/28. penaos ne boazhet ket e vuzelloù hag e vizied.

  B. par ext.

  (1) =

  ●(1907) BSPD I 408. poéhet oé get en derhien.

  (2) Brûler (des maisons, etc.).

  ●(1612) Cnf 43a. An heny à laqua an Tan da poazat logeiczou.

  ●(1910) ISBR 318. poahein e hrent treid en dud.

  C. sens fig.

  (1) =

  ●(1925) CHIM 11. Kerz diwar ma c'hein eta, porpant milliget ar broiou krec'h ! Pell a-walc'h ez peus poazet ac'hanon !

  (2) =

  ●(17--) VO 53. Hé min, hé gesteu, hé herhæt e ziscoai é hoai poahét hé halon guet un tan ne gredan quet hanhuein.

  II. V. intr.

  (1) Cuire.

  ●(1935) DIHU 284/217. ioud é poahat. ●(1935) BREI 391/2b. Ar bara graet gant kalz a zour n'eo ket bara mat, rak ne boac'h ket ervat, met ar voulonjerien a ra o ran gantan.

  (2) (météorologie) Faire très chaud.

  ●(1843) LZBg 1^añ blezad-2^l lodenn 56. é creis en tuemdér ag en hiaul péhani e boahé. ●(1844) LZBg 2^l blezad-2^l lodenn 44. Tuêm bras oé en hiaul, poahein e ré. ●(1874) TLK I FHB 481/87a. tomm an heol ken a boaze.

  ●(1903) MBJJ 250. O vean m'eo krog breman an heol da boac'hat. ●(1919) BUBR 4/106. An heol a boaz. ●(1919) BUBR 8/205. Poazat a ra an heol.

  (3) Cuire, causer de la douleur.

  ●(1732) GReg 239b. Cuire, causer de la douleur, tr. «Poazat. Van[netois] poëheiñ.»

  ●(1855) MAV 44-45. hel lakaat gant penn ho piz war ho dant a boaz, tr. «Sur la dent qui vous fait mal.» ●(1857) CBF 74. Va gouli a boaz, tr. «Ma blessure me fait mal.»

  (4) (en plt de nourriture ingérée) = (?) Se digérer (?).

  ●(1906) BOBL 22 septembre 105/2e. Eun dra vad evit iec'hed ar marc'h eo kas anezan d'ar prad varlerc'h eun devez labour stard, ar boued a boaz gwelloc'h en e gof. ●(1907) BOBL 19 janvier 121/2e. Beza eo eur boued hag a boaz mad er c'hof hag a ra loned pouner gant kig ferm ha tener. ●(1908) BOBL 21 novembre 204/2b. ar boued a ziskenn gwelloc'h hag a boaz easoc'h en o estomok.

  III. V. pron. réfl. En em boazhañ.

  (1) Se brûler.

  ●(1906) BOBL 17 février 74/3a. e vam a oa koueet barz an tan ha n'em boac'het maleuruz.

  (2) Se cuire (en buvant de l'alcool).

  ●(1988) TOKO 52. waz evitañ ma'h eo 'n em boahet oh evañ treou yén.

  IV.

  (1) Dont da boazhat da forn ub. : voir forn.

  (2) Poazhañ e veudoù : voir meud.

  (3) Poazhañ e viz : voir biz.

• poazhant .1
  poazhant .1

  adj. Brûlant, cuisant.

  ●(17--) TE 471⁽²⁾. un tuemzér pouahant.

  ●(1838) OVD 171. en desir poahant-cé.

• poazhant .2
  poazhant .2

  m.

  (1) Ardeur (du feu).

  ●(1790) Ismar 532. a gaus d'er pouahand ag en tan.

  (2) sens fig. =

  ●(17--) TE 124. losquét er rest ag en dud guet er pouahand ag er péhet.

• poazhat
  poazhat

  voir poazhañ

• poazhedigezh
  poazhedigezh

  f.

  (1) Brûlure d'une douleur.

  ●(1841) IDH 53. er vureah ag en ivage e dourmante é gove guet er pouahedigueah.

  ●(1921) GRSA 370. abafat ha klouarat me foahedigeh.

  (2) Action de brûler.

  ●(1732) GReg 123b. L'action de brûler, tr. «Poazidiguez.»

  (3) Temps très chaud.

  ●(1880) SAB 53. Pa vez re a domder, sec'hor iskiz, poazedigez, scarnil, an douarou dizaoured.

  ●(1903) MBJJ 40. Hag eun domder ! Eur boac'hidigez, 'vit laret ar wirione. ●(1914) KZVr 63 - 17/05/14. Red eo d'ean klask eul lec'h-all da bara diwarnan ar boac'hidigez a ra.

• poazher
  poazher

  m. –ion

  (1) Fournier.

  ●(1924) BILZbubr 41/945. forn ar poazer. ●(1925) BUAZmadeg 431. lavaret a reaz, eun dervez, da boazerien eur fourn raz beo : «Taolit er fourn, varc'hoaz, kenta hini a deuio d'ho kaout euz va ferz.» ●(1967) LIMO 04 août. Digaset hou torheu mar dé hou sonj !» e huché er poahour.

  (2) (histoire) Chauffeur.

  ●(1910) ISBR 317. En Dispeah é seùél «Poaherion». ●319. é vezé kavet er «Boaherion» é hobér ou labour didruhé. ●320. sel taul ma lakou ur chouan é zorn ar ur «poahour» ne zérennou ket d'er fuzillein dohtu.

• poazher-bara
  poazher-bara

  m. poazherion-vara Boulanger.

  ●(1907) BSPD I 10. ma oé bet ret tehon, eit gounid é vouid, hum lakat ar hobr get ur poéhour bara.

• poazher-glaou
  poazher-glaou

  m. Charbonnier.

  ●(1942) VALLsup 30b-31a. Charbonnier, tr. «poazer-glaou («Kroaz ar Vretoned», kentan a Here, 1905).»

• poazher-sistr
  poazher-sistr

  m. poazherien-sistr Distillateur.

  ●(1935) BREI 404/3c. 15.000 poac'her jistr, d'ober gwinardant.

• poazherez
  poazherez

  f. Crêpière de droite, sur laquelle se finit la cuisson.

  ●(1928) DIHU 203/73. Poéheréz, tr. «cuiseuse ; galettoire de droite. En arall e zo el léderéz.» ●(1933) KANNkerzevod 79/12. Rrr… eun taol rozel var al lederez… / Flip… eun taol spanel var ar boazerez. ●(1972) LIMO 23 septembre. Poaherez, tr. «la deuxième poêle sur laquelle s'achève la cuisson de la crêpe une fois retournée.»

• poazherezh
  poazherezh

  m. Action de cuire du pain au four.

  ●(1967) LIMO 04 août. Er uéh peb suhun e vezè poéherèh.