Recherche 'war...' : 127 mots trouvés
Page 1 : de war (1) à war-gaout (50) :- warwar
[cf. gour- .2]
prép. & conj. cf. àr & a-war, e-war
I. Prép.
A. spat.
(1) Vers, par.
●(1659) SCger 43b. deuers l'Orient, tr. «voar seuel heol, voar seuel heol.»
●(18--) ADBr LXVIII ha LXIX 1961-1962.">AID 10. Mes chetu hi ari, a gaf din, voar aman, tr. «Mais la voilà qui arrive, je crois, ici.»
●(1900) ANDP 6. Ar botred-man (...) a ie war ger, kazel-ouz-kazel. ●(1902) PIGO I 184. Eomp 'ta war aze, eme Bersonik. ●(1908) PIGO II 122. Ar jendarmed, emean, 'zo arru war aman ! ●(1925) FHAB Du 432. Aze, emezi 'z eus daou zen dizanav o tont war aman, diouz tu ar stêr ! ●(1926) FHAB Mezheven 230. pa vo êt ar Re C'hlas war eno, ni a zigaso hon tud war aman. ●(1926) FHAB Eost 308. War belec'h mont !
(2) Au, dans.
●(1935) BREI 421/4a. ar Vretoned deut war ar vro gant an hanv.
(3) Qui équipe.
●(1928) FHAB Mae 179. eun nor vihan war o zi. ●(1934) FHAB 339. diou zor a zo war ar gegin.
(4) À.
●(1866) FHB 69/133a. eur boutou ler huel var lassenou. ●(1867) BUE 57. sant Ervoan a e oa he voto war goreo.
●(1919) FHAB Kerzu 184. eur boutou lêr war bouklou.
(5) War + nom verbal.
●(1874) FHB 479/66b. Ar Frans a c'hell eta beza war c'hortos da velet ar gatoliket-ze eus an Amerik e miz Even.
(6) Bezañ war : s’occuper de.
●(1907) AVKA 231. Martha a oa war ar gegin, ha Lazar, he breur, a oa ouz taol.
(7) Bezañ war : être en train de.
●(1915) MMED 132. Rener bras theatr Milan a ioa var ar pourmen eun dervez.
(8) Bezañ war e vamm : être allaité(e) par sa mère.
●(1836) FLF 4. Me so c'hoas var va mam, n'on qet c'hoas disonet.
(9) War se : sur ce.
●(1866) LZBt Gouere 148. War-ze e krogaz an diblas.
(10) Sur.
●(14--) Steph f° 16 v°. Benoez doe apedaff : oar eneff brezre stephan, tr. « La bénédiction de Dieu j’implore sur l’âme du frère Stephan »
B. temp.
(1) War e vev : de son vivant.
●(1752) BS 643. ar goal exempl en devoa roet dezo var e veo.
(2) War ar marv : à l'heure de la mort.
●(1860) BAL 107. dreist-oll var or maro. ●(1864) SMM 44. setu ar pez a vel ar pec'her var he varo. ●(1866) SEV 61. pa vez war he varo. ●(1877) EKG I 192. Jesus ha Mari, var va maro va zikourit !!!
●(1919) LZBt Du 11. badeza ra ane war ar maro.
(3) War ar sizhun : pendant la semaine.
●(1894) BUZmornik 107. var ar zizun ne zebre morse nemed eur vech bemdez. ●495. eur mevell hag a risklfe er c'hoari da zul kement guennek en deuz gounezet var ar zizun.
(4) War an deiz : pendant la journée.
●(1612) Cnf 68a. diouz an Nos, ha da Mintin, ha var an dez. ●(1633) Nom 166b. Accubitum, anaclinterium : petit lict pour dormir de iour : gueleic bihan euit cousquet voar an dez.
●(1854) MMM 16. renêvesit goude-se oc'h offranç a amser da amser var an deis.
●(1907) PERS 301. oja ar c'holc'het guele bet lakeat da heolia var an deiz.
(5) War gorf an deiz : au milieu du jour.
●(1732) GReg 177b. Sur le cœur du jour, tr. «var gorf an deiz.»
(6) Au cours de.
●(1944) VKST Ebrel 118. e kempennimp anezan [an hent] war ar goanv.
(7) [devant un v.] Sur le point de.
●(1907) AVKA 115. Ema Rouantelez Doue war arruout. ●256. Maleur d'ar groage a vo o vaga pe war gaout bugel ! ●(1908) PIGO II 169. eur beleg eus koste Bear hag a zo war arruout. ●(1935) BREI 432/3c. Rouantelez nevez ar C'hrist a zo war c'hoarvezout.
(8) War an oad : âgé.
●(1860) BAL vii. Iaouankis, a c'hui ive, tud var an oad. ●(1890) MOA 203b. Être sur le déclin de l'âge, tr. «dont war ann oad.»
●(1902) PIGO I 120. gwrage ha tud war an oad. ●(1907) AVKA 2. Ha brema e oant arru war an oad. ●(1908) FHAB Even 177. erru var an hoad. ●(1911) SKRS II 261. eun den deuet dija var an oad.
(9) War e gozhni : sur ses vieux jours.
●(1911) BUAZperrot 229. Eustas, var e gosni, a roas an dilez eus e garg. ●488. Goulven a oue greaet d'ezan, var e gozni, azeza var gador eskob Leon. ●821. Var e gozni, sant Jakez a en em dennas e Brescia.
C. sens fig.
(1) War sikour ub. : à l'aide de qqn.
●(1925) FHAB Mae 167. n'hellent ket dont war zikour ar re a oa aet da ziavaez-bro. ●(1936) PRBD 121. pedit ar Spered Santel da zont war ho sikour.
(2) (Bezañ) war enkrez/aon : (être) inquiet, (avoir) peur.
●(1900) MSJO 154. Na vezit ket var enkrez. ●(1909) KTLR 217. Mez evel ma zeo fin e vezo var aon. ●(1923) KNOL 83. Evelkent, oant war aon. ●(1934) PONT 105. Bezomp war aon. ●(1936) PRBD 121. Ne vezit ket war aon. ●170. Labourit evit ho silvidigez, atao, war aon hag en eur grena.
(3) War + possessif :
●(1890) MOA 141b. En cas de besoin, secourez-moi, tr. «var va ezhom, skoaz d'in !»
●(1938) FHAB Genver 14. m'hol lez Doue war hor yec'hed.
(4) Bezañ war spered ub. : être préoccupé par.
●(1866) HSH 86. ar boan a zo var va speret.
(5) War + substantif : en train de.
●(1860) BAL vii. pa vezoc'h var ho labour.
●(1907) PERS 54. ped bloaz ez oa bet var ar studi.
(6) Klevet war glevet :
●(1772) ADBr t. 75, 1968)">KI 523-525. mes bez o doa dianan / Tout clevet var glevet, tr. «mais elles avaient, du moins, toutes "ouï dire qu'on avait ouï dire".»
(7) War o c'hlevout : à les entendre.
●(1883) SAQ I 29. Al laer, ar mesvier, an den libertin, ar jervicher didalvez, var ho c'hleved, int honesta tud a vale.
(8) War ger ub. : à la demande de, sur l'ordre de.
●(1880) SAB 126. cousgoude, var ho ker, pa lavarit ober, e tolin ar roued.
●(1904) BSAB 27. War e c'hir rank senti ar mor, / Hag ar prizonio a zigor.
(9) War goulenn : à la demande de.
●(1900) MSJO 215. Var goulen an Eskibien. ●(1911) BUAZperrot 78. E gorf var e c'houlenn a oue douget da Annesi. ●83. var goulen ar pab.
D. Mont war : aller en.
●(1957) ADBr lxiv 4/469. Le contraire de mond war greski se dit mond war gurz.
E. Warni (employé au neutre)
(1) Menel warni : échouer.
●(1942) VALLsup 59b. Échouer, ne pas réussir, tr. «menel warni.»
(2) Leuskel warni : chanter à tue-tête.
●(1903) MBJJ 21. pep-hini a lausk warni gwellan ma hell. ●(1924) ARVG Ebrel 81. Ar Gredo, avat, hini kentan Dumont, a ro lans d'ar Vretoned da leuskel warni ha da ziskouez eo yac'h o skevent.
(3) Sachañ warni : chanter à pleine voix.
●(1903) MBJJ 243. hag ar mouezio krenv a jech warni euz o gwellan. ●(1910) MBJL 96. n'ê ket ar ganerien a jach ar muian warni a gan ar bravan. ●(1933) BLGA 19. gant mouez ar sakrist koz, pedet ivez d'an eured, hag a sache warni a-bouez frega e c'henou.
(4) Stardañ warni : travailler ferme.
●(1955) VBRU 186. e-keit ha ma veze ar soudarded wirion (...) o stardañ warni adal ar beure bete serr-noz.
II. Loc. adv. [relie deux termes]
(1) [entre deux substantifs] Indique une proximité.
●(1732) GReg 218b. Couche sur couche, tr. «Güisq var güisq.»
●(1868) KMM 245. ac ac'hano e velent an douarou tro-var-dro. ●(1872) GAM 7. e ra eur sell tro var dro. ●(1882) BAR 30. eun droug heuzuz ho devoe great tro var dro. ●(1885) KAV 18. Ar pennou-maro bern var vern.
●(1907) AVKA 66. bern war vern, tud magnet, tud dall. ●(1907) FHAB Even 113. trubuilhou bern war vern. ●(1908) PIGO II 141. Bean oa eno chas ha tud bern war vern. ●(1911) BUAZperrot 486. Dindan goat edo neuze ar vro tro var dro. ●(1915) HBPR 113. emaint bern var vern er memez sal. ●(1921) FHAB Du 301. elec'h m'eo bet douaret e dud koz ha lec'h m'en em gav o c'horfou gwisk war wisk.
(2) Indique un progression.
●(1903) MBJJ 97. Kaer war gaeroc'h ec'h int.
III. Loc. conj.
(1) War na : pourvu que.
●(1792) BD 964. voar em bo assurans na vin quet offanset, tr. «Pourvu que j'ai l'assurance qu'on ne me fera pas de mal.»
●(1850) MOY 227. Var n'o devo offanç.
●(1929) SVBV 74. War n'o devo dizarbenn fall ebet !
(2) War a : à ce que.
●(17--) EN 3199. Poend [eh] eo din astan, voair a sou lared din.
●(18--) SAQ II 81. Var a lavarer, eun devez (…).
●(1911) BUAZperrot 127. Var a lavar ar re goz.
(3) War ez : pourvu que.
●(1530) J 168b. Me a cafo tut deputet / Oar ez vezint gae soudaet, tr. « Je trouverai des hommes d’élite, pourvu qu’on les soudoie bien. » ●(1557) B I 428. Oar ez querhet pepret heb arretaff / Ho azeuliff hac ho pidiff yuez, tr. « pourvu que vous vouliez toujours les adorer et aussi les prier. »
(4) War na : pourvu que ne pas.
●(1575) M 1214. Oar na ve ampeschet, dre fet á pechedou, tr. « Pourvu qu’elle ne soit pas empêchée par le fait des péchés. »
►[paradigme]
S1 warnon
●(1612) Cnf.epist 35. gant an ré peré oz deueus gallout varnouff.
S2 warnout / warnoude
●(1752) BS 196. promesseou quer caër na raïnt-y morse impression varnoude ?
S3m warnezhañ
●(c. 1501) Donoet 8-14. doubtance so uoarnezaff.
●(1902) PIGO I xi. dislontret o daoulagad warnean.
S3f warnezhi
●(1772) ADBr t. 75, 1968)">KI 292. ornizi.
P3 warno / warne
●(1907) AVKA 163. rei urz ma tiskenno tân an env warn-he d'ho faradi ! ●195. Hag an triwec'h den-ze e fraillas warnhe tour siloe.
- war-a-dreñv
- war-a-raok
- war-an-hedwar-an-hed
prép.
(1) spat. À la distance d'environ.
●(1866) FHB 58/48b. eo red ne ve medecin-veteriner ebet varn'hed diou leo dioc'h al lec'h m'eo bet ar c'hlenvet. ●(1893) IAI 78. toui a rankas e laoskje aviziken gant sant Per Roum hag ar c'heriou all varn'ed tregont leo benag.
●(1915) MMED 147. var ned kant metr en dro d'eomp. ●402. varned c'houec'h troatad diouto.
(2) temp. À la distance de temps d'environ.
●(1875) FHB 520/409a. Ne ouzoc'h hoc'h oad nemet var ned dek vloas ?
●(1915) HBPR 190. Var-n-hed eur c'hart-heur bale (...) e tiguezaz gantho eun den. ●(1925) BUAZmadeg 746. sant Paol a oue dibennet gant ar c'hleze, var 'n hed eun hanter-heur euz mogeriou Roum.
(3) sens fig. War an hed un dra bennak : à peu de choses près.
●(1868) KMM 210. Ha setu eno ive maro ar Zent, var-n-ed un dra bennac.
- war-an-hed-pellwar-an-hed-pell
adv. sens fig. Il s'en faut.
●(1915) HBPR 137. Ar c'houentchou menac'h n'oant ket en hor bro, varnhed pell, ken start hag ar c'houentcrhou (sic) merc'hed.
- war-an-hed-taol
- war-an-hed-tostwar-an-hed-tost
adv.
I. spat. =
●(1948) KROB 4/10. Den, war 'n hed tost d'ar bourg, ne gredas chom en e di da dremen an noz.
II. sens fig.
(1) [à l'affirmatif] À peu près.
●(18--) SAQ I 144-145. Evitho, eun den difeiz, dizoue, hag eur penn skanv, diboell, divoued, a ioa var 'n hed tost ar memes tra.
(2) [au négatif] Il s'en faut.
●(18--) SAQ I 167. nag ar mor gant he ledander, nag an douar gant he bleuniou, n'int ket var 'n hed tost, ker kaër ha ma zeo eun ene e stad a c'hraz. ●(18--) SAQ I 256. anken ebed hag a ve var-'n-hed tost, ker mantruz hag hi.
●(1913) FHAB Mezheven 186. Pe oad hen devoa ? Den n'her gouie, na var 'n hed tost. ●(1927) FHAB Meurzh 69. ne gigno ket warned tost kement. ●(1939) KTMT 62. Hag e Kerroc'h an dud n'edont ket war 'n hed tost holl war o zu mat.
- war-barzhwar-barzh
prép. & conj.
I. Prép.
(1) D'ici, dans.
●(17--) EN 382. me deiou do caed are, voar bars eun eur, tr. «je viendra vous trouver de nouveau dans une heure.»
●(18--) PEN 93/157. voar bars fin ar zun.
(2) =
●(1741) RO 4880. Voar bars dyou pe deir goes.
II. Loc. conj. War-barzh ma : avant que.
●(1741) RO 561. Voar bars ma uiomp ary.
●(18--) AID 116. varbars ma harufomp, tr. «avant que nous arrivions.»
- war-barzh-nematwar-barzh-nemat
adv. Avant peu.
●(1792) BD 290. dec as beso voar bars nemat, tr. «Tu en auras dix avant peu.»
- war-barzh-neuzewar-barzh-neuze
adv. Pour alors.
●(c.1825-1830) AJC 5861. heru scuis yve voar bars neuse. ●6366. mes an notro a voa partied voar bars neuse.
- war-bennwar-benn
prép., adv. & conj.
I. Prép.
(1) À, au (moment) de.
●(1530) Pm 213. Oar penn ma finuez diuezaff, tr. «A mon heure dernière.»
●(1727) HB 62. evit en em recommandi dezi ha d'e Map-quer var benn an heur eus hor maro.
●(1864) SMM 155. Pedit-hen eta var benn deis ho maro. ●(1864) SMM 158. Goulennomp he sicour var benn heur ar maro.
(2) Pour (un moment à venir), en vue de.
●(14--) N 1412. Voar pen diziou, tr. «Pour jeudi.»
●(1659) SCger 104b. reseruer pour demain, tr. «miret voar ben arc'hoas.» ●176b. voar ben ar c'hoas, tr. «pour demain.» ●(1752) BS 499. e tistribuont ar restout d'ar beaurien er memes devez, ep miret netra var-benn antro-nos.
●(1876) TDE.BF 653b. War-benn, prép. War-benn warc'hoaz, tr. «dès demain, pour demain.»
(3) Au sujet de.
●(1846) BAZ 338. chomm a eure e peoc'h varbenn he vugale. ●(1869) SAG 6. var ben sin ar Groaz. ●33. dezket brao var ben histor an amzer goz. ●267. Var ben ar pez a lavarac'h bremaig. ●(1880) SAB 207. En templ e rancas debat ouz ar Iuzevien fallagr, var meur a benn : Varben paea an taillou ac ar gviriou, varbenn ar vuez nevez, ar vez all.
(4) En vue de, dans le but de.
●(17--) BMa 70. Voar ben ober colation, tr. «en vue de faire le festin.»
(5) Au bout de.
●(1870) MBR 24. War-benn eur bloaz-bennag goude, tr. «A quelques années de là.» ●(1876) TDE.BF 423a. War benn ar pevare dervez.
(6) Avant de.
●(1575) M 1761. Rac se auys Cristen, oar penn tremen dren pont, / Sentyff ouz da Eneff, tr. «Pense donc, chrétien, avant de passer le pont / A obéir à ton âme.»
(7) À la rencontre de.
●(1580) G 158-159. Tut (…) / So arryf var ho penn, tr. «des gens (…) / Qui sont arrivés à votre rencontre.»
II. Adv.
(1) Dessus, au-dessus.
●(18--) SBI II 202. Hec'h ês ar c'hloarec dindan, al labourer war-benn, tr. «Le cloarec se plaça en dessous, le laboureur au-dessus.»
(2) En plus.
●(1927) LZBt Meurzh 54-55. eur werennad dour war benn ; ha setu paket koan.
III. Loc. conj. War-benn ma.
(1) Quand, au moment où.
●(14--) N 1316. Voar penn maziff ma viziff pur, tr. «Pour que quand je m'en irai je sois pure.»
●(1710) IN I 227. e testument moyen varben ma o devezo izom. ●(17--) ST 34. Warbenn ma retornin, tr. «quand je reviendrai.» ●(17--) CBet 119. Voar ben ma tifunas e cafas chanchamant, tr. «A son réveil...» ●1595. voar ben ma se gantan e beden achuet. ●(17--) CT Acte II 911. chui enem avisou voar ben ma vezou bras, tr. «Vous aviserez, lorsqu'il sera devenu grand.»
●(1845) GBI I 356. warbenn ma vo de, te gollo da vuhe, tr. «avant qu'il soit jour, tu auras perdu la vie !» ●(1889) CDB 77. War-benn ma vo ari vo he goad o iena, tr. «quand elle sera arrivée, son sang (à la fille) sera à refroidir.»
(2) En attendant que.
●(1870) MBR 36. Tostaat a reaz war-benn ma vije kreisteiz klok, tr. «Il approcha en attendant qu'il fut midi.»
►[form. comb.]
P2 war ho penn
●(1580) G 159. var ho penn.
- war-benn ar fin
- war-benn-bremañ
- war-benn-hent dawar-benn-hent da
prép. À la rencontre de.
●(17--) EN 1626. me jal en ber da nos voar ben [a] end dean, tr. «je vais aller tantôt de nuit à sa rencontre.»
●(1865) LZBt Gouere 14. ar gristenien diwar dro a direde a vern war benn-hent d'in. ●(1866) LZBt Gouere 163. ar re a dlee dont war-benn hent d'imp. ●(18--) SBI I 256. Na Janedic 'c'h ê d'an abarde / Na war benn-hent d'ar c'hloaregic-me, tr. «Jeannette s'en allait, à la brune, / A la rencontre dudit petit clerc.»
●(1905) BOBL 09 décembre 64/3b. an hini goz a ieaz var benn hent d'ei. ●(1982) PBLS 609. (Sant-Servez-Kallag) deuet oa war-benn hent din, tr. «il/elle était venu(e) à ma rencontre.»
►sens fig.
●(1874) POG 89. Aotrou, teurveid dont war benn-hent d'hon oberiou.
- war-benn-neuzewar-benn-neuze
adv. Pour lors.
●(1727) HB 231. Hor pardonit var-ben neuse. ●(1741) RO 3835. Ha voar ben neuse martese ny er hafo.
●(1866) LZBt Ebrel 111. ar gurunenn-ze a oa, war-benn neuze, stignet a uz d'ho fenno.
●(1905) BOBL 20 mai 35/1a. pehini en defoa goneet war benn neuze, ar peurvuia deuz broiou en Europ.
- war-bign
- war-bladwar-blad
prép. =
●(1865) LZBt Gouere 15. Eur grusifi a oa eno war blad ann douar.
●(1902) PIGO I 42. War blad ar gampr e welaz eur prez dilhad. ●47-48. Herri (...) a azeaz war blad e gambr. ●48. war blad ar gampr. ●(1903) MBJJ 63. war blad al leur. ●(1919) BUBR 4/105. war-blad o c'hofou. ●(1924) BUBR 43-44/999. Godig a gavas bepred war blad he reor war leur an ti. ●(1933) ALBR 45. bep noz, e tôle war blad e gampr e votou lêr pounner.
- war-blaenwar-blaen
adj., adv. & prép.
I. Attr./Épith.
(1) Horizontal.
●(1931) VALL 364b. Horizontal, tr. «war blên.»
(2) Oferenn war-blaen : messe basse.
●(1727) HB 239. assista en un Oferen var-blean.
●(1931) VALL 464a. messe basse, tr. «oferenn war blên.»
(3) (en plt de qqn) Qui ne se gêne pas.
●(1896) GMB 496. pet[it] Trég[uier] eun den war i blén, un homme qui ne se gêne pas.
II. Adv.
(1) Sans chanter (à la messe).
●(1869) FHB 244/277b. ec'h ouzont oll an ofisou dindan evor, hag e canont, hag e respontont var blean, dioc'h ma vez izom, ep levr ebet.
(2) En prenant son temps, sans se presser.
●(1896) GMB 496. pet[it] Trég[uier] war ma vlén (marcher, parler, etc.) à mon aise, sans me presser.
●(1955) VBRU 7. pa stagas da douiñ war e blaen ne oa kiriek da netra. ●(1963) LLMM 99/266. e pare ar studier e selloù war ar ribloù e-lec’h ma wele o ruzañ war o flaen glazarded meur heñvel ouzh treustoù lardet gant pri.
(3) (Lire) couramment.
●(1931) VALL 163a. lire couramment, tr. «lenn war blaen.»
III. Loc. prép. War-blaen gant : de plain-pied avec.
●(1931) VALL 563b. de plain-pied, tr. «war-blaen (avec gant).»
- war-bouezwar-bouez
prép., adv. & conj.
I. Prép.
A.
(1) Vers.
●(17--) EN 2759. chas guenid voair boes scroech, tr. «tire à toi vers en haut.»
●(c.1825/30) AJC 5512. voar boes trou, tr. «vers le bas.» ●(1864) SMM 47. An ene a ia soublic gant an hent-se var bost-traon, ken na erru ep he zonjal gant ar maro.
(2) Sur le point de.
●(1910) MAKE 52. E oa war bouez ober e zonj da glask penn an hent da vont d'ar gear. ●(1974) THBI 189. war bouez mervel e ma hi. ●(1978) MOFO 35. war bouez kas nezan d'ar zond.
(3) Au sujet de.
●(1846) BAZ 726. e teuje eur vech-all d'e c'hlevout var boez ar poent-ze. ●(1879) MGZ 178. e troadint bep seurt gevier var hor pouez. ●257. var bouez an doare ma falle da Zoue he vleigna.
(4) À l'aide de, par.
●(1612) Cnf 78a. è chômas crucifiet en croas var poes an taichou.
●(1659) SCger 88a. prendre par le collet, tr. «cregui voar poès ar c'holier.»
●(1876) TDE.BF 653b. War-bouez eur gordenn, tr. «au bout d'une corde.» ●(1894) BUZmornik 212. e oue staget ann den iaouank ouz ar groug var bouez eur gordenn.
●(1902) PIGO I 164. an delien distag a ya war bouez an avel 'tresek e lec'h ma c'houe. ●(1909) FHAB Genver 31. tec'het, dre ar prenestrou, var bouez kerdin. ●(1911) SKRS II 141. chom a rea var an dour var bouez eur roenv hen doa gallet tapa krog ennhi.
(5) À condition de.
●(1880) SAB 2. var boez lacaat evez.
●(1909) FHAB Ebrel 101. Var bouez compren varnho, an ene a c'hell sevel a nevez palez he vouisiegez. ●(1911) SKRS II 194. Var bouez sevel mintin mad, e kaver kalz da c'hounit e pep doare. ●(1911) BUAZperrot 551. ne 'z ear morse pell gant an deskadurez nemet var bouez studia a zevri. ●(1911) SKRS II 146. Pemp a vugale 'meuz bet, hag ho femp emeuz savet anezho, var bouez kemeret poan avoalc'h.
(6) À (de distance).
●(1908) PIGO II 34. war bouez ugent troatad diouzin. ●(1933) ALBR 81. e doare ma c'helled klevet ar moueziou war bouez pemp leo hanter.
(7) Mont war-bouez e benn : errer à l'aventure.
●(17--) ST 224. O vont war bouez hi fenn, tr. «elle errait à l'aventure.»
(8) (?) Au prix de (?).
●(1850) JAC 84. Grin, war boez va bue, Autrou ar Gouarner.
(9) À force de.
●(1939) MGGD 74. War-bouez kerzout e-pad pell amzer.
(10) À part, sauf, excepté.
●(1955) STBJ 62. dimezet hag eun torrad mat a vuagaligou dezañ, merc'hed holl war-bouez eur pôtr bennak pe zaou.
B. Doucement, lentement.
●(1908) KMAF 53. War-bouesoc'h c'hoaz.
●(1924) ZAMA 82. $$$
S1 war ma fouez
●(1908) PIGO II 33. Goude, war ma fouezig-kaer, ec'h is 'tresek Par-ar-Balan.
S2 war da bouez
●(17--) EN 336. que dy voar da boes, tr. «vas-y ton chemin.»
S3m war e bouez
●(1925) FHAB Ebrel 155. Neuze e savas klanched an nor hag ec'h eas ebarz war e bouez.
P1 war hor pouez
●(c.1825/30) AJC 2923. a na nem bresomb qued nin jalou voar on poes.
●(1924) BILZbubr 41/949. Ni ac'h a, pôtr kêz, eme Job ar c'hi, evel-hen, war hon fouez, Da foar ar bichibonig…
P3 war o fouez
●(1860) BAL 20. N'o deuz nemet mont var o fouez.
C. Loc. prép. War-bouez ouzh : vers.
●(1659) SCger 176b. mont voarpoes oc'h traoun, tr. «aller en bas.»
II. Adv. =
●(1910) MAKE 61. Eur gerig bennag a oe lavaret c'hoaz, mes war bouez.
III. Loc. conj. War-bouez ma : à condition que.
●(1857) HTB 24. war boez ma talc'het ar madou-ze evel perc'hen. ●(1860) BAL 64. var bouez ma em bezo keuz avoalc'h. ●(1872) ROU 92b. Moyennant que, tr. «Var boez ma.» ●(1876) TDE.BF 653b. War-bouez ma, tr. «A condition que.» ●(1894) BUZmornik 286. var bouez ma vije kemeret evit eunn tad hag eur mignoun.
- war-bouez un tammigwar-bouez un tammig
adv. temp. Un peu plus.
●(1974) THBI 212. war bouez eun tammig jomen war lec'h (lire : lerc'h) an treñ.
- war-bouez-kalzwar-bouez-kalz
adv. Il s'en faut de beaucoup, à beaucoup près.
●(1921) FHAB Mae 114. n'hon deus ket, war bouez kalz, da lida goueliou hon zent patron, an doare birvidik, kalonek o deus Iverzoniz.
- war-bouez-krec'h
- war-bouez-laez
- war-bouez-nebeut
- war-bouez-penn / war-bouez ar pennwar-bouez-penn / war-bouez ar penn
adv. À tue tête.
●(17--) SP III 81. o crial war boez ar pen, tr. «criant à tue tête.»
►[form. comb.]
S1 war-bouez va fenn
●(17--) CBet 1684. Fors ! Fors ! Voar boes ma fen voar an diaoul digar, tr. «Malheur ! malheur ! Je le crie à tue-tête sur le démon implacable.»
S3m war-bouez e benn
●(1882) BAR 273. en eur grial var bouez he benn.
●(1909) FHAB Eost 225. en noz, en em laka da gana var bouez he benn evit hardisaat.
S3f war-bouez he fenn
●(1836) FLF 21. Hi, var boes he fenn a grie. ●24. Ar c'hræg a gan var boez he fenn.
P1 war-bouez hor penn
●(18--) SBI II 144. Ni hi c'hano, war bouez hon penn, tr. «Nous la chanterons à tue-tête.»
P2 war-bouez ho penn
●(1850) MOY 152. dre an oll ruyou criit var boes ho penn.
P3 war-bouez o fenn
●(1863) SBI I 6. Holl crient forz, war bouez ho fenn, tr. «Tous criaient à tue-tête.»
- war-bouez-tenn
- war-bouez-traoñ
- war-brez
- war-c'hed
- war-c'horrewar-c'horre
adv.
I. Adv.
(1) (Par) dessus.
●(c.1500) Cb 25a. g. viure / estre dessus. b. bezaff oar ourre. ●(1633) Nom 6a. Epigraphe, index, inscriptio, titulus : titre, l'inscription : titr, inscription, an pez á vez scriffet voar gourrè.
●(1659) SCger 176b. voar gorre, tr. «sur.»
●(1894) BUZmornik 358. eur c'holc'hed kolo gant eur c'hoz pallenn var c'horre.
●(1933) ALBR 21. Planta aneze en douar bruzunet war c'horre, met kalet dindan.
(2) Bezañ war-c'horre : avoir le dessus.
●(1872) ROU 81a. Il aura le dessus, tr. «Var c'horre e vezo.»
(3) sens fig. En plus.
●(1867) FHB 101/387b. ha ma n'e ket va gher aoualc'h c'hoaz evidoc'h, prest oun ouspen da lakaat va le var gorre.
(4) Épith. De surface.
●(1866) FHB 58/45b. eb cas kementse an douar melen pe an tuffe frozet eguisse e touez ar gwisk varc'horre.
II. Prép. En plus de.
●(1889) SFA 171. Var gorre an oll draou-ze, e reaz eun dra hag a lakeaz da dridal kaloun an oll gristenien.
►[form. comb.]
S1 war ma gorre
●(1659) SCger 176b. voar ma gorre, tr. «sur moy.»
- war-darevwar-darev
voir war-zarev
- war-dastonwar-daston
adv. À tâtons.
●(1855) MAV 47. Luiza a zeuaz enn dro war dastoun.
●(1902) PIGO I 42. war dastoun, e kavaz alumetez. ●173. mont war dastoun. ●(1919) BUBR 3/66. Mont a reomp e-barz, war-daston, penegwir na weler taken. ●(1919) BUBR 5/123. hag e rankan kabouilhat ar fank da glask anezan war dastoun.
- war-dastumwar-dastum
voir war-zastum
- war-dav
- war-doan
- war-dostwar-dost
adv. & prép.
I. Adv.
(1) temp. et spat. À peu près.
●(1872) ROU 96b. Presque, tr. «var dost, (à peu près).» ●(1880) SAB 301. o compren, o sonjal pelec'h, peur, pe var dost, e lavaras Jesus-Christ an dra-ma an dra.
(2) sens fig. À peu près, pratiquement.
●(1872) GAM 62. eveldoc'h-c'houi, pe var dost ! ●(1872) ROU 95. A peu près, tr. «var dost.» ●96. Presque, tr. «var dost, (à peu près).»
●(1908) BOBL 27 juin 183/1a. dindan gouarnamant ar Republik, an traou a zo war dost henvel.
(3) [au négat.] Il s'en faut.
●(1862) JKS 365. birviken ne vezint war dost hevel oc'h ho kloar.
II. Prép. War-dost da.
A. spat. Près de.
●(1924) ZAMA 8. war dost d'e c'houzoug.
B. Loc. prép. War-dost da.
(1) temp. Sur le point de.
●(1847) BDJ 44. eur plac'hic yaouank war dost da zemezi.
(2) spat. Près de.
●(1855) TOB 5. Il y a près d'une lieue, tr. «War dost d'eul lev zo.
(3) sens fig. Près de.
●(1921) PGAZ 88. Var dozt da bemp mil den a zo er barrez.
- war-doull
- war-draoñwar-draoñ
adv. & prép.
I. Adv.
(1) Degas war-draoñ : faire baisser de niveau.
●(1902) PIGO I 76. en ter dro, an diaoul an evoa he digaset [an dorchen avalou] evel-se war draoun.
(2) (en plt de nourriture) Mont war-draoñ : descendre.
●(1964) KTMR 11. Mad pe fall, mond a rê ar zoubenn war draoñ, mabig.
(3) (avec un v. de mouvement) [sens de descendre].
●(1902) LZBt Du 8. pa zeuont [an notennou] var draon, [a dleas] kana izelloc'h. ●(1907) AVKA 161. ar re a gav aezetoc'h mont war draon. ●(1919) BUBR 5/124. Ar peur-rest ac'hanomp a zalc'h da lansa war-draou. ●(1919) BUBR 9/242. Breman ez eomp skanvoc'h war-draou. ●(1935) BREI 419/2d. O c'herniou a zo plat hag elec'h mont war grec'h, evel kerniel ar saout all, ec'h eont war draou.
(4) Dont war-draoñ : devenir moins cher.
●(1922) LZBt Gwengolo 1. talvoudegez an arc'hant a zo et war draou. ●(1935) BREI 419/2b. Ar bara a zo deut war draou. ●(1964) BAHE 38/17. degas war-draoñ priz an ed.
(5) (plt des paupières) Fermé.
●(1866) LZBt Ebrel 120. pleget gant-han he daoulagad war draou.
II. Loc. prép. War-draoñ gant : en descente.
●(1902) PIGO I 12. tri den 'm euz gwelet, avad, o ruial, gant pep a sparl, eun û war-draoun gant ar vourc'h. ●69. eun aneval-kezek o tonet a draïn vad war draoun gant unan euz ar pevar hent. ●(1903) MBJJ 56. Kenkent e teu war draou gant ar run. ●(1908) PIGO II 184. o vont war draou gant lanneg ar Roz.
- war-dreñvwar-dreñv
adv. En arrière.
●(1908) PIGO II 27. e krog da voutan war dren gant e dreid. ●(1910) MBJL 48. pell a-walc'h ec'h oc'h êt evelse. Wardre breman, wardre, ha da vat ! ●(1925) FHAB Genver 11. red e voe kas ar bank-tôl war drenv. ●(1924) BUBR 48/1154. Eomp war drenv. ●(1935) BREI 417/1c. Er Rusi, e teuer war drenv. ●(1927) LZBt Genver 17. dizrei war drenv. ●(1931) VALL 37b. en arrière, tr. «war-dréñv.»
►[empl. comme épith.]
●(1910) MBJL 176. ne vo ket gellet ober d'he c'hê eur zell war-dre hep rann-galon.
- war-dreuzwar-dreuz
prép. Stekiñ war-dreuz ouzh : heurter de côté.
●(1914) KZVr 66 - 07/06/14. Eul lestr all (...) karget a c'hlaou-douar, a stokas war-dreuz outan.
- war-drezek
- war-drowar-dro
prép.
I. Prép.
A. spat.
(1) Aux alentours de.
●(1659) SCger 176b. voardro, tr. «a l'entour.»
●(1921) PGAZ 105. Var dro Lochrist, Marie-Jeanne Eucat n'edo ket he-unan o sevel mad he bugale.
(2) Autour de.
●(1530) Pm 109. Oar dro an guerches glan damany, tr. «Autour de la pure et puissante Vierge.» ●(1633) Nom 69a-b. Culleola : escorce verde à l'entour de la noix : an crochen pe plusquen glas á vez voar dro'n craoüen. ●69b. Nauci dissepimentum : la coquille, ou petite taye d'vne noix : an plusquennic tano voar dro'n craoüen. ●77a-b. Fibræ, capillamenta : filets des racines : an pillou á vez voar drόn grizyou. ●78b. Corona collaris : chapeau pour enuironner le col : vn tocq euit troidellat voar dro'n gouzoucq.
●(1710) IN I 3. eur c'hroc'hen blevec var dro e benn.
B. temp.
(1) Vers.
●(c.1680) NG 1725. Ouar-dro goleu an dé. ●(1732) GReg 627a. Sur le minuit, tr. «var-dro an hanter-nos.»
●(1878) EKG II 15. Var dro eiz heur.
●(1903) MBJJ 64. War-dro peder heur. ●(1900) ANDP 3. war-dro kuz-heol. ●(1924) BILZbubr 41/946. Erruout a rejont war-dro dek eur en Plistin. ●(1942) DRAN 143. war-dro tarz an deiz o c’henel.
(2) Environ.
●(1882) BAR 59. Mari a chomaz var dro tri miz e ti Elizabeth he c'hiniterv.
C. sens fig.
(1) Sur le point de.
●(1880) SAB 87. pa vez an ofern o coumans pe var dro coumans.
(2) (en plt d'un nombre, d'une quantité) À peu près, environ.
●(1499) Ca 147a. Oartro. g. enuiron. ●(1633) Nom 208b. Sestertius & sestertium : vn patart : vn patart, vn pez mouneiz á dal voar dro vn caroles.
●(1903) MBJJ 42. War-dro pevar mil den. ●(1910) MAKE 4. wardro pemp kant lur.
II. Loc. prép.
A. spat. War-dro da : autour de, aux alentours de.
●(1908) PIGO II 79. war-dro d'hon bilajen. ●141. ar re a oa war-dro d'an nor. ●(1912) BUAZpermoal 771. pep a beniti war-dro d'al Leo-Drêz.
B. sens fig.
(1) War-dro gant =
●(1903) MBJJ 32. e savan ma mouez, wardro gant hini ar re all, 'tresek an Itron Varia. ●205. Ha ni da vousc'hoarzi wardro gante. ●(1910) MBJL 118-119. Pa deue eun eskob da vanati bras Iona, elec'h ma oa abad ar zant, e vije pedet da gensakri wardro gantan.
(2) War-dro gant =
●(1903) MBJJ 2. Eun all c'hoaz a oan en sonj da gaout wardro gante. ●18. Wardro ganin e zo arru eur c'hant bennag a belerined. ●71. dont da welet o mamm-vro, wardro ganimp. ●245. ha wardro gante plac'hik ar pask kentan.
III. Adv.
(1) Autour.
●(1499) Ca 147a. treiff oartro vide in treiff. ●181a. g. resplendissant (…) Jtem vide in gueleuiff et in treiff oar tro. ●201a. g. enuironner. b. treiff oartro. ●g. enuiron estre. b. bezaff oartro.
(2) Ensemble.
●(1557) B I 475. Labouromp hon peuar oar tro, tr. «Travaillons tous quatre ensemble.»
(3) Bezañ war-dro : être en tournée.
●(1575) M 266. An ancaou so voar tro, tr. «La mort est en tournée.»
(4) Ici, dans les environs proches.
●(1530) J p. 110b. An deuz den oar tro a scohe, tr. «N'y a-t-il plus personne ici pour frapper ?»
(5) Mont war-dro : s'approcher.
●(1921) PGAZ 54. troit kein da gement-se ha n'e dit mui var dro. ●(1936) PRBD 25. Ne d'in mui war dro.
(6) À peu près.
●(1889) SFA 42. Ne d'an ket da lavaret deoc'h penaoz oa great sae St Fransez. Henvel oa, pe var dro, ouc'h an hini a zoug herrio c'hoaz ar Breudeur-bian.
►[form. comb. 1]
S1 war va zro
●(1612) Cnf 27a. r'ho diff da dorn, eguit maz disquiff petra à so voar ma tro.
S3m war e dro
●(1554) Moeam 4. Hac int dézraouét oll da goroll voar é dro.
P2 war ho tro
●(1710) IN I 340. na bermetit jamæs nep-seurt jestou na badinerez war ho tro.
►[form. comb. 2]
S3m war-dro dezhañ
●(1766) MM 596. pa gommanças an tan suilla, / flip flip, tout vardro deza, tr. «Quand commença le feu à faire des langues, flip, flip, tout autour de lui.»
- war-droadwar-droad
adv.
(1) À pieds.
●(1499) Ca 147a. Oar troat vide in troat.
●(1878) EKG II 312. Pa vez izel ar mor, ez eer enn-hi var droad.
●(1928) BFSA 159. hirio, ez eo-hen savet war gein, ha me a rank mont war droad. ●(1944) EURW I 129. War droad e rankomp mont.
(2) Debout.
●(1633) Nom 53b. Prandium statarium : manger debout, ou en pied : dibriff á saf soum (lire : soun) pe voar troat.
- war-duwar-du
voir war-zu
- war-eeunwar-eeun
adv.
I. Adv.
A. spat. Tout droit, directement.
●(1877) EKG I 97. Tud Perros n'oant ket evit dont var eeun euz ar gear. ●132-133. an den guenn a deu var eeun varzu ennhan. ●(1896) GMB 333. pet[it] Trég[uier] war-deven, tout droit.
B. temp.
(1) Tout de suite, sans délai.
●(1877) EKG I 108. livirit eur ger, ha ni a zo var eeun enn hent.
(2) Régulièrement.
●(1872) ROU 100a. Régulièrement, tr. «aketuz, var-eün, eb manc ebed.»
C. sens fig.
(1) Directement, sans intermédiaire.
●(1877) EKG I 5. he c'halloud a deuaz var eeun digant Doue.
(2) Exactement.
●(1872) ROU 84. Il me l'a conté exactement, tr. «Counted en d-euz d'in var eün.» ●(18--) CST 3. Hogen, her gouzout a reer, ar ger «Aper» eo war-eün hano ar pemoc'h-gouez e latin... ●21. ar C'halated, hor c'hendirvi, a heulie war eün lezenn Jesus-Krist. ●(1879) BMN 59. Conta a reas var eün ar pez e doa great an Itron Varia en he genver.
●(1911) SKRS II 191. En deiziou varlerc'h e tigouezas var eün ar memez tra. ●(1928) BFSA 254. lavar d'in ar wirionez war eün !
(3) En place, à sa place.
●(1904) BMSB 57. Lak evez, en eur ger, ma vo war-eün pep tra, / Rak lufr a fell d'in rei d'ar varnedigez-ma. ●(1925) SATR 19. Ar gwellan 'zo d'ober, 'vit lakat an traou war eün, eo goulenn digantan e zonj war gement-se.
II. Loc. prép.
A. [avec un v. de situation] Bezañ war-eeun da udb. : être en face de qqn.
●(1872) ROU 99. Être vis-à-vis, tr. «beza var-eün da.» ●(1880) SAB 244. Pe gorn er bed-ma a zo ëunna d'ar baradoz, muia var ëun di, gvella doug-ëun da vro an Elez ac ar Zent ? ●245. Pe gorn er bed-ma a zo ëunna d'ar baradoz, muia var ëun d'ar baradoz, dirag ar baradoz ? (...) pe gorn er vag a ve viz-a-viz ac a benn ëun d'an douar bras, var ëun d'an aod ?
●(1902) PIGO I 27. eun dosen a oa war êun d'ean.
B. [avec un v. de mouvement]
(1) Mont war-eeun dezhañ : aller droit devant lui.
●(1939) MGGD 13. Mont a rae al loen ken buan hag an avel atao war eeun d'ezañ.
(2) Treiñ, dont war-eeun da =
●(1877) EKG I 227. al lestr (...) a droaz penn var eeun da Vro-Zaoz. ●277. nemet unan (...) a deuaz betek var eeun d'eomp-ni, ar pemp kenta.
C. War-eeun gant.
(1) Face à.
●(1927) FHAB Genver 6-7. n'en em gave ket penn an traon an iliz war eün gand ar penn an nec'h nemet pilat a vije graet talbenn an eskopti.
(2) Mont war-eeun gant : suivre directement (un itinéraire).
●(1878) EKG II 14. diou lodenn : unan anezho a ieaz varzu Goulc'han, Plouneour ha Kerlouan ; eben a gendalc'haz da vont var eeun gand an hent braz varzu Lesneven.
D. Bezañ war-eeun dirak : être précisément devant.
●(1877) EKG I 115. n'o doa da dreuzi nemed an hent braz evit beza var eeun dirak ti Loull ar Bouc'h.
- war-eeun-tennwar-eeun-tenn
adv.
(1) Directement.
●(1847) BDJ 48. Jusas (...) / Da Jerusalem a ya war heün tenn. ●(1879) BMN 54. ma'z eas var eün-tenn d'ho c'hass da Vichel. ●217. ma iea var eün-tenn bete goueled calonou ar re he zilaoue. ●(1883) MIL 263. var eon-tenn etrezek Lanmeur.
●(1910) MAKE 76. Hag o daou ez ejont warr eün-tenn d'ar Baradoz. ●(1910) FHAB Meurzh 81. An henchou-ze great gant tri wiskad mein, a skoe var eün-tenn eus an eil kear d'eben. ●(1910) BUJA 27. e teuomp ac'hano brema var eün tenn.
(2) En droite ligne.
●(1883) MIL 17. Sant Viliau a ziskenne var eün-tenn eus lignez roueet koz Breiz-Izel.
- war-enep
- war-evel-sewar-evel-se
adv. Pusique c'est comme çà.
●(1900) MSJO 188. Var evelse, emezhi, ne dal ket ar boan din dont var ho tro. ●237. Var evelse n'eus netra a rafe aon deoc'h ?
- war-ganwar-gan
adj. (Messe) chantée, messe haute.
●(1732) GReg 619b. Messe haute, tr. «Ovérenn var gan.» ●(1790) Ismar 548. én Overènneu ar-gan.
●(1880) SAB 312. an offiseur a zao e voez da lavaret var gan : (…). ●(1894) BUZmornik 402. eunn offerenn var gan.
●(1903) MBJJ 21. N'eo ket eun oferen war gan a larer. ●(1907) PERS 124. litaniou ar Verc'hez, var gan ive. ●(1924) LZBt Meurzh 16. pedennou war gan en iliz.
- war-gaoutwar-gaout
prép. Vers, en direction de.
●(1852) MML 20. criet bepred voar gaat ar Verc'hes. ●189. gant pesort aqet na deufemp-ni qet da huanadîn voar gaad Mari.
●(1902) PIGO I 156. Kerzet a reaz war gâd an ti. ●(1908) PIGO II 121. Mont a reas neuze war gât ar jendarmed. ●177. eur vanden dud o tont war gât anean. ●(1917) LZBt Gouere 31. Hon Zalver a deurve ive trei e zaoulagad war gât hon zi. ●36. ec'h-ejomp war gât kreiz an douar. ●(1919) BUBR 5/124. d'ar pevar-lamm war gaout an traou. ●(1928) BREI 58/2b. Heol tomm ar beure a ro tu d'an dud da zont war gât iliz an I. V. Wir-Zikour.
►[form. comb.]
P2 war ho kaout
●(1852) MML 110. O Mari (…) evel-se ive a eo imposubl d'an hini pehini a dor he galon voar ho caad bean collet.