Devri

Recherche 're...' : 811 mots trouvés

Page 5 : de regezenn (201) à reizhenn (250) :
  • regezenn
    regezenn

    f.

    (1) Ensemble de braises, la braise.

    (1633) Nom 165a. Pruna, carbo : braise : glaou, reguezen.

    (1659) SCger 16b. braize, tr. «reguezen.» ●169a. reguezen p. reguez, tr. «braise.» ●(1710) IN I 370. Ha c'hui hoc'h eus guelet biskoaz (…) ur regueden-dan goloet a ludu ? ●(1732) GReg 114a. Braisier, brasier ardent, tr. «Reguezenn. p. reguez.» ●115b. Brasier, la braise du feu, tr. «Reguezen. p. reguez.»

    (1868) FHB 153/386b. Ar goanv zo brema, c'houi vel ervad ; ha ien ma'z eo an amzer, ne ra ket a zroug da zaou zen, deut var an oad, en em gaoud dirak eur regeden. ●(1868) FHB 176/157a. hag e voa tan hag eur reguezen gaer en oalet.

    (1925) FHAB Ebrel 137. e lakeat (lire : lakeot) ho ribot war an oaled e-tal ar regedenn.

    (2) Morceau de braise.

    (1949) KROB 14/7. goude beza strinket ar regedenn en êr da ober stered.

  • regiñ / regañ / rogiñ / rogañ / roegiñ
    regiñ / regañ / rogiñ / rogañ / roegiñ

    v.

    I. V. tr. d.

    A.

    (1) Déchirer.

    (1499) Ca 176b. Roegaff. g. dessirer / ou desrompre. ●(c.1500) Cb (d’après GMB 566). Reguiff découper.

    (1659) SCger 40b. dechirer, tr. «regui, pr. roguet.» ●169a. regui p. roguet, tr. «deschirer.» ●(1732) GReg 250a. Dechirer, tr. «Roga. pr. roguet. roëga. roëgui. reuga. regi. ppr. roëguet. Van[netois] rogueiñ. roëgueiñ. rougueiñ

    (1790) MG 103. punissét vehai un dén péhani e ronguehai porteræd er Roué. ●(1792) CAg 78. Er segousseu hag en heinge / E h'roeign hoah é oulieu.

    (1846) BAZ 153. regui ha dispen a rejont he sae. ●(1872) GAM 30. regi he zillad. ●(1893) IAI 266. reuga sae stamm ha dic'hri or Zalver.

    (1907) VBFV.bf 66a. roegein, rogein, rougein, tr. «déchirer.» ●(1907) BSPD I 249. rougein hé dillad. ●(1913) AVIE 313. Roegein en dillad. ●(1915) MMED 258. roga a reas ar paper dirak an oll. ●(1942) DHKN 75. é roegein gron el lihér get he hroched.

    (2) Déchiqueter.

    (1849) LLB 1857. Ind memb e bill er mél, e roeg en tereneu.

    (1949) KROB 12/9. an dachenn, reuglet ha mac'hagnet gant an obusiou kouezet warni.

    (3) (Prlt des porcs) Fouir la terre.

    (1821) GON 384a. Rega, v. a. et n., tr. « Fouir la terre à la manière des cochons. »

    (4) (agriculture) Travailler légèrement la terre avec la charrue.

    (1821) GON 384a. Rega, v. a. et n., tr. « C’est (…) travailler légèrement la terre avec la charrue. »

    (5) (agriculture) Faire des rigoles ou petits sillons.

    (1821) GON 384a. Rega, v. a. et n., tr. « En Cornouailles, c’est faire des rigoles ou petits sillons. »>

    B. sens fig.

    (1) Regiñ hent : marcher vite, abattre du chemin.

    (1870) MBR 84. Ar mor hag ann avel a ioa mad, ma reugjont hent eunn drugar.

    (1914) MAEV 143. Epad an amzer-ze, an aotrou Abgrall en doa reuget hent ha kavet plas d'en em guzet. ●(1923) ADML 41. ar botred ïaouank a rog hent.

    (2) Regiñ mor : fendre les flots.

    (1869) BEN 914a. Endra edo ar vag o regi mor.

    (1923) ADML 55. al listri divent a rog hirio ar mor.

    (3) Regiñ an oabl : fendre les cieux, les nues.

    (1906) KPSA 96. evel eun er (aigle e Gallek), a rog an oabl.

    (4) Regiñ an douar : fendre, déchirer la terre.

    (1923) ADML 112. an alar o regi an douar.

    (5) Enfreindre (un ordre).

    (1911) BUAZperrot 620. an hardiziegez da regi e urziou.

    (6) Défaire (la réputation de qqn).

    (17--) VO 80. é ronguein reputation ou nessan.

    (1843) LZBg 1 blezad-2l lodenn 12. er ré e falle dehai rouguein buhé en nessan. ●(1879) GDI 262. roénguein en nessan é nul lemel guet-hou é vrud-mad.

    (7) absol. (en plt des relations humaines) Séparer.

    (1864) SMM 19. Petra eo ar maro ? (...) Eur rann hag eun disparti c'huêro. Regui a ra dizamant.

    II. V. intr.

    (1) (en plt de tissu, de papier, etc.) Se déchirer.

    (1790) MG 74. halein e rér ar nehou que ne rong. ●(17--) TE 437. er gouile ag en Tampl e rougas.

    (1818) HJC 73. hint e atrapas quement à besquet, ma hroèguai ou rouid. ●(1868) FHB 161/38a. Ar vanden (…) a deu en un taol da regui.

    (1911) BUAZperrot 170. En he lamm, he saë a rogas hag he bleo a fuilhas. ●195. pallen an Templ a rogas etre daou damm. ●(1913) AVIE 60. ind e zalhas un nivér ken bras a besked ma roengé er rouedeu geté.

    (2) par métaph. (Prlt de la mer) Être agitée. cf. rakal

    (18--) MIL.ms (d’après BUBR 31/610). trouz ar mor o reuga a bep tu, evel un ero gant eun alar.

  • regizidigezh
    regizidigezh

    f. Trop grande sensibilité.

    (1960) BAHE 23/32. bindederezh ha regizidigezh.

  • regl
    regl

    s. Règle de conduite.

    (1790) MG 114. Ne hoès quin regl de héli.

    (1831) RDU 86. accouragein er ré-ral de viret ou règl.

    (1907) BSPD I 168. ur regl a vuhé hanval pedost doh en hani e virèt én é urh.

  • reglenn
    reglenn

    f. –où

    (1) Règle de conduite.

    (1874) FHB 491/163b. ar reglen, evit doare, a zifenne outho mont er meaz euz ho c’hlos.

    (2) Règle (monastère, couvent).

    (1863) GOM 56. er c’houenchou (…) caret ar retret hac ar silanç, miret mad ar reglen.

    (3) Reglenn sant Bruno : règle de l’Ordre des Chartreux.

    (1889) ISV 269. reglen sant Bruno.

  • reglet
    reglet

    adj. Réglé.

    (1852) MML 167. eur vue reglet mad ha christen.

  • regn
    regn

    voir regnañ

  • regnañ / regn
    regnañ / regn

    v. intr. Régner.

    (1499) Ca 174a. Regnaff. g. regner. ●(1575) M 3369-3370. eno ez vezo æs, / Plen ouz regnaf gantaf hep santaf gæs, tr. «il sera à l'aise, / Régnant pleinement avec lui sans éprouver de gêne.»

    (1659) SCger 169a. regn, tr. «regner.»

  • regnet
    regnet

    = (?).

    (1854) MMM 374-375. Distrei a reas d’ar guear en eur stad qer mad, ma oue ê brec[e]pteur ac ê vignonet mui regnet jamæs e poan da c’housout petra a yoa bet caos eus ê glenved.

  • regofad
    regofad

    m. –où Abus (de table, de boisson).

    (1890) MOA 121a. Après avoir trop mangé, on a le ventre trop tendu, tr. «goude (gant) re gofad, e vez korn korf.»

    (1907) BOBL 19 janvier 121/2d. memez goude re govad. ●(1907) BOBL 26 janvier 122/3c. marvet dre re govad boëson. ●(1923) SKET I 69. an evadegou-ze ma ev an den enno, diezomm ha dizec'hed, ma tiskianta diwar re-gofad. ●(1931) VALL 777a. Ventrée, tr. «re-gofad m.»

  • regorfad
    regorfad

    m. –où

    (1) Abus (de table, de boisson), indigestion.

    (1790/94) PC I 206. E rear alies re gorfajou – En assamble national.

    (1834) SIM 133. tud cazi maro gant re gorfad. ●(1859) SAVes 7. Goude eur re gorfad, / E fritt mizer, e za goustad.

    (1911) FHAB Kerzu 346. Ha n'eo ket brao, Jakou / Ober re-gorvajou. ●(1958) BAHE 16/6. Pariz gant re-gorfad, ha Frañs gant kof-moan. ●(1974) DIGE. (Youenn Gwernig) maro d'an eil a viz genver / diouzh ur re gorfad hini berr.

    (2) Blaz ar regorfad : goût particulier du beurre.

    (1963) EGRH II 172. blaz ar regorfad, tr. « certain goût que prend le beurre quand les vaches ont eu une nourriture trop abondante. »

  • regraet
    regraet

    part. reober

  • regred
    regred

    m. –où

    (1) Regret.

    (1575) M 3344. Hep nep regret na doet, tr. «Sans aucun regret ni doute.» ●(1621) Mc 6. regret ves am fautou.

    (2) Doléance.

    (1530) J p. 25a. Me venn cleuet ho regretou / So en ho calon ouz fonnaf, tr. «je veux ouïr les doléances qui débordent de votre cœur.»

    (3) Dégoût.

    (1732) GReg 65b. Aversion de quelques mets, tr. «regred.» ●(1744) L'Arm 96b. Dégoût provenant de la malpropreté ou de la qualité des alimens, tr. «Regrêtt

  • regredus
    regredus

    adj. Répugnant.

    (1927) GERI.Ern 505. regredus V[annetais], tr. «répugnant.»

  • regresten
    regresten

    m. –ed

    (1) Bedeau, sacristain.

    (1744) L'Arm 28b. Bedeau, tr. «Regresstein.. nétt. m.»

    (1904) DBFV 194b. regrestén, m. pl. ed, tr. «sacristain, huissier, bedeau, appariteur.» ●(1907) VBFV.bf 65b. regrestén, m. pl. ed, tr. «sacristain, bedeau.»

    (2) Fossoyeur.

    (1744) L'Arm 162a. Enterreur, tr. «Regresstein.. nétt. m.»

    (1904) DBFV 194b. regrestén, m. pl. ed, tr. «fossoyeur (l'A.).»

  • regrestener
    regrestener

    m. –ion Bedeau, sacristain.

    (1844) LZBg 2l blezad-2l lodenn 93. ur martelod (…) e chervigé d'ein de regrestinour.

  • regretiñ
    regretiñ

    v. tr. Regretter.

    (1621) Mc 11. regretet na'm boa gret choaz dauantaig.

  • regruel
    regruel

    adj. Très cruel.

    (c.1500) Cb 73a. [drouc] g. trescruelz mauluais. b. recruel.

  • regulantenn
    regulantenn

    f. (métérologie) Brise matinale de Ouest-Nord-Ouest.

    (1919) DBFVsup 59a. regulanten (Gr[oix]), s., tr. «brise matinale de O. N. O.» ●(1927) GERI.Ern 506. regulantenn f., tr. «Brise matinale de O. N. O. à Groix.»

  • regulier
    regulier

    adj. Régulier.

    (1499) Ca 174a. Regulyer. g. idem.

  • rehadañ / rehadiñ
    rehadañ / rehadiñ

    v. tr. d. Ressemer.

    (c.1718) CHal.ms iii. resemer, tr. «hadein hoûah hadein hoüah, re hadein

    (1904) DBFV 194b. rehadein, v. a., tr. «semer de nouveau (Ch. ms.).»

  • rehadiñ
    rehadiñ

    voir rehadañ

  • reilh .1
    reilh .1

    coll. Ivrogne, débauché.

    (1919) DBFVsup 59a. reill, coll., tr. «ivrogne, débauché.»

  • reilh .2
    reilh .2

    m. Ivrogne, débauché.

    (1927) GERI.Ern 506. reilh m., tr. «Ivrogne, débauché, col.»

  • reilhaj
    reilhaj

    coll. Débauchés.

    (1919) DBFVsup 59a. reillaj, coll., tr. «ivrogne, débauché.»

  • reilhenn .1
    reilhenn .1

    coll. Débauchés.

    (1919) DBFVsup 59a. reillen, coll., tr. «ivrogne, débauché.»

  • reilhenn .2
    reilhenn .2

    f. Crapule, débauche.

    (1919) DBFVsup 59a. reillen, s., tr. «débauche.»

  • reilhenn .3
    reilhenn .3

    f. –où Haillon.

    (1856) GRD 74. Petra e chongehoh-hui a boén ur prince youanq de béhani é vehé gusquet reillenneu ur peur, carguet a leu hag a anstu.

  • reilhenn-gailh
    reilhenn-gailh

    f. Vaurien, crapule.

    (1931) FEZO 13. Ur rienn-gaill, me zud vat !

  • reilhennat
    reilhennat

    v. intr. Crapuler, vivre de débauches.

    (1919) DBFVsup 59a. reillennat, tr. «crapuler.»

  • reiñ
    reiñ

    v.

    I. V. tr. d.

    (1) Donner.

    (14--) Jer.ms 197. Autrou dystreyt reyt dyff ma ro, tr. «Seigneur, revenez, donnez-moi mon don.» ●(14--) N 346. Ret eo deoch lem reif diff remet, tr. «Il faut que vous me soulagiez.» ●(1499) Ca 127a. Liuraff. g. liurer vide in reiff. ●174a. Reiff. g. donner. ●(1557) B I 224. Da reif dezy en berr remsy priet / Vn princc meurbet, tr. «à lui donner d'ici peu de temps pour époux un grand prince.» ●(1612) Cnf 27a. r'ho diff da dorn. ●66a. reiff archant dezo. ●(1633) Nom 204a. Congiarium : le don que fait vn Seigneur à ses subiets : an dounæsoun á ro an Prinçc de suiedet.

    (1667) ARmorial 40. Cameru Trogoäzrat en Lanmaudez, Rosallic & autres, écartelé au premier & dernier d’azur à vn Vanet ou Coquille d’argent contrescartelé d’argent à quatre Billettes de gueulle posées en Croix & vn petit Croissant de mesme en abîme & pour deuise En quichen rey ma commeret, c'est-à-dire, qui se mesle de donner, se doit disposer à receuoir.

    ►absol.

    (1612) Cnf 63b. Reiff da euaff dan ré ho deueus sechet.

    ►[conjugué avec lui-même]

    (1908) FHAB Meurzh 91. Rei a ro dezo eun dors en e fes.

    (2) Donner (des coups).

    (1580) G 664. Rey dyt un dyu bazat, tr. «te donner un ou deux coups de bâton.»

    (3) Donner, administrer.

    (1633) Nom 177b. Clyster oricularius : syringue : an siring euit reiff vr cristal.

    (4) Reiñ da c'houzout : faire savoir.

    (1612) Cnf 47a. reiff dezaff da gouzout, ha reueliff dezaff an estat ves è Tat, eues ez breuzr.

    (1903) MBJJ 298. O hano a ro da c'hout ec'h int breuder.

    (5) Reiñ da grediñ : faire accroire.

    (1612) Cnf 26b. n'en deo quet quen bras pechet an trasé, euel ma en r'oher da crediff dezo.

    (1911) BUAZperrot 136. Tostennerien a roas da gredi d'ar prins, oa bet eskob Orléans, dizoare en e genver.

    (6) Reiñ da anaout : faire connaître.

    (1854) MMM 349. Graç Doué a ro deomp da anaout ar falsentes, ar goullo, an neant eus a vadou ar bed. ●(1894) BUZmornik 897. Dom Mikeal Nobletz (…) a roaz da anaout petr' vije ann Tad Maner.

    (7) Reiñ da gompren, da intent : faire comprendre.

    (18--) SAQ I 78. hen rei deoc'h da gompren.

    (1908) FHAB Genver 15. ar pez a garfen rei deoc'h da entent.

    (8) Reiñ da glevout : faire entendre.

    (1928) LEAN 36. Penaos rei d'ezan da glevet ar wirionez ?

    (9) Reiñ golo da ub. : donner couvert à qqn.

    (1877) EKG I 46. rei d'ehoc'h boued da zibri ha golo da guzet ac'hanoc'h. ●138. el leac'h ma roer boued ha golo d'ar veleien vad. ●(1878) EKG II 35. n'oa ket brao rei golo d'an oll.

    (1914) MNOTes 197. «On dit rei bod donner asile, abri, cacher, receler au sens de rei golo» Mil. ms.

    ►Reiñ golo da ub. : couvrir qqn dans ses méfaits.

    (1732) GReg 230a. Couvrir quelqu'un qui fait mal, tr. «Rei golo da ur re.»

    (18--) SAQ II 38. Doue ne fell ket d'ezhan beza kemeret evit rei golo d'ar geier.

    (17--) BMa 595. Me ray dach golo da vont en o rout, tr. «Je vous couvrirai pour partir.»

    (10) (maçonnerie) Reiñ gar : faire les fondations d'un mur plus larges que celui-ci.

    (1982) TIEZ I 115. Les fondations sont alors maçonnées, elles sont toujours plus larges que les murs sortis de terre, c'est «donner du pied» au mur (rei troad, ou rei garr).

    (11) Reiñ berzh da ub. =

    (1855) BDE 446. Ha reit e huès dehou berh ar labour hou teorn.

    (12) Reiñ bizaj da : faire face à.

    (c.1825/30) AJC 3557. evid rein bigag don nenemied.

    (13) Produire, donner.

    (1928) LEAN 51. Sanka a ra [Doue] doun en douar an edennou a roio ar gwella gwiniz. ●89. an edenn he deus doare da vervel en douar araok sevel da rei korzenn ha pennou-ed.

    (14) Faire (l'école).

    (1903) MBJJ 92. Roet e ve ar skol evit mann.

    (15) absol. Offrir.

    (1844) LZBg 2l blezad-2l lodenn 120. men gouivèd e vourr é rein.

    II. V. tr. i. Reiñ war : frapper sur.

    (17--) CBet 2188. Me raï d'it voar da pen mar deus d'am contestin. ●2409. Me a raï d'it gant-han breman, voar da clopen.

    III. V. pron. réfl. Em reiñ.

    (1) Se donner.

    (1869) FHB 215/41b. ha pa n'am eus mui da rei, e carfen en em rei va unan. ●(1869) FHB 244/.275a p'eur en em ro eun den, p'eur e poulz an nerz calon hag ar garantez beteg ar sakrifis ?

    (2) S'adonner, se consacrer.

    (1633) Nom 327. Mulierarius, mulierosus : homme trop adonné aux femmes : vn den en em roet re dan merchet, vn gastaouaër coz.

    (1869) FHB 216/50a. ne fell ket dezho en em rei d'an droug. ●(1869) FHB 217/58b. En em rei a rea d'ar vesventi. ●(1869) FHB 222/100b. Jenovefa, a n'em ro goaz eget biscoaz d'ar beden. ●(1882) BAR 69. Ha ne ouiec'h-hu ket eo red dime en em rei oll d'ar pez a zell ouz va Zad ?

    (1903) MBJJ 182. Evit en em rei muioc'h d'e geu. ●(1912) BUAZpermoal 604. En em rei a reas a gorf roched d'al labour.

    (3) En em reiñ da : se vouer à.

    (1576) Cath p. 16. me so ma em roet (…) da iesus-christ, tr. «Je me suis donnée (…) à Jésus-Christ.»

    (1869) FHB 222/100b. ar merc'hed a zilez ar bed evid en em rei da Zoue dre ar stat rilijiuz. ●(1880) SAB 185. ac ar re a apell d'en em rei da Zoue.

    (4) Se rendre, se livrer.

    (1869) SAG 144. goude beza stourmet ou ho start, o deuz ranket en em rei abars ar fin. ●(1882) BAR 178. e rankjont plega hag en em rei.

    (1914) MAEV 227. En em roit ! eme ar jeneral gall.

    (5) En em reiñ da anaout : se présenter.

    (1877) EKG I 226. ne ouent ket pell evit en em rei da anaout an eil d'egile.

    (1911) BUAZperrot 732. p'en devoue Tobias en em roët da anaout. ●(1924) ZAMA 200. Red eo d'in en em rei d'anaout breman.

    (6) En em reiñ da anaout : se faire connaître, s'illustrer.

    (1911) BZIZ 225. En em rei a reaz da anaout dre e soniou.

    (7) En em reiñ (d'ober udb.) : se mettre (à faire qqc.).

    (1869) FHB 213/27b. hag ec'h en em roas he unan da gousket.

    (1911) BUAZperrot 188. hag ec'h en em roas a zevri da skigna en dro d'ezan anaoudegez ha karantez Jezuz-Krist.

    (8) En em reiñ evit ub. : se faire passer pour qqn.

    (1873) FHB 463/366b. En em rei a reaz evit niz ann Duk a Levis.

    (9) En em reiñ da welout : se montrer, apparaître.

    (1934) PONT 11. Ar Werc'hez a en em ro da welet en eur chapelik e Paris.

    (10) Se montrer.

    (1914) KANNgwital 142/463. arabat eo dezho kaout aoun evit sevel ho mouez evit erpel ouz ar pennou skanv a c'hoantafe en em rei dizoare.

  • reishaat
    reishaat

    v.

    I. (en plt d'un animé)

    (1) Se calmer.

    (1909) NOAR 65. Reisaat a reas koulskoude o welet ar beleg.

    (2) Devenir plus docile.

    (1955) STBJ 83. E-touesk ar re-mañ [kezeg] e veze a-wechou lôned kintus, a bep seurt siou fall en o c'horf. Hogen reisaat a reent buan gantañ hag e teske dezo labourat kerkoulz hag ar re wella.

    II. (domaine maritime) Se calmer, en plt de la mer.

    (1890) MOA 117b. Apaiser (s') (parlant de la mer), tr. «reisaat

  • reistimout
    reistimout

    v. tr. d. Surestimer.

    (1659) SCger 114b. surfaire la marchandise, tr. «re istimout ar marc'hadourez.»

  • reizh .1
    reizh .1

    adj.

    I. Attr./Épith.

    (1) Juste.

    (1926) FHAB C'hwevrer 50. ar re o deus menoziou eün ha reiz.

    (2) (Sommeil) normal, non-agité.

    (1914) MAEV 213. ha ra ziskuizo hoc'h izili dre eur c'housk c'houek ha reiz.

    (3) Docile, obéissant, sage.

    (1910) FHAB Mezheven 180. Goude beza paket eur seurt ougnad e chomjont reiz eun tachadig. ●(1955) STBJ 107. Grit deoñ chom reiz ha mont a-rôk, mar plij, Hei'ta Tambour ! Hei 'ta ! ●(1985) AMRZ 8. « reiz eo » (trankil eo), ne raio droug e-béd dit, bez dineh. ●(1995) BRYV IV 68. La ! bez’ he-deus bet ’marh !... reiz eo bet !

    (4) (religion) Kloer reizh : clergé régulier.

    (1732) GReg 173a. Le Clergé regulier, tous les Ecclesiastiques qui vivent dans les cloîtres, dans l'observance des vœux solennels de Religion, tr. «Ar c'hloër reiz

    (1857) CBF 63. Ar c'hloer reiz, tr. «Le clergé régulier.»

    (5) Traezh reizh =

    (1931) FHAB Ebrel 135. goloet eo amañ-ahont a draez reiz pe draez du, amañ-ahont a zouar a zoug geot druz.

    (6) Correct, sans faute.

    (1929) FHAB Gwengolo 348. skriva eur brezoneg reiz.

    (7) (Voix) qui chante juste.

    (1903) MBJJ 174. pa glevan eur vouez reiz, ha danve enni.

    (8) Facile à faire.

    (1659) SCger 55b. facile, tr. «reiz.» ●169a. an dra se so reiz, tr. «cela est facile.» ●(1732) GReg 25a. Aisé, facile, tr. «Reiz.» ●390a. Facile à faire, tr. «reiz da ober.»

    (1821) SST 16. rein d'er grechenion ur fæçon reh ha berre d'ober profession ag er fé. ●73. el me hu reh de uélet.

    (9) (religion) Gourc'hemennoù reizh : commandements de Dieu.

    (1659) SCger 169a. gourc'hemenou reiz, tr. «commandements de Dieu.»

    II. Adv.

    A.

    (1) Normalement.

    (1910) MBJL 95. Evit besteod nan ê ket : distagan reiz a ra ar girio a lavar d'imp.

    (2) Bien.

    (1821) SST 17. discoein reh d'en ol. ●18. me comprener reh é hès ur hroéour, én ur uélet treu crouéet. ●39. discoein reh é houai er Messie grateit aveit salvein er bet. ●63. En ur ziscleriein reh er peh en dès Doué revelet. ●213. En dut-cé e zisco reh ne ouyant quet petra u communiein.

    (3) [avec les v. gouzout, anavezout] Bien.

    (1787) PT 9. mé ouèr reih é caret hou lézèn. ●28. m'én hanahue forh reih de vout a Galilé. ●(1790) MG 398. hum éxaminein a dost eit hanàuein reih ne talamb de nitra.

    (1906) HIVL 158. hañni ne houié reih pé sort klinùed e oé. ●(1910) MBJL 130. ha gouzout a ran reiz, breman, pez a zo bet c'hoarvezet ha penôs.

    B. Loc. adv.

    (1) Reizh-mat : très bien, pertinemment.

    (1849) LLB 1889. Hui er gouiou reih mat.

    (1902) TMJG 346. Ha Mari-Job a wie ze rez mad. ●(1908) DIHU 34/55. Gout e hré reih mat penaus en argand-sé n'hellent bout nameit gey unan ag en ti. ●(1910) DIHU 58/54. gout e hré reih mat penaus er vugalé hum blij é hoari en ur lod. ●(1921) BUFA 111. Er sant e houié reih mat kement-sé. ●(1925) CBOU 5/69. Hon Zalver en deus hen diskouezet reiz mat.

    (2) Reizh ha splann : clairement.

    (1790) MG 400. guélèt reih ha splan n'en don nitra.

    (1821) SST 84. hen anauet reh ha splan. ●231. hum accusein reh ha splan, hemp clah distro er bet. ●(1838) OVD 99. disclæriet dehou reih ha splan hou ç'inclinationeu. ●(1849) LLB 569-570. en nean hag en doar / E laré reih ha splann é oé Doué é konar. ●(1854) PSA I 278. ena hi discoa reih ha splann. ●(1896) HIS 118. aveit diskoein, reih ha splan, é ma Jésus er mestr.

    (1909) DIHU 52/347. chetu er péh en des devizet reih ha splann.

    (3) Reizh ha spis : clairement, nettement.

    (1849) LLB 254. Me gleuas reih ha spis son er hleher bihan.

    (4) Reizh ha naet : nettement.

    (1854) PSA I 319. deit-ind enta ér fin de ben a zisclériein reih ha net en hoant hag en desir criminel ag ou halon.

    (5) Reishoc'h pe reizh : de mieux en mieux.

    (1821) SST vi. ha de ziscoein rehoh pe reh d'en ol penaus n'en dès nitra faus, na nitra doutus én hai. ●49. Eit discoein rehoh pe reh en hen doai marhuet veritablement.

    III. Ker reizh hag un oan : voir oan.

  • reizh .2
    reizh .2

    f. & adv. –où

    I. F.

    (1) Loi.

    (1499) Ca 174b. Reiz. g. loy. ●176a. Rez. g. loy.

    (1732) GReg 292a. Discipline, instruction, gouvernement, tr. «reiz.» ●581a. Loi, Ordonnance, Commandement, tr. «Reiz. p. reizyou. rez. p. rezyou.» ●794b. Regle, ordre, maniere d’agir ordinaire, tr. «Reiz. p. reizyou, reizou. Van[netois] reih. p. reihéü

    (2) (religion) Gourc’hemennoù ar reizh / An dek gourc’hemenn ar reizh : les (dix) commandements de la loi.

    (c.1500) Cb 57a. g. cest le liure ou sont les dix commandementz de la loy. b. en leff maz edy dec gourchement an reiz. ●(1575) M 664. Da teriff en bet man, gourchemennou an Rez, tr. «A violer en ce monde les commandements de la Loi.» ●(1612) Cnf 33b. an articlou an feiz, hac dec gourchemen an reiz.

    (3) Agencement, ordre, disposition.

    (1732) GReg 677b. Ordre, arrangement, tr. «Reiz.» ●Avec ordre, tr. «Gad reiz.» ●Avec assez d’ordre, tr. «Gad reiz avoalc’h.»

    (1874) POG viii. Plasa ha diblasa ar Goueliou eo ar pez a zo diesa da ober ebarz e reiz an Ofisou.

    (4) E reizh vat : en bon ordre, en bonne disposition.

    (1862) JKS 90. Neb zo he ene e reiz vad hag e stad vad. ●256. Penaoz e tleer en em lakaat e reiz vad.

    (5) Hep feiz na reizh : sans ni foi ni loi.

    (1914) FHAB Meurzh 79. divroïdi ha rafalidi, heb feiz, na reiz, gwir laëron. ●(1945) DWCZ 44. eun divergont hep feiz na reiz. ●(1955) VBRU 2. Pebezh glac’har ’ta, pegement a wad fall adal ma teuje da c’houzout e oan dindan dimeziñ, ha gant piv ? … gant ur C’hallez divroet, ur vaouez na ouie na Pater, na Noster, ur ganfardez hep feiz na reizh, ul liboudenn bennak evel an holl verc’hed na vevent ket war ar maez.

    (6) Règle, discipline.

    (1909) FHAB Genver 1. Red eo e kafe an dud, mad ar reiz a heuillomp. ●(1911) BUAZperrot 610. en em lakât dindan reiz eun tad ker mad.

    (7) Lakaat, degas, kavout reizh en ub. : mettre, ranger qqn à la raison.

    (1872) ROU 79b. Laissez-le moi, je le corrigerai, tr. «lizt-en ganen-me ; me zigasso reiz, me lacaï reiz, me gavo reiz ennan.» ●99a. Celui-là saura bien les ranger, tr. «Ennez o renco – a zigasso reiz enno

    (8) Lakaat reizh war : mettre de l’ordre parmi.

    (1911) BUAZperrot 430. da lakât reiz var e veleien ha var e venec’h.

    (9) Lakaat e reizh : mettre dans l’ordre.

    (1732) GReg 795a. Régler mettre dans l’ordre, tr. «(Van[netois] lacqeiñ ê reih.) lacqaat ê reiz

    (10) (grammaire) Genre.

    (1929) FHAB Genver couv. er reiz c’hourel (…) ar reiz wregel.

    (11) (genre) Sexe.

    (1732) GReg 492b. Hermaphrodite, tr. «Un dèn a zaou reiz

    (12) Instrument.

    (1880) SAB 90. var an doussa telenn, ar melodiussa reiz muzic.

    (13) =

    (1862) JKS avec des paragraphes supplémentaires traduits du texte de La Mennais). ">JKS.lam 119. n’euz peoc’h e-bed evit ann den a zo he spered hag he garantez a-enep d’ar reiz.

    (1913) KANNgwital 125/270. Guelloc’h e ve / Kaout reiz eget leve.

    (14) Ministr ar Reizh : Ministre de l’Intérieur.

    (1847) FVR 348. Sotin, ministr ar reiz, a skrivaz e-kuz da vistri Distrigou Breiz.

    II. [au plur.]

    A. (religion)

    (1) Extrême-onction.

    (1864) SMM 103. Ha ma n'en defe ket recevet he reiziou, grit ma ho goulennou he unan. ●(1866) FHB 56/26a. Red eo bet rei dezhan he reizou buana ma c'hellet. ●(1889) ISV 177. Ar beleg a deuas da rei dezhi he reziou.

    (1947) YNVL 131. Deut on da ginnig deoc'h ho reizhoù diwezhañ. ●(1952) LLMM 34/48. (Douarnenez) Reizhoù : nouenn.

    (2) Règle, règlement, préceptes.

    (1847) MDM 36. Ia, reisiou an Aviel, pere a zo ken kaër, a zere oud peb lec'h, oud peb amzer.

    (1915) MMED 282. reizou eur Vreuriez evit silvidigez ar bec'herien. ●(1920) AMJV 41. Mont da leanezed dindan he reizou. ●42. ar memez reizou en oll diez euz an Urz.

    B.

    (1) Attirail, nécessaire à.

    (1872) ROU 72a. Accessoires, tr. «Ar reizou.» ●76a. Batterie, de cuisine. Reizou kegin. Reizou, signifie aussi, appareil, système (ratio), réunion de choses ou d'instruments nécessaires pour un travail, un usage, une opération quelconque : Reizou arat ; reizou oferenna ; reizou noui ; ou reizou an nouen. D'où l'expression : Bet en d-euz e reizou, il a reçu ses derniers sacrements. – Epad ar Revolution, ar reizou oferenna a oa em zi-me. ●107b. Ustensiles, tr. «Reizou.» ●(1890) MOA 102b. Accessoires, tr. «ar reizou all.» ●138b. réunion de choses ou d'instruments nécessaires pour un travail (...) reizou noui (reizou an nouenn) ; d'où l'expression : bet he deuz he reizou.

    (2) Reizhoù ar marv : instruments du boureau.

    (1868) KMM 149. pa velas diraza reizou ar maro, dre ma tostee da vont dindan countell ar bourreo.

    III. Loc. adv.

    A. War e reizh.

    (1) Ober udb. war e reizh : faire qqc. normalement, régulièrement.

    (1919) FHAB Du 138. An traou ne oant ket bet grêt war o reiz.

    (2) Lakaat udb. war e reizh : rétablir.

    (1926) FHAB Kerzu 443. hag en diou gomz hepken, laket ar wirionez war he reiz !

    B. Dindan reizh =

    (1862) JKS 67. beva a galoun vad dindan reiz.

    C. D'ar reizh : précisement.

    (1854) PSA I 48. Hà ni e hell larèt d'er reih péh quer bras, péh quer bihan é teli bout er mesul ag en alézoneu e zou deli d'emb rein d'er peur ?

  • reizh-Iliz
    reizh-Iliz

    f. (religion) Droit canon.

    (1963) BAHE 35/2. studierien Kevrenn ar Reizh-Iliz.

  • reizh-kêr
    reizh-kêr

    f. Police.

    (1732) GReg 737a. Police, règlement de Ville, tr. «Reiz-qær

  • reizh-lez
    reizh-lez

    f. Protocole.

    (1931) VALL 601a. Protocole, tr. «reiz-lez f.»

  • reizh-wele
    reizh-wele

    f. Draps de lit.

    (1866) FHB 64/91b. hag evit reiz-vuele eul lisser stoup. ●(1866) FHB 69/113b. n'en dije evit reiz-vuele nemet eun tamm lisser stroup hag eur vallin.

  • reizhad
    reizhad

    m. reizhidi (religion) Membre du clergé régulier.

    (1732) GReg 796a. Regulier, les Reguliers, les Religieux, tr. «Reizad. p. reizidy

  • reizhadenn
    reizhadenn

    f. –où Correctif, rectification.

    (1931) VALL 156b. (apporter un) correctif, tr. «reizadenn f.» ●631b-632a. Rectification, tr. «reizadennn f.»

  • reizhadur
    reizhadur

    m. –ioù

    (1) Règlement.

    (1925) FHAB Du 412. Ar reolennou (…) a helle c'hoaz mont outi. Met bremañ (…) eo poent chench reizadur.

    (2) Constitution.

    (1926) FHAB Ebrel 126. adc'hrêt Reizadur (constitution) ar Vro.

    (3) Rectification, correctif, correction.

    (1910) MBJL 147. da zigemer ar reizadur-man gant lealded hag an doujans ac'h ê dleet d'imp kât. ●(1931) VALL 156b. Correctif subs., tr. «reizadur m.» ●Correction action de rectifier, tr. «reizadur m.»

    (4) Arrangement.

    (1931) VALL 37a. Arrangement, tr. «reizadur m.»

  • reizhamant
    reizhamant

    m. (religion) Règle.

    (1870) FHB 273/92a. lizerekeet er pratig euz ho reizamant.

  • reizhañ
    reizhañ

    v.

    I. V. tr. d.

    (1) Rendre docile, obéissant, mâter, dompter (qqn, un animal).

    (1872) GAM 54. N'ho doe ket a boan o reiza ar guchen ribitail en em ruzet er vro.

    (1926) KANNgwital 287/439. c'huec'h komiser guintet seder war gezek leun a friantiz, ha n'eus nemeto gwest d'o reiza.

    (2) Mâter, dompter (un sentiment).

    (1732) GReg 527b. Passions indomptables, tr. «goall-inclinationou diæz da reiza

    (1847) MDM 115. reiza ar barrou-koler.

    (1908) FHAB Genver 9. poaniet a-zevri da reiza o youlou fall.

    (3) Reizhañ ar vuhez diouzh, hervez, war : régler sa vie sur.

    (1839) BSI viii. evit ma reïzimp hor buez var o hini.

    (1907) FHAB Kerzu 298. ne zeus ken lezen evit reiza ervad ar vuez nemet hini ar blijadur. ●(1911) BUAZperrot 289. ne reizont ket mad awalc'h o buez var o c'hreden. ●332. m'eo red reiza ar vuez var ar pez a greder. ●332. reiza o buez diouz e gomzou. ●(1924) FHAB Kerzu 454. penaos e tleer reiza ar vuhez. ●(1928) BFSA 53. e tlien reiza va buhez hervez kenteliou an Aviel.

    (4) Corriger, rectifier, régler.

    (1732) GReg 292a. Discipliner, instruire, régler, tr. «reiza. pr. reizet.» ●790a. Rectifier, tr. «reiza. pr. reizet

    (1911) BUAZperrot 328. nevezet ha reizet ar brevier hag al levr-offeren. ●(1957) AMAH 247. setu pelec’h e teujont da verzout sioù o c’hirri ha penaos o reizhañ.

    (5) Reizhañ war : régler d'après.

    (1941) FHAB Meurzh/Ebrel 36. Da lavaret eo e ranker reiza an dispignou war ar gounidou.

    (6) Organiser.

    (1889) ISV 183. Ar re a ioa en em laket e penn ar pelerinach-ze, e Kemper, o doa kemeret calz a boan evit he reiza.

    (1902) PIGO I 83. An de war-lerc'h, beured mad, Arnus a oa krog da reizan pep tra 'benn al leur neve. ●(1909) FHAB Gouere 196. ar penn eo a reis ar c'horf a bez. ●209. Unan benag eus pennou bras eur barrez, anaoudeg mad eus an emgleviou (…) eus an doare d'o reïza. ●(1910) MBJL 108. Setu pera eo anaveout ar gwir liberte ha reizan ganti an obero.

    (7) Préparer, mettre en ordre.

    (1910) MBJL 11. Setu perak hen gwelomp dioustu o reizan e gristenien neve evit mont mont d'an emgann. ●(1939) MGGD 56. ha kerkent e lakaas ar priñs reiza kement tra a c'houlenne ar floc'h.

    (8) Régler, réglementer, donner un règlement à.

    (1904) SKRS I 181. Er bloaz 1892, eo bet reizet a nevez Breuriez ar Famill zantel, dre urz Hon Tad Santel ar Pab Leon XIII.

    (9) Redresser.

    (1659) SCger 100b. radresser (lire : redresser), tr. «reiza

    (10) Disposer, ranger.

    (1659) SCger 44b. disposer ranger, tr. «reiza.» ●101a. ranger, tr. «reiza.» ●169a. reiza, tr. «mettre en ordre.» ●(1732) GReg 19a. Agencer, disposer les choses d'une maniere qui les rende agréables, tr. «Réiza. pr. Réizet.» ●795a. Régler mettre dans l'ordre, tr. «Reiza. pr. reizet. Van[netois] reiheiñ

    (1911) BUAZperrot 572. kement hini a c'houlenne kuzul digantan, en devoa e lez-varn ar binijen eun dorn ker flour evit parea ar gouliou hag eur skiant ken dispar evit o reiza var an hent mat.

    (11) Réhabiliter.

    (1732) GReg 796a. Réhabiliter, terme d'Eglise, tr. «Reiza nep voa direizet.» ●Rehabiliter un Prêtre, tr. «Reiza ur Bælecq. reiza ur Religius.» ●Rehabiliter un Gentilhomme degradé de Noblesse ; un Marchand qui a manqué à ses créanciers, tr. «Reiza un Digentil Nopl ; reiza ur Marc'hadour mancqet.»

    (12) Reizhañ poelladennoù : corriger des exercices.

    (1954) VAZA 81. Diganin, emezañ, ho po al levrioù hoc’h eus ezhomm diouto, ho kentenliañ (lire : kenteliañ) a rin ha reizhañ ho poelladennoù evit netra.

    II. V. intr.

    (1) Reizhañ diouzh ub. : S'accommoder à l'humeur de qqn.

    (1732) GReg 8a. S'accommoder à l'humeur de quelqu'un, tr. «Réiza diouc'h ur re

    (2) S'assagir, se calmer.

    (1908) FHAB Mae 135. o c'hounnar a uzo ha reïza a rankint.

    III. V. pron. réfl. En em reizhañ.

    (1) En em reizhañ da : se préparer à.

    (18--) PEN 93/86. lec'h ma vo kat peuch ha skoasel / ewit n'hen reizan da vervel.

    (2) =

    (1862) JKS 48. En dervesiou santel-ze, e tleomp eta en em reiza ervad.

    (1915) HBPR 128. lavaret d'ezho [al leanezed] en em reiza evel a lavare al lezennou.

  • reizhat
    reizhat

    adj. (religion) (Clergé) régulier.

    (1931) VALL 638a. (clergé) régulier, tr. «reizat

  • reizhded
    reizhded

    f.

    (1) Droiture morale, justice.

    (1732) GReg 308b. Droiture, probité, équité, tr. «Van[netois] Reihted.» ●790a. Rectitude, droiture, integrité, tr. «reizded. Van[netois] reihted

    (1922) EOVD 148. mui a réhted e vou ér santans-sé. ●(1939) DIHU 342/357. é sigur dihuen er Reihted hag er Guir.

    (2) Justice, fait d'être juste (parole, pensée, acte).

    (1790) MG 386. Chetu, ag ur pèn d'en-aral, er rol ag er reihtæd e mès laqueit ém buhé.

    (1857) LVH 171. A zivout er reihted hag er rannereah ag er mistérieu-men, nitra ne ziscoa splannoh arré er religion a grechéneah hèd-ha-hèd.

    (1909) NOAR 4. o klevet an demezel o koms gant kement a reizded.

    (3) Union, concorde, entente, ordre.

    (1732) GReg 8b. Accord, bonne intelligence, union, tr. «Van[netois] Reihded. Reihted.» ●677b. Ordre, arrangement, tr. «Reizded

    (1839) BESquil 552. Penneu tyegueah, queméret aveit oh ha groeit hélie én hou tyér er reihtæt caër en dès bet dalhet sant Elzéar én é hani. ●(1854) PSA II 168. canderhel er peah hag ur reihtæt vad é peb bro. ●174. canderhel er peah hag ur reihtæt vad én hur misq.

    (4) Lakaat reizhded e : mettre de l'ordre dans.

    (1790) MG 318. laquad é cource reihtæd ér gouciance. ●(1792) HS 128. Salomon ne hum gontantas quet à laquat ur reihtet vat enn é ranteleah. ●(17--) TE 175. David (…) e laquas reihtæd én é Ranteleah.

    (1838) OVD 221. ma laqua reihtæd dré ur certæn moder ér péh e zou droug a hent-aral. ●(1855) BDE 9. laqueid reihted én hou cousciance hag én hou s'affærieu. ●(1857) LVH xxiii. laquat ur reihted parfæt é peb léh. ●(1861) BSJ 94. laquat reihtèd ém affærieu.

    (1922) EOVD 38. me lakei réhted ém housians.

    (5) Facilité.

    (1732) GReg 391a. Facilité, maniere aisée dont on fait quelque chose, tr. «reizded

  • reizhder
    reizhder

    m.

    (1) =

    (1576) Gk II 124. dré an habascder, ha rezder, an langaig guinydic ha maternel.

    (2) Facilité.

    (1732) GReg 391a. Facilité, maniere aisée dont on fait quelque chose, tr. «reizder

  • reizhek
    reizhek

    adj. Régulier.

    (1931) VALL 638a. Régulier, tr. «reizek

  • reizhekaat
    reizhekaat

    v. tr. d. Régulariser.

    (1931) VALL 638a. Régulariser, tr. «reizekaat

  • reizhenn
    reizhenn

    f. –où

    (1) (religion) Règle, observance.

    (1878) SVE 876. Reizen manac'h zo tenna / Digant an holl heb rei netra, tr. «Règle de moine est de tirer / De toutes gens sans rien donner.»

    (2) Recto.

    (1931) VALL 632a. Recto, tr. «reizenn f.»

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...